Suriye-Türkiye normalleşmesi

Suriye-Türkiye normalleşmesi, Suriye krizinin ardından zarar gören Suriye-Türkiye ilişkilerini onarma girişimlerini ifade etmektedir. Türkiye 2011 yılı öncesinde Suriye'nin güçlü bir müttefiki olarak görülmekteydi. İki ülke arasındaki diplomatik bağlar 26 Mart 2012 tarihi itibarıyla kopmuştur.

İlk açık çaba, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun Türkiye-Suriye ilişkilerini eski haline getirme potansiyelini dile getirdiği Ağustos 2022'ye kadar izlenebilir. Bu, Suriye hükümetinin sınırların korunması ve terörizm ve ayrılıkçı faaliyetlerle mücadele tedbirleri de dâhil olmak üzere olumlu komşuluk ilişkileri konusunda güvence vermesi koşuluna bağlıydı.

Suriye hükûmetinin pozisyonu, Türk güçlerinin Suriye topraklarından çekilmediği sürece müzakerelerde ilerleme kaydedilemeyeceği yönünde. Türkiye-Suriye uzlaşmasını destekleyen taraflar iki ülke liderleri arasında bir zirve düzenlemek istiyorlar. Muhalif Suriye Ulusal Koalisyonu ise bu girişimi ne destekliyor ne de karşı çıkıyor. Aralık 2022'de Moskova'da Suriye, Türkiye ve Rusya savunma bakanları arasında üçlü bir zirve düzenlendi. 7 Temmuz 2024'te Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Esad'ı istediği zaman Türkiye'de bir toplantıya davet edebileceğini belirtti.

Analistler, Türkiye-Suriye normalleşme sürecinin tamamlanmasının önündeki en büyük engelin İran ve Türkiye'nin Suriye topraklarında devam eden varlığı olduğunu belirtiyorlar. Kasım-Aralık 2024'te Suriye hükümet güçleri, Tahrir eş-Şam liderliğindeki ve Türkiye destekli Suriye Milli Ordusuna bağlı isyancı gruplar tarafından desteklenen muhalif güçlerin ilerleyişi karşısında hızla çöktü. Eş zamanlı olarak Erdoğan, Esad'ın Ankara'nın uzattığı elin değerini anlayamadığını ifade etti.

Arka plan

Suriye ve Türkiye arasındaki ilişkiler 2010'ların başında, özellikle de 2011'de Suriye İç Savaşı'nın patlak vermesinden sonra önemli ölçüde kötüleşti. Başlangıçta Türkiye, Recep Tayyip Erdoğan ve Beşşar Esad liderliğinde Suriye ile yakın ilişkiler geliştirmiş, ekonomik işbirliği ve diplomatik angajmanı vurgulamıştı. Ancak Türkiye'nin Suriye muhalefetine verdiği destek ve Suriye hükümetinin protestoları şiddetle bastırmasına karşılık Esad'ın istifasını talep etmesi iki ülke arasında ciddi bir çatlağa yol açtı. Bu durum Ankara'nın 26 Mart 2012'de Şam'daki büyükelçiliğini Esad'ı onaylamadığını göstermek için kapattığını açıklamasında açıkça görülmüştür. Ancak Halep'teki konsolosluk açık kaldı. 22 Haziran 2012'de Suriye Silahlı Kuvvetleri, Suriye karasuları üzerinde bir Türk savaş uçağını düşürdü. Türkiye, Esad karşıtı grupları destekleyen, milyonlarca Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapan ve topraklarının isyancı gruplar tarafından kullanılmasına izin veren kilit bir oyuncu haline gelerek gerilimi daha da derinleştirdi. Türkiye'nin hem terör örgütü olarak gördüğü Kürt gruplarla mücadele etmek hem de mülteci akınını azaltmak amacıyla Suriye'nin kuzeyindeki askeri operasyonlara giderek daha fazla dahil olmasıyla çatışma tırmandı. Rusya ve İran'ın Suriye hükümetinin yanında yer alması da Türkiye'nin pozisyonunu karmaşıklaştırarak Suriye-Türkiye ilişkilerindeki gerginliğe katkıda bulundu.

