Nazi Almanyası'nın Litvanya'yı işgali

Litvanya'nın Nazi Almanyası tarafından işgali, 22 Haziran 1941'de Nazilerin Sovyetler Birliği'ni işgalinden, 28 Ocak 1945'te Memel Savaşı'nın sonuna kadar sürdü. İlk başta Almanlar, Alman gelişinden önce Litvanya'yı işgal eden baskıcı Sovyet rejiminden kurtarıcılar olarak karşılandı. Bağımsızlığı yeniden kurma veya bir miktar özerklik kazanma umuduyla Litvanyalılar örgütlediler. Bir süre sonra ise Litvanyalıların Almanlara karşı tutumları pasif direnişe dönüştü.

Litvanya'daki soykırım sırasında Litvanyalı Yahudiler ve bir Nazi Wehrmacht askeri (24 Haziran 1941)

Tarihsel arka süreç

Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı

Litvanya'nın çeşitli bölgesel değişiklikleri 1939–1941

Ağustos 1939'da Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası, Orta ve Doğu Avrupa'yı nüfuz alanlarına bölerek Nazi-Sovyet Saldırganlık Paktı'nı ve Gizli Ek Protokolünü imzaladı. Litvanya başlangıçta, Nazi ticaretine ekonomik bağımlılığı nedeniyle Nazi alanına tahsis edildi. Nazi Almanyası'nın Litvanya'ya verdiği ültimatom|Mart 1939]] Klaipėda Bölgesi ile ilgili ültimatomdan sonra Almanya, Litvanya ihracatının% 75'ini ve ithalatının% 86'sını oluşturdu. Etkisini sağlamlaştırmak için Nazi Almanyası Polonya'ya karşı Nazi-Litvanya askeri ittifakını önerdi ve Vilnius Bölgesini geri vereceğine söz verdi, ancak Litvanya sıkı tarafsızlık politikasına bağlı kaldı.Almanya Eylül 1939'da Polonya'yı işgal ettiğinde, Wehrmacht, Sovyet etki alanında bulunan ve doğu kontrolünü ele geçirdi. Bu kaybı için Sovyetler Birliği'ni telafi etmek için her iki devlet gizli bir ek anlaşma olan Almanya Sovyet Sınırı ve Dostluk Antlaşması yaptılar, bu Litvanya'yı Sovyet nüfuzu altına almayı sağlayacaktı. Daha sonra bu anlaşma Sovyetler Birliği'nin Litvanya'yı işgal etmek etkin gerekçe olarak görev yaptı. Ardından Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasının temelini oluşturdu.

Sovyet işgali

Nazi-Sovyet Sınır ve Dostluk Antlaşması'ndan hemen sonra Sovyetler Litvanyalılara Sovyet-Litvanya Karşılıklı Yardım Anlaşmasını imzalamaları için baskı yaptı. Bu antlaşmaya göre, Litvanya'daki beş Sovyet askeri üssü (toplam 20.000 asker) karşılığında Vilnius Bölgesi'ndeki (Litvanya'nın tarihi başkenti Vilnius dahil topraklar. Litvanya'nın Sovyetler Birliği'nden aldığı bölgeler, Polonya ve Litvanya'nın 1920 zamanından beri Polonya ile Litvanya arasında tartışılan ve Sovyetler Birliği tarafından Eylül 1939'da Polonya'nın Sovyet işgali sonrasında işgal edilen İkinci Polonya Cumhuriyeti'nin eski bölgeleriydi. Sovyet-Litvanya Antlaşması, New York Times tarafından "sanal bağımsızlık kurbanı" olarak tanımlandı. Benzer paktlar Letonya, Estonya ve Finlandiya'ya da önerildi. Finlandiya, böyle bir antlaşmayı reddeden tek devletti ve bu da Kış Savaşı'nı ateşledi. Bu savaş Litvanya'nın işgalini erteledi: Sovyetler Litvanya'nın içişlerine karışamadı ve Rus askerleri üslerinde problemlere sebebiyet veremedi. Kış Savaşı Mart ayında sona erdiğinde ve Nazi Almanyası Fransa Muharebesi'nde hızla ilerlerken, Sovyetler Litvanya karşıtı söylemini artırdı ve Litvanyalıları Sovyet askerlerini üslerinden kaçırmakla suçladı. Litvanya'nın meseleleri müzakere etme ve çözme çabalarına rağmen, Sovyetler Birliği 14 Haziran 1940'ta bir ültimatom yayınladı. Litvanyalılar ültimatomu kabul ettiler ve Sovyet ordusu 15 Haziran'a kadar büyük şehirlerin kontrolünü ele geçirdi. Ertesi gün Letonya ve Estonya'ya aynı ültimatomlar verildi. İşgali meşrulaştırmak için Sovyetler Halk Seimas'ı seçtiler ve daha sonra Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasını ilan ettiler. Bu, Sovyet propagandasının Litvanya'nın gönüllü olarak Sovyetler Birliği'ne katıldığını iddia etmesi ile devam etti.

