Savaşın çevresel etkisi

Savaşın çevresel etkisinin incelenmesi, savaşın modernleşmesine ve çevre üzerindeki artan etkilerine odaklanmaktadır. Bilinen tarih boyunca yakıp yıkma taktiği yöntemleri kullanılmıştır. Ancak modern savaş yöntemleri çevre üzerinde çok daha büyük tahribatlara neden olmaktadır. Savaşın kimyasal silahlardan nükleer silahlara doğru ilerlemesi, ekosistemler ve çevre üzerinde artan bir baskı yaratmaktadır. Savaşın çevresel etkisinin belirli örnekleri arasında I. Dünya Savaşı, II. Dünya Savaşı, Vietnam Savaşı, Ruanda İç Savaşı, Kosova Savaşı ve Körfez Savaşı sayılabilir.

Vietnam Savaşı sırasında tarım arazilerine püskürtülen bir herbisit olan Agent Orange

Tarihi olaylar

Vietnam

Vietnam Savaşı sırasında UC-123B Sağlayıcı uçağı tarafından Ranch Hand Operasyonunun bir parçası olan yaprak dökücü püskürtme uygulaması

Vietnam Savaşı, askeri açıdan önemli bitki örtüsünü yok etmek için kullanılan kimyasal maddeler nedeniyle önemli çevresel etkilere sahipti. Düşmanlar sivil halkın arasına karışarak ya da yoğun bitki örtüsüne sığınarak avantaj elde etmiş ve karşıt birlikler doğal ekosistemlere saldırmıştır. ABD ordusu, "ormanların yapraklarını dökmek, askeri bölgelerin sınırları boyunca büyümeyi temizlemek ve düşman ekinlerini ortadan kaldırmak için 20 milyon galondan fazla herbisit [...] kullandı." Kimyasal maddeler ABD'ye savaş zamanı çabalarında bir avantaj sağladı. Bununla birlikte, bitki örtüsü yenilenemedi ve arkasında, ilaçlamadan yıllar sonra hala var olan çıplak çamur tabakaları bıraktı. Sadece bitki örtüsü değil, yaban hayatı da etkilenmiştir: "1980'lerin ortalarında Vietnamlı ekologlar tarafından yapılan bir çalışmada, bozulmamış ormandaki 145-170 kuş türü ve 30-55 memeli türüne kıyasla, ilaçlanmış ormanlarda ve dönüştürülen alanlarda sadece 24 kuş türü ve 5 memeli türü bulunduğu belgelenmiştir. Bu herbisitlerin belirsiz uzun vadeli etkileri, günümüzde sulak alanlardaki habitat bozulmaları ve kayıpları nedeniyle değişen canlı türlerinin dağılım modellerine bakılarak keşfedilmektedir.

Afrika

Afrika genelinde savaş, milli parklar ve diğer korunan alanlardaki vahşi yaşam popülasyonlarının azalmasında önemli bir faktör olmuştur. Bununla birlikte, Ruanda'nın Akagera Ulusal Parkı ve Mozambik'in Gorongosa Ulusal Parkı dahil olmak üzere artan sayıda ekolojik restorasyon girişimi, vahşi yaşam popülasyonlarının ve tüm ekosistemlerin, yıkıcı çatışmalardan sonra bile başarılı bir şekilde rehabilite edilebileceğini göstermiştir. Uzmanlar, bu tür çabaların başarısı için sosyal, ekonomik ve politik sorunların çözülmesinin şart olduğunu vurguladılar.

