Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sovyetler Birliği'nde Kırım Tatarları, Sovyetler Birliği sınırları içerisinde içinde yaşayan Kırım Tatarı kişi veya grupları betimler.
 Kırım Tatarları hakkındaki 1933 Sovyet posta pulu. | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
1921'de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 30 Haziran 1945 tarihinde Kırım ÖSSC kaldırılarak kuruldu. 19 Şubat 1954 tarihinde, Kırım Oblastı Rusya SFSC'den çıkararak Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasına karar verdi.
Tarihçe
Ekim Devrimi döneminde Kırım Tatarları
2 Ekim 1917'de Kırım Tatarları Kırım Halk Cumhuriyeti adıyla özerkliğini ilan etti. Özerkliğin ilan edilmesindeki süreçte Numan Çelebicihan liderliğindeki Milli Fırka etkin rol oynadı. 11 Ocak'ta tüm yarımadanın kontrolünü ele geçirmeye çalışan Kırım Halk Cumhuriyeti hükûmetine bağlı askerî birlikler Sivastopol'a saldırdı, ancak komünist deniz garnizonuna bağlı Kızıl Ordu birimleri Kırım Halk Cumhuriyeti birliklerini 12 ve 13 Ocak'ta mağlup etti. 14 Ocak tarihinde Sivastopol Kızıl Muhafız müfrezesi ve Karadeniz Filosu denizcileri, birlikleri Simferopol'dan çıkardı. Çelebicihan gözaltına alındı ve 23 Şubat'ta devrimci denizciler tarafından yargılanmadan öldürüldü ve cesedi denize atıldı. Kırım Tatarları marşı olan Ant Etkenmen'in şair ve yazarı olarak da bilinen Çelebicihan'ın öldürülmesi Kırım Tatar entelijansiyasını derinden etkiledi.
Almanya birliklerinin 25 Haziran 1918'de Kırım'a gelmesiyle birlikte, işgal makamları tarafından kontrol edilen bir hûkümet olan Süleyman Sülkeviç önderliğinde kuruldu. Nisan 1919'da Ukrayna Kızıl Ordusu birimleri Kırım'ı girdi Beyaz Ordu ile birlikte İngiliz-Fransız işgalcileri buradan kovdu. Ardından kuruldu. Komünistşer 'nun kalıntılarına karşı Kırım'da kızıl terör kampanyası başlattı.
1921'de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Rusya SFSC Milliyetler Halk Komiserliği'nin “Kırım Cumhuriyeti'nin ilanı hakkında” adlı kararnamesi, "Kırım Tatarlarının çıkarlarını göz önünde bulundurarak, uluslararası ve siyasi uzlaşma amacıyla kendilerine siyasi bir imtiyaz olarak dikkate alınarak otonom cumhuriyet statüsünün verildiğini" belirtti. Kırım ÖSSC Anayasası, Kırım Tatarlarının çok geniş haklara sahip oldukları özerkliği verdi. Kırım Tatarcası devlet dili olarak belirlendi. Bazı durumlarda yerel yasalar Rusya SFSC yasalarına göre öncelik kazandı. Oy hakkı, o zamanlar Kırım nüfusunun çoğunluğunu oluşturan Kırım Tatarlarının yasama organlarının oluşumunu kontrol etmesine izin verdi.
Kıtlık
1921'deki mahsul başarısızlığı sonucu meydana gelen 1921-1922 Sovyet Kıtlığı, askeri tarımın çökmesiyle birlikte Kırım'da yaygın kıtlığa neden oldu. Yarımadadaki kıtlık, 1921 sonbaharından 1923 baharına kadar sürdü. Kitlesel ölümlerin başlamasıyla, Kırım ÖSSC hükûmeti açlıkla mücadele için ciddi önlemler aldı. Tahıl hasatı yapmayan ve çok sayıda uzun süre saklanan ürüne sahip olmayan Kırım Tatarları arasındaki büyük ölüm oranları, Moskova'yı felaketle mücadeleyi yoğunlaştırmaya zorladı. Ülkenin çeşitli bölgelerinden ve yurt dışından Kırım'a yiyecek gönderildi. Bu yiyecek desteği açlığın şiddetini azalttı ve binlerce insanı ölümden kurtardı. Ölenlerin büyük bir kısmı etnik olarak kırsallarda yaşayan Kırım Tatarları oldu.