Sovyet baskısı

Litvanya Komünist Partisi lideri Antanas Sniečkus, Haziran 1941'de Litvanyalıların ilk toplu sürgünlerini başlattı.

İşgal başladıktan kısa bir süre sonra Sovyetleşme politikaları uygulandı. 1 Temmuz'da tüm siyasi, kültürel ve dini organizasyonlar kapatıldı, sadece Litvanya Komünist Partisi ve gençlik kolunun var olmasına izin verildi. Tüm bankalar (1.000 liranın üzerindeki tüm hesaplar dahil), 170 metrekare (1.800 ft²) daha büyük gayrimenkul, 20'den fazla çalışanı ve 150.000 liradan fazla brüt makbuzu olan özel girişimler kamulaştırıldı . Yönetim ve operasyonlardaki bu aksama, üretimde keskin bir düşüş yarattı. Rus askerleri ve yetkilileri takdir ettikleri ruble harcamaya istekliydi ve büyük mal kıtlığına neden oldular. Küçük köylüleri büyük toprak sahiplerine karşı çevirmek için Litvanya'da kolektifleştirme yapılmadı. Tüm arazi millileştirildi, çiftlikler 30 hektar (74 akre) ve fazladan arazi (yaklaşık 575.000 hektar (5.750 km²) ) küçük çiftçilere dağıtıldı. Nihai kolektivizasyona hazırlık olarak, çiftlik üretiminin% 30 ila% 50'si arasında yeni vergiler çıkarıldı. Litvanyalı litalar gerçek değerinin 3-4 katı yapay olarak amortismana tabi tutuldu ve Mart 1941'e kadar geri çekildi. Halk Parlamentosu seçimlerinden önce Sovyetler en önde gelen 2.000 siyasi eylemciyi tutukladı. Bu tutuklamalar Sovyet karşıtı gruplar yaratma girişimlerini felç etti. Tahmini 12.000 kişi " halkın düşmanı " olarak hapsedildi. Çiftçiler fahiş yeni vergileri karşılayamadığında, daha büyük çiftçilerin yaklaşık 1.100'ü yargılanıyordu. 14-18 Haziran 1941'de, Nazi istilasından bir haftadan kısa bir süre önce, yaklaşık 17.000 Litvanya Sibirya'ya sürüldü ve burada pek çoğu insanlık dışı yaşam koşulları nedeniyle hayatını kaybetti (bkz. ). Pek çok siyasi tutuklu geri çekilen Kızıl Ordu tarafından katledildi. Bu baskılar Nazilere destek talebinde kilit rol oynamıştır.

Nazi işgali ve Litvanya isyanı

Nazi işgali altındaki Litvanya'daki Kaunas pogromu, Haziran 1941. Fotoğraf Wilhelm Gunsilius'a atfedildi.

