Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sparta anayasası veya Politeia, Dor şehir devleti olan Sparta'nın MÖ 8. yüzyıldaki efsanevi yasa koyucusu Lycurgus döneminden Sparta'nın MÖ 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu'na dahil edilmesine kadar geçen süre zarfındaki yönetim ve kanun esaslarını kapsar. Bu dönemde Antik Yunan şehirlerinin hepsinin egemen olduğu ve kendi yönetim şekillerine sahip olmasına rağmen Sparta'nın anayasası çok katmanlı toplumsal yapısı ve güçlü askeri örgütlenme yapısıyla özgün yapısıyla dikkat çekmiştir.
Sparta toplumunun gelişimi
Dor etkisi
Sparta toplumu kendi kökenlerini çok geniş bir kabile toplamından oluşan Dorlar'a dayandırır ve bundan büyük onur duyardı. Sparta dilinin de Dor lehçelerine benzemesi buna delil olarak sunulurdu. Dor kökenli devletlerin tümünde bu etki izlenebilirdi.
Kültürel etki
Antik Yunan'da toplumun okur-yazar olduğu iki dönem bulunmaktadır. Birincisi MÖ 1400 - MÖ 1200 arasındaki Miken Uygarlığı dönemi diğeri de MÖ 775 ile başlayan dönemdir. İlk bilinen alfabe Linear B olarak adlandırılan hece yazısıdır. MÖ 775 yılından sonra bu tür yazıtlar mezartaşlarında, kanunnamelerde vb. yerlerde görülür. Günümüze sadece çok az sayıda Linear B yazısı gelmiştir.
Bölgedeki arkeolojik bulgular Miken dönemindeki tahkim şehirlerin varlığını göstermektedir. Bronz Çağı'na dair buluntularda Sparta'ya gelen toplulukların yerel kültürle kaynaştığı görülür. Savaşçı bir toplumsal yapı bölgeye hakim olmuştur. Özel olarak Dorların bölgeye gelişine dair veriler çok sınırlıdır. Miken uygarlığının yerini daha önce görülmemiş bir toplumsal altüst oluşla alan Dor istilası kültürel alanda da etkili olmuştur. Sparta toplumunu belirleyen çok katmanlı yapı bu istila döneminin de etkilerini taşır.
Kuruluş
Rhetra
Likurgus kanunları
Spartalılar efsane kanun koyucuları Likurgus'un önerisi üzerine hiçbir tarihsel kayıt, edebi eser veya yazılı kanun kaydetmemişlerdir. Para basmak yasaklanmıştır. Spartalılar açgözlülük ve servet edinmenin önüne geçmek için para yerine metal objelerin kullanılmasını zorunlu kılmıştır. Başarılı bir Spartalıyı belirleyen özellikler belliydi; savaşma kabiliyetini koruyor, muharebe anında cesaret gösteriyor, toprağını verimli bir şekilde ekiyorsa, evliyse ve sağlıklı çocukları varsa iyi bir yurttaş olarak tanımlanırdı. Sparta kadınları o dönemde mülk edinebilen ve evlilik öncesi sportif faaliyet yapabilen ender bir gruptu. Ayrıca spartalı kadınlar siyasi hakları olmasa da açıkça konuşur ve görüşleri alınırdı.
Sparta toplumsal yapısı ve hükûmet
Sparta toplumu hükûmet tarafından yönetilen üç katmanlı bir piramit şeklinde örgütlenmişti.
