Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Sened-i İttifak (29 Eylül 1808), Osmanlı Sadrazamı Alemdar Mustafa Paşa'nın Rumeli ve Anadolu âyanlarını İstanbul'da toplayarak yapmış olduğu anayasal bazı vasıflar içeren bir antlaşmadır.
Anayasa hukukçuları, Türk tarihindeki ilk anayasal belge olarak genellikle Sened-i İttifak’ı kabul ederler ve Türkiye’deki anayasacılık hareketlerini bununla başlatırlar. “Devlet iktidarını sınırlandırmayı maksat edinen bir girişim olarak” bu belgeyi 1215 yılında İngiltere'de kabul edilen İngiliz Magna Carta’sına benzetenler de vardır. Ancak Shaw ve Berkes gibi birçok önemli tarihçi Türkiye'de anayasal düzenin ve demokrasinin tarihi gelişiminde Sened-i İttifak'ın iddia edildiği kadar mühim bir rol oynamadığını belirtmektedir.
Sened-i İttifak'ı Hazırlayan Şartlar
1807 yılında meydana gelen Kabakçı Mustafa İsyanıyla III. Selim tahtan indirildi ve yerine IV. Mustafa geçirildi. III. Selim’in ıslahat düzenlemeleri kaldırıldı, özellikle de Nizam-ı Cedid ordusu dağıtıldı. Bunun üzerine III. Selim’i tekrar tahta oturtmak için Rusçuk âyanı Alemdar Mustafa Paşa İstanbul’a yürüdü. Alemdar’ın askerleri sarayı kuşatmışken, tahtını kurtarmak isteyen IV. Mustafa III. Selim’i öldürttü. Kardeşi veliaht Şehzade Mahmud’un idamını da emretti ama Mahmud harem kadınlarının yardımıyla cellâtlardan kaçmayı başarmıştır. Alemdar askerleriyle saraya girdi ve Mahmud’u tahta geçirdi. Kendisi de Sadrazam oldu.
Bu devirde, Osmanlı Devleti’nin merkezî otoritesi taşrada büyük ölçüde etkisizdi. Rumeli, Anadolu ve Mısır gibi eyaletlerde Âyanlar âdeta bağımsız idareler kurmuşlardı. Özellikle 18. yüzyılın başından beri zenginleşen Rumeli topraklarında çok güçlü toprak beyleri ortaya çıkmıştı. Bu şartlarda, Alemdar Mustafa Paşa padişahın ve merkezi devletin otoritesini sağlamak için güçlü âyanlarla bir anlaşma yapmayı ilk çare olarak görüyordu.
Bu maksatla valileri ve meşhur ayanları başkentte “meşveret-i ammeye” davet etti. Bu ayanların pek çoğu davete icabet etti ama Arnavutluk’taki Tepedelenli Ali Paşa gibi bazı büyük ayanlar gelmedi. 29 Eylül 1808’de merkezi devletin ileri gelenleriyle ayanlar arasında yapılan meşveret sonucunda Sened-i İttifak denilen belge ortaya çıktı. Bu belge vezirler ve diğer üst düzey devlet yöneticileri, askeri ocak temsilcileri ve bazı ayanlar (toplam dört) tarafından imzalandı ve II. Mahmut tarafından onaylandı.
İçeriği
Sened'in bir giriş, 7 şart ve 1 zeyl bölümü vardır. Giriş bölümünde Osmanlı devlet düzeninin bozulduğu, devlet otoritesinin sarsıldığı ve bu durumun taraflarca gözlemlendiği, devletin kuvvetlenmesi gayesiyle bu toplantının yapıldığı ve sonunda bu anlaşmaya varıldığı yazılıdır.