22 Haziran 1941'de Litvanya SSC bölgesi iki ileri Nazi ordusu grubu tarafından işgal edildi: Batı ve kuzey Litvanya'yı ele geçiren Kuzey Ordusu Grubu ve Vilnius Bölgesi'nin çoğunu ele geçiren Ordu Grubu Merkezi idi. İlk saldırılar Luftwaffe tarafından Litvanya şehirlerine karşı gerçekleştirildi ve yaklaşık 4.000 sivilin canını aldı. Rus uçaklarının çoğu yok edildi. Naziler hızla ilerledi, sadece Sovyetlerin ara sıra direnişi ve onları kurtarıcılar olarak gören ve Nazilerin bağımsızlıklarını veya en azından özerkliklerini yeniden kuracaklarını umdukları Litvanyalıların yardımlarıyla karşılaştı.

Litvanyalılar Sovyet karşıtı ve Bağımsızlık yanlısı bir isyanda silahlandılar. İnsan grupları kendiliğinden örgütlendi ve potansiyel Sovyet sabotajından koruyan stratejik nesnelerin (demiryolları, köprüler, iletişim ekipmanı, gıda ve ekipman depoları) kontrolünü ele geçirdi. Kaunas, (LAF) isyancıları tarafından alındı. LAF lideri , en az Mart 1941'den beri ayaklanmaya hazırlanıyordu. Aktivistler Litvanya'nın bağımsızlığını ilan ettiler ve 23 Haziran'da kurdular. Vilnius, Kızıl Litvanya'dan ayrılan bağımsız Litvanya Ordusunun eski askerleri olan askerleri tarafından alındı. Diğer şehirlerde ve kırlarda daha küçük, daha az organize gruplar ortaya çıktı.

Raseiniai Muharebesi 23 Haziran'da başladı, Sovyetler tanklarla güçlendirilmiş bir karşı saldırı düzenlemeye çalıştı, ancak 27. Kolordu tarafından ağır bir şekilde mağlup edildi. Ayaklanmanın yaklaşık 16.000 –30.000 kişiyi içerdiği ve yaklaşık 600 Litvanyalı ve 5.000 Sovyet eylemcinin hayatını kaybettiği ettiği tahmin ediliyor. 24 Haziran'da Naziler, Kaunas ve Vilnius'a savaşmadan girdi. Bir hafta içinde Naziler 3.362 kayıp yaşadı, ancak tüm ülkeyi kontrol altına aldı.

Nazi işgali

yönetim

Reichskommissariat Ostland idari haritası

Savaşın ilk günlerinde, esas olarak bölgenin güvenliği ile ilgilenen Nazi askeri yönetimi, Litvanya'nın kendi idari kurumlarını kurma girişimlerini tolere etti ve bir dizi sivil sorunu Litvanyalılara bıraktı. Kaunas Geçici Hükûmeti, Litvanya'nın ilan edilen bağımsızlığını tesis etmeye ve bir yıllık Sovyet rejiminin zarar görmesini geri almaya çalıştı. Varlığının altı haftasında, Hükûmet yaklaşık 100 yasa ve kararname yayınladı, ancak büyük ölçüde uygulanmadılar. Politikaları hem anti-Sovyet hem de antisemitik olarak tanımlanabilir. Hükûmet, taburun kısa süre sonra Einsatzkommando 3 ve Rollkommando Hamann tarafından, Litvanya Yahudilerinin toplu idamları için istihdam edilmesine rağmen, Tautinio Darbo Apsaugos Batalionas (TDA) olarak bilinen gönüllü güçler örgütledi. O zamanlar meşhur Algirdas Klimaitis önderliğindeki çete birimleri şehir ve eteklerinde yükseldi.

