Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seçimli monarşi ya da seçmeli monarşi, hükümdarın seçimle başa gelmesiyle olan monarşi biçimidir. Hanedanlık sisteminden farklı yanı rütbenin her zaman "babadan oğla" veya aile içinde olmamasıdır. Seçim şekli, seçilebilecek adaylar ve seçimi yapanlar devletten devlete değişir.
Tarihteki örnekleri
Roma ve Bizans
Antik Roma Krallığı'nda krallar meclislerce seçilirdi. Roma'da krallık kalktıktan sonra, Roma Anayasası'na hem Roma hem Bizans'ta imparatorluk zamanları boyunca yürürlükte kalan bir kraliyet kurma yasağı geldi. Oysaki pratikte Roma İmparatorluğu monarşikti. Roma'da imparatorluk sisteminin kuruluş aşaması olan arasındaki Principatus dönemi (M.Ö. 27-MÖ. 284) boyunca Roma hükümdarları, genellikle de facto mevcut olan hükümdarlıklarını de jure bir cumhuriyetçilik kurumuyla gizlemeye özen gösterdiler. Bu durum, özellikle Principatus'u kuran ilk imparator Augustus için geçerliydi. Augustus, çok sayıda unvan (örn: "heybetli, muhteşem" anlamına gelen "Augustus") almış olduğu hâlde kendisini sadece "princeps senatus" ("senatörlerin birincisi") olarak tanımlamıştı. Senato'dan seçilmiş olma görüntüsü Tiberius tahta geçene kadar devam etti. Zamanla İmparatorluk kurumu özünde mutlak monarşiye evrilip de Principatus zayıflarken cumhuriyetçi hükûmet tarihe karıştı, ancak Roma ve Bizans'taki cumhuriyetçilik kurumu kısmen seçimli kaldı (seçim prosedürü asla kesin hatlarıyla tanımlanmamıştır, ancak genellikle Senatonun ilgilendiği bir mesele olduğu kabul edilmiştir). Mesela ilk beş imparatorun hepsi de Jül Sezar'ın soyundan geldiği hâlde bu örneklerin hiçbirinde imparatorluk yetkisi vesayet yoluyla hak edilmemiş, hepsinde de beyan edilmiştir. Dördüncü imparator Claudius, Praetorian muhafızlar adaylarının o olduğunu açığa vurunca makamına "seçildiği" için özellikle göze çarpan bir bir örnektir.
Hâliyle vesayet resmi hukukta asla yer bulmadı ve bulmasına da asla izin verilmedi. Daha sonra gelen ve daha bariz bir şekilde otoriter olan Dominatus dönemi anayasadan cumhuriyetçilik kisvesini daha da çıkartmışsa da imparatorluklar Lejyon veya Senatonun ilanıyla kan bağıyla (babadan oğula) vesayetin karışımı bir yöntemle başa geliyordu.
Bizans imparatorlarının çoğu, vesayet yasağını aşabilmek ve hanedanların devamını sağlayabilmek adına vasilerini yardımcı imparator tayin etti, bu şekilde de onların ölümü sırasında taht boş kalmamış ve yeni bir imparatorun seçilmesi gerekliliği ortadan kalkmış oldu.
Kutsal Roma İmparatorluğu
Kutsal Roma İmparatorluğu'nda Habsburg Hanedanlığı'nın içinde bulunan elektör adı verilen soylular ve din adamları imparatoru seçerdi. 1440-1740 aralığında seçilen her imparator Habsburg ailesinin mensubuydu. Bu zaman aralığında imparator kağıt üstünde seçimle başa gelse de gerçekte irsî monarşi ile güç kazanırdı.
Venedik
Venedik Cumhuriyeti doçe adı verilen, normal şartlarda ölene kadar görevde bulunan bir hükümdar tarafından yönetilirdi. Doçenin gücü asla mutlak olmasa da devlet başkanı görevi görürdü. Seçim, iki bin Venedikli aristokratın adı verilen kurumda bir sonraki doçeyi belirlemesiyle olurdu. Sonucun belirlenmesi için cumhuriyetin dönemine göre salt çoğunluğa veya başka yarıdan büyük bir orana ihtiyaç vardı.