Toplum
Spartiate
Sparta devletinin tüm üyeleri yurttaş olarak değerlendirilmezdi. Sadece Agoge adı verilen askeri eğitimi başarıyla tamamlayanlar yurttaş olma hakkını elde ederdi. Sadece bu askeri eğitimi tamamlayanlar yurttaş olma hakkına sahip olabileceği için ataları Sparta'ya dayanmadığı halde bu eğitimi tamamlamış kişiler olabilmekteydi. Bu şekilde iki grup insan olabilirdi; bunlardan birisi "trophimoi" olarak adlandırılan davet üzerine gelmiş olan yabancı gençlerdi. Büyük bir onur olarak değerlendirilen bu durumun bir örneği, Atina'nın ileri gelenlerinden Ksenofon iki oğlunu yetiştirilmek üzere Sparta'ya gönderdiğinde yaşanmıştır. Diğer bir grup ise bazı helotların çocukları eğer ondan sorumlu Spartalı aile mali olarak desteklerse bu eğitime "syntrophoi" olarak adladırılarak dahil olabilmekteydi. Eğitimi başarıyla aşan syntrophoi önünde Spartalı olma imkânı açılmış olur. Askeri eğitimin başarıyla tamamlayan Spartalı erkek, 20 yaşına basınca tüm haklarına sahip olurdu. Payına düşen tahıl miktarını verdiği ve savaşma kabiliyetini koruyabildiği sürece bu toplumsal statüyü korurdu. Çiftliğinin, topraklarının ve ailesinin bakımını, ihtiyaçlarını da aksatmaması gerekirdi. Bu kişilerin evli olup olmamalarından bağımsız olarak 30 yaşına kadar askeri kışlada kalmaları istenirdi.
Perioikoi
Toplumda özgür ancak Spartalı olmayan sivillere perioikoi denilirdi. Perioikoi'lar Sparta toplumunun vatandaşlık haklarına sahip olmayan,çoğunlukla yerli Akaların oluşturduğu bir sınıftı. Sparta vatandaşları askeri anlamda mükemmeliğe erişmeye çalıştıklarından ve bu konu haricindeki herhangi bir şeye ilgi duymadıklarından Perioikoi sınıfı Sparta'nın tacir-tüccar sınıfını oluşturuyorlardı. Her ne kadar özgür olsalar ve Helot sınıfından üstün olsalar da,Perioikoi'ların Sparta vatandaşlarıyla evlenmesi yasaktı.
Helotlar
Sparta toplumunda nüfusun ezici çoğunluğunu oluşturan serf konumundaki Helotlar genellikle fethedilmiş toprakların yurttaşlarıydı.
Hükümet
Sparta devleti Dor etkisiyle karmaşık bir yönetim biçimini benimsemiştir. Monarşi, oligarşi ve demokrasi sistemlerinden unsurlar barındırır.
İkili krallık
Devlet Agiad ve Eurypontid hanedanından gelen iki kral tarafından yönetilirdi. Her iki hanedan da atalarını Herakles'e dayandırır ve devlet yönetiminde eşit hak iddiasında bulunurdu. Ancak Agiad hanedanı daha eskiye dayandığından törensel olarak daha öncelikli olarak kabul edilirdi. Sık görülmeyen bu ikili krallığın kökenlerine dair çok sayıda efsane vardır. Modern tarihçilere göre ise bu idare tarzı ikili konsül sisteminin bir benzeri olarak ortaya çıkmıştır. Kralların görevleri dini, hukuki ve askeri alanlarda öne çıkardı. Devletin en yüksek seviyedeki rahipleri olarak önemli törenleri düzenlerlerdi. Kralların baktıkları hukuk işleri genellikle ülkeyi ilgilendiren taht veraseti gibi konular olup diğer adli konular ephorlara bırakılırdı. Askeri konularda ise iki kralın aynı anda sefere çıkması yasaklanmış, bir tanesi seferdeyken diğerinin kentte kalması kural haline gelmiştir. Kralın savaş ilan etme yetkisi bulunmamakta ve yanında daima iki adet ephor olmadan dış siyasete dair bir karar alamamaktadır. Bu yüzden askeri rütbelerinin haricnde kralların konumu simgesel olmuştur.
Efor
Seçmen olma şartlarını yerine getirmiş olan Spartalılar tarafından seçimle seçilen ephorlar, Sparta anayasasındaki demokratik bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Ephorlar, iki kralla beraber devletin yürütme kısmını oluşturmaktaydı. Sparta toplumundaki en büyük güce sahip olan ephorlar sadece bir yıl görevde kalırlardı. Bu süre devlet mekanizmasını değiştirmeye yeterli olmadığından ve bir kez ephor seçilmiş olan bir kişinin yeniden seçilemeyeceğinden dolayı güçleri törpülenmişti.