Naziler Litvanya hükûmetini tanımadı ve Temmuz sonunda kendi genel yönetimini oluşturdu - dört Generalbezirk'e bölünen Reichskommissariat Ostland. Adrian von Renteln Generalbezirk Litauen'in komutanı oldu ve tüm hükûmet işlevlerini devraldı. Geçici Hükûmet 5 Ağustos'ta istifa etti; bazı bakanları yerel özyönetimden sorumlu Genel Danışman oldu. Nazilerin yerel yönetime personel gücü yetmedi; bu nedenle, yerel ofislerin çoğuna Litvanyalılar başkanlık ediyordu. Politika kararları üst düzey Naziler tarafından alınacak ve aslında düşük rütbeli Litvanyalılar tarafından uygulanacaktı. Genel Danışmanlar çoğunlukla Almanların popüler olmayan kararlar için suçladığı bir Süper noter kurumuydu. Danışmanlardan üçü aylar içinde istifa etti, diğer dördü birkaç Nazi politikasını protesto ettiklerinde Stutthof toplama kampına sürüldü. Genel olarak, yerel özyönetim Litvanya'da oldukça gelişmiştir ve bir Waffen-SS biriminin yükseltilmesi veya Nazi Almanyası'nda zorla çalıştırılması için erkeklerin sağlanması da dahil olmak üzere birçok Nazi girişiminin sabote edilmesine veya engellenmesine yardımcı olmuştur.

Holokost

Einsatzgruppe A komutanı Franz Walter Stahlecker tarafından Ocak 1942 tarihli bir rapora eklenen harita, Reichskommissariat Ostland'da öldürülen Yahudilerin sayısını gösteriyor. Litvanya 136.142 ölüm gösteriyor.

Litvanya işbirlikçileri (beyaz kolluklarla) Temmuz 1941'de Yahudileri tutukladı

Holokost'tan önce, Litvanya yaklaşık 210.000 veya 250.000 Yahudiye ev sahipliği yapıyordu ve Vilna Gaon döneminden önce bile Yahudi teolojisi, felsefesi ve öğreniminin en büyük merkezlerinden biriydi. Litvanya'daki Holokost üç aşamaya ayrılıyordu: toplu infazlar (Haziran-Aralık 1941), getto dönemi (1942 - Mart 1943) ve nihai tasfiye (Nisan 1943 - Temmuz 1944).

Holokost'un kademeli olarak tanıtıldığı Nazi işgali altındaki diğer ülkelerden farklı olarak (önce Yahudi sivil haklarını sınırlandırarak, Yahudileri gettolarda topladı ve ancak daha sonra onları ölüm kamplarında idam etti), Litvanya'daki infazlar savaşın ilk günlerinde başladı. Einsatzkommando A, kendi kendini temizlemeyi teşvik etmek için Wehrmacht istilasından bir gün sonra Litvanya'ya girdi. Nazi belgelerine göre, 25-26 Haziran 1941'de "yaklaşık 1.500 Yahudi Litvanya partizanları tarafından elendi. Birçok Yahudi sinagogu ateşe verildi; sonraki gecelerde 2.300 kişi daha öldürüldü. " Cinayetler, Yahudileri toplamak ve onları “korumak” için gettolara koymak adına bir gerekçe sağladı; Aralık 1941'de Kaunas'ta 15.000 kişi kaldı, 22.000 kişi idam edildi. İnfazlar üç ana grupta gerçekleştirildi: Kaunas'ta (), Vilnius'ta () ve kırsal alanda (Rollkommando Hamann). Litvanya'da, 1 Aralık 1941'e kadar 120.000'den fazla Litvanyalı Yahudi öldürüldü.  % 80'inin 1942'den önce öldürüldüğü tahmin ediliyor, Polis Taburları gibi birimlere Litvanyalıların aktif katılımı ile öldürüldükleri tahmin ediliyor.

