Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Panayia Kilisesi, Panaya Kilisesi, Panagia Kilisesi (Yunanca: Εκκλησία Της Παναγίας - Ekklisia tis Panagias) ya da Koimesis Theotokou Kilisesi (Yunanca: Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου); Türkiye'nin Balıkesir ilindeki Ayvalık'a bağlı Cunda'da, günümüzde harabe hâlinde olan eski bir Rum Ortodoks kilisesidir.
 Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinin 8 Kasım 1882 tarihli soruşturmasında yer alan Panayia Kilisesi'nin ön cephesinin çizimi | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Panaya Kilisesi · Panagia Kilisesi · Koimesis Theotokou Kilisesi |
|---|---|
| Ad kökeni | Meryem |
| Genel bilgiler | |
| Durum | Harabe |
| Tür | Rum Ortodoks kilisesi |
| Mimari tarz | Neoklasik |
| Konum | Cunda, Ayvalık, Türkiye |
| Koordinatlar | 39°20′10″K 26°39′42″D / 39.33611°K 26.66167°D |
| Tamamlanma | 1793 öncesi |
| Yenileme | y. 1834 · 1883 |
| Yıkılma | 1954 |
| Yükseklik | ~14 m |
| Ölçüler | |
| Diğer ölçüler | Uzunluk: ~25 m Genişlik: ~20 m |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Taş |
Meryem'in ölümüne atfedilen ve o dönem adada var olan Moshonisi adlı kasabanın katedral kilisesi konumundaki yapının inşa tarihi bilinmemekle birlikte, kaynaklarda bilinen en eski bahsi 1793 yılına aittir. 1821'de patlak veren Yunan İsyanı sırasında hasar görmesinin ardından, 1834 civarına kadar süren çalışmalarla yeniden inşa edildi. 1865'te, kasabadaki diğer kiliselerle birlikte Panayia Kilisesi'ne de bir çan kulesi eklendi. 1873'te tamamlanan Taksiyarhis Kilisesi, kasabanın katedrali hâline geldi. Panayia Kilisesi'nin zaman içerisinde harabeye dönüşerek kullanılmayacak hâle geldiği gerekçesiyle, 1834 civarında tamamlanan yapıya benzer bir şekilde yeniden inşa edilmesine yönelik 1882'de yapılan talep üzerine, 1883'te tamamlanan çalışmalar sonucunda aynı arsa üzerinde yeniden inşa edildi. Cumhuriyetin 1923'teki ilanı sonrasında atıl hâle geldi. 1944'te gerçekleşen depremde ağır hasar gören bina, 1954'te yıktırıldı. Kilisenin bulunduğu arsada günümüzde, enkaz yığınından oluşan bir harabe yer alır.
Kilisenin ilk hâlinin mimari özelliklerine herhangi kaynakta değinilmez. 1883'te, 1834 civarında yeniden inşa edilen yapıyla birebir aynı şekilde tekrar inşa edildiği belirtilen yapının ise bazı kaynaklarda birtakım mimari özelliklerinden bahsedilir. Pembemsi renkteki taştan inşa edilen neoklasik tarzdaki yapı, adadaki en büyük kiliseydi. Üç nefli bir bazilika şeklinde olup 1882 tarihli bir dilekçeye göre yaklaşık 25 m uzunluğa, 20 m genişliğe ve 14 m yüksekliğe sahipti. Yapının üç cephesini çevreleyen iki katlı nartekste, İyon düzenine sahip sütunlar vardı. Yapıyı örten ahşap beşik çatıda, bir kubbenin yanı sıra çeşitli yarım kubbeler mevcuttu. Çan kulesi, yapının güneyinde ve yapıya bitişik bir şekildeydi. Merkezinde kilisenin yer aldığı ve duvarlarla çevrelenen dikdörtgen planlı ve üç girişli avlusunda iki katlı bir yönetim ve misafirhane binası, bir şapel ve tuvaletler konumlanıyordu.
Tarihi
İlk kayıtlar, yıkılışı ve tekrar inşa edilişi
Meryem'in ölümüne atfedildiğinden ötürü Koimesis Theotokou adını taşıyan ve yer aldığı Cunda'daki Moshonisi adlı kasabanın katedral kilisesi olan kilisenin inşa tarihi bilinmemektedir. Moshonisi Başpiskoposu I. Kirillos'un 1793'teki ölümü sonrasında bu kilisenin avlusunda defnedilmesi, bilindiği kadarıyla kiliseden bahsedilen en eski kaynaktır. 19. yüzyılda Moshonisi'nin beş ana mahallesinden biri de bu kilisenin çevresinde kurulan mahalleydi. Adanın yerlisi olan öğretmen ve araştırmacı yazar Eustratios I. Drakos'un 1888 tarihli eserinde herhangi bir isim verilmeden kasabadaki kiliselerin, 1821'de patlak veren Yunan İsyanı öncesinde de mevcut konumlarında olduğu belirtilir.