Sened-i İttifak bir belge olarak incelediğinde merkezi iktidarın yetkilerini sınırlayan, meşrutiyetçiliğe doğru atılan adımlar vasfında bazı hükümler taşıdığı görülmektedir. Sened’e göre ayanlar, Padişahın mutlak vekili olarak Sadrazam’dan gelen tüm emir ve yasaklara uyacaklardır. Ancak Sadrazamlık makamından kanuna aykırı rüşvet, yolsuzluk ve devlete zararlı işlemler çıkarsa, senedi imzalayanlar (asıl olarak ayanlar) ona karşı gelip engelleyeceklerdir. Senedi imzalayanlar, “gerek âyan ve gerek vükelâ ve rical birbirlerinin zatına ve hanedanlarına kefil” olmaları gerekliliğini ortaya koyduktan sonra, birçok taahhütte bulunmaktadırlar. Buna göre, Sened-i İttifak şartlarına aykırı bir hareketi kanıtlanmadıkça, âyanlardan birisine devlet veya devletin taşradaki görevlilerinden “taarruz vukua gelir ise uzak yakın denilmeyip” cümlesiyle taarruzu def etmek için çalışacaklarını taahhüt etmektedirler. “Fukaraya zulm” edenlerin “te’dip ve terbiyesine say olunacağı” ve taşra memalik hanedanları da kendi idareleri altındaki âyanları ve ileri gelenleri koruyacakları öngörülmektedir. Ayrıca, fakir reayanın korunması ve güvenliği gerekli olduğundan, ayanlar idarelerindeki kazalarda emniyetini sağlayacaklar ve vergilerde aşırılığa ve haksızlığa gitmeyeceklerdir.
Sened-i İttifak bir zeyl ile sona ermektedir. Burada, senedin devamlı olarak uygulanabilmesi için bundan sonra sadrazam ve şeyhülislam olacakların makamlarına geçer geçmez bu senedi imzalamaları öngörülmektedir. Ayrıca Sened-i İttifak'ın içerdiği koşulların sürekli uygulanmasını bizzat padişahın denetleyeceği öngörülmektedir.
Sened-i İttifak Osmanlı'nın Magna Carta'sı mıdır?
Sened-i İttifak içeriği itibarıyla merkezi iktidarı sınırlandıran bazı maddeleri barındırsa da, Sened'i doğuran siyasi şart ve olaylar, uygulanışı ve daha sonraki olaylara etkisi açısından baktığımızda, bu belgenin Türkiye’de demokrasi ve anayasacılık hareketlerinde önemli bir dönüm noktası olduğunu söylemek oldukça zordur. Bir kere, ne Padişah, ne de ayanlar Sened-i İttifak’ı gerçekten benimsememişlerdir. II. Mahmut bunu şartların zorlamasıyla geçici olarak kabul etmiş, sonrasında Alemdar Mustafa Paşa’nın Yeniçeriler tarafından ortadan kaldırılmasına seyirci kaldığı gibi, gücü eline geçirir geçirmez Senedi İttifak’ı ve ayanları ortadan kaldırıp merkezi idareyi yeniden kurmayı temel bir gaye haline getirmiştir. Merkezi otoriteyi sağlama maksadına da (her ne kadar Mısır’daki Mehmet Ali Paşa’ya karşı hareketinde başarılı olamasa da) büyük ölçüde ulaşmıştır. Ayanlara gelince, Sened-i İttifak onların istek ve baskıları sonucunda ortaya çıkmış bir belge değildir. İstanbul’a gelen ayanların birçoğu Sened-i İttifak’a katılmadan geri dönmüşlerdir. Senedi sadece dört ayan imzalamıştır. Zaten, daha sonra Arnavutluk’ta Tepedelenli Ali Paşa, Suriye’de , Mısır’da Kavalalı Mehmet Ali Paşa gibi gerçek büyük ayanlar isyan ve bağımsızlaşma çabalarına başlamışlardır. Sonuç olarak, Niyazi Berkes’in (1978) ifadesiyle “İttifak Senedi ölü doğmuş bir belge” olarak kalmıştır. Ayrıca, Sened-i İttifak Osmanlı döneminin daha sonraki meşrutiyetçilik hareketlerinde de kullanılmamıştır. Böylece tarihsel olarak çok sınırlı bir etkisi ve önemi olmuştur.