Ancak 2020'lerin başında bölgesel dinamikler değişmeye başladı. Ekonomik zorluklar ve karmaşık bir jeopolitik ortamla karşı karşıya olan Türkiye, Suriye de dahil olmak üzere komşu ülkelerle ilişkilerini normalleştirmeye istekli olduğunun sinyallerini verdi. İlişkilerin yeniden inşasında sınır boyunca güvenlik endişelerinin giderilmesi, mülteci akınlarının yönetilmesi ve ekonomik baskılar gibi pragmatik mülahazalar etkili oldu. Rusya ve diğer bölgesel aktörlerin aracılık ettiği görüşmeler ve Orta Doğu'daki daha geniş bir yakınlaşma eğilimi, ilişkilerin iyileştirilmesine yönelik adımların artmasına yol açtı. 2022 yılına gelindiğinde, tam normalleşme henüz sağlanmamış olsa da, Ankara ve Şam arasında düşmanlıkların azaltılması ve iletişim kanallarının açılması için gözle görülür çabalar vardı.

Konular

Mülteciler

Türkiye'nin Beşşar Esad hükûmeti ile yakınlaşmasının en önemli katalizörlerinden biri 13 yıldır devam eden mülteci krizidir. Son dönemde Türk siyasi partileri ve güçleri Suriyeli mültecileri geri gönderme isteklerini dile getirdiler. Türk vatandaşları ile Türkiye'de yaşayan Suriyeliler arasında yaşanan çatışmalar ve şiddet olayları, Suriyeli muhalifler ile Türk yetkililer arasında gerginliğe yol açmıştır. Milyonlarca mültecinin varlığı, zorluklarla karşı karşıya olan Türk ekonomisi üzerinde de yük oluşturmaktadır. Mültecilerin büyük şehirlere güvenli bir şekilde geri dönmesi, Türkiye'nin ilişkilerin yeniden başlatılması için öne sürdüğü şartlardan biridir.^[]

Ayrılıkçılık

Her iki tarafın da Suriye'nin kuzeydoğusunda 2016 yılında kurulan özerk yönetimin ayrılıkçı arzularından endişe duyduğu biliniyor.SDG, Ankara'nın şiddetle karşı çıktığı bir öneri olan bu bölgede seçimler düzenlemeyi amaçlıyor.

Suriye uzlaşması

Türkiye, Suriye ihtilafına, resmi muhalefet ile Şam hükûmeti arasında kapsamlı bir ulusal birlik hükûmetine yol açacak müzakerelere dayalı bir çözüm bulunması çağrısında bulunmaktadır.