Hayatta kalan 43.000 Yahudi Vilnius, Kaunas, Šiauliai ve Švenčionys Ghettosun'da yoğunlaştı ve Nazi askeri endüstrisinin yararına çalışmaya zorlandı. 21 Haziran 1943'te Heinrich Himmler tüm gettoları tasfiye etme ve kalan Yahudileri toplama kamplarına aktarma emri verdi. Vilnius Gettosu tasfiye edilirken, Kaunas ve Šiauliai toplama kamplarına dönüştürüldü ve Temmuz 1944'e kadar aktif kaldı. Kalan Yahudiler kamplara gönderildi; Stutthof, Dachau, Auschwitz. Bu kamplardan sadece 2.000-3.000 Litvanya Yahudisi kurtarıldı. Savaş başlamadan önce Rusya'nın içine çekilerek ya da gettolardan kaçarak ve Yahudi partizanlarına katılarak hayatta kaldılar.

Litvanya'daki Yahudilerin% 95-97'ye kadar olan soykırım oranı, Avrupa'nın en yükseklerinden biriydi. Bunun başlıca sebebi, dikkate değer birkaç istisna dışında, Nazi yetkililerle Litvanyalılar'ın yaygın işbirliğiydi. Yahudiler, önceki Sovyet rejimi için geniş çapta suçlandı (bkz. Yahudi Bolşevizmi) ve Sovyet birliklerini ağırlamaktan hoşlanmadılar. Hedeflenen Nazi propagandası, Sovyet karşıtı düşünceyi sömürdü ve zaten var olan geleneksel anti-Semitizmi artırdı.

İşbirliği

Nazi propagandası metinle Litvanya Litvanyaca : "Alman askeri senin için savaşıyor, onun için çalış".

Litvanyalılar Nazilere aktif olarak yardım eden birkaç birim oluşturdular:

• - 13.000 erkekle 26 tabur
• - 2.500 erkekle 5 tabur
• - 10.000–12.000 erkek
• - 3.000 adam
• - 6.000 adam

Nazi Einsatzkommando ile birlikte çalışan Litvanya polis taburlarının 10'u toplu katliamlara karıştı, 78.000 kişiyi idam ettikleri düşünülüyordu.

Direnç

Vilnius, Subačiaus Caddesi'ndeki alanının yakınında bir soykırım anıtı

Litvanya'daki Nazi karşıtı direnişin çoğunluğu ve Sovyet partizanlarından geldi. Her ikisi de Nazilerin 1941'i işgalinden hemen sonra Nazi güçlerine karşı sabotaj ve gerilla operasyonlarına başladı. Litvanya'daki en önemli Polonya direniş örgütü, işgal altındaki Polonya'nın başka yerlerinde olduğu gibi İç Ordulardı (Armia Krajowa). Wilno (Vilnius) bölgesinin Polonya komutanı Aleksander Krzyżanowski idi .

Litvanya'daki Sovyet partizanlarının faaliyetleri kısmen Antanas Sniečkus başkanlığındaki Litvanya Partizan Hareketi Komutanlığı ve kısmen SSCB Partizan Hareketi Merkez Komutanlığı tarafından koordine edildi.

Litvanya'daki Yahudi partizanlar da Nazi işgaline karşı savaştılar. Eylül 1943'te liderliğindeki Birleşik Partizan Örgütü, Vilna Gettosu'nda bir ayaklanma başlatmaya çalıştı ve daha sonra Nazi işgaline karşı sabotaj ve gerilla operasyonlarıyla uğraştı. Temmuz 1944'te, Tempest Harekâtı'nın bir parçası olarak, Polonya İç Ordusu, Ostra Brama Operasyonunu o şehri yeniden ele geçirmek için başlattı.