Ruanda

Ruanda soykırımı, yaklaşık 800.000 Tutsi ve ılımlı Hutu'nun öldürülmesine yol açtı. Savaş, sadece birkaç hafta içinde Ruanda'dan kaçan yaklaşık 2 milyon Hutu'nun Tanzanya'daki ve günümüzün modern Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki mülteci kamplarına büyük bir göç etmesine neden oldu. Mülteci kamplarındaki bu büyük çaplı yerinden edilme, çevredeki ekosistem üzerinde baskı oluşturuyor. Barınaklar inşa etmek ve yemek pişirmek için ateş yakmak için odun sağlamak amacıyla ormanlar temizlendi: "bu insanlar zorlu koşullardan muzdaripti ve doğal kaynaklar için önemli bir tehdit etkisi oluşturdu." Çatışmanın sonuçları arasında Milli Parkların ve Rezervlerin bozulması da vardı. Bir başka büyük sorun da, Ruanda'daki nüfus çöküşünün personel ve sermayeyi ülkenin diğer bölgelerine kaydırması ve böylece vahşi yaşamı korumayı zorlaştırmasıydı.

2. Dünya Savaşı

İkinci Dünya Savaşı insanları, hayvanları ve malzemeleri yok etme anlamında büyük etki göstermiştir. II. Dünya Savaşı'nın hem ekolojik hem de sosyal savaş sonrası etkileri, çatışma sona erdikten on yıllar sonra hala görülebilir.

Dünya Savaşı sırasında, hava saldırılarını gerçekleştirmek için kullanılan uçakları yaratmak için yeni teknoloji kullanıldı. Savaş sırasında uçaklar, kaynakları hem farklı askeri üslere hem de farklı askeri üslerden taşımak ve düşman, tarafsız ve dost hedeflere benzer şekilde bomba atmak için kullanıldı. Bu faaliyetler habitatlara zarar verdi.

Yaban hayatına benzer şekilde, ekosistemler de askeri uçaklar tarafından üretilen gürültü kirliliğinden muzdariptir. II.Dünya Savaşı sırasında uçaklar, Pasifik cephesindeki operasyonlar sırasında yakıt ikmali ve hazırlık istasyonları olarak kullanılan uçak iniş şeritleri yoluyla yabani otların ve ekili türlerin okyanus adası ekosistemlerine getirildiği egzotiklerin taşıyan bir vektör görevi gördü. Savaştan önce, Avrupa'nın etrafındaki izole adalarda çok sayıda endemik tür yaşıyordu. Dünya Savaşı sırasında, hava savaşının dalgalanan nüfus dinamikleri üzerinde muazzam bir etkisi oldu.

Ağustos 1945'te, yaklaşık dört yıl boyunca İkinci Dünya Savaşı'nda savaştıktan sonra, Amerika Birleşik Devletleri Japonya'nın Hiroşima kentine atom bombası attı. Hiroşima'nın bombalanmasından sonraki ilk dokuz saniyede yaklaşık 70.000 kişi öldü; bu, Tokyo üzerindeki yıkıcı Meetinghouse Operasyonu hava saldırısından kaynaklanan ölü sayısıyla karşılaştırılabilir. Hiroşima'nın bombalanmasından üç gün sonra ABD, sanayi şehri Nagazaki'ye ikinci bir atom bombası attı ve anında 35.000 insanı öldürdü.Nükleer silahlar felaket seviyelerinde enerji ve radyoaktif parçacıklar saldı. Bombalar patlatıldıktan sonra, sıcaklıklar yaklaşık 3980 °C ulaştı. Bu kadar yüksek sıcaklıklarda, etki bölgelerindeki altyapı ve insan yaşamı ile birlikte tüm flora ve fauna yok edildi. Serbest bırakılan radyoaktif parçacıklar, yaygın toprak ve su kirliliğine neden oldu. İlk patlamalar yüzey sıcaklığını artırdı ve yollarına çıkan ağaçları ve binaları yok eden ezici rüzgarlar yarattı.

Avrupa ormanları, savaş sırasındaki çatışmalardan kaynaklanan travmatik etkiler yaşadı. Çatışma bölgelerinin arkasında, savaş yollarını açmak için kesilen ağaçların keresteleri kaldırıldı. Savaş bölgelerinde parçalanmış ormanlar sömürü ile karşı karşıya kaldı.