Zaman çizelgesi

• 11 Ağustos 2022 - Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Suriyeli mevkidaşı Faysal Mikdad ile Ekim 2021'deki Bağlantısızlar Hareketi toplantısı sırasında kısa bir görüşme yaptığını açıkladı. Suriyeli muhalif bölgelerde protestolar meydana geldi.
• 23 Ağustos 2022 - Türk Dışişleri Bakanı, ülkesinin Suriye ile diyalog için hiçbir önkoşulu olmadığını açıkladı.
• Eylül 2022, Türk istihbarat şefi Hakan Fidan'ın Şam'ı ziyaret ettiği bildirildi.
• 16 Eylül 2022 - Hürriyet gazetesi Erdoğan'ın Özbekistan'daki Şanghay İşbirliği Örgütü Zirvesi'nde Esad'la görüşmek istediğini yazdı.
• 17 Mart 2023 - Rusya ziyareti sırasında verdiği bir röportajda Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı Müslüman Kardeşler üyesi olarak nitelendiren Esad, Suriye-Türkiye ilişkilerinin fırsatçı Müslüman Kardeşler gündeminin yüce çıkarlarıyla karşılaştırıldığında sıfır değerinde olduğunu belirtti. Aynı zamanda, Suriye'nin çıkarlarına hizmet etmesi, savaşı sona erdirmesi ve akan kanı durdurması halinde Erdoğan ya da başka biriyle görüşmeye hazır olduğunu açıkladı.
• 3 Nisan 2023 - İran'ın yanı sıra üç ülkenin dışişleri bakan yardımcıları Moskova'da bir araya geldiler.
• 25 Nisan 2023 - Dört ülkenin savunma bakanları Suriye'de güvenliğin güçlendirilmesi ve Ankara ile Şam arasında normalleşme konularını görüşmek üzere Moskova'da bir araya geldiler.
• 7 Mayıs 2023 - Suriye'nin Arap Birliği üyeliğinin askıya alınması kararı kaldırıldı.
• 28 Mayıs 2023 - Cumhurbaşkanı Erdoğan beş yıllık yeni bir dönem kazandı. Normalleşme yoluna devam etme olasılığı konusunda şüpheler var.
• 17 Temmuz 2023 - Cumhurbaşkanı Erdoğan, Başkan Esad ile görüşmeye hazır olduğunu ancak diyalog için çekilmenin şart koşulmasının “kabul edilemez” olduğunu söyledi. "Meselenin onların bize yaklaşımı" olduğunu da sözlerine ekledi. "Türkiye'nin Kuzey Suriye'yi terk etmesini istiyorlar. Bu olamaz çünkü biz terörizmle mücadele ediyoruz." dedi.
• 19 Temmuz 2023 - SDG liderleri normalleşmeye karşı uyarıda bulundu.
• 9 Ağustos 2023 - Esad verdiği bir röportajda şunları söyledi: "Bizim amacımız Türkiye'nin Suriye topraklarından çekilmesi ama Erdoğan Türkiye'nin varlığını meşrulaştırmak istiyor. Bu nedenle Erdoğan'ın şartlarında bir görüşme gerçekleşemez."
• 5 Eylül 2023 - Erdoğan, Suriye'yi eleştirerek normalleşme yolunda olumlu adımlar atmadığını söyledi
• 28 Mayıs 2024 - Erdoğan'ın müttefiki Milliyetçi Hareket Partisi lideri Devlet Bahçeli, Suriye hükûmeti ile askeri işbirliği çağrısında bulundu.
• 17 Haziran 2024 - Aydınlık gazetesi, bir süredir askıya alınan müzakerelerin yeniden başlaması için Türk Silahlı Kuvvetlerinden bir askeri heyet ile Suriye askeri heyeti arasında Lazkiye'deki Hmeymim Üssü'nde bir toplantı yapıldığını bildirdi. Bir sonraki toplantının Irak'ın başkenti Bağdat'ta yapılacağı da bildirildi.
• 26 Haziran 2024 - Esad, Rus elçi Lavrentiev ile yaptığı görüşmede ülkesinin Türkiye ile ilişkilerle ilgili tüm girişimlere açık olduğunu belirtti.
• Eylül 2024 başında Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Türkiye'nin güçlerini Suriye'den çekmeye hazır olduğunu belirtti.
• 10 Eylül 2024 - Kahire'de düzenlenen bir Arap Birliği toplantısı sırasında, Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad ve beraberindeki heyet, davetli Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın konuşmasını yaptığı sırada toplantıyı terk etti. Bu durum Şam'ın Ankara'nın katılımını reddetmesine bağlandı.
• 3 Kasım 2024 - Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Beşşar Esad hükümetinin Türkiye ile ilişkileri normalleştirmeye veya çatışmayı sona erdirmek için muhalefetle bir anlaşmaya varmaya hazır olmadığını açıkladı.
• 13 Kasım 2024 - Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye-Suriye ilişkilerini doğru yola sokmak için Esad ile görüşmekten umutlu olduğunu ifade etti. Erdoğan, "Ülkelerimiz arasındaki terör yapılarını ortadan kaldırmalıyız. Suriye'nin toprak bütünlüğünü tehdit eden biz değiliz. Tehdit oluşturan, başta PKK ve onun Suriye kolu PYD olmak üzere terör örgütleridir. Tehdit yurt dışındaki Suriyelilerden bile gelmiyor." dedi.
• 27 Kasım 2024 - Silahlı muhalifler Suriye'nin kuzeybatısındaki şehir ve kasabalara saldırılar düzenleyerek önemli bölgeleri ele geçirdiler.
• 2 Aralık 2024 - Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, muhaliflerle diyalog kurulamamasını Beşşar Esad'a bağladı ve son saldırının dış müdahalenin sonucu olmadığını belirtti.
• 7 Aralık 2024 - CNN, ABD'li yetkililerin Türkiye'nin HTŞ'nin operasyonunu başlatması için yeşil ışık yaktığına inandığını bildirdi.

Tepkiler

•  İran: 13 Ocak 2023 tarihinde İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahian, Suriye ve Türkiye arasında gelişen ilişkileri memnuniyetle karşıladı.
•  Irak: Irak, Nisan 2024'ten bu yana Ankara ve Şam arasındaki yakınlaşmanın arabuluculuğuna büyük ölçüde katılmıştır.