26 Haziran 1821 ve 14 Ağustos 1825 tarihli hatt-ı hümâyunlarda, Yunan İsyanı nedeniyle adadaki tüm yapıların yakılıp yıkılarak kullanılamaz hâle getirildiği belirtilir. Akademisyen Hasan Sercan Sağlam, "[kilisenin] bu denli kapsamlı bir tahribattan kurtulması olası değil" ifadelerini kullanır. İsyan sonrasında Moshonisi'ye atanan ilk başpiskopos I. Kallinikos öncülüğünde kasabadaki kiliseler, 1834 yılı civarına kadar süren çalışmalar sonrasında tekrar inşa edildi.
1865 yılı civarında kasabadaki kiliselerle birlikte Panayia Kilisesi'ne de süslemeli bir kâgir çan kulesi dikildi. Bochum'daki Bochumer Verein'da dökülen kulenin çanı, üzerindeki yazıya göre Aliağa'dan Baltazzi ailesi mensup biri tarafından 1863 yılında kiliseye hibe edilmişti. Adanın yerlilerinden Sitsa Karaiskaki'nin 1973 tarihli çalışmasında, Ali adlı bir Türk'ün, adada yaşayanlarla beraber Panayia Kilisesi'nin inşası esnasındaki "mucizevi yardımı"na dair bir rivayetten bahsedilir. Yine adanın yerlilerinden Ali Onay'ın 2000 tarihli çalışmasında da kendisinin, kasabadaki bir tüccardan 1928 yılında aldığı sözlü bilgiye dayanılarak Emin Ali Baltacı adlı bir demircinin 1860 yılı civarında arka arkaya üç gece "mucizevi" bir rüya görmesinin ardından yerel piskoposla görüştüğü, Panayia Kilisesi'nin ana binası ile çan kulesinin 1863'te "boş bir alanda" gerçekleştirilen inşasına önderlik ettiği ve kilisenin çanını da bizzat kendisinin döktüğü aktarılır. Sağlam, hem Drakos'un aktarımlarına hem de çanın üzerindeki yazılara dayanarak kilisenin 1863'teki inşasına dair bu ifadelerin hatalı olduğunu yazar. 3 Kasım 1839 tarihli Tanzimat Fermanı ve 18 Şubat 1856 tarihli Islahat Fermanı ile birlikte devlet içindeki gayrimüslimlerin ibadethanelerine getirilen mimari kısıtlamaların kademeli olarak kaldırılmasına ve daha önce bu ibadethanelerde çan kulesi inşaatının kanunen yasak olduğuna dikkat çeken Sağlam, 1863 yılının "daha anlamlı hâle geldiği"ni belirtir.
1873'te tamamlanan Taksiyarhis Kilisesi, bu tarihten itibaren kasabanın katedral kilisesi oldu. 26 Eylül 1876'da Panayia Kilisesi'nin suları, halkın kullanması için Moshonisi'ye yönlendirildi.
Kullanılmaz hâle gelişi ve 1883'teki tekrar inşası
Adadaki gayrimüslimler adına Adliye Nezâretine yazdığı 7 Ağustos 1882 tarihli dilekçede kilisenin zamanla harabeye dönüştüğü ve kullanılmasının mümkün olmadığını belirten Moshonisi Başpiskoposu III. Ioakeim, yapının tekrar inşa edilmesini talep etti. Nezâretin 24 Ağustos 1882 tarihli yazısıyla bu durumla ilgilenmesi için, kasabanın bağlı olduğu Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti görevlendirildi. Yazıda, adada kilisenin inşasından rahatsız olacak Müslüman nüfusun olmadığı ve yalnızca Rumların bulunduğu belirtilse de demografik bir soruşturma gerçekleştirilmesi gerekliliği ifade ediliyordu. Adada yapılan 8 Kasım 1882 tarihli soruşturmada, günde 40-50 kadar kişinin ziyaret ettiği ve cemaatin şifalı olduğuna inandığı arsasındaki ayazmadan ötürü kilisenin, bir önceki boyutlarına tamamen uygun şekilde, eski taban alanının kısmen terk edilmesi ve aynı arazi içinde kalması koşuluyla bir miktar kaydırılarak yeni bir temel üzerinde yeniden inşa edilmesine izin verildi. İnşa edilecek kilisenin kat planı ile ön cephe görünümüne de yer verilirken 1834 yılı civarında yeniden inşa edilen yapının plan tipi ve ölçülerini taşıyacak birebir aynı bir şekilde, aynı arazi üzerinde bir miktar kaydırılarak yeni bir temel üzerine inşa edilmesi belirtiliyordu.
Soruşturmada bahsi geçen tüm noktalarla birlikte kilisenin yeniden inşa talebinin 13 Aralık 1882'de Dîvân-ı Hümâyun, 21 Aralık 1882'de Adliye Nezâreti, 27 Ocak 1883'te ise sadrazam tarafından onaylanmasının ardından Padişah II. Abdülhamid'in 29 Ocak 1883 tarihli yazısıyla inşaat izni verildi. 1872-1882 yılları arasındaki Moshonisi Başpiskoposu II. Paisios döneminde başlanan kilisenin yeniden inşası, 1882-1893 yılları arasında bu görevde bulunan I. Iakovos döneminde, 1883'te tamamlandı.