Litvanya toplumundan kaynaklanan Nazilere yönelik ciddi bir şiddet direnci yoktu. 1943'te, birkaç yeraltı siyasi grubu (Vyriausias Lietuvos išlaisvinimo komitetas veya VLIK) altında birleşti. Çoğunlukla göçmenler ve sürgünler arasında Litvanya dışında aktif hale geldi ve Batı ülkelerinde temas kurabildi ve Litvanya'daki direniş operasyonları için destek alabildi (bkz. Cengel Operasyonu). Sürgünde Litvanya'yı temsil eden gruplardan biri olarak yurtdışında uzun yıllar devam edecekti.

1943'te Naziler, diğer birçok ülkede olduğu gibi yerel nüfustan bir Waffen-SS bölümü oluşturmaya çalıştı, ancak direniş grupları arasındaki yaygın koordinasyon nedeniyle seferberlik boykot edildi. (Lietuvos vietinė rinktinė) sonunda 1944'te Litvanya komutası altında kuruldu, ancak Naziler tarafından sadece birkaç ay sonra komutasına tabi olmayı reddettikleri için dağıtıldı. Özellikle Litvanyalılar ile Polonyalılar arasındaki ilişkiler zayıftı. Vilnius Bölgesi üzerindeki savaş öncesi gerilimler, Polonyalılar ve Litvanyalılar arasında düşük seviyeli bir iç savaşla sonuçlandı. Nazi destekli Litvanya birimleri, başta Litvanya Gizli Polisi, bölgede aktifti ve Nazilere Polonya nüfusunu baskılamalarında yardım etti. 1943 sonbaharında Armia Krajowa, Litvanya birimlerine karşı misilleme operasyonlarına başladı ve 1944'ün ilk yarısında yüzlerce Litvanya polisini ve diğer işbirlikçilerini öldürdü. Çatışma, Haziran 1944'te (Glinciszki) ve (Dubinki) köylerinde Polonya ve Litvanya sivillerinin katledilmesiyle sonuçlandı.

Sovyetler Birliği'nin yeniden işgali, 1944

Sovyetler Birliği kapsamında Litvanya yeniden işgal 1944 yılında Baltık Ofansif, bozguna Nazi kuvvetleri ve "özgürleştirmek Sovyet Baltık halkları" a iki misli askeri-politik operasyon Yaz 1944 yılından itibaren.

Demografik kayıplar

Litvanya, II. Dünya Savaşı ve savaş sonrası ilk on yıl boyunca önemli kayıplara uğradı. Tarihçiler nüfus kayıplarını ve değişikliklerini ölçmeye çalıştı, ancak görevleri kesin ve güvenilir verilerin eksikliği nedeniyle tahminden öteye gidemedi. Litvanya'da, 1928 nüfus sayımı arasında, Litvanya'nın 2.028.971 sakinine, ve Litvanya'nın 2.711.400 sakinine sahip olduğu 1959 Sovyet nüfus sayımına kadar herhangi bir nüfus sayımı yoktu. Çeşitli yazarlar, farklı tahminler sağlarken, genellikle 1940 ve 1953 arasındaki nüfus kayıplarının bir milyondan fazla insan veya savaş öncesi nüfusun üçte biri olduğu konusunda hemfikirdirler. Bu sayının en büyük üç bileşeni vardı: Soykırım kurbanları, Sovyet baskılarının kurbanları ve mülteciler veya ülkelerine geri gönderilenler.

Dönemlere göre tahmini demografik kayıplar

dönem	Vaitiekūnas (2006)	Truska (2005)	Damušis (1990)	Zundė (1964)
İlk Sovyet işgali (Haziran 1940 - Haziran 1941)	161000	76000	135600	93200
Nazi işgali (Haziran 1941 - Ocak 1945)	464600	504000	330,000	373800
Holokost sırasında öldürülenler	200,000	200,000	165000	170,000
Kla Klaipėda Bölgesindeki savaş mültecileri	150.000	140,000	120,000	105,000
Lith Litvanya savaş mültecileri	60.000	64.000		60.000
⇨ Diğer	54600	100.000	45.000	38800
İkinci Sovyet işgali (Ocak 1945 - 1953)	530000	486000	656800	530000
Toplam	1155600	1066000	1122600	997000