1939 nüfus sayımına göre Kırım'da 218.179 Kırım Tatarı yaşıyordu. Bu oran yarımada nüfusunun %19.4'üne denk gelmekteydi. Öte yandan 1939'da verilerine göre ise Kırım'da 513.245 Kırım Tatarı, yani resmi verilere göre neredeyse iki kat daha fazla Kırım Tatarı yaşamaktaydı.
Nazi işgali altında Kırım
1941-1944 arasında Nazi Almanyası Kırım'ı işgal etti. Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında Kızıl Ordu saflarında, Kırım'dan 35 binden fazla Kırım Tatarı görev yaptı, toplamda ise 60 bin civarında Kırım Tatarı savaştı. 97 kadın da dahil olmak üzere bir buçuk binden fazla Kırım Tatarı subay rütbesindeydi. Kırım Tatar Ulusal hareketine göre içinde Kızıl Ordu içerisinde 100.638 Kırım Tatarı vardı, 16.713 Kırım Tatarı partizan hareketine katılmıştı. 7.727 Kırım Tatarı ise yeraltı örgütlerine katılarak savaşmıştı ve yurtsever gruplar arası iletişimden ve yardımdan sorumluydu. Savaşan Kırım Tatarlarının yaklaşık üçte biri savaş meydanlarında hayatını kaybetti. Büyük Vatanseverlik Savaşı'nda gösterdiği kahramanlıklar için Kırım Tatarı olan Teyfuk Abdul, , , , ve Ahmet Han Sultan'a Sovyetler Birliği Kahramanı ödülü verildi. Ayrıca ve Leonid Velilayev Şeref Nişanı'na layık görüldü. İsmail Bulatov, gibi Kırım Tatarı Sovyet generalleri de mevcuttur. Hava çarpışmalarındaki 49 zafere ek olarak Ahmet Han Sultan savaştan sonra Su-7, Su-9 ve Tu-16 uçaklarını test eden lider test pilotlarından biri oldu.
1 Eylül 2014 günü Rusya Devlet Başkanı Kararnamesi ile "Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında gösterilen kahramanlık, şefer ve cesareti nedeniyle", 1944 yılında ölen Kırım Tatarı Alime Abdenanova'ya Rusya Federasyonu Kahramanı unvanı verildi.
Büyük Vatanseverlik Savaşı'nın bir diğer tanınmış Kırım Tatarı savaş pilotu Albay Emir Çalbaş idi. Savaştan sonra birinci sınıfın test pilotu olarak görev yaptı.
Nazilerle işbirliği
İşgalin ardından Naziler Kırım'daki partizanlarla savaşmak için yerel sakinlerden oluşan işbirlikçi silahlı gruplar oluşturdu. Partizan hareketi çoğunlukla nüfusun çoğunluğu Kırım Tatarları olan Kırım'ın ormanlık dağlık kısmını kapsıyordu. bünyesinde "Yerel polis" olarak düzenlenen işbirlikçi Kırım Tatarları Nazi yetkilileri tarafından ölüm kamplarının muhafızları olarak da kullanıldı. En bilinen toplama kampı, söz konusu topraklardaki devlet çiftliğinin aynı adını taşıyan Kızıl isimli kamptı. Çeşitli tahminlere göre toplamda 3.5 bine kadar Kırım Tatarı Naziler tarafında savaştı. Kırım Wehrmacht grubunun Kızıl Ordu tarafından yenilmesinden sonra, arda kalan silahlı Kırım Tatar işbirlikçileri Nazi birlikleri ile birlikte Kırım'dan çekildi ve kuruldu.
Sürgün
|
11 Mayıs 1944 tarihli kararname uyarınca Kırım Tatarlarının işgalcilere destek vermesi ve pek çok kişinin ölümünden sorumlu olması gerekçesiyle Kırım'dan tahliye edilmesine karar verildi. 18-20 Mayıs 1944'te Kırım Tatarlarını ve Haziran ayında diğer Kırım halklarını sınır dışı etmek için bir operasyon gerçekleştirildi. Resmi olarak, 1941'de Kırım Tatarlarının Kızıl Ordu'dan kitlesel olarak terk edilmesi (yaklaşık 20 bin kişi sayısı), Nazi birliklerinin bu kişilerce coşkuyla karşılanması ve Kırım Tatarlarının Nazilere bağlı ordu, polis ve jandarma birliklerinde aktif katılımı gerekçe gösterildi.