1890'ların ortaları itibarıyla yirmi yıldır adada dolaşımda olan yasadışı banknotların üzerinde Panayia Kilisesi'nin sembolü yer alıyordu. Osmanlı hükûmetinin 26 Eylül 1894'te bu konuda harekete geçmesiyle bu banknotlar toplandı ve imha edildi. 1909-1912 yılları arasını kapsayan kilise idaresi denetim komitesi raporuna göre, adadaki kiliselerin toplamını geçecek şekilde yaklaşık 30.000 kuruşluk yıllık geliriyle Panayia Kilisesi, kasabanın en yüksek gelire sahip kilisesi konumundaydı. Bu verilere dayanarak Sağlam, katedral kilisesi unvanını yitirdiği 1873 yılı sonrasında da Panayia Kilisesi'nin "adadaki idari ve ekonomik nüfuzunu sürdürdüğünün anlaşıldığı"nı yazar.
Atıl hâle gelmesi, yıkılışı ve günümüz
Cumhuriyetin 1923'teki ilanı sonrasında atıl hâle düşen kilisenin narteks sütunları sökülerek 1927 yılında Edremit'e götürüldü. Kulenin çanı, "sivil savunma seferberliği" kapsamında, olası bir tehlike anında halkı uyarmada kullanılması amacıyla 1936'da Ayvalık'taki İlyas Peygamber Tepesi'ne taşınarak buradaki çan kulesine takıldı. 6 Ekim 1944'te gerçekleşen ve merkez üssü Edremit Körfezi olan depremde bu çan kulesi yıkılırken tepede kalan bu çan 1968'de saplandığı yerden çıkarılarak temizlendi ve ilk olarak Ayvalık meydanında sergilenmesi planlansa da 1970'lerin sonunda Bergama'ya götürülerek Bergama Müzesi envanterine girdi. Aynı depremde ağır hasar gören Panayia Kilisesi, 1954'te yıktırıldı. Arta kalan taşlar, adadaki Nuri Zarplı İlköğretim Okulu'nun inşasında kullanıldı. Günümüzde kilisenin arsası, zeminden 3–5 m kadar yükseklikteki bir enkaz yığınından oluşan bir harabe hâlindedir.
Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 9 Haziran 1978 tarihli kararıyla, kilisenin arazisinin de içinde yer aldığı Cunda'nın merkezi, "yoğun tarihî sit alanı" olarak belirlendi. Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 22 Ocak 1994 tarih ve 3622 sayılı kararıyla onaylanmış 1/1000 ve 1/500 ölçekli Kentsel Sit Koruma Amaçlı İmar Planı'nda bu kilise tamamen ihmal edilirken kilisenin boş varsayılan arsası, "öneri konut alanı" olarak belirlenmişti.
Balıkesir 1. İdare Mahkemesi'nin, 2017/1352 sayılı karara dayanan 23 Kasım 2018 tarih ve 2018/1635 sayılı kararı ile, Cunda'nın 1994 tarihli Kentsel Sit Koruma Amaçlı İmar Planı iptal edildi. 2019'da yayımlanan Yılların içinden Ayvalık adlı eserde yer alan fotoğraflar sonrasında yapılan bir araştırma sonucu Balıkesir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 29 Ocak 2020 tarih ve 1815 sayılı kararıyla birlikte, Ayvalık Belediyesine ait olan kilise arsasını 2. anıtsal ve 1. çevresel koruma dereceleriyle tescil etti. Balıkesir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 11 Eylül 2020'de aldığı 2244, 2245 ve 2246 sayılı kararlarla geçiş dönemi koruma esasları ve kullanım şartları belirlense de; adadaki herhangi bir kamu işi ya da imar izni yine bu kurulun kendi takdirine bırakıldı.
Konumu ve mimarisi
Balıkesir'in Ayvalık ilçesine bağlı Cunda'nın Mithatpaşa Mahallesi'nde, Bakkal Sokağı'nda yer alan kilise günümüzde, yalnızca avlu duvarlarının bir bölümünün görülebildiği bir harabe hâlindedir. Avlu arazisinin günümüzdeki tapu alanı 1.841,52 m2dir.
Bilinen kaynaklarda yalnızca 1883'te tamamlanan yapının mimari özelliklerine dair bilgiler yer alır ve bu yapının, 1834 civarında yeniden inşa edilen yapıyla birebir aynı olacak şekilde inşa edildiği belirtilir. 8 Kasım 1882 tarihli soruşturmada yer alan plan ve ön cephe görünümüne göre neoklasik tarzdaki yapı; III. Ioakeim'in 7 Ağustos 1882 tarihli dilekçesine göre yaklaşık 25 m uzunluk, 20 m genişlik ve 14 m yüksekliğe sahipti. Basamaklarla ulaşılan kâgir bir platformun üzerine yerleşen üç nefli bir bazilika şeklindeki beşik çatılı kilisenin apsis ile yan apsisleri, yarım daire şeklinde dışa taşıyordu. Yedi pencerenin yer aldığı ön cephesindeki üçgen alınlığın ortasında, yarım daire şeklindeki bir pencere vardı. Yapının üç cephesini çevreleyen iki katlı narteksi, İyon düzenindeki sütunlara sahipti. 7 Ağustos 1882 tarihli dilekçede ise yapının 34 pencere ve 5 kapıyla yeniden inşa edilmesi talep edilmişti. Diğer yandan 1906 tarihli bir fotoğrafta ön cephede görülen alınlık hizası ve yan cephelerden taşan düz tavanlı birimler, III. Ioakeim'in dilekçesindeki planla farklılık gösterir.