Kaynakça

Özel

1. ^ Skirius (2002)
2. ^ Clemens (2001), p. 6
3. ^ Eidintas (1999), p. 170
4. ^ Eidintas (1999), pp. 172–173
5. ^ Gedye (3 Ekim 1939). "Latvia Gets Delay on Moscow Terms; Lithuania Summoned as Finland Awaits Call to Round Out Baltic 'Peace Bloc'". The New York Times. ss. 1, 6. 
6. ^ Vardys (1997), p. 47
7. ^ Sabaliūnas (1972), pp. 157–158
8. ^ Rauch (2006), pp. 219–221
9. ^ Vardys (1997), pp. 49–53
10. ^ "The face of cruelty". VilNews. 2011. 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
11. ^ Kamuntavičius (2001), pp. 408–409
12. ^ Anušauskas et al. (2005), pp. 116–117, 119
13. ^ ^{a b c} Lane (2001), s. 51–52
14. ^ Anušauskas et al. (2005), pp. 120–121
15. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 123
16. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 140
17. ^ Gurjanovas (1997)
18. ^ "Killing Jews in the yard of NKVD garage in June 1941 (ex „Lietūkis")". Liutauras Ulevičius. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Mart 2022. 
19. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 162
20. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 163
21. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 171
22. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 165
23. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 164
24. ^ MacQueen (1998)
25. ^ Baumel & Laqueur (2001), pp. 51–52
26. ^ ^{a b} Buttar, Prit. Between Giants. .
27. ^ Einsatzgruppen Archives 26 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
28. ^ Porat (2002), p. 161
29. ^ Bubnys (2004), pp. 216–218
30. ^ Senn (Winter 2001)
31. ^ Liekis (2002)
32. ^ Stoliarovas (2008), p. 15
33. ^ Janavičienė (1997)
34. ^ "Abba Kovner and Resistance in the Vilna Ghetto". About.com. 20 Eylül 2005 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2006. 
35. ^ Kaszeta (Fall 1988)
36. ^ Banionis (2004)
37. ^ Peterson (2001), p. 164
38. ^ Lane (2001), p. 57
39. ^ Mackevičius (Winter 1986)
40. ^ ^{a b} Snyder (2003), s. 84
41. ^ Muriev (1984), pp. 22–28
42. ^ Eidintas (1999), p. 45
43. ^ Vaitiekūnas (2006), p. 150
44. ^ Anušauskas et al. (2005), p. 395
45. ^ ^{a b} Vaitiekūnas (2006), p. 143
46. ^ Damušis (1990), p. 30
47. ^ ^{a b} Zundė (1964)
48. ^ Anušauskas et al. (2005), pp. 388–395
49. ^ Damušis (1990), pp. 25–26