Hollanda Cumhuriyeti
17 ve 18. yüzyıllarda Hollanda Cumhuriyeti'ni Stadtholder adı verilen bir hükümdar yönetirdi. Her 7 bölge kendilerini yönetmesi için bir bir Stadtholder seçerdi. Bu kişinin her bölge için aynı insan olması bir zorunluluk değildi. Kağıt üstünde herhangi biri Stadtholder seçilebilse de gerçekte Oranj-Nassau Hanedanı üyeleri arasından seçilirdi. Oranj Hanedanı destekçileri Stadtholder'ın gücünün bir mutlak monarkınkiyle eşdeğer olmasına ve resmi olarak bir irsî monarşi olmayı(18. yüzyıldan sonra böyle olmuştur) savunurken, cumhuriyetçiler Stadtholder pozisyonunu yok etmeyi ve/veya birini Stadtholder olarak seçmemeyi savunurlardı.
Kudüs Krallığı
Kudüs Haçlı Krallığı'da kral seçim sürecinde irsî etkenler de vardı. 12. yüzyılın ortalarında bir kraliyet ailesi olmasına rağmen kral adlı bir meclis tarafından seçilirdi ya da tanınırdı. Bu örnekte kral primus inter pares(eşitler arasında birinci) konumundaydı ve yokluğunda krallığı adı verilen bürokrat tarafından yönetilirdi.
Günümüzdeki örnekleri
Günümüzde sadece dört ülkede seçimli monarşi vardır:
- Birleşik Arap Emirlikleri: Re'is adı verilen bir devlet başkanı, 5 yıllık bir dönem için Federal Üst Konsey tarafından seçilir. Bu mevki, kuruluşundan beri de facto olarak Konsey'in mütabakatı gereği Abu Dabi'li El-Nehyan şeyhleri arasında vesayetle geçmektedir. Ayı şekilde Devlet Başkan Yardımcılığı ve Başbakanlık mevkileri Dubai'nin El-Mahtum şeyhlerinin elindedir. Seçimler 5 yılda bir yapılır. Her emirliğin yöneticilik mevkisi o emirliğin hakim kraliyet ailesinin mütabakatı sonucu belirlenir.
- Kamboçya: Kamboçya kralı, bir Kraliyet Konseyi tarafından kraliyet soyundan gelen adaylar arasından ömür boyu yönetmek üzere seçilir.
- Malezya: Yang di-Pertuan Agong (Devletin Yüce Başı) beş yılda bir seçilir. Dokuz Malezya eyaletinin yöneticileri, bir Hükümdarlar Konseyi kurarak bir sonraki Agong'un kim olacağına gizli oylamayla karar verir. Günümüze dek bu kurum, de facto olarak esasen kıdeme (yaşça büyüklüğe) bakılarak seçilen eyalet başları arasında dönüp durmuştur
- Malezya'nın Negeri Sembilan eyaletinin kendisi is de seçimli bir monarşidir. Negeri Sembilan'ın (baş hükümdar) denilen hükümdarı, yönetici şeflerin oluşturduğu bir konseyce seçilir. Yönetici şefleri bir baş-şef seçer. Erkek adaylar anasoylu aşiretler esas alınarak seçilir. Bu sistem, Malezya'daki federal monarşi sisteminin kısmen temelini teşkil etmektedir.
- Perak Sultanı, 18. Peark Sultanı olan Sultan Ahmadin'in soyundan gelen prenslerin yaşça en büyükleri arasından seçilir. Sultan, Raja Muda (Veliaht Prens) ve Raja Di-Hilir (Yardımcı Veliaht Prens) Perak Dewan Negara'sı (senatosu) tarafından seçilir. Hakim Sulan'ın oğlu, bir önceki Sultan'ın soyundan gelen yaşça daha kıdemli bir prens zaten mevcutsa Raja Muda olamaz; ancak o kıdemli prensin Raja Muda olma hakkından feragat etmesiyle onun önü açılabilir.