Dimitrios E. Psarros'un 2017 tarihli eserinde, Karaiskaki ile Onay'ın tanıklıklarına dayanılarak kilisenin bir planına yer veriliyordu. Kaynağa göre "sarımsak" adını taşıyan pembemsi renkteki yerel kesme taştan inşa edilen ve adadaki en büyük kilise olan yapı, üç nefli bir bazilika şeklindeydi. Ahşap beşik çatısı, ana nefi yükseltiyordu. Yapının iki katlı narteksi, yan cepheleri yarı hizalarına kadar örtüyor ve bu durum, soruşturmada yer alan planla uyuşmuyordu. Demir parmaklıklı duvarların çevrelediği, dikdörtgen planlı, farklı renklerdeki çakıl taşlarından dekoratif desenlere bezeli, batı ve güneybatıya açılan üç girişli kompleksin avlusunun kuzeyi boyunca iki katlı bir yönetim ve misafirhane binası uzanıyordu. Kilisenin arkasında tuvaletler, avluda ise bir şapel vardı. Avlunun merkezinde konumlanan kilisenin içinde, süsleme amaçlı çeşitli mimari öğeler ile freskler yer alıyordu. Sıvalı ahşap tavanında bir kubbe ile birkaç yarım kubbe varken kilisenin zemini ise siyah ve beyaz mermer levhalarla döşenmişti. Gerçekte kilisenin bir parçası olan çan kulesi, bağımsız bir yapı olarak tasvir edilmiş ve kilisenin güneyine konumlandırılmıştı. Kilisedeki mimari tutarsızlıklar Sağlam'a göre, Cunda ve çevresinde görülen imar kanunlarına aykırı hareketlerle "izah edilebilir".
Üzerinde çeşitli motiflerin oluşturduğu süslemeler yer alan kâgir çan kulesi, kiliseye bitişik bir şekilde, kilisenin narteksi ile yan apsislerinin kesiştiği noktaların güneye bakanında yükseliyordu. Günümüzde Bergama Müzesi'nde sergilenen kulenin çanının üzerinde "ΑΛΗ-ΑΓΑ | Ε. Α. ΜΠΑΛΤΑΖΖΗ" ("Ali-Ağa | E. A. Baltazzi") ile altında "1863" ile bir (Yunan haçı) kabartması, arka kısmında ise çanın döküldüğü yer olan Bochum'daki Bochumer Verein'ı işaret eden, büyük harflerle kabartma şeklindeki "Gegossen vom / Bochumer Verein für Bergbau und Gussstahlfabrikation / in Bochum" yazısı bulunur. Ayvalık Turizm Başkanı Acar Kurul, "DaD haber ajansının 2,5 tonluk kütlesiyle dünyanın en büyük çanının Köln'de olduğuna dair haberi"nden yola çıkarak 1974'te yaptığı açıklamada, 3 tonu aşan kütlesiyle Panayia Kilisesi'nin çanının dünyanın en büyük çanı olduğunu belirtse de bu ifade doğru değildi.
Notlar
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Sağlam, Hasan Sercan (2021). "Ayvalık Cunda Adası'ndaki Panagia (Koimesis Theotokou) ve Agios Panteleimon kiliselerinin mimari tarihi ve mekânsal dönüşümü". Turkish Studies. 16 (3): 989-1017. ISSN 1308-2140. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ a b Köken, Taylan (Temmuz 2017). "Ayvalık Çanı/2 (Baltazzi Ailesi)". Ayda Bir Ayvalık, 35. Ayvalık Belediyesi. ss. 38-39.
- ^ a b Onay, Ali (Kasım 2010). "Panayia Kilisesi ve çan". Papalina, 22. s. 12.
- ^ a b c Köken, Taylan (Haziran 2017). "Ayvalık Çanı/1 (çanın yolculuğu)". Ayda Bir Ayvalık, 34. Ayvalık Belediyesi. ss. 34-35.
- ^ Salgın, Suat (8 Aralık 2020). "Ayvalık'ın nazım imar planlarının iptal edilmesi kaygılandırıyor". Medya Ayvalık. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021.
- ^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021.
Konuyla ilgili yayınlar
- Drakos, Eustratios I. (1895). Τα Μικρασιανά ή αι Εκατόνησοι τανυν Μοσχονήσια: Vol 1. Γενική πραγματεία περί Εκατονήσων τανυν Μοσχονησίων (Yunanca). 1. Atina. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022.
