Sümer ve Akad Kralı (Sümerce: 𒈗𒆠𒂗𒄀𒆠𒌵 lugal-ki-en-gi-ki-uri,Akadca: šar māt Šumeri u Akkadi), antik Mezopotamya'daki Akad İmparatorluğu (MÖ 2334-2154) hükümdarlarının, sahip oldukları "" yönetici unvanıyla "Sümer Kralı" unvanını birleştirmesiyle meydana gelen bir kraliyet unvanıdır. Unvan, Akad'lı Sargon tarafından kurulan antik imparatorluğun mirası ve ihtişamı üzerinde aynı anda bir hak iddia etmiş ve güneyde Sümer ve kuzeyde Akad bölgelerinden oluşan Aşağı Mezopotamya'nın tamamını yönetme iddiasını dile getirmiştir. "Sümer Kralı" ve "Akad Kralı" unvanlarının her ikisi de Akad kralları tarafından kullanılmasına rağmen unvan, Yeni Sümer kralı Ur-Nammu'nun hükümdarlığına kadar birleşik haliyle takdim edilmemiştir. Ur-Nammu, bu unvanı Aşağı Mezopotamya'nın güney ve kuzey kısımlarını kendi yönetimi altında birleştirme çabasıyla yaratmıştır. Daha önceki Akad kralları, Sümer ile Akad'ı bu şekilde birbiriyle bağlama aleyhinde olabilirler.
Mezopotamya tarihinin sonraki yüzyıllarında büyük krallıklar Asur ve Babil iken bu unvan, Aşağı Mezopotamya'yı yönettikleri için çoğunlukla Babil hükümdarları tarafından kullanılmıştır. Asur kralları için bu unvan, Babil şehri ve çevresi üzerinde resmi bir otorite iddiası haline gelmiş; sadece Babil'i gerçekten kontrol eden Asur hükümdarları bu unvanı kullanmış ve Asurlular, Babil'in yönetimini Yeni Babil İmparatorluğu'na karşı kalıcı olarak kaybettiğinde bu imparatorluğun yöneticileri de bu unvanı kullanmaya başlamıştır. Sümer ve Akad Kralı olduğunu iddia eden son kral, MÖ 539'da Babil'i fethettikten sonra birçok geleneksel Mezopotamya unvanını kullanan Ahameniş İmparatorluğu'dan Büyük Kiros'tur.
Tarihi
Arka plan (MÖ 2334-2112)
MÖ 24/23. yüzyılda Akad'lı Sargon, adını başkenti Akad'dan alan ve Akad İmparatorluğu olarak bilinen en eski büyük Mezopotamya imparatorluğunu kurdu. İmparatorluğu çok geniş bir alana yayılmış olsa da şehir devletlerinin genel yönetim için yüzyıllardır birbirleriyle rekabet ettiği ve Aşağı Mezopotamya'nın güney kısımlarında yer alan (Sümer), imparatorluğun en önemli bölgelerinden biriydi. Bu nedenle, Sargon ve Akad'lı halefleri tarafından (Akadca: šar māt Akkadi) ve Sümer Kralı (Akadca: šar māt Šumeri) adlarında kraliyet unvanları kullanılmıştır. Akad kralları ayrıca Sargon için "" (šar kiššatim) ve Naram-Sin için (Sargon'un torunu) "" (šar kibrāt erbetti) dahil olmak üzere bazı ek onursal kraliyet unvanları da kullanmıştır. Dünyanın o ana dek gördüğü en büyük imparatorluk olan Akad İmparatorluğu altında Sümer ve Akad'ın siyasi birleşimi, daha sonraki Mezopotamya tarih tartışmalarında sık sık karşılaşılan hem Sargon hem de Naram-Sin'in kısa bir sürede efsanevi figürler haline gelmesiyle çağdaş zamanlarda bile muazzam bir olay olarak görülmüştür.
Naram-Sin'in oğlu 'nin hükümdarlığı sırasında Akad İmparatorluğu, yaygın kuraklık ve göçebe bir halk olan Gutilerin istilası sonucunda çökmeye başladı. MÖ 2100'lerde Gutiler, Akad şehrini yıktı ve iktidardaki Sargon soyundan gelen hanedanını kendi Sümer kralları ile değiştirdi. Sözde Guti Hanedanı'nın y. MÖ 2112'de bölgeden tamamen çıkarılmasıyla hanedanlık uzun ömürlü olmadı ve Üçüncü Ur Hanedanı veya Yeni Sümer İmparatorluğu olarak anılan yeni bir Sümer uygarlığı dönemini başlatan Ur kralları, Sümer'in genel hükümdarları olarak başa geçti.
Unvanın oluşturulması (MÖ 2112-1717)
Üçüncü Ur Hanedanı'nın kurucusu olan kral Ur-Nammu, Aşağı Mezopotamya'nın güney ve kuzey kısımlarını kendi yönetimi (onun zamanında "Akad" sadece yıkık bir şehirden daha çok kuzeyle ilişkilendirilmiştir) altında birleştirmek amacıyla eski Akad kraliyet unvanlarını "Akad Kralı" ve "Sümer Kralı" unvanlarını birleştirerek "Sümer ve Akad Kralı"(Akadca: šar māt Šumeri u Akkadi'} unvanını oluşturdu ve Sümer ile Akad'ın yeniden birleştiğini ilan etti. Birleşik unvanı oluşturan her iki unvan da Akad kralları tarafından kullanılmış olsa da bu çift unvan yeniydi. Bazı uzmanlar, Akkad'lı Sargon'un hükümdarlığı sırasında Sümer ile Akad'ı böyle bir şekilde birbirine bağlamaya açıkça karşı olduğunu öne sürmüştür.
Mezopotamya'da bu türden çift unvanlar için bazı öncelikler vardı. Erken Hanedanlar döneminin sonlarında bazen tüm Sümer üzerindeki kontrolü ifade etmek için çift unvanlar kullanılmıştır. Bu unvanlar, genellikle Uruk ve Ur şehirlerini içerir veya bunlara atıfta bulunur. Bu zamanda "Sümer'in Efendisi ve Ulusun Kralı" gibi özel unvanlar, genellikle tek bir hükümdara özgüydü ve çoğu durumda "kral" kelimesi (veya eşdeğeri) ile tekrarlanırdı. Krallar Lugalkiginedudu ve Lugalkisalsi tarafından kullanıldığı ispatlanmış "Uruk Kralı ve Ur Kralı" unvanı buna örnektir. "Sümer Kralı", "Sümer ve Akad Kralı" gibi unvanlar ile "Dünyanın Dört Köşesinin Kralı" ve "Evrenin Kralı" gibi daha çok övünen onursal unvanlar oluşturulmadan önce bölgesel bir hükümdarı belirleyen ve onu sadece bir şehrin hükümdarından daha güçlü olarak belirten unvanlar yoktu ve çoğu unvan, "şehir adı + "Kralı"" şeklindeydi.
Ur-Nammu, birleşik unvan fikrini kendisinin hükümdarlığından hemen önceki on yıllarda Subartu topraklarında hüküm süren Hurri kralı Atal-şen'den ödünç almış olabilir