Gerousia
Gerousia, Sparta toplumuna özgü bir özel siyaset belirleme kurumuydu. Ömür boyu bu kurulda olmak üzere asil aile üyelerinden seçilen 60 yaşının üzerindeki 28 kişiden ve 2 kraldan oluşurdu. Devleti ilgilendiren önemli konular gündeme alınır ve her türlü kararda günümüzdeki yüksek mahkemenin vazifesini görürdü. Kralları bile yargılama hakkına sahip olan kurul alınmış her kararı değerlendirip geri çevirebilirdi.
Apella
Tüm Sparta vatandaşlarını anlatan terimdir. Seçmenler Yunan demokrasi geleneklerinin aksine önlerine konan konuda seçme haklarını kullanırlar, gündeme bir konuyu getiremez veya tartışamazdı. Yabancılar veya elçiler onlarla temas edemezdi, konu önce Gerousia'ya sonra da Ephorlara iletilmek durumundaydı.
Kaynakça
- ^ İki dönem arasında Yunan Karanlık Çağı adıyla bilinen dönem vardır
- ^ Lakonya bölgesindeki Agios Vasileios yerleşiminde
- ^ Bakınız Kadınlar ve askerlik
- ^ Bakınız Gorgo (Sparta Kraliçesi)
- ^ Kelime anlamı olarak yoldaş anlamındadır
- ^ Bunlardan birisine göre Sparta kralı Aristodemus'un ikiz oğulları krallığı eşit olarak idare etmeyi kabul etmiş ve bundan sonra bu uygulama gelenek haline gelmiştir
- ^ Bu kanunun ortaya çıkmasına yol açan olay Sparta-Atina arasındaki çatışmanın savaşa yol açmak üzere olduğu MÖ 500 yıllarında yaşanmıştır. Şehre saldırmaktan son anda vazgeçen iki kraldan birisi olan Demaratus diğer kral Cleomenes'e danışmadan saldırıdan vazgeçerek ordusunu geri çeker. Bu kararı üzerine görevden alınınca da Pers saflarına geçer ve MÖ 480 yılındaki istilaya Pers saflarında katılır, sonrasında Pers valisi olarak Pergamon'un yöneticisi olur.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Sparta anayasası[](İngilizce) 25 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sparta anayasasi veya Politeia Dor sehir devleti olan Sparta nin MO 8 yuzyildaki efsanevi yasa koyucusu Lycurgus doneminden Sparta nin MO 2 yuzyilda Roma Imparatorlugu na dahil edilmesine kadar gecen sure zarfindaki yonetim ve kanun esaslarini kapsar Bu donemde Antik Yunan sehirlerinin hepsinin egemen oldugu ve kendi yonetim sekillerine sahip olmasina ragmen Sparta nin anayasasi cok katmanli toplumsal yapisi ve guclu askeri orgutlenme yapisiyla ozgun yapisiyla dikkat cekmistir Sparta toplumunun gelisimiMora YarimadasiDor etkisi Sparta toplumu kendi kokenlerini cok genis bir kabile toplamindan olusan Dorlar a dayandirir ve bundan buyuk onur duyardi Sparta dilinin de Dor lehcelerine benzemesi buna delil olarak sunulurdu Dor kokenli devletlerin tumunde bu etki izlenebilirdi Kulturel etki Antik Yunan da toplumun okur yazar oldugu iki donem bulunmaktadir Birincisi MO 1400 MO 1200 arasindaki Miken Uygarligi donemi digeri de MO 775 ile baslayan donemdir Ilk bilinen alfabe Linear B olarak adlandirilan hece yazisidir MO 775 yilindan sonra bu tur yazitlar mezartaslarinda kanunnamelerde vb yerlerde gorulur Gunumuze sadece cok az sayida Linear B yazisi gelmistir Bolgedeki arkeolojik bulgular Miken donemindeki tahkim sehirlerin varligini gostermektedir Bronz Cagi na dair buluntularda Sparta ya gelen topluluklarin yerel kulturle kaynastigi gorulur Savasci bir toplumsal yapi bolgeye hakim olmustur Ozel olarak Dorlarin bolgeye gelisine dair veriler cok sinirlidir Miken