Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moralı Seyyid Ali Efendi (ö. 1809), Osmanlı devlet adamı, ilk dâimî Paris sefiri.
| Moralı Seyyid Ali Efendi | |
|---|---|
 | |
| Seyyid Ali Efendi’nin J. Boze tarafından çizilen portresine göre Cathelin tarafından yapılan resmi | |
| Osmanlı İmparatorluğu Paris Büyükelçisi | |
| Görev süresi 1797-1802 | |
| Hükümdar | III. Selim |
| Yerine geldiği | Makam kuruldu |
| Yerine gelen | Mehmed Said Galib Efendi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | y. 1757 |
| Ölüm | 6 Temmuz 1809 |
| Ölüm nedeni | Başı kesilerek idam |
| İmzası |  |
Hayatı
Paris dâimî elçiliği
Aslen Moralı olup muhtemelen 1757’de doğmuştur. Maliye Kalemi’nde yetişmiştir. III. Selim zamanında Avrupa’nın belirli merkezlerinde daimi elçiliklerin açılması üzerine önce Berlin’e gönderilmesine karar verildiyse de Fransa Directoire yönetiminin İstanbul’daki elçileri ve ’nin ısrarıyla Paris’e yollandı. Bu münasebetle Hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyunluğa yükseltildi ve kendisine başmuhasebeci unvanı verildi. 24 Mart 1797’de on sekiz kişilik bir maiyetle küçük bir İtalyan gemisine binerek 15 Mayıs’ta Marsilya’ya vardı. Kendisine mihmandarlık eden Caulaincourt’un ifadesine göre o sırada kırk yaşlarındaydı. 28 Temmuz’da Directoire’a padişahın mektubunu sundu. Elçiliğe üç yıl için tayin edilmişti.
Seyyid Ali Efendi, Fransa’da coşkulu bir şekilde karşılandı, Marsilya’dan Paris’e kadar halkın ilgi odağı oldu. Bunda, merak yanında o sıralarda ihtilâl sonrası Fransa’sının Türkler dışında tarafsız kalmış dostu bulunmamasının da etken olduğu açıktır. Osmanlı Devleti, Fransa karşıtı ittifaklara katılmamış ve özellikle Güney Fransa’nın tahıl ihtiyacının karşılanmasında hayati bir rol oynamıştır.
Napolyon Bonapart’ın Temmuz 1798'de Mısır’a saldırısı Seyyid Ali’yi çok zor durumda bıraktı. Fransız Dışişleri bakanı olan Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord, Mısır’a bir Fransız çıkartmasına hazırlandığını inkâr etmiş ve General Napolyon’un Malta Şövalyeleri üzerine gittiğini belirterek iki devlet arasındaki dostluğun devamı yönünde güvence vermişti. Ali Efendi de İstanbul’a bu yönde raporlar yazmakta ve Mısır’a yönelik bir tecavüz ihtimalinin bulunmadığını bildirmekteydi. Kendisi de Mısır’a saldırma söylentisinin halkı aldatmak için ortaya atıldığı, Cebelitarık veya Sicilya’yı almak için hazırlıklar yapıldığı kanaatindeydi. Hatta bu yoldaki son bir raporunun okunması esnasında Fransa’nın Mısır’a saldırdığı haberi İstanbul’a ulaştığında III. Selim onun için, “Ne eşek herifmiş” demiştir.
Seyyid Ali Efendi 14 Temmuz 1802’de birinci konsüle veda etti ve ziyaretinin ertesi günü Viyana-Bükreş üzerinden İstanbul’a doğru yola çıktı. Elli iki gün sonra 6 Eylül’de İstanbul’a vardı.