- Drakos, Eustratios I. (1895). Τα Μικρασιανά ή αι Εκατόνησοι τανυν Μοσχονήσια: Vol 2. Μικρασιανά ή ιστορία των Μοσχονησίων υπό έποψιν εκκλησιαστικήν (Yunanca). 2. Atina. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Panayia Kilisesi Panaya Kilisesi Panagia Kilisesi Yunanca Ekklhsia Ths Panagias Ekklisia tis Panagias ya da Koimesis Theotokou Kilisesi Yunanca Ekklhsia ths Koimhsews ths 8eotokoy Turkiye nin Balikesir ilindeki Ayvalik a bagli Cunda da gunumuzde harabe halinde olan eski bir Rum Ortodoks kilisesidir Panayia KilisesiCezayir i Bahr i Sefid Vilayetinin 8 Kasim 1882 tarihli sorusturmasinda yer alan Panayia Kilisesi nin on cephesinin cizimiDiger ad lar Panaya Kilisesi Panagia Kilisesi Koimesis Theotokou KilisesiAd kokeniMeryemGenel bilgilerDurumHarabeTurRum Ortodoks kilisesiMimari tarzNeoklasikKonumCunda Ayvalik TurkiyeKoordinatlar39 20 10 K 26 39 42 D 39 33611 K 26 66167 D 39 33611 26 66167Tamamlanma1793 oncesiYenilemey 1834 1883Yikilma1954Yukseklik 14 mOlculerDiger olculerUzunluk 25 m Genislik 20 mTeknik ayrintilarMalzemeTas Meryem in olumune atfedilen ve o donem adada var olan Moshonisi adli kasabanin katedral kilisesi konumundaki yapinin insa tarihi bilinmemekle birlikte kaynaklarda bilinen en eski bahsi 1793 yilina aittir 1821 de patlak veren Yunan Isyani sirasinda hasar gormesinin ardindan 1834 civarina kadar suren calismalarla yeniden insa edildi 1865 te kasabadaki diger kiliselerle birlikte Panayia Kilisesi ne de bir can kulesi eklendi 1873 te tamamlanan Taksiyarhis Kilisesi kasabanin katedrali haline geldi Panayia Kilisesi nin zaman icerisinde harabeye donuserek kullanilmayacak hale geldigi gerekcesiyle 1834 civarinda tamamlanan yapiya benzer bir sekilde yeniden insa edilmesine yonelik 1882 de yapilan talep uzerine 1883 te tamamlanan calismalar sonucunda ayni arsa uzerinde yeniden insa edildi Cumhuriyetin 1923 teki ilani sonrasinda atil hale geldi 1944 te gerceklesen depremde agir hasar goren bina 1954 te yiktirildi Kilisenin bulundugu arsada gunumuzde enkaz yiginindan olusan bir harabe yer alir Kilisenin ilk halinin mimari ozelliklerine herhangi kaynakta deginilmez 1883 te 1834 civarinda yeniden insa edilen yapiyla birebir ayni sekilde tekrar insa edildigi belirtilen yapinin ise bazi kaynaklarda birtakim mimari ozelliklerinden bahsedilir Pembemsi renkteki tastan insa edilen neoklasik tarzdaki yapi adadaki en buyuk kiliseydi Uc nefli bir bazilika seklinde olup 1882 tarihli bir dilekceye gore yaklasik 25 m uzunluga 20 m genislige ve 14 m yukseklige sahipti Yapinin uc cephesini cevreleyen iki katli nartekste Iyon duzenine sahip sutunlar vardi Yapiyi orten ahsap besik catida bir kubbenin yani sira cesitli yarim kubbeler mevcuttu Can kulesi yapinin guneyinde ve yapiya bitisik bir sekildeydi Merkezinde kilisenin yer aldigi ve duvarlarla cevrelenen dikdortgen planli ve uc girisli avlusunda iki katli bir yonetim ve misafirhane binasi bir sapel ve tuvaletler konumlaniyordu TarihiIlk kayitlar yikilisi ve tekrar insa edilisi Yunan Isyani sonrasindaki ilk Moshonisi Piskoposu I Kallinikos Meryem in olumune atfedildiginden oturu Koimesis Theotokou adini tasiyan ve yer aldigi Cunda daki Moshonisi adli kasabanin katedral kilisesi olan kilisenin insa tarihi bilinmemektedir Moshonisi Baspiskoposu I Kirillos un 1793 teki olumu sonrasinda bu kilisenin avlusunda defnedilmesi bilindigi kadariyla kiliseden bahsedilen en eski kaynaktir 19 yuzyilda Moshonisi nin bes ana mahallesinden biri de bu kilisenin cevresinde kurulan mahalleydi Adanin yerlisi olan ogretmen ve arastirmaci yazar Eustratios I Drakos un 1888 tarihli eserinde herhangi bir isim verilmeden kasabadaki kiliselerin 1821 de patlak veren Yunan Isyani oncesinde de mevcut konumlarinda oldugu belirtilir 26 Haziran 1821 ve 14 Agustos 1825 tarihli hatt i humayunlarda Yunan Isyani nedeniyle adadaki tum yapilarin yakilip yikilarak kullanilamaz hale getirildigi belirtilir Akademisyen Hasan Sercan Saglam kilisenin bu denli kapsamli