uygarliginin yerini daha once gorulmemis bir toplumsal altust olusla alan Dor istilasi kulturel alanda da etkili olmustur Sparta toplumunu belirleyen cok katmanli yapi bu istila doneminin de etkilerini tasir KurulusRhetra Likurgus kanunlari Spartalilar efsane kanun koyuculari Likurgus un onerisi uzerine hicbir tarihsel kayit edebi eser veya yazili kanun kaydetmemislerdir Para basmak yasaklanmistir Spartalilar acgozluluk ve servet edinmenin onune gecmek icin para yerine metal objelerin kullanilmasini zorunlu kilmistir Basarili bir Spartaliyi belirleyen ozellikler belliydi savasma kabiliyetini koruyor muharebe aninda cesaret gosteriyor topragini verimli bir sekilde ekiyorsa evliyse ve saglikli cocuklari varsa iyi bir yurttas olarak tanimlanirdi Sparta kadinlari o donemde mulk edinebilen ve evlilik oncesi sportif faaliyet yapabilen ender bir gruptu Ayrica spartali kadinlar siyasi haklari olmasa da acikca konusur ve gorusleri alinirdi Sparta toplumsal yapisi ve hukumetSparta toplumu hukumet tarafindan yonetilen uc katmanli bir piramit seklinde orgutlenmisti Sparta toplumunun yapisi yaklasik MO 7 yuzyil Toplum Spartiate Sparta devletinin tum uyeleri yurttas olarak degerlendirilmezdi Sadece Agoge adi verilen askeri egitimi basariyla tamamlayanlar yurttas olma hakkini elde ederdi Sadece bu askeri egitimi tamamlayanlar yurttas olma hakkina sahip olabilecegi icin atalari Sparta ya dayanmadigi halde bu egitimi tamamlamis kisiler olabilmekteydi Bu sekilde iki grup insan olabilirdi bunlardan birisi trophimoi olarak adlandirilan davet uzerine gelmis olan yabanci genclerdi Buyuk bir onur olarak degerlendirilen bu durumun bir ornegi Atina nin ileri gelenlerinden Ksenofon iki oglunu yetistirilmek uzere Sparta ya gonderdiginde yasanmistir Diger bir grup ise bazi helotlarin cocuklari eger ondan sorumlu Spartali aile mali olarak desteklerse bu egitime syntrophoi olarak adladirilarak dahil olabilmekteydi Egitimi basariyla asan syntrophoi onunde Spartali olma imkani acilmis olur Askeri egitimin basariyla tamamlayan Spartali erkek 20 yasina basinca tum haklarina sahip olurdu Payina dusen tahil miktarini verdigi ve savasma kabiliyetini koruyabildigi surece bu toplumsal statuyu korurdu Ciftliginin topraklarinin ve ailesinin bakimini ihtiyaclarini da aksatmamasi gerekirdi Bu kisilerin evli olup olmamalarindan bagimsiz olarak 30 yasina kadar askeri kislada kalmalari istenirdi Perioikoi Toplumda ozgur ancak Spartali olmayan sivillere perioikoi denilirdi Perioikoi lar Sparta toplumunun vatandaslik haklarina sahip olmayan cogunlukla yerli Akalarin olusturdugu bir sinifti Sparta vatandaslari askeri anlamda mukemmelige erismeye calistiklarindan ve bu konu haricindeki herhangi bir seye ilgi duymadiklarindan Perioikoi sinifi Sparta nin tacir tuccar sinifini olusturuyorlardi Her ne kadar ozgur olsalar ve Helot sinifindan ustun olsalar da Perioikoi larin Sparta vatandaslariyla evlenmesi yasakti Helotlar Sparta toplumunda nufusun ezici cogunlugunu olusturan serf konumundaki Helotlar genellikle fethedilmis topraklarin yurttaslariydi Hukumet Sparta devleti Dor etkisiyle karmasik bir yonetim bicimini benimsemistir Monarsi oligarsi ve demokrasi sistemlerinden unsurlar barindirir Ikili krallik Devlet Agiad ve Eurypontid