Ağır derecede tehlikeli kimyasalların kullanımı ilk olarak 2. Dünya Savaşı sırasında başladı. Kimyasalların uzun vadeli etkileri, hem potansiyel dayanıklılıklarından hem de stoklanmış silahlara sahip ulusların zayıf imha programlarından kaynaklanmaktadır.Birinci Dünya Savaşı sırasında (1. Dünya Savaşı), Alman kimyagerler klor gazı ve hardal gazı geliştirdiler. Bu gazların gelişimi birçok can kaybına yol açtı ve savaş alanlarının hem üzerinde hem de yakınında topraklar zehirlendi.

Daha sonra II. Dünya Savaşı'nda kimyagerler, varillere paketlenen ve doğrudan okyanuslara bırakılan daha da zararlı kimyasal bombalar geliştirdiler. Kimyasalların okyanusa atılması, metal bazlı kapların aşınması ve geminin kimyasal içeriğinin okyanusa sızması riskini taşır. Okyanustaki kimyasal bertaraf yoluyla, kirleticiler deniz ve kara ekosistemlerine zarar veren ekosistemlerin çeşitli bileşenlerine yayılabilir.

İkinci Dünya Savaşı sırasında deniz ekosistemleri yalnızca kimyasal kirliliklerden değil, aynı zamanda suya petrol sızdıran donanma gemilerinin enkazından da zarar gördü. İkinci Dünya Savaşı gemi enkazları nedeniyle Atlantik Okyanusu'ndaki petrol kirliliğinin 15 milyon tonun üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Petrol sızıntılarının temizlenmesi zordur ve temizlenmesi uzun yıllar alır. Dünya Savaşı sırasında meydana gelen deniz kazalarından bu güne kadar Atlantik Okyanusunda petrol izleri bulunabilir. Savaş sırasında kimyasalların kullanılması, kimya endüstrilerinin ölçeğinin artmasına yardımcı oldu ve aynı zamanda hükûmete bilimsel araştırmanın değerini göstermesine yardımcı oldu. Savaş sırasında kimyasal araştırmaların gelişmesi, savaş sonrası tarımsal böcek ilaçlarının gelişmesine de yol açtı. Pestisitlerin yaratılması, savaştan sonraki yıllar için bir avantajdı.

2. Dünya Savaşı'nın çevresel etkileri çok şiddetliydi, bu da onların Soğuk Savaş'ta ve bugün de görülmesini sağladı. Çatışmanın, kimyasal kirliliklerin ve hava savaşının etkileri, küresel flora ve fauna nüfusunun azalmasına ve tür çeşitliliğinin azalmasına neden olur.

1946'da Almanya'nın ABD Bölgesi'nde Birleşik Devletler ordusu, hükûmete şehirleri bombalanan insanlar için kalacak yer ve istihdam hazırlaması tavsiyesinde bulundu. Sonuç, insanların yaşaması için yeni arazi sağlayacak özel bir bahçe programıydı. Buna, insanların ihtiyaç duyduğu yiyecekleri sağlamak için arazi de dahildi. Daha sonra, mahsul üretimi için uygun olan iyi toprak için ormanlar araştırıldı. Bu, çiftlikler ve konutlar için arazi yapmak için ormanın kesileceği anlamına geliyordu. Ormancılık programı, Almanya'nın ormanlarını gelecekteki kaynaklar için kullanmak ve Almanya'nın savaş potansiyelini kontrol etmek için kullanılacaktı. Bu programda ormanlardan yaklaşık 23.500.000 fest metre kereste üretildi.

Alüminyum, 2. Dünya Savaşı'ndan etkilenen en büyük kaynaklardan biriydi. Boksit, bir alüminyum cevheri ve mineral kriyolit gerekliydi ve aynı zamanda muazzam miktarda elektrik gücü gerektiriyordu.