İç siyaset
İstanbul’a döndükten sonra bir müddet Boğaziçi’nde Kuleli’deki yalısına çekildi ve ardından III. Selim’in reformlarına iştirak edecek vazifelere getirildi. 28 Ocak 1803’te başmuhasebeci oldu. 1804’te şıkk-ı sâlis defterdarlığına eşit ve bahriye hazinesinden sorumlu olmak üzere yeni bir teşkilât halinde kurulan Tersane eminliğine getirildi. Bir müddet sonra bu emanet Umûr-ı Bahriyye Nezâreti olarak değiştirildiğinden kendisi Umûr-ı Bahriyye nâzırı oldu. 1806’da bu önemli görevden azledildi. Bu sıralarda reformların sonunun göründüğü zor bir döneme geçilmişti. 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı'nı Nizâm-ı Cedîd taraftarı olmakla beraber bir felâkete uğramadan atlattı.
Yeni padişah IV. Mustafa tarafından 31 Temmuz 1807'de Defterhâne-i Âmire eminliğine tayin edildi. Bu sırada III. Selim’i tekrar tahta çıkarmak isteyen Alemdar Mustafa Paşa’nın darbe girişimi meydana geldi. Seyyid Ali’nin de bu grupla irtibat halinde olduğu anlaşılmaktadır. III. Selim öldürülüp ve IV. Mustafa tahttan indirildiğinde Seyyid Ali Efendi, II. Mahmud ve Alemdar Mustafa taraftarı olarak hizmet etmeyi sürdürdü. Rusçuk yâranından Râmiz Abdullah Paşa vezirlikle Kaptan-ı derya olduğunda Seyyid Ali yeniden 10 Eylül 1808'de Umûr-ı Bahriyye Nâzırlığı’na getirildi. Bir müddet sonra hazırlanan Sened-i İttifak belgesine imza atanlar arasında yer aldı.
17 Kasım 1808’de yeniçeriler Alemdar Mustafa Paşa’ya karşı bir darbe girişiminde bulunduklarında Seyyid Ali Efendi, denizden yeniçeri kışlalarını topa tutan Râmiz Abdullah Paşa ile birlikte gemide bulunuyordu. 19 Kasım’da asilerin sözcüsü haline gelen kaymakam Çarhacı Ali Paşa vasıtasıyla Kadı Abdurrahman Paşa ve Râmiz Abdullah Paşa yanında Seyyid Ali Efendi’nin de kellesi istendi. Asilerin IV. Mustafa’nın tekrar tahta çıkarılması için gösterilerde bulunması üzerine bu üçlü grup II. Mahmud’a kardeşinin öldürülmesi gerektiğini telkin etti. Böylece IV. Mustafa boğularak öldürüldü. II. Mahmud, hânedanın tek erkek üyesi sıfatıyla tahtını sağlamlaştırırken Seyyid Ali de eski bir padişahın öldürülmesi işine karıştığından hayatını büyük bir tehlike içine atmış bulunuyordu. Bu arada olaylar âsilerin lehine gelişiyordu. Üçlü grup, II. Mahmud’un izniyle Yalı Köşkü’nden bir tekneye binerek saraydan ayrıldı. Üsküdar’a çıkmaları engellendiğinden yanlarındaki adamlarıyla birlikte başka bir tekneye aktarılıp Marmara Denizi’ne doğru yelken açıldılar. II. Mahmud ise tahtını korumuş olmakla beraber asilerin isteklerine boyun eğmek ve bu üçünün idamına onay vermek zorunda kaldı. Bunlar Yedikule açıklarındayken bir brike binen yeniçeriler tarafından takip edilmeye başlandı. Ancak Yeşilköy’de karaya çıkarak buldukları atlara binip kaçmayı başardılar.
Seyyid Ali ve iki yoldaşı Çatalca’da eski Kırım hanlarından Selim Giray’ın çiftliğine sığındı. Kadı Abdurrahman Paşa, Anadolu’da Alâiye tarafına doğru kaçtı, Râmiz Abdullah Paşa, Rusya’ya sığındı ve eski vatanı Kırım’a yerleşti. Ancak 1813’te döndüğünde idam edildi. Seyyid Ali Efendi İstanbul’a dönerek önce gizlendi, bu arada hayatı için bazı yeniçeri reislerine yüklü paralar dağıttı ve aklanmayı başardı. Nihayet 13 Temmuz 1809’da ordu ile Davutpaşa Kışlası’nda bulunan Sadrazam Kör Yusuf Ziyaüddin Paşa’ya sığınıp af diledi ve isteği kabul görerek Çanakkale Boğazı Hisarı kumandanlığına tayin edildi.