bir tahribattan kurtulmasi olasi degil ifadelerini kullanir Isyan sonrasinda Moshonisi ye atanan ilk baspiskopos I Kallinikos onculugunde kasabadaki kiliseler 1834 yili civarina kadar suren calismalar sonrasinda tekrar insa edildi 1865 yili civarinda kasabadaki kiliselerle birlikte Panayia Kilisesi ne de suslemeli bir kagir can kulesi dikildi Bochum daki Bochumer Verein da dokulen kulenin cani uzerindeki yaziya gore Aliaga dan Baltazzi ailesi mensup biri tarafindan 1863 yilinda kiliseye hibe edilmisti Adanin yerlilerinden Sitsa Karaiskaki nin 1973 tarihli calismasinda Ali adli bir Turk un adada yasayanlarla beraber Panayia Kilisesi nin insasi esnasindaki mucizevi yardimi na dair bir rivayetten bahsedilir Yine adanin yerlilerinden Ali Onay in 2000 tarihli calismasinda da kendisinin kasabadaki bir tuccardan 1928 yilinda aldigi sozlu bilgiye dayanilarak Emin Ali Baltaci adli bir demircinin 1860 yili civarinda arka arkaya uc gece mucizevi bir ruya gormesinin ardindan yerel piskoposla gorustugu Panayia Kilisesi nin ana binasi ile can kulesinin 1863 te bos bir alanda gerceklestirilen insasina onderlik ettigi ve kilisenin canini da bizzat kendisinin doktugu aktarilir Saglam hem Drakos un aktarimlarina hem de canin uzerindeki yazilara dayanarak kilisenin 1863 teki insasina dair bu ifadelerin hatali oldugunu yazar 3 Kasim 1839 tarihli Tanzimat Fermani ve 18 Subat 1856 tarihli Islahat Fermani ile birlikte devlet icindeki gayrimuslimlerin ibadethanelerine getirilen mimari kisitlamalarin kademeli olarak kaldirilmasina ve daha once bu ibadethanelerde can kulesi insaatinin kanunen yasak olduguna dikkat ceken Saglam 1863 yilinin daha anlamli hale geldigi ni belirtir 1873 te tamamlanan Taksiyarhis Kilisesi bu tarihten itibaren kasabanin katedral kilisesi oldu 26 Eylul 1876 da Panayia Kilisesi nin sulari halkin kullanmasi icin Moshonisi ye yonlendirildi Kullanilmaz hale gelisi ve 1883 teki tekrar insasi Jean D Contaxis in 1906 tarihli Cunda panoramasinda Panayia Kilisesi adanin en yuksek noktasinda can kulesiyle birlikte tasvir edilir Adadaki gayrimuslimler adina Adliye Nezaretine yazdigi 7 Agustos 1882 tarihli dilekcede kilisenin zamanla harabeye donustugu ve kullanilmasinin mumkun olmadigini belirten Moshonisi Baspiskoposu III Ioakeim yapinin tekrar insa edilmesini talep etti Nezaretin 24 Agustos 1882 tarihli yazisiyla bu durumla ilgilenmesi icin kasabanin bagli oldugu Cezayir i Bahr i Sefid Vilayeti gorevlendirildi Yazida adada kilisenin insasindan rahatsiz olacak Musluman nufusun olmadigi ve yalnizca Rumlarin bulundugu belirtilse de demografik bir sorusturma gerceklestirilmesi gerekliligi ifade ediliyordu Adada yapilan 8 Kasim 1882 tarihli sorusturmada gunde 40 50 kadar kisinin ziyaret ettigi ve cemaatin sifali olduguna inandigi arsasindaki ayazmadan oturu kilisenin bir onceki boyutlarina tamamen uygun sekilde eski taban alaninin kismen terk edilmesi ve ayni arazi icinde kalmasi kosuluyla bir miktar kaydirilarak yeni bir temel uzerinde yeniden insa edilmesine izin verildi Insa edilecek kilisenin kat plani ile on cephe gorunumune de yer verilirken 1834 yili civarinda yeniden insa edilen yapinin plan tipi ve olculerini tasiyacak birebir ayni bir sekilde ayni arazi uzerinde bir miktar kaydirilarak yeni bir temel uzerine insa edilmesi belirtiliyordu Sorusturmada bahsi gecen tum noktalarla birlikte kilisenin yeniden insa talebinin 13 Aralik 1882 de Divan i Humayun 21 Aralik 1882 de Adliye Nezareti 27 Ocak 1883 te ise sadrazam tarafindan onaylanmasinin ardindan Padisah II Abdulhamid in 29 Ocak 1883 tarihli yazisiyla insaat izni verildi 1872 1882 yillari arasindaki Moshonisi Baspiskoposu II Paisios doneminde baslanan kilisenin yeniden insasi 1882 1893 yillari arasinda bu gorevde bulunan I Iakovos doneminde 1883 te tamamlandi 1890 larin ortalari itibariyla yirmi yildir adada dolasimda olan yasadisi banknotlarin uzerinde Panayia Kilisesi nin sembolu yer aliyordu Osmanli hukumetinin 26 Eylul 1894 te