Körfez Savaşı ve Irak Savaşı

1991 Körfez Savaşı sırasında Kuveyt'teki petrol yangınları, Irak kuvvetlerinin Kuveyt'ten çekilmesinin yakıp yıkma politikasının bir sonucuydu. Tarihin en kötü petrol sızıntısı olarak kabul edilen Körfez Savaşı petrol sızıntısı, Irak kuvvetlerinin Sea Island petrol terminalindeki vanaları açması ve birkaç tankerden Basra Körfezi'ne petrol boşaltmasıyla ortaya çıktı. Çölün ortasına da petrol döküldü.

2003 Irak Savaşı'ndan hemen önce Irak, çeşitli petrol sahalarını da ateşe verdi.

Amerikan askerî personelinden bir kısmı, çocuklarında bağışıklık sistemi bozuklukları ve doğum kusurları gibi semptomlarla karakterize edilen Körfez Savaşı sendromundan şikayet etmiştir. Savaş sırasında aktif hizmette geçirilen süreden mi yoksa başka nedenlerden mi kaynaklandığı tartışmalıdır.

Diğer örnekler

• 1938 Sarı Nehir seli, İkinci Çin-Japon Savaşı'nın ilk aşamalarında Japon kuvvetlerinin hızlı ilerlemesini durdurmak amacıyla Orta Çin'deki Milliyetçi hükûmet tarafından yaratıldı. "Tarihteki en büyük çevre savaşı eylemi" olarak anıldı.
• Beaufort's Dyke, bombalar için bir çöplük alanı olarak kullanılıyor
• 2006 İsrail-Lübnan ihtilafı sırasında İsrail Hava Kuvvetleri tarafından bombalanan Jiyeh Elektrik Santrali petrol sızıntısı .
• Eskiden Kullanılan Savunma Siteleri, çevresel restorasyondan sorumlu bir ABD askeri programı
• K5 Planı, Kamboçya Halk Cumhuriyeti hükûmetinin 1985 ile 1989 yılları arasında Kızıl Kmer gerillalarının Kamboçya'ya sızma yollarını kapatma girişimi, çevresel bozulmaya neden oldu.
• Suudi Arabistan önderliğindeki Yemen'e müdahale, Orta Doğu'daki bir iç savaşa müdahale, zaten kaynak fakiri olan bir ülkede su-enerji-gıda güvenliği bağlantısını bozdu. Savaş ve çatışmalar suların ve tarım arazilerinin kirlenmesine neden oldu.
• Kimyasal savaş
• Suriye İç Savaşı'nın çevresel etkileri
• 2022 Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin çevresel etkisi
• Çevre sorunlarının listesi
• Nükleer savaş
• Nükleer kış
• Yakıp yıkma taktiği
• geleneksel olmayan savaş
• Kuyu zehirlenmesi
• Savaş suçları