Aslında bu onun açığa çıkması için bir tuzaktı. II. Mahmud kendisine Fransız yanlısı bir politika güdülmesi tavsiyesinde bulunan takrirler sunan, vaktiyle Alemdar Mustafa Paşa’nın yanında duran ve şimdi yeniçerilere dayanmaya çalışan Seyyid Ali’nin ortadan kaldırılmasına karar verip önce İstanbul’dan uzaklaştırmasını uygun gördü. Ertesi gün peşinden gönderilen emirle 6 Temmuz 1809'da idam edilerek; kesik başı 5 Ağustos 1809'da Dâvud Paşa sahrasına getirildi. Sened-i İttifak’ta imzasının bulunması sebebiyle II. Mahmud’un gizli kinini davet ettiği açıktır. IV. Mustafa’nın katline karışmış olması idamı için ayrı bir sebep teşkil etmiş olmalıdır. Seyyid Ali Efendi’nin kesik başı Mahmutpaşa Mezarlığı’nda gömülüdür.
Eserleri
- Sefâretnâme
- Muhtasar Fransa Ahvâli, Stephane Yerasimos tarafından 1998’de Paris’te Fransızca olarak basılmıştır.
Kaynakça
- ^ a b c d e f Beydilli, Kemal (2009). "SEYYİD ALİ EFENDİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 45-47. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2023.
- ^ Maurice Herbette, Fransa’da İlk Daimi Türk Elçisi “Moralı Esseyyit Ali Efendi”: 1797-1802 (trc. Erol Üyepazarcı), İstanbul 1997. s. XII-XIII
- ^ Enver Ziya Karal, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul 1938, s. 144, 192
- ^ Maurice Herbette, Fransa’da İlk Daimi Türk Elçisi “Moralı Esseyyit Ali Efendi”: 1797-1802 (trc. Erol Üyepazarcı), İstanbul 1997. s. 178-179
- ^ Erhan Afyoncu, “Osmanlı Müverrihlerine Dair Tevcihat Kayıtları I”, TTK Belgeler, XX/24 (1999), s. 140.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Morali Seyyid Ali Efendi o 1809 Osmanli devlet adami ilk daimi Paris sefiri Morali Seyyid Ali EfendiSeyyid Ali Efendi nin J Boze tarafindan cizilen portresine gore Cathelin tarafindan yapilan resmiOsmanli Imparatorlugu Paris BuyukelcisiGorev suresi 1797 1802Hukumdar III SelimYerine geldigi Makam kurulduYerine gelen Mehmed Said Galib EfendiKisisel bilgilerDogum y 1757Olum 6 Temmuz 1809Olum nedeni Basi kesilerek idamImzasiHayatiParis daimi elciligi Seyyid Ali Efendi nin Paris te Luksemburg Sarayi na gidisini gosteren gravur Aslen Morali olup muhtemelen 1757 de dogmustur Maliye Kalemi nde yetismistir III Selim zamaninda Avrupa nin belirli merkezlerinde daimi elciliklerin acilmasi uzerine once Berlin e gonderilmesine karar verildiyse de Fransa Directoire yonetiminin Istanbul daki elcileri ve nin israriyla Paris e yollandi Bu munasebetle Hacegan i Divan i Humayunluga yukseltildi ve kendisine basmuhasebeci unvani verildi 24 Mart 1797 de on sekiz kisilik bir maiyetle kucuk bir Italyan gemisine binerek 15 Mayis ta Marsilya ya vardi Kendisine mihmandarlik eden Caulaincourt un ifadesine gore o sirada kirk yaslarindaydi 28 Temmuz da Directoire a padisahin mektubunu sundu Elcilige uc yil icin tayin edilmisti Seyyid Ali Efendi Fransa da coskulu bir sekilde karsilandi Marsilya dan Paris e kadar halkin ilgi odagi oldu Bunda merak yaninda o siralarda ihtilal sonrasi Fransa sinin Turkler