Resmi rakamlara göre toplamda 183.155 Kırım Tatarı Kırım'dan çıkarıldı. 60'lı ve 70'li yıllarda bilgi toplayan ve sayımlar yapan Kırım Tatarları Ulusal Hareketi'ne göre 423.100 kişi (%89.2 kadın ve çocuk) sürgün edildi ve bu sayının 110.000'i ilk bir buçuk yıl içerisinde öldü.
1956'ya kadar olan 12 yıl boyunca, Kırım Tatarları özel yerleşimciler statüsüne sahipti, hakları üzerinde çeşitli kısıtlamalar mevcuttu ve özellikle özel yerleşim alanlarını gönüllü olarak terk etmeleri yasaklandı. Kaçışa eşdeğer olan özel yerleşim alanından izinsiz ayrılma, 25 yıllık çalışma cezasıyla sonuçlanıyordu. Tüm özel göçmenler tescil edildi ve komutanın ofislerine kaydolmaları gerekiyordu.
Destalinizasyon sonrası
Destalinizasyon sonrası süreçte 18 Nisan 1956'da Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti Başkanlığı “Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında tahliye edilen Kırım Tatarları, Balkarlar, Türkler, Kürtler, Hemşinler ve ailelerinin üyeleri üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması hakkında” bir karar yayınladı. Bu kararname, 1944'ten 1956'ya kadar özel yerleşimci statüsüne sahip olan Kırım Tatarlarını, geri kalan Sovyet vatandaşlarının haklarıyla eşitledi, ancak Kırım'a dönmeleri halen yasaktı. Kararname, "bu kararnamenin birinci maddesinde sayılan kişilerden özel uzlaşma ile ilgili kısıtlamaların kaldırılmasının, tahliye sırasında el konulan mülklerin iadesini gerektirmediğini ve tahliye edildikleri yerlere dönme haklarının olmadığını" ifade etti.
5 Eylül 1967'de Yüksek Sovyet Başkanlığı “Kırım'da Yaşayan Tatar Milliyeti Vatandaşları Hakkında” adlı kararnameyi çıkardı. Kararname yerel basında ve Yüksek Sovyet resmi yayınında yayınlandı. Belgenin önsözü, “Kırım'ın 1944'te faşist işgalden kurtarılmasından sonra, Kırım'da yaşayan Tatarların belirli bir bölümünün Alman işgalcileri ile aktif işbirliği gerçeklerinin, Kırım'ın tüm Tatar nüfusu ile makul olmayan bir şekilde ilişkilendirildiğini” belirtti. Kararname, “Kırım'da yaşayan Tatar milliyeti vatandaşları” na karşı kapsamlı suçlamalar içeren kısımda devlet organlarının kararlarını bozdu, ama aynı zamanda “Özbek ve diğer birlik cumhuriyetlerinin topraklarında kök saldıklarını” belirtti.
1970'ler ve 80'ler boyunca Sovyetler Birliği hükûmetinin "Mubarek Zonu" olarak bilinen, Kırım Tatarlarının Orta Asya'da kalıcı olarak "kök salma"larını amaçlayan bir plan hazırlamıştı; bu plan ancak başarısızlıkla sonuçlandı.
11 Temmuz 1990'da Sovyetler Birliği Bakanlar Kurulu, 666 sayılı "Kırım Tatarlarının Kırım bölgesine geri dönmesiyle ilgili sorunların çözülmesi için öncelikli tedbirler" hakkında kararnameyi yayınladı.
Nüfus
1989 nüfus sayımına göre Sovyetler Birliği'nde 271.715 Kırım Tatarı yaşamaktaydı.
Galeri
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Зарубин, А. Г., Зарубин, В. Г. Без победителей. Из истории Гражданской войны в Крыму. — 1-е. — Симферополь: Антиква, 2008. — 728 с. — 800 экз. — .
- ^ Александр Георгиевич Зарубин, Вячеслав Георгиевич Зарубин. Без победителей: из истории Гражданской войны в Крыму 23 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. — АнтиквА, 2008-01-01. — 738 с. — .