hanedanindan gelen iki kral tarafindan yonetilirdi Her iki hanedan da atalarini Herakles e dayandirir ve devlet yonetiminde esit hak iddiasinda bulunurdu Ancak Agiad hanedani daha eskiye dayandigindan torensel olarak daha oncelikli olarak kabul edilirdi Sik gorulmeyen bu ikili kralligin kokenlerine dair cok sayida efsane vardir Modern tarihcilere gore ise bu idare tarzi ikili konsul sisteminin bir benzeri olarak ortaya cikmistir Krallarin gorevleri dini hukuki ve askeri alanlarda one cikardi Devletin en yuksek seviyedeki rahipleri olarak onemli torenleri duzenlerlerdi Krallarin baktiklari hukuk isleri genellikle ulkeyi ilgilendiren taht veraseti gibi konular olup diger adli konular ephorlara birakilirdi Askeri konularda ise iki kralin ayni anda sefere cikmasi yasaklanmis bir tanesi seferdeyken digerinin kentte kalmasi kural haline gelmistir Kralin savas ilan etme yetkisi bulunmamakta ve yaninda daima iki adet ephor olmadan dis siyasete dair bir karar alamamaktadir Bu yuzden askeri rutbelerinin haricnde krallarin konumu simgesel olmustur Efor Secmen olma sartlarini yerine getirmis olan Spartalilar tarafindan secimle secilen ephorlar Sparta anayasasindaki demokratik bir unsur olarak degerlendirilmektedir Ephorlar iki kralla beraber devletin yurutme kismini olusturmaktaydi Sparta toplumundaki en buyuk guce sahip olan ephorlar sadece bir yil gorevde kalirlardi Bu sure devlet mekanizmasini degistirmeye yeterli olmadigindan ve bir kez ephor secilmis olan bir kisinin yeniden secilemeyeceginden dolayi gucleri torpulenmisti Gerousia Gerousia Sparta toplumuna ozgu bir ozel siyaset belirleme kurumuydu Omur boyu bu kurulda olmak uzere asil aile uyelerinden secilen 60 yasinin uzerindeki 28 kisiden ve 2 kraldan olusurdu Devleti ilgilendiren onemli konular gundeme alinir ve her turlu kararda gunumuzdeki yuksek mahkemenin vazifesini gorurdu Krallari bile yargilama hakkina sahip olan kurul alinmis her karari degerlendirip geri cevirebilirdi Apella Tum Sparta vatandaslarini anlatan terimdir Secmenler Yunan demokrasi geleneklerinin aksine onlerine konan konuda secme haklarini kullanirlar gundeme bir konuyu getiremez veya tartisamazdi Yabancilar veya elciler onlarla temas edemezdi konu once Gerousia ya sonra da Ephorlara iletilmek durumundaydi Kaynakca Iki donem arasinda Yunan Karanlik Cagi adiyla bilinen donem vardir Lakonya bolgesindeki Agios Vasileios yerlesiminde Bakiniz Kadinlar ve askerlik Bakiniz Gorgo Sparta Kralicesi Kelime anlami olarak yoldas anlamindadir Bunlardan birisine gore Sparta krali Aristodemus un ikiz ogullari kralligi esit olarak idare etmeyi kabul etmis ve bundan sonra bu uygulama gelenek haline gelmistir Bu kanunun ortaya cikmasina yol acan olay Sparta Atina arasindaki catismanin savasa yol acmak uzere oldugu MO 500 yillarinda yasanmistir Sehre saldirmaktan son anda vazgecen iki kraldan birisi olan Demaratus diger kral Cleomenes e danismadan saldiridan vazgecerek ordusunu geri ceker Bu karari uzerine gorevden alininca da Pers saflarina gecer ve MO 480 yilindaki istilaya Pers saflarinda katilir sonrasinda Pers valisi olarak Pergamon un yoneticisi olur Ayrica bakinizAntik YunanistanDis baglantilarSparta anayasasi olu kirik baglanti Ingilizce 25 Ocak 2013 tarihinde erisilmistir