- Vatikan: Vatikan hükümdarı olan Papa, konklav adı verilen tüm kardinallerin toplanarak oluşturduğu bir mecliste, genellikle yine bu kardinaller arasından seçilir.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Secimli monarsi ya da secmeli monarsi hukumdarin secimle basa gelmesiyle olan monarsi bicimidir Hanedanlik sisteminden farkli yani rutbenin her zaman babadan ogla veya aile icinde olmamasidir Secim sekli secilebilecek adaylar ve secimi yapanlar devletten devlete degisir Tarihteki ornekleriRoma ve Bizans Antik Roma Kralligi nda krallar meclislerce secilirdi Roma da krallik kalktiktan sonra Roma Anayasasi na hem Roma hem Bizans ta imparatorluk zamanlari boyunca yururlukte kalan bir kraliyet kurma yasagi geldi Oysaki pratikte Roma Imparatorlugu monarsikti Roma da imparatorluk sisteminin kurulus asamasi olan arasindaki Principatus donemi M O 27 MO 284 boyunca Roma hukumdarlari genellikle de facto mevcut olan hukumdarliklarini de jure bir cumhuriyetcilik kurumuyla gizlemeye ozen gosterdiler Bu durum ozellikle Principatus u kuran ilk imparator Augustus icin gecerliydi Augustus cok sayida unvan orn heybetli muhtesem anlamina gelen Augustus almis oldugu halde kendisini sadece princeps senatus senatorlerin birincisi olarak tanimlamisti Senato dan secilmis olma goruntusu Tiberius tahta gecene kadar devam etti Zamanla Imparatorluk kurumu ozunde mutlak monarsiye evrilip de Principatus zayiflarken cumhuriyetci hukumet tarihe karisti ancak Roma ve Bizans taki cumhuriyetcilik kurumu kismen secimli kaldi secim proseduru asla kesin hatlariyla tanimlanmamistir ancak genellikle Senatonun ilgilendigi bir mesele oldugu kabul edilmistir Mesela ilk bes imparatorun hepsi de Jul Sezar in soyundan geldigi halde bu orneklerin hicbirinde imparatorluk yetkisi vesayet yoluyla hak edilmemis hepsinde de beyan edilmistir Dorduncu imparator Claudius Praetorian muhafizlar adaylarinin o oldugunu aciga vurunca makamina secildigi icin ozellikle goze carpan bir bir ornektir Haliyle vesayet resmi hukukta asla yer bulmadi ve bulmasina da asla izin verilmedi Daha sonra gelen ve daha bariz bir sekilde otoriter olan Dominatus donemi anayasadan cumhuriyetcilik kisvesini daha da cikartmissa da imparatorluklar Lejyon veya Senatonun ilaniyla kan bagiyla babadan ogula vesayetin karisimi bir yontemle basa geliyordu Bizans imparatorlarinin cogu vesayet yasagini asabilmek ve hanedanlarin devamini saglayabilmek adina vasilerini yardimci imparator tayin etti bu sekilde de onlarin olumu sirasinda taht bos kalmamis ve yeni bir imparatorun secilmesi gerekliligi ortadan kalkmis oldu Kutsal Roma Imparatorlugu Kutsal Roma Imparatorlugu nda Habsburg Hanedanligi nin icinde bulunan elektor adi verilen soylular ve din adamlari imparatoru secerdi 1440 1740 araliginda secilen her imparator Habsburg ailesinin mensubuydu Bu zaman araliginda imparator kagit ustunde secimle basa gelse de gercekte irsi monarsi ile guc kazanirdi Venedik Venedik Cumhuriyeti doce adi verilen normal sartlarda olene kadar gorevde bulunan bir hukumdar tarafindan yonetilirdi Docenin gucu asla mutlak olmasa da devlet baskani gorevi gorurdu Secim iki bin Venedikli aristokratin adi verilen kurumda bir sonraki doceyi belirlemesiyle olurdu Sonucun belirlenmesi icin cumhuriyetin donemine gore salt cogunluga veya