- ^ "К провозглашению Крымской республики". 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ . 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ Водарский Я. Е., Елисеева О. И., Кабузан В. М. Население Крыма в конце XVIII — конце XX веков (Численность, размещение, этнический состав). М., 2003.
- ^ twirpx.com/file/2582670/ Османов Ю. Б. Исторические справки, страница 81
- ^ twirpx.com/file/2582670/ Османов Ю. Б. Исторические справки, страница 83
- ^ a b "Крымскотатарское эго. //Коммерсант". 23 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ . 28 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Постановление ГКО от 11 мая 1944 года № ГКО-5859сс «О крымских татарах»". 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ Служебная записка Берии Сталину № 424/б от 10 мая 1944 — ГАРФ. Ф.Р-9401. Оп.2. Д.65. Л.41-43
- ^ twirpx.com/file/2582670/ Османов Ю. Б. Исторические справки, страница 85
- ^ Кримські татари // Енциклопедія історії України: У 10 т. / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. — К. : Наук. думка, 2008. — Т. 5 : Кон.-Кю. — 2008. — 568 с. : іл. —
- ^ "КРЫМСКИЕ ТАТАРЫ: ДЕПОРТАЦИЯ И РЕАБИЛИТАЦИЯ". 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ (Rusça). Kurdistan.com.ua. 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "НАЦИОНАЛЬНОЕ ДВИЖЕНИЕ КРЫМСКИХ ТАТАР". 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "О С Т А НОВ СМ СССР О первоочередных мерах по решению вопросов, связанных с возвращением крымских татар в Крымскую область". 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;SSCB1989isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sovyetler Birligi nde Kirim Tatarlari Sovyetler Birligi sinirlari icerisinde icinde yasayan Kirim Tatari kisi veya gruplari betimler Sovyetler Birligi nde Kirim TatarlariKirim Tatarlari hakkindaki 1933 Sovyet posta pulu Onemli nufusa sahip bolgelerDillerKirim Tatarcasi Turkce Rusca Ukraynaca 1921 de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti nin bir parcasi olarak Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu 30 Haziran 1945 tarihinde Kirim OSSC kaldirilarak kuruldu 19 Subat 1954 tarihinde Kirim Oblasti Rusya SFSC den cikararak Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne baglanmasina karar verdi TarihceEkim Devrimi doneminde Kirim Tatarlari Numan Celebicihan 1939 nufus sayimina gore Kirim bolgelerindeki nufus icindeki Kirim Tatarlarinin orani Iki kez Sovyetler Birligi Kahramani ilan edilen Kirim Tatari Ahmet Han Sultan 2 Ekim 1917 de Kirim Tatarlari Kirim Halk Cumhuriyeti adiyla ozerkligini ilan etti Ozerkligin ilan edilmesindeki surecte Numan Celebicihan liderligindeki Milli Firka etkin rol oynadi 11 Ocak ta tum yarimadanin kontrolunu ele gecirmeye calisan Kirim Halk Cumhuriyeti hukumetine bagli askeri birlikler Sivastopol a saldirdi ancak komunist deniz garnizonuna bagli Kizil Ordu birimleri Kirim Halk Cumhuriyeti birliklerini 12 ve 13 Ocak ta maglup etti 14 Ocak tarihinde Sivastopol Kizil Muhafiz mufrezesi ve Karadeniz Filosu denizcileri birlikleri Simferopol dan cikardi Celebicihan gozaltina alindi ve 23 Subat ta devrimci denizciler tarafindan yargilanmadan olduruldu ve cesedi denize atildi Kirim Tatarlari marsi olan Ant Etkenmen in sair ve yazari olarak da bilinen Celebicihan in oldurulmesi Kirim Tatar entelijansiyasini derinden etkiledi Almanya birliklerinin 25 Haziran 1918 de Kirim a gelmesiyle birlikte isgal makamlari tarafindan