disinda tarafsiz kalmis dostu bulunmamasinin da etken oldugu aciktir Osmanli Devleti Fransa karsiti ittifaklara katilmamis ve ozellikle Guney Fransa nin tahil ihtiyacinin karsilanmasinda hayati bir rol oynamistir Napolyon Bonapart in Temmuz 1798 de Misir a saldirisi Seyyid Ali yi cok zor durumda birakti Fransiz Disisleri bakani olan Charles Maurice de Talleyrand Perigord Misir a bir Fransiz cikartmasina hazirlandigini inkar etmis ve General Napolyon un Malta Sovalyeleri uzerine gittigini belirterek iki devlet arasindaki dostlugun devami yonunde guvence vermisti Ali Efendi de Istanbul a bu yonde raporlar yazmakta ve Misir a yonelik bir tecavuz ihtimalinin bulunmadigini bildirmekteydi Kendisi de Misir a saldirma soylentisinin halki aldatmak icin ortaya atildigi Cebelitarik veya Sicilya yi almak icin hazirliklar yapildigi kanaatindeydi Hatta bu yoldaki son bir raporunun okunmasi esnasinda Fransa nin Misir a saldirdigi haberi Istanbul a ulastiginda III Selim onun icin Ne esek herifmis demistir Seyyid Ali Efendi 14 Temmuz 1802 de birinci konsule veda etti ve ziyaretinin ertesi gunu Viyana Bukres uzerinden Istanbul a dogru yola cikti Elli iki gun sonra 6 Eylul de Istanbul a vardi Ic siyaset Istanbul a dondukten sonra bir muddet Bogazici nde Kuleli deki yalisina cekildi ve ardindan III Selim in reformlarina istirak edecek vazifelere getirildi 28 Ocak 1803 te basmuhasebeci oldu 1804 te sikk i salis defterdarligina esit ve bahriye hazinesinden sorumlu olmak uzere yeni bir teskilat halinde kurulan Tersane eminligine getirildi Bir muddet sonra bu emanet Umur i Bahriyye Nezareti olarak degistirildiginden kendisi Umur i Bahriyye naziri oldu 1806 da bu onemli gorevden azledildi Bu siralarda reformlarin sonunun gorundugu zor bir doneme gecilmisti 1807 de Kabakci Mustafa Isyani ni Nizam i Cedid taraftari olmakla beraber bir felakete ugramadan atlatti Yeni padisah IV Mustafa tarafindan 31 Temmuz 1807 de Defterhane i Amire eminligine tayin edildi Bu sirada III Selim i tekrar tahta cikarmak isteyen Alemdar Mustafa Pasa nin darbe girisimi meydana geldi Seyyid Ali nin de bu grupla irtibat halinde oldugu anlasilmaktadir III Selim oldurulup ve IV Mustafa tahttan indirildiginde Seyyid Ali Efendi II Mahmud ve Alemdar Mustafa taraftari olarak hizmet etmeyi surdurdu Ruscuk yaranindan Ramiz Abdullah Pasa vezirlikle Kaptan i derya oldugunda Seyyid Ali yeniden 10 Eylul 1808 de Umur i Bahriyye Nazirligi na getirildi Bir muddet sonra hazirlanan Sened i Ittifak belgesine imza atanlar arasinda yer aldi 17 Kasim 1808 de yeniceriler Alemdar Mustafa Pasa ya karsi bir darbe girisiminde bulunduklarinda Seyyid Ali Efendi denizden yeniceri kislalarini topa tutan Ramiz Abdullah Pasa ile birlikte gemide bulunuyordu 19 Kasim da asilerin sozcusu haline gelen kaymakam Carhaci Ali Pasa vasitasiyla Kadi Abdurrahman Pasa ve Ramiz Abdullah Pasa yaninda Seyyid Ali Efendi nin de kellesi istendi Asilerin IV Mustafa nin tekrar tahta cikarilmasi icin gosterilerde