Genel

• Anušauskas, Arvydas; Bubnys, Arūnas; Kuodytė, Dialia; Jakubčionis, Algirdas; Titinis, Vytautas; Truska, Liudas, (Ed.) (2005). Lietuva, 1940–1990 (Litvanca). Vilnius: . ISBN . 
• Banionis, Juozas (2004). "Lietuvos laisvinimo veikla Vakaruose įsigalint detantui 1970–1974 m". Genocidas ir rezistencija (Litvanca). Cilt 15. ISSN 1392-3463. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Baumel, Judith Tydor; Laqueur, Walter (2001). "Baltic Countries". The Holocaust Encyclopedia. Yale University Press. ISBN . 
• Bubnys, Arūnas (2004). "The Holocaust in Lithuania: An Outline of Major Stages and Their Results". Nikžentaitis, Alvydas; Schreiner, Stefan; Staliūnas, Darius (Ed.). The Vanished World of Lithuanian Jews. Rodopi. ISBN . 
• Clemens, Walter C. (2001). The Baltic Transformed: Complexity Theory and European Security. Rowman & Littlefield. ISBN . 
• Damušis, Adolfas. Lietuvos gyventojų aukos ir nuostoliai Antrojo pasaulinio karo ir pokario 1940—1959 metais (Litvanca) (2.2yıl=1990 bas.). 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Eidintas, Alfonsas; Žalys, Vytautas; Senn, Alfred Erich (1999). Tuskenis, Edvardas (Ed.). Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940. New York: St. Martin's Press. ISBN . 
• Gurjanovas, Aleksandras (1997). . Genocidas ir resistencija (Litvanca). Cilt 2. ISSN 1392-3463. 16 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Janavičienė, Audronė (1997). . Genocidas ir rezistencija (Litvanca). Cilt 1. ISSN 1392-3463. 11 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Kamuntavičius, Rūstis; Kamuntavičienė, Vaida; Civinskas, Remigijus; Antanaitis, Kastytis (2001). Lietuvos istorija 11–12 klasėms (Litvanca). Vilnius: Vaga. ISBN . 
• Kaszeta, Daniel J. (1988). . Lituanus. 3 (34). ISSN 0024-5089. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Lane, Thomas (2001). Lithuania: Stepping Westward. Routledge. ISBN . 
• Liekis, Šarūnas (2002). "Žydai: "kaimynai" ar "svetimieji"? Etninių mažumų problematika". Genocidas ir rezistencija (Litvanca). Cilt 12. ISSN 1392-3463. 17 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Mackevičius, Mečislovas (Kış 1986). . . 4 (32). ISSN 0024-5089. 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• MacQueen, Michael (1998). "The Context of Mass Destruction: Agents and Prerequisites of the Holocaust in Lithuania". Holocaust and Genocide Studies. 12 (1). ss. 27-48. doi:10.1093/hgs/12.1.27. 30 Eylül 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Muriyev, Dado (1984). "Preparations, Conduct of 1944 Baltic Operation Described". Military History Journal. Cilt 9. . ^[]
• Peterson, Roger D. (2001). Resistance and Rebellion: Lessons from Eastern Europe. Cambridge University Press. ISBN . 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Porat, Dina (2002). "The Holocaust in Lithuania: Some Unique Aspects". Cesarani, David (Ed.). The Final Solution: Origins and Implementation. Routledge. ISBN . 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Rauch, Georg von (2006). The Baltic States: The Years of Independence 1917–1940. Londra: Hurst & Company. ISBN . 
• Sabaliūnas, Leonas (1972). Lithuania in Crisis: Nationalism to Communism 1939–1940. Indiana University Press. ISBN . 
• Senn, Alfred E. (Kış 2001). "Reflections on the Holocaust in Lithuania: A New Book by Alfonsas Eidintas". Lituanus. 4 (47). ISSN 0024-5089. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Skirius, Juozas (2002). "Klaipėdos krašto aneksija 1939–1940 m.". Gimtoji istorija. Nuo 7 iki 12 klasės (Litvanca). Vilnius: Elektroninės leidybos namai. ISBN . Erişim tarihi: 14 Mart 2008. 
• Stoliarovas, Andriejus (2008). Lietuvių pagalbinės policijos (apsaugos) 12-asis batalionas (Tez) (Litvanca). . 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020. 
• Snyder, Timothy (2003). The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569-1999. Yale University Press. ISBN . 
• Vaitiekūnas, Stasys (2006). Lietuvos gyventojai: Per du tūkstantmečius (Litvanca). Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas. ISBN . 
• Vardys, Vytas Stanley; Sedaitis, Judith B. (1997). Lithuania: The Rebel Nation. Westview Series on the Post-Soviet Republics. WestviewPress. ISBN :
• Zundė, Pranas (1964). "Lietuvos gyventojų dinamika ir struktūra". (Litvanca). Cilt 10. ISSN 0002-208X. 26 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Nisan 2020.