kontrol edilen bir hukumet olan Suleyman Sulkevic onderliginde kuruldu Nisan 1919 da Ukrayna Kizil Ordusu birimleri Kirim i girdi Beyaz Ordu ile birlikte Ingiliz Fransiz isgalcileri buradan kovdu Ardindan kuruldu Komunistser nun kalintilarina karsi Kirim da kizil teror kampanyasi baslatti 1921 de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti nin bir parcasi olarak Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu Rusya SFSC Milliyetler Halk Komiserligi nin Kirim Cumhuriyeti nin ilani hakkinda adli kararnamesi Kirim Tatarlarinin cikarlarini goz onunde bulundurarak uluslararasi ve siyasi uzlasma amaciyla kendilerine siyasi bir imtiyaz olarak dikkate alinarak otonom cumhuriyet statusunun verildigini belirtti Kirim OSSC Anayasasi Kirim Tatarlarinin cok genis haklara sahip olduklari ozerkligi verdi Kirim Tatarcasi devlet dili olarak belirlendi Bazi durumlarda yerel yasalar Rusya SFSC yasalarina gore oncelik kazandi Oy hakki o zamanlar Kirim nufusunun cogunlugunu olusturan Kirim Tatarlarinin yasama organlarinin olusumunu kontrol etmesine izin verdi Kitlik 1921 deki mahsul basarisizligi sonucu meydana gelen 1921 1922 Sovyet Kitligi askeri tarimin cokmesiyle birlikte Kirim da yaygin kitliga neden oldu Yarimadadaki kitlik 1921 sonbaharindan 1923 baharina kadar surdu Kitlesel olumlerin baslamasiyla Kirim OSSC hukumeti aclikla mucadele icin ciddi onlemler aldi Tahil hasati yapmayan ve cok sayida uzun sure saklanan urune sahip olmayan Kirim Tatarlari arasindaki buyuk olum oranlari Moskova yi felaketle mucadeleyi yogunlastirmaya zorladi Ulkenin cesitli bolgelerinden ve yurt disindan Kirim a yiyecek gonderildi Bu yiyecek destegi acligin siddetini azaltti ve binlerce insani olumden kurtardi Olenlerin buyuk bir kismi etnik olarak kirsallarda yasayan Kirim Tatarlari oldu 1939 nufus sayimina gore Kirim da 218 179 Kirim Tatari yasiyordu Bu oran yarimada nufusunun 19 4 une denk gelmekteydi Ote yandan 1939 da verilerine gore ise Kirim da 513 245 Kirim Tatari yani resmi verilere gore neredeyse iki kat daha fazla Kirim Tatari yasamaktaydi Nazi isgali altinda Kirim1941 1944 arasinda Nazi Almanyasi Kirim i isgal etti Buyuk Vatanseverlik Savasi sirasinda Kizil Ordu saflarinda Kirim dan 35 binden fazla Kirim Tatari gorev yapti toplamda ise 60 bin civarinda Kirim Tatari savasti 97 kadin da dahil olmak uzere bir bucuk binden fazla Kirim Tatari subay rutbesindeydi Kirim Tatar Ulusal hareketine gore icinde Kizil Ordu icerisinde 100 638 Kirim Tatari vardi 16 713 Kirim Tatari partizan hareketine katilmisti 7 727 Kirim Tatari ise yeralti orgutlerine katilarak savasmisti ve yurtsever gruplar arasi iletisimden ve yardimdan sorumluydu Savasan Kirim Tatarlarinin yaklasik ucte biri savas meydanlarinda hayatini kaybetti Buyuk Vatanseverlik Savasi nda gosterdigi kahramanliklar icin Kirim Tatari olan Teyfuk Abdul ve Ahmet Han Sultan a Sovyetler Birligi Kahramani odulu verildi Ayrica ve Leonid Velilayev Seref Nisani na layik goruldu Ismail Bulatov gibi Kirim Tatari Sovyet generalleri de mevcuttur Hava carpismalarindaki 49 zafere ek olarak Ahmet Han Sultan savastan sonra Su 7 Su 9 ve Tu 16 ucaklarini test eden lider test pilotlarindan biri oldu 1 Eylul 2014 gunu Rusya Devlet Baskani Kararnamesi ile Buyuk Vatanseverlik Savasi sirasinda gosterilen kahramanlik sefer ve cesareti nedeniyle 1944 yilinda olen Kirim Tatari Alime Abdenanova ya Rusya Federasyonu Kahramani unvani verildi Buyuk Vatanseverlik