Yalçın Küçük ise, Aydın Üzerine Tezler kitabının birinci cildinde şunu yazmıştır: "Sened-i İttifak’ın gerici niteliğine ilk dikkati çeken, benim saptamalarıma göre, Doğan Avcıoğlu oluyor. Türkiye’nin Düzeni’nde şöyle yazdı: 'Ne var ki, bazı hukuk otoritelerimiz, herhalde batı örneklerinin etkisi ile, Sened-i İttifak’ı despot padişahın yetkilerini sınırlayan ‘Türkiye’deki ilk âmme hukuku kaidesi’ saymaktadırlar. Kanımızca, bu belge için ‘eşkiyalığın meşrulaştırılması’ deyimini kullanmak hiç de aşırı bir görüş değildir."
Sened-i İttifak'ın İnsan Hakları Açısından Önemi
Sened-i İttifak devletin iktidarı sınırlandırması yönünden önemli bir belgedir. Halkın katılımı olmadan hazırlanmıştır. Katılımcıları ne halktır ne de toplumun temsilcileridir. Osmanlı tarihinde işkenceyi yasaklayan ilk belge olması önem arz etmektedir.
Sened-i İttifak'ın Biçimi
Sened-i İttifak hukuken, sözleşme anayasadır. Maddi anlamda anayasadır fakat şekli anlamda anayasa değildir.
Kaynakça
Vikikaynak'ta Sened-i İttifak ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Türk Anayasa Hukuku Sitesinde Sened-i İttifak'la ilgili bölüm12 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Sened-i İttifak'ın Latin alfabesine çevrilmiş aslı 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- "Sened-i İttifak ile Magna Carta'nın Karşılaştırılması", Sina Akşin19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Notlar
- ^ Kemal Gözler (2004), Anayasa Hukukuna Giriş, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları, sy.3-12
- ^ a b Shaw J.S., Shaw E.K., (1994), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye: İkinci Cilt, İstanbul:E Yayınları.
- ^ a b Niyazi Berkes (1978), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
- ^ İlber Ortaylı (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayın, sy. 23
- ^ "Sened-i İttifak ile Magna Carta'nın Karşılaştırılması" 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Sina Akşin.
- ^ Yalçın Küçük (1990), Aydın Üzerine Tezler, Cilt 1, s. 261. İstanbul: Tekin Yayınevi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Sened i Ittifak 29 Eylul 1808 Osmanli Sadrazami Alemdar Mustafa Pasa nin Rumeli ve Anadolu ayanlarini Istanbul da toplayarak yapmis oldugu anayasal bazi vasiflar iceren bir antlasmadir Anayasa hukukculari Turk tarihindeki ilk anayasal belge olarak genellikle Sened i Ittifak i kabul ederler ve Turkiye deki anayasacilik hareketlerini bununla baslatirlar Devlet iktidarini sinirlandirmayi maksat edinen bir girisim olarak bu belgeyi 1215 yilinda Ingiltere de kabul edilen Ingiliz Magna Carta sina benzetenler de vardir Ancak Shaw ve Berkes gibi bircok onemli tarihci Turkiye de anayasal duzenin ve demokrasinin tarihi gelisiminde Sened i Ittifak in iddia edildigi kadar muhim bir rol oynamadigini belirtmektedir Sened i Ittifak i Hazirlayan Sartlar1807 yilinda meydana gelen Kabakci Mustafa Isyaniyla III Selim tahtan indirildi ve yerine IV Mustafa gecirildi III Selim in islahat duzenlemeleri kaldirildi ozellikle de Nizam i Cedid ordusu dagitildi Bunun uzerine III Selim i tekrar tahta oturtmak icin Ruscuk ayani Alemdar Mustafa Pasa Istanbul a yurudu Alemdar in askerleri sarayi kusatmisken tahtini kurtarmak isteyen IV Mustafa III Selim