bu konuda harekete gecmesiyle bu banknotlar toplandi ve imha edildi 1909 1912 yillari arasini kapsayan kilise idaresi denetim komitesi raporuna gore adadaki kiliselerin toplamini gececek sekilde yaklasik 30 000 kurusluk yillik geliriyle Panayia Kilisesi kasabanin en yuksek gelire sahip kilisesi konumundaydi Bu verilere dayanarak Saglam katedral kilisesi unvanini yitirdigi 1873 yili sonrasinda da Panayia Kilisesi nin adadaki idari ve ekonomik nufuzunu surdurdugunun anlasildigi ni yazar Atil hale gelmesi yikilisi ve gunumuz Cumhuriyetin 1923 teki ilani sonrasinda atil hale dusen kilisenin narteks sutunlari sokulerek 1927 yilinda Edremit e goturuldu Kulenin cani sivil savunma seferberligi kapsaminda olasi bir tehlike aninda halki uyarmada kullanilmasi amaciyla 1936 da Ayvalik taki Ilyas Peygamber Tepesi ne tasinarak buradaki can kulesine takildi 6 Ekim 1944 te gerceklesen ve merkez ussu Edremit Korfezi olan depremde bu can kulesi yikilirken tepede kalan bu can 1968 de saplandigi yerden cikarilarak temizlendi ve ilk olarak Ayvalik meydaninda sergilenmesi planlansa da 1970 lerin sonunda Bergama ya goturulerek Bergama Muzesi envanterine girdi Ayni depremde agir hasar goren Panayia Kilisesi 1954 te yiktirildi Arta kalan taslar adadaki Nuri Zarpli Ilkogretim Okulu nun insasinda kullanildi Gunumuzde kilisenin arsasi zeminden 3 5 m kadar yukseklikteki bir enkaz yiginindan olusan bir harabe halindedir Gayrimenkul Eski Eserler ve Anitlar Yuksek Kurulunun 9 Haziran 1978 tarihli karariyla kilisenin arazisinin de icinde yer aldigi Cunda nin merkezi yogun tarihi sit alani olarak belirlendi Bursa Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Kurulunun 22 Ocak 1994 tarih ve 3622 sayili karariyla onaylanmis 1 1000 ve 1 500 olcekli Kentsel Sit Koruma Amacli Imar Plani nda bu kilise tamamen ihmal edilirken kilisenin bos varsayilan arsasi oneri konut alani olarak belirlenmisti Balikesir 1 Idare Mahkemesi nin 2017 1352 sayili karara dayanan 23 Kasim 2018 tarih ve 2018 1635 sayili karari ile Cunda nin 1994 tarihli Kentsel Sit Koruma Amacli Imar Plani iptal edildi 2019 da yayimlananYillarin icinden Ayvalik adli eserde yer alan fotograflar sonrasinda yapilan bir arastirma sonucu Balikesir Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulu 29 Ocak 2020 tarih ve 1815 sayili karariyla birlikte Ayvalik Belediyesine ait olan kilise arsasini 2 anitsal ve 1 cevresel koruma dereceleriyle tescil etti Balikesir Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Bolge Kurulunun 11 Eylul 2020 de aldigi 2244 2245 ve 2246 sayili kararlarla gecis donemi koruma esaslari ve kullanim sartlari belirlense de adadaki herhangi bir kamu isi ya da imar izni yine bu kurulun kendi takdirine birakildi Konumu ve mimarisiCezayir i Bahr i Sefid Vilayetinin 8 Kasim 1882 tarihli sorusturmasinda yer alan Panayia Kilisesi nin plani Balikesir in Ayvalik ilcesine bagli Cunda nin Mithatpasa Mahallesi nde Bakkal Sokagi nda yer alan kilise gunumuzde yalnizca avlu duvarlarinin bir bolumunun gorulebildigi bir harabe halindedir Avlu arazisinin gunumuzdeki tapu alani 1 841 52 m2dir Bilinen kaynaklarda yalnizca 1883 te tamamlanan yapinin mimari ozelliklerine dair bilgiler yer alir ve bu yapinin 1834 civarinda yeniden insa edilen yapiyla birebir ayni olacak sekilde insa edildigi belirtilir 8 Kasim 1882 tarihli sorusturmada yer alan plan ve on cephe gorunumune gore neoklasik tarzdaki yapi III Ioakeim in 7 Agustos 1882 tarihli dilekcesine gore yaklasik 25 m uzunluk 20 m genislik ve 14 m yukseklige sahipti Basamaklarla ulasilan kagir bir platformun uzerine yerlesen uc nefli bir bazilika seklindeki besik catili kilisenin apsis ile yan apsisleri yarim daire seklinde disa tasiyordu Yedi pencerenin yer aldigi on cephesindeki ucgen alinligin ortasinda yarim daire seklindeki bir pencere vardi Yapinin uc cephesini cevreleyen iki katli narteksi Iyon duzenindeki sutunlara sahipti 7 Agustos 1882 tarihli dilekcede ise yapinin 34 pencere ve 5 kapiyla