baska yaridan buyuk bir orana ihtiyac vardi Hollanda Cumhuriyeti 17 ve 18 yuzyillarda Hollanda Cumhuriyeti ni Stadtholder adi verilen bir hukumdar yonetirdi Her 7 bolge kendilerini yonetmesi icin bir bir Stadtholder secerdi Bu kisinin her bolge icin ayni insan olmasi bir zorunluluk degildi Kagit ustunde herhangi biri Stadtholder secilebilse de gercekte Oranj Nassau Hanedani uyeleri arasindan secilirdi Oranj Hanedani destekcileri Stadtholder in gucunun bir mutlak monarkinkiyle esdeger olmasina ve resmi olarak bir irsi monarsi olmayi 18 yuzyildan sonra boyle olmustur savunurken cumhuriyetciler Stadtholder pozisyonunu yok etmeyi ve veya birini Stadtholder olarak secmemeyi savunurlardi Kudus Kralligi Kudus Hacli Kralligi da kral secim surecinde irsi etkenler de vardi 12 yuzyilin ortalarinda bir kraliyet ailesi olmasina ragmen kral adli bir meclis tarafindan secilirdi ya da taninirdi Bu ornekte kral primus inter pares esitler arasinda birinci konumundaydi ve yoklugunda kralligi adi verilen burokrat tarafindan yonetilirdi Gunumuzdeki ornekleriGunumuzde sadece dort ulkede secimli monarsi vardir Birlesik Arap Emirlikleri Re is adi verilen bir devlet baskani 5 yillik bir donem icin Federal Ust Konsey tarafindan secilir Bu mevki kurulusundan beri de facto olarak Konsey in mutabakati geregi Abu Dabi li El Nehyan seyhleri arasinda vesayetle gecmektedir Ayi sekilde Devlet Baskan Yardimciligi ve Basbakanlik mevkileri Dubai nin El Mahtum seyhlerinin elindedir Secimler 5 yilda bir yapilir Her emirligin yoneticilik mevkisi o emirligin hakim kraliyet ailesinin mutabakati sonucu belirlenir Kambocya Kambocya krali bir Kraliyet Konseyi tarafindan kraliyet soyundan gelen adaylar arasindan omur boyu yonetmek uzere secilir Malezya Yang di Pertuan Agong Devletin Yuce Basi bes yilda bir secilir Dokuz Malezya eyaletinin yoneticileri bir Hukumdarlar Konseyi kurarak bir sonraki Agong un kim olacagina gizli oylamayla karar verir Gunumuze dek bu kurum de facto olarak esasen kideme yasca buyukluge bakilarak secilen eyalet baslari arasinda donup durmustur Malezya nin Negeri Sembilan eyaletinin kendisi is de secimli bir monarsidir Negeri Sembilan in bas hukumdar denilen hukumdari yonetici seflerin olusturdugu bir konseyce secilir Yonetici sefleri bir bas sef secer Erkek adaylar anasoylu asiretler esas alinarak secilir Bu sistem Malezya daki federal monarsi sisteminin kismen temelini teskil etmektedir Perak Sultani 18 Peark Sultani olan Sultan Ahmadin in soyundan gelen prenslerin yasca en buyukleri arasindan secilir Sultan Raja Muda Veliaht Prens ve Raja Di Hilir Yardimci Veliaht Prens Perak Dewan Negara si senatosu tarafindan secilir Hakim Sulan in oglu bir onceki Sultan in soyundan gelen yasca daha kidemli bir prens zaten mevcutsa Raja Muda olamaz ancak o kidemli prensin Raja Muda olma hakkindan feragat etmesiyle onun onu acilabilir Vatikan Vatikan hukumdari olan Papa konklav adi verilen tum kardinallerin toplanarak olusturdugu bir mecliste genellikle yine bu kardinaller arasindan secilir Kaynakca Arsivlenmis kopya 5 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Agustos 2020 UAE How to Invest Start and Run Profitable Business in the UAE Washington DC International Business Publications s 41 olu kirik baglanti Countries and Territories of the World s 456