i oldurttu Kardesi veliaht Sehzade Mahmud un idamini da emretti ama Mahmud harem kadinlarinin yardimiyla cellatlardan kacmayi basarmistir Alemdar askerleriyle saraya girdi ve Mahmud u tahta gecirdi Kendisi de Sadrazam oldu Bu devirde Osmanli Devleti nin merkezi otoritesi tasrada buyuk olcude etkisizdi Rumeli Anadolu ve Misir gibi eyaletlerde Ayanlar adeta bagimsiz idareler kurmuslardi Ozellikle 18 yuzyilin basindan beri zenginlesen Rumeli topraklarinda cok guclu toprak beyleri ortaya cikmisti Bu sartlarda Alemdar Mustafa Pasa padisahin ve merkezi devletin otoritesini saglamak icin guclu ayanlarla bir anlasma yapmayi ilk care olarak goruyordu Bu maksatla valileri ve meshur ayanlari baskentte mesveret i ammeye davet etti Bu ayanlarin pek cogu davete icabet etti ama Arnavutluk taki Tepedelenli Ali Pasa gibi bazi buyuk ayanlar gelmedi 29 Eylul 1808 de merkezi devletin ileri gelenleriyle ayanlar arasinda yapilan mesveret sonucunda Sened i Ittifak denilen belge ortaya cikti Bu belge vezirler ve diger ust duzey devlet yoneticileri askeri ocak temsilcileri ve bazi ayanlar toplam dort tarafindan imzalandi ve II Mahmut tarafindan onaylandi IcerigiSened in bir giris 7 sart ve 1 zeyl bolumu vardir Giris bolumunde Osmanli devlet duzeninin bozuldugu devlet otoritesinin sarsildigi ve bu durumun taraflarca gozlemlendigi devletin kuvvetlenmesi gayesiyle bu toplantinin yapildigi ve sonunda bu anlasmaya varildigi yazilidir Sened i Ittifak bir belge olarak incelediginde merkezi iktidarin yetkilerini sinirlayan mesrutiyetcilige dogru atilan adimlar vasfinda bazi hukumler tasidigi gorulmektedir Sened e gore ayanlar Padisahin mutlak vekili olarak Sadrazam dan gelen tum emir ve yasaklara uyacaklardir Ancak Sadrazamlik makamindan kanuna aykiri rusvet yolsuzluk ve devlete zararli islemler cikarsa senedi imzalayanlar asil olarak ayanlar ona karsi gelip engelleyeceklerdir Senedi imzalayanlar gerek ayan ve gerek vukela ve rical birbirlerinin zatina ve hanedanlarina kefil olmalari gerekliligini ortaya koyduktan sonra bircok taahhutte bulunmaktadirlar Buna gore Sened i Ittifak sartlarina aykiri bir hareketi kanitlanmadikca ayanlardan birisine devlet veya devletin tasradaki gorevlilerinden taarruz vukua gelir ise uzak yakin denilmeyip cumlesiyle taarruzu def etmek icin calisacaklarini taahhut etmektedirler Fukaraya zulm edenlerin te dip ve terbiyesine say olunacagi ve tasra memalik hanedanlari da kendi idareleri altindaki ayanlari ve ileri gelenleri koruyacaklari ongorulmektedir Ayrica fakir reayanin korunmasi ve guvenligi gerekli oldugundan ayanlar idarelerindeki kazalarda emniyetini saglayacaklar ve vergilerde asiriliga ve haksizliga gitmeyeceklerdir Sened i Ittifak bir zeyl ile sona ermektedir Burada senedin devamli olarak uygulanabilmesi icin bundan sonra sadrazam ve seyhulislam olacaklarin makamlarina gecer gecmez bu senedi imzalamalari ongorulmektedir Ayrica Sened i Ittifak in icerdigi kosullarin surekli uygulanmasini bizzat padisahin denetleyecegi ongorulmektedir Sened i Ittifak Osmanli nin Magna Carta si midir Sened i Ittifak icerigi itibariyla merkezi iktidari sinirlandiran bazi maddeleri barindirsa da Sened i doguran siyasi sart ve olaylar uygulanisi ve daha sonraki olaylara etkisi