yeniden insa edilmesi talep edilmisti Diger yandan 1906 tarihli bir fotografta on cephede gorulen alinlik hizasi ve yan cephelerden tasan duz tavanli birimler III Ioakeim in dilekcesindeki planla farklilik gosterir Dimitrios E Psarros un 2017 tarihli eserinde Karaiskaki ile Onay in tanikliklarina dayanilarak kilisenin bir planina yer veriliyordu Kaynaga gore sarimsak adini tasiyan pembemsi renkteki yerel kesme tastan insa edilen ve adadaki en buyuk kilise olan yapi uc nefli bir bazilika seklindeydi Ahsap besik catisi ana nefi yukseltiyordu Yapinin iki katli narteksi yan cepheleri yari hizalarina kadar ortuyor ve bu durum sorusturmada yer alan planla uyusmuyordu Demir parmaklikli duvarlarin cevreledigi dikdortgen planli farkli renklerdeki cakil taslarindan dekoratif desenlere bezeli bati ve guneybatiya acilan uc girisli kompleksin avlusunun kuzeyi boyunca iki katli bir yonetim ve misafirhane binasi uzaniyordu Kilisenin arkasinda tuvaletler avluda ise bir sapel vardi Avlunun merkezinde konumlanan kilisenin icinde susleme amacli cesitli mimari ogeler ile freskler yer aliyordu Sivali ahsap tavaninda bir kubbe ile birkac yarim kubbe varken kilisenin zemini ise siyah ve beyaz mermer levhalarla dosenmisti Gercekte kilisenin bir parcasi olan can kulesi bagimsiz bir yapi olarak tasvir edilmis ve kilisenin guneyine konumlandirilmisti Kilisedeki mimari tutarsizliklar Saglam a gore Cunda ve cevresinde gorulen imar kanunlarina aykiri hareketlerle izah edilebilir Uzerinde cesitli motiflerin olusturdugu suslemeler yer alan kagir can kulesi kiliseye bitisik bir sekilde kilisenin narteksi ile yan apsislerinin kesistigi noktalarin guneye bakaninda yukseliyordu Gunumuzde Bergama Muzesi nde sergilenen kulenin caninin uzerinde ALH AGA E A MPALTAZZH Ali Aga E A Baltazzi ile altinda 1863 ile bir Yunan haci kabartmasi arka kisminda ise canin dokuldugu yer olan Bochum daki Bochumer Verein i isaret eden buyuk harflerle kabartma seklindeki Gegossen vom Bochumer Verein fur Bergbau und Gussstahlfabrikation in Bochum yazisi bulunur Ayvalik Turizm Baskani Acar Kurul DaD haber ajansinin 2 5 tonluk kutlesiyle dunyanin en buyuk caninin Koln de olduguna dair haberi nden yola cikarak 1974 te yaptigi aciklamada 3 tonu asan kutlesiyle Panayia Kilisesi nin caninin dunyanin en buyuk cani oldugunu belirtse de bu ifade dogru degildi Notlar a b c d Patrik III Ioakeim in 7 Agustos 1882 tarihli dilekcesine gore 33 arsin uzunlugunda 26 arsin genisliginde ve 18 arsin yuksekliginde ydi Kaynakca a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Saglam Hasan Sercan 2021 Ayvalik Cunda Adasi ndaki Panagia Koimesis Theotokou ve Agios Panteleimon kiliselerinin mimari tarihi ve mekansal donusumu Turkish Studies 16 3 989 1017 ISSN 1308 2140 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Temmuz 2021 a b Koken Taylan Temmuz 2017 Ayvalik Cani 2 Baltazzi Ailesi Ayda Bir Ayvalik 35 Ayvalik Belediyesi ss 38 39 a b Onay Ali Kasim 2010 Panayia Kilisesi ve can Papalina 22 s 12 a b c Koken Taylan Haziran 2017 Ayvalik Cani 1 canin yolculugu Ayda Bir Ayvalik 34 Ayvalik Belediyesi ss 34 35 Salgin Suat 8 Aralik 2020 Ayvalik in nazim imar planlarinin iptal edilmesi kaygilandiriyor Medya Ayvalik 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Temmuz 2021 TKGM Parsel Sorgulama Uygulamasi Oznitelik bilgisi Tapu ve Kadastro Genel Mudurlugu 19 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2021 Konuyla ilgili yayinlarWikimedia Commons ta Panayia Kilisesi Cunda ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Drakos Eustratios I 1895 Ta Mikrasiana h ai Ekatonhsoi tanyn Mosxonhsia Vol 1 Genikh pragmateia peri Ekatonhswn tanyn Mosxonhsiwn Yunanca 1 Atina 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mart 2022 Drakos Eustratios I 1895 Ta Mikrasiana h ai Ekatonhsoi tanyn Mosxonhsia Vol 2 Mikrasiana h istoria twn Mosxonhsiwn ypo epopsin ekklhsiastikhn Yunanca 2 Atina 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mart 2022