Kaynakça

1. ^ ^{a b c d e} DeWeerdt (January 2008). "War and the Environment". World Wide Watch. 21 (1). 
2. ^ ^{a b} King (8 Temmuz 2006). "Vietnamese wildlife still paying a high price for chemical warfare". The Independent. Erişim tarihi: 4 Mart 2015. 
3. ^ ^{a b} Daskin (2018). "Warfare and wildlife declines in Africa's protected areas". Nature. 553 (7688): 328-332. doi:10.1038/nature25194. (PMID) 29320475. 
4. ^ ^{a b} Pringle (2017). "Upgrading protected areas to conserve wild biodiversity". Nature. 546 (7656): 91-99. doi:10.1038/nature22902. (PMID) 28569807. 
5. ^ ^{a b c} Kanyamibwa (1998). "Impact of war on conservation: Rwandan environment and wildlife in agony". Biodiversity and Conservation. 7 (11): 1399-1406. doi:10.1023/a:1008880113990. 
6. ^ Evenden (2011). "Aluminum, commodity chain, and the environmental history of the second world war". Environmental History. 16: 69-93. doi:10.1093/envhis/emq145. 
7. ^ Stoddart (1968). "Catastrophic human interference with coral atoll ecosystems". Geography: 25-40. 
8. ^ ^{a b c d e f g} Lawrence (2015). "The effects of modern war and military activities on biodiversity and the environment". Environmental Reviews. 23 (4): 443-460. doi:10.1139/er-2015-003. 
9. ^ ^{a b} . 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
10. ^ ^{a b} . 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
11. ^ ^{a b c d e} "War and the Environment". A Companion to Global Environmental History. 2012. ss. 319-339. doi:10.1002/9781118279519.ch18. ISBN . 
12. ^ . digicoll.library.wisc.edu. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020. 
13. ^ Wills, M. (August 18, 2020) "The Environmental Costs of War," 24 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . JSTOR Daily,
14. ^ . edition.cnn.com. 4 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
15. ^ . kockw.com. 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022. 
16. ^ . Atlantic Council. 16 Ekim 2019. 19 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2019. 
17. ^ ^{a b c d e} Conflict and the Environment. Kluwer Academic Publishers. 1997. 
18. ^ ^{a b c d e f} The Effects of Weapons on Ecosystems. Pergamon Press. 1979. 
19. ^ Joel Hayward, : The Ecological Implications of Modern Air Warfare. Air University Press, 2013.
20. ^ . United States Department of Veterans. 9 Ocak 2008. 3 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2008. 
21. ^ King (10 Ağustos 2012). . CNN. 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2012. 
22. ^ The Encyclopedia of the Vietnam War : a Political, Social, and Military History. 2011. ISBN . 
23. ^ Pesticide Dilemma in the Third World: A Case Study of Malaysia. Phoenix Press. 1984. s. 23. 
24. ^ Arnold Schecter, Thomas A. Gasiewicz (4 Temmuz 2003). Dioxins and Health. ss. 145-160. 
25. ^ Albert J. Mauroni (July 2003). Chemical and Biological Warfare: A Reference Handbook. ss. 178-180. 
26. ^ Bruce Cumings (1998). The Global Politics of Pesticides: Forging Consensus from Conflicting Interests. . s. 61. 
27. ^ Lutts (1985). "Chemical Fallout: Rachel Carson's Silent Spring, Radioactive Fallout, and the Environmental Movement". Environmental Review. 3. 9 (3): 210-225. doi:10.2307/3984231. (PMID) 11616075. 
28. ^ Kulp (1957). "Strontium-90 in Man". Bulletin of the Atomic Scientists. AEC Fifth Semiannual Report: Part II: 219. 
29. ^ ^{a b} Miller (2007). "A review of depleted uranium biological effects: in vitro and in vivo studies". Reviews on Environmental Health. 22 (1): 75-89. doi:10.1515/REVEH.2007.22.1.75. (PMID) 17508699. 
30. ^ Craft (2004). "Depleted and natural uranium: chemistry and toxicological effects". Journal of Toxicology and Environmental Health, Part B. 7 (4): 297-317. doi:10.1080/10937400490452714. (PMID) 15205046. 
31. ^ Mitsakou (2003). "Modeling of the dispersion of depleted uranium aerosol". Health Physics. 84 (4): 538-44. doi:10.1097/00004032-200304000-00014. (PMID) 12705453. 
32. ^ Paul Brown, Gulf troops face tests for cancer 27 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . guardian.co.uk 25 April 2003, Retrieved February 3, 2009
33. ^ U.S. Office of the Secretary of Defense. . 23 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
34. ^ Williams, M. (February 9, 2004) "First Award for Depleted Uranium Poisoning Claim," 24 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Herald Online, (Edinburgh: Herald Newspapers, Ltd.)
35. ^ "MoD Forced to Pay Pension for DU Contamination," 1 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . CADU News 17