bulunmasi uzerine bu uclu grup II Mahmud a kardesinin oldurulmesi gerektigini telkin etti Boylece IV Mustafa bogularak olduruldu II Mahmud hanedanin tek erkek uyesi sifatiyla tahtini saglamlastirirken Seyyid Ali de eski bir padisahin oldurulmesi isine karistigindan hayatini buyuk bir tehlike icine atmis bulunuyordu Bu arada olaylar asilerin lehine gelisiyordu Uclu grup II Mahmud un izniyle Yali Kosku nden bir tekneye binerek saraydan ayrildi Uskudar a cikmalari engellendiginden yanlarindaki adamlariyla birlikte baska bir tekneye aktarilip Marmara Denizi ne dogru yelken acildilar II Mahmud ise tahtini korumus olmakla beraber asilerin isteklerine boyun egmek ve bu ucunun idamina onay vermek zorunda kaldi Bunlar Yedikule aciklarindayken bir brike binen yeniceriler tarafindan takip edilmeye baslandi Ancak Yesilkoy de karaya cikarak bulduklari atlara binip kacmayi basardilar Seyyid Ali ve iki yoldasi Catalca da eski Kirim hanlarindan Selim Giray in ciftligine sigindi Kadi Abdurrahman Pasa Anadolu da Alaiye tarafina dogru kacti Ramiz Abdullah Pasa Rusya ya sigindi ve eski vatani Kirim a yerlesti Ancak 1813 te dondugunde idam edildi Seyyid Ali Efendi Istanbul a donerek once gizlendi bu arada hayati icin bazi yeniceri reislerine yuklu paralar dagitti ve aklanmayi basardi Nihayet 13 Temmuz 1809 da ordu ile Davutpasa Kislasi nda bulunan Sadrazam Kor Yusuf Ziyauddin Pasa ya siginip af diledi ve istegi kabul gorerek Canakkale Bogazi Hisari kumandanligina tayin edildi Aslinda bu onun aciga cikmasi icin bir tuzakti II Mahmud kendisine Fransiz yanlisi bir politika gudulmesi tavsiyesinde bulunan takrirler sunan vaktiyle Alemdar Mustafa Pasa nin yaninda duran ve simdi yenicerilere dayanmaya calisan Seyyid Ali nin ortadan kaldirilmasina karar verip once Istanbul dan uzaklastirmasini uygun gordu Ertesi gun pesinden gonderilen emirle 6 Temmuz 1809 da idam edilerek kesik basi 5 Agustos 1809 da Davud Pasa sahrasina getirildi Sened i Ittifak ta imzasinin bulunmasi sebebiyle II Mahmud un gizli kinini davet ettigi aciktir IV Mustafa nin katline karismis olmasi idami icin ayri bir sebep teskil etmis olmalidir Seyyid Ali Efendi nin kesik basi Mahmutpasa Mezarligi nda gomuludur EserleriSefaretname Muhtasar Fransa Ahvali Stephane Yerasimos tarafindan 1998 de Paris te Fransizca olarak basilmistir Kaynakca a b c d e f Beydilli Kemal 2009 SEYYID ALI EFENDI TDV Islam Ansiklopedisi 37 Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi ss 45 47 26 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mart 2023 Maurice Herbette Fransa da Ilk Daimi Turk Elcisi Morali Esseyyit Ali Efendi 1797 1802 trc Erol Uyepazarci Istanbul 1997 s XII XIII Enver Ziya Karal Fransa Misir ve Osmanli Imparatorlugu 1797 1802 Istanbul 1938 s 144 192 Maurice Herbette Fransa da Ilk Daimi Turk Elcisi Morali Esseyyit Ali Efendi 1797 1802 trc Erol Uyepazarci Istanbul 1997 s 178 179 Erhan Afyoncu Osmanli Muverrihlerine Dair Tevcihat Kayitlari I TTK Belgeler XX 24 1999 s 140