acisindan baktigimizda bu belgenin Turkiye de demokrasi ve anayasacilik hareketlerinde onemli bir donum noktasi oldugunu soylemek oldukca zordur Bir kere ne Padisah ne de ayanlar Sened i Ittifak i gercekten benimsememislerdir II Mahmut bunu sartlarin zorlamasiyla gecici olarak kabul etmis sonrasinda Alemdar Mustafa Pasa nin Yeniceriler tarafindan ortadan kaldirilmasina seyirci kaldigi gibi gucu eline gecirir gecirmez Senedi Ittifak i ve ayanlari ortadan kaldirip merkezi idareyi yeniden kurmayi temel bir gaye haline getirmistir Merkezi otoriteyi saglama maksadina da her ne kadar Misir daki Mehmet Ali Pasa ya karsi hareketinde basarili olamasa da buyuk olcude ulasmistir Ayanlara gelince Sened i Ittifak onlarin istek ve baskilari sonucunda ortaya cikmis bir belge degildir Istanbul a gelen ayanlarin bircogu Sened i Ittifak a katilmadan geri donmuslerdir Senedi sadece dort ayan imzalamistir Zaten daha sonra Arnavutluk ta Tepedelenli Ali Pasa Suriye de Misir da Kavalali Mehmet Ali Pasa gibi gercek buyuk ayanlar isyan ve bagimsizlasma cabalarina baslamislardir Sonuc olarak Niyazi Berkes in 1978 ifadesiyle Ittifak Senedi olu dogmus bir belge olarak kalmistir Ayrica Sened i Ittifak Osmanli doneminin daha sonraki mesrutiyetcilik hareketlerinde de kullanilmamistir Boylece tarihsel olarak cok sinirli bir etkisi ve onemi olmustur Yalcin Kucuk ise Aydin Uzerine Tezler kitabinin birinci cildinde sunu yazmistir Sened i Ittifak in gerici niteligine ilk dikkati ceken benim saptamalarima gore Dogan Avcioglu oluyor Turkiye nin Duzeni nde soyle yazdi Ne var ki bazi hukuk otoritelerimiz herhalde bati orneklerinin etkisi ile Sened i Ittifak i despot padisahin yetkilerini sinirlayan Turkiye deki ilk amme hukuku kaidesi saymaktadirlar Kanimizca bu belge icin eskiyaligin mesrulastirilmasi deyimini kullanmak hic de asiri bir gorus degildir Sened i Ittifak in Insan Haklari Acisindan OnemiSened i Ittifak devletin iktidari sinirlandirmasi yonunden onemli bir belgedir Halkin katilimi olmadan hazirlanmistir Katilimcilari ne halktir ne de toplumun temsilcileridir Osmanli tarihinde iskenceyi yasaklayan ilk belge olmasi onem arz etmektedir Sened i Ittifak in BicimiSened i Ittifak hukuken sozlesme anayasadir Maddi anlamda anayasadir fakat sekli anlamda anayasa degildir KaynakcaVikikaynak ta Sened i Ittifak ile ilgili metin bulabilirsiniz Turk Anayasa Hukuku Sitesinde Sened i Ittifak la ilgili bolum12 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sened i Ittifak in Latin alfabesine cevrilmis asli 12 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilar Sened i Ittifak ile Magna Carta nin Karsilastirilmasi Sina Aksin19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Notlar Kemal Gozler 2004 Anayasa Hukukuna Giris Bursa Ekin Kitabevi Yayinlari sy 3 12 a b Shaw J S Shaw E K 1994 Osmanli Imparatorlugu ve Modern Turkiye Ikinci Cilt Istanbul E Yayinlari a b Niyazi Berkes 1978 Turkiye de Cagdaslasma Istanbul Dogu Bati Yayinlari Ilber Ortayli 1995 Imparatorlugun En Uzun Yuzyili Istanbul Hil Yayin sy 23 Sened i Ittifak ile Magna Carta nin Karsilastirilmasi 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sina Aksin Yalcin Kucuk 1990 Aydin Uzerine Tezler Cilt 1 s 261 Istanbul Tekin Yayinevi