Savasi nin bir diger taninmis Kirim Tatari savas pilotu Albay Emir Calbas idi Savastan sonra birinci sinifin test pilotu olarak gorev yapti Nazilerle isbirligi Isgalin ardindan Naziler Kirim daki partizanlarla savasmak icin yerel sakinlerden olusan isbirlikci silahli gruplar olusturdu Partizan hareketi cogunlukla nufusun cogunlugu Kirim Tatarlari olan Kirim in ormanlik daglik kismini kapsiyordu bunyesinde Yerel polis olarak duzenlenen isbirlikci Kirim Tatarlari Nazi yetkilileri tarafindan olum kamplarinin muhafizlari olarak da kullanildi En bilinen toplama kampi soz konusu topraklardaki devlet ciftliginin ayni adini tasiyan Kizil isimli kampti Cesitli tahminlere gore toplamda 3 5 bine kadar Kirim Tatari Naziler tarafinda savasti Kirim Wehrmacht grubunun Kizil Ordu tarafindan yenilmesinden sonra arda kalan silahli Kirim Tatar isbirlikcileri Nazi birlikleri ile birlikte Kirim dan cekildi ve kuruldu Surgun Bu madde Kirim Tatarlari ile ilgilidir Kirim Tatarlari Tamga symbol of the Crimean Tatar Gerae familyKirim disindaki Kirim Tatarlari Bulgaristan TurkiyeDil ve lehceleri Kirim Tatarcasi Yaliboyu Alfabe Osmanli Turkcesi Cagatayca Eski Kipcakca Kimlik ve milli semboller Kirim Bayrak Tarak Tamga Ant EtkenmenMutfakTarih Kirim Hanligi Kirim Halk Cumhuriyeti Sovyetler Birligi nde Kirim Tatarlari Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti SurgunBazi Kirim Tatarlari Gaspirali Celebicihan KirimoglugtdSudak da yer alan Kirim Tatar Surgunu nu anma aniti 11 Mayis 1944 tarihli kararname uyarinca Kirim Tatarlarinin isgalcilere destek vermesi ve pek cok kisinin olumunden sorumlu olmasi gerekcesiyle Kirim dan tahliye edilmesine karar verildi 18 20 Mayis 1944 te Kirim Tatarlarini ve Haziran ayinda diger Kirim halklarini sinir disi etmek icin bir operasyon gerceklestirildi Resmi olarak 1941 de Kirim Tatarlarinin Kizil Ordu dan kitlesel olarak terk edilmesi yaklasik 20 bin kisi sayisi Nazi birliklerinin bu kisilerce coskuyla karsilanmasi ve Kirim Tatarlarinin Nazilere bagli ordu polis ve jandarma birliklerinde aktif katilimi gerekce gosterildi Resmi rakamlara gore toplamda 183 155 Kirim Tatari Kirim dan cikarildi 60 li ve 70 li yillarda bilgi toplayan ve sayimlar yapan Kirim Tatarlari Ulusal Hareketi ne gore 423 100 kisi 89 2 kadin ve cocuk surgun edildi ve bu sayinin 110 000 i ilk bir bucuk yil icerisinde oldu 1956 ya kadar olan 12 yil boyunca Kirim Tatarlari ozel yerlesimciler statusune sahipti haklari uzerinde cesitli kisitlamalar mevcuttu ve ozellikle ozel yerlesim alanlarini gonullu olarak terk etmeleri yasaklandi Kacisa esdeger olan ozel yerlesim alanindan izinsiz ayrilma 25 yillik calisma cezasiyla sonuclaniyordu Tum ozel gocmenler tescil edildi ve komutanin ofislerine kaydolmalari gerekiyordu Destalinizasyon sonrasi Destalinizasyon sonrasi surecte 18 Nisan 1956 da Sovyetler Birligi Yuksek Sovyeti Baskanligi Buyuk Vatanseverlik Savasi sirasinda tahliye edilen Kirim Tatarlari Balkarlar Turkler Kurtler Hemsinler ve ailelerinin uyeleri uzerindeki kisitlamalarin kaldirilmasi hakkinda bir karar yayinladi Bu kararname 1944 ten 1956 ya kadar ozel yerlesimci statusune sahip olan Kirim Tatarlarini geri kalan Sovyet vatandaslarinin haklariyla esitledi ancak Kirim a donmeleri halen yasakti Kararname bu kararnamenin birinci maddesinde sayilan kisilerden ozel uzlasma ile ilgili kisitlamalarin kaldirilmasinin tahliye sirasinda el konulan mulklerin iadesini gerektirmedigini ve