36. ^ Hindin (2005). "Teratogenicity of depleted uranium aerosols: A review from an epidemiological perspective". Environmental Health: A Global Access Science Source. 4: 17. doi:10.1186/1476-069X-4-17. (PMC) 1242351 $2. (PMID) 16124873. 
37. ^ Alaani (2011). "Uranium and other contaminants in the hair from the parents of children with congenital anomalies in Fallujah, Iraq". Conflict and Health. 5: 15. doi:10.1186/1752-1505-5-15. (PMC) 3177876 $2. (PMID) 21888647. 
38. ^ Al-Hadithi (2012). "Birth defects in Iraq and the plausibility of environmental exposure: A review". Conflict and Health (İngilizce). 6 (3): 245-250. doi:10.1186/1752-1505-6-3. (PMC) 3492088 $2. (PMID) 22839108. 
39. ^ . Energy Bulletin. 25 Şubat 2006. 10 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2009. 
40. ^ Colonel Gregory J. Lengyel, USAF, The Brookings Institution, Department of Defense Energy Strategy, August 2007, (PDF). 26 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2009. 
41. ^ . CNN. 21 Haziran 2021. 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
42. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q r} International Peace Bureau. (2002). The Military’s Impact on The Environment: A Neglected Aspect Of The Sustainable Development Debate A Briefing Paper For States And Non-Governmental Organisations, Retrieved from: http://www.ipb.org/wp-content/uploads/2017/03/briefing-paper.pdf 29 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
43. ^ ^{a b c d} Jorgenson (1 Mayıs 2016). "The temporal stability and developmental differences in the environmental impacts of militarism: the treadmill of destruction and consumption-based carbon emissions". Sustainability Science (İngilizce). 11 (3): 505-514. doi:10.1007/s11625-015-0309-5. ISSN 1862-4065. 
44. ^ "The US Department of Defense Is One of the World's Biggest Polluters". Newsweek (İngilizce). 17 Temmuz 2014. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2018. 
45. ^ ^{a b c} Bradford (11 Ağustos 2017). "The Treadmill of Destruction in Comparative Perspective: A Panel Study of Military Spending and Carbon Emissions, 1960–2014". Journal of World-Systems Research (İngilizce). 23 (2): 298-325. doi:10.5195/jwsr.2017.688. ISSN 1076-156X. 
46. ^ ^{a b} Schwartz, M. et al. (2012) Department of Defense Energy Initiatives: Background and Issues for Congress. Congressional Research Service, [Online] Available at: http://fas.org/sgp/crs/natsec/R42558.pdf 29 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
47. ^ ^{a b c d} Nazaryan (17 Temmuz 2014). "The US Department of Defense Is One of the World's Biggest Polluters". Newsweek (İngilizce). 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2018. 
48. ^ Department of National Defence Canada (2017). Defence Energy and Environment Strategy. Retrieved from the Government of Canada Website: https://www.canada.ca/content/dam/dnd-mdn/documents/reports/2017/20171004-dees-en.pdf 17 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
49. ^ ^{a b c d e f g} Lorincz, T. (2014). Demilitarization for Deep Decarbonization: Reducing Militarism and Military Expenditures to Invest in the UN Green Climate Fund and to Create Low-Carbon Economies and Resilient Communities. Retrieved from The International Peace Bureau Website: http://www.ipb.org/wp-content/uploads/2017/03/Green_Booklet_working_paper_17.09.2014.pdf 27 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
50. ^ . data.worldbank.org (İngilizce). 25 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2018. 
51. ^ . Our World in Data. 12 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2018. 
52. ^ ^{a b} D’Souza, E. (1994). The potential of the military in environmental protection: India. Unasylva – FAO. 46. Available at: http://www.fao.org/docrep/v7850e/V7850e12.htm#The%20potential%20of%20the%20military%20in%20environmental%20protection:%20India 20 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
53. ^ . 2 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
54. ^ Light. S. (2014)b Interview by Knowledge@Wharton The Surprising Role the Military Plays in Environmental Protection [Print Interview]. Retrieved from: http://knowledge.wharton.upenn.edu/article/military-environmental-protection/ 2 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
55. ^ Lawrence, M. et al. 2015. The effects of modern war and military activities on biodiversity and the environment. Environ. Rev. 23: 443–460 dx.doi.org/10.1139/er-2015-0039