Ayrıca bakınız

• Adana Mutabakatı
• Kuzey Suriye'de Türkiye

Kaynakça

1. ^ "Syria says no dialogue with Turkey before Ankara announces plans to withdraw its troops". AP News. 4 Haziran 2024. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
2. ^ "Russian, Syrian, Turkish defence ministers meet in Moscow for first talks since 2011". France 24. 28 Aralık 2022. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
3. ^ "Erdogan to invite Assad for talks to restore Turkey-Syria ties". Reuters. 7 Temmuz 2024. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2024. 
4. ^ بوست, أوغاريت (16 Şubat 2023). "تحليل: إيران تعرقل التطبيع بين تركيا وسوريا". أوغاريت بوست (Arapça). 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024. 
5. ^ "Syria: Abuses, Impunity in Turkish-Occupied Territories". Human Rights Watch. 29 Şubat 2024. 17 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024. 
6. ^ "Turkey's Erdoğan: 'New political and diplomatic reality' in Syria". www.msn.com. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
7. ^ "Turkey shuts embassy in Syria to isolate Assad | Reuters". Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
8. ^ "Turkey temporarily closes its embassy in Damascus". The Times of Israel. 26 Mart 2012. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
9. ^ "Syrian military says it downed Turkish fighter jet". 22 Haziran 2012. 5 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024 – www.bbc.com vasıtasıyla. 
10. ^ "Turkey's main opposition leader hopes to meet with Assad to discuss refugee problem". Turkish Minute (İngilizce). 5 Temmuz 2024. 14 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2024. 
11. ^ "Kurds fear 'everything will change' if Syria, Turkey reconcile | Reuters". 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
12. ^ "Turkey signals a new military intervention in Syria if Kurdish groups hold local elections". AP News. 30 Mayıs 2024. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
13. ^ "Assad opponents in Syria protest Turkish 'reconciliation' call | Reuters". Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
14. ^ "Turkey has no preconditions for dialogue with Syria - foreign minister | Reuters". Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
15. ^ "Turkish, Syrian intelligence chiefs meet: reports". 14 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
16. ^ "Erdogan wanted to meet Syria's Assad - Turkish media | Reuters". 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
17. ^ "Interview of Bashar Al-Assad by Russia's Rossiya-1 on March 17, 2023". Syria Report (İngilizce). 14 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
18. ^ "Iran-Russia-Syria-Turkey quadrilateral meeting kicks off". shargh. 9 Aralık 2024. 9 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
19. ^ "Preparations for FMs meeting of Syria, Turkey, Iran, Russia". 4 Nisan 2023. 15 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
20. ^ "Turkey, Russia, Iran, Syria hold 'constructive talks'". Reuters. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
21. ^ "Russia Hosts Talks with Iran, Syria, Turkey". The Moscow Times. 25 Nisan 2023. 9 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
22. ^ "Arab League votes to re-admit Syria, after 11 years of suspension". 7 Mayıs 2023. 14 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024 – Le Monde vasıtasıyla. 
23. ^ "Turkey's Erdoğan says he is open to meeting with Syria's Assad". Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
24. ^ "Damascus-Ankara normalisation would deepen Syrian crisis, warns Kurdish-led SDF". 19 Temmuz 2023. 14 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
25. ^ "Syria's Assad tamps down expectations of closer ties with Turkey, Arab world | Reuters". 11 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
26. ^ "BAHÇELİ, ESAD'LA İŞBİRLİĞİ ÇAĞRISI YAPTI". Adımlar Dergisi. 28 Mayıs 2024. 14 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2024. 
27. ^ "Syrian, Turkish officials to meet in Baghdad soon". 6 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
28. ^ "Syria Walks Out in Protest During Hakan Fidan's Speech at Arab League Summit:". politurco.com (İngilizce). 10 Eylül 2024. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024. 
29. ^ "هل يرسل انسحاب المقداد أثناء كلمة نظيره التركي «رسائل متناقضة»؟". aawsat.com (Arapça). 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024. 
30. ^ "Syria's Assad not ready for normalization with Türkiye: FM - Türkiye News". Hürriyet Daily News (İngilizce). 3 Kasım 2024. 1 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024. 
31. ^ "Erdoğan 'still hopeful' in Assad for normalization, terror battle". Daily Sabah. 13 Kasım 2024. 17 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2024. 
32. ^ "Syrian insurgents launch large-scale attack on government forces in the country's northwest". ABC News (İngilizce). 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2024. 
33. ^ Tuvan, Gumrukcu (2 Aralık 2024). "Syrian government needs to reconcile with its people and opposition, Turkey says". Reuters. Erişim tarihi: 5 Aralık 2024. 
34. ^ Bertrand, Alex Marquardt, Katie Bo Lillis, Natasha (7 Aralık 2024). "Assad regime in Syria may fall in days, US increasingly believes | CNN Politics". CNN. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()