tahliye edildikleri yerlere donme haklarinin olmadigini ifade etti 5 Eylul 1967 de Yuksek Sovyet Baskanligi Kirim da Yasayan Tatar Milliyeti Vatandaslari Hakkinda adli kararnameyi cikardi Kararname yerel basinda ve Yuksek Sovyet resmi yayininda yayinlandi Belgenin onsozu Kirim in 1944 te fasist isgalden kurtarilmasindan sonra Kirim da yasayan Tatarlarin belirli bir bolumunun Alman isgalcileri ile aktif isbirligi gerceklerinin Kirim in tum Tatar nufusu ile makul olmayan bir sekilde iliskilendirildigini belirtti Kararname Kirim da yasayan Tatar milliyeti vatandaslari na karsi kapsamli suclamalar iceren kisimda devlet organlarinin kararlarini bozdu ama ayni zamanda Ozbek ve diger birlik cumhuriyetlerinin topraklarinda kok saldiklarini belirtti 1970 ler ve 80 ler boyunca Sovyetler Birligi hukumetinin Mubarek Zonu olarak bilinen Kirim Tatarlarinin Orta Asya da kalici olarak kok salma larini amaclayan bir plan hazirlamisti bu plan ancak basarisizlikla sonuclandi 11 Temmuz 1990 da Sovyetler Birligi Bakanlar Kurulu 666 sayili Kirim Tatarlarinin Kirim bolgesine geri donmesiyle ilgili sorunlarin cozulmesi icin oncelikli tedbirler hakkinda kararnameyi yayinladi Nufus1989 nufus sayimina gore Sovyetler Birligi nde 271 715 Kirim Tatari yasamaktaydi GaleriKirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayragi Ayrica bakinizHaytarma Kirim Ozerk Cumhuriyeti Kirim Tatar diasporasiKaynakca Zarubin A G Zarubin V G Bez pobeditelej Iz istorii Grazhdanskoj vojny v Krymu 1 e Simferopol Antikva 2008 728 s 800 ekz ISBN 978 966 2930 47 4 Aleksandr Georgievich Zarubin Vyacheslav Georgievich Zarubin Bez pobeditelej iz istorii Grazhdanskoj vojny v Krymu 23 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde AntikvA 2008 01 01 738 s ISBN 9789662930474 K provozglasheniyu Krymskoj respubliki 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2020 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2020 Vodarskij Ya E Eliseeva O I Kabuzan V M Naselenie Kryma v konce XVIII konce XX vekov Chislennost razmeshenie etnicheskij sostav M 2003 twirpx com file 2582670 Osmanov Yu B Istoricheskie spravki stranica 81 twirpx com file 2582670 Osmanov Yu B Istoricheskie spravki stranica 83 a b Krymskotatarskoe ego Kommersant 23 Mart 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2020 28 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2020 Postanovlenie GKO ot 11 maya 1944 goda GKO 5859ss O krymskih tatarah 2 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2020 Sluzhebnaya zapiska Berii Stalinu 424 b ot 10 maya 1944 GARF F R 9401 Op 2 D 65 L 41 43 twirpx com file 2582670 Osmanov Yu B Istoricheskie spravki stranica 85 Krimski tatari Enciklopediya istoriyi Ukrayini U 10 t Redkol V A Smolij golova ta in K Nauk dumka 2008 ISBN 966 00 0632 2 T 5 Kon Kyu 2008 568 s il ISBN 978 966 00 0855 4 KRYMSKIE TATARY DEPORTACIYa I REABILITACIYa 10 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2020 Rusca Kurdistan com ua 16 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2020 a b NACIONALNOE DVIZhENIE KRYMSKIH TATAR 3 Subat 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2020 O S T A NOV SM SSSR O pervoocherednyh merah po resheniyu voprosov svyazannyh s vozvrasheniem krymskih tatar v Krymskuyu oblast 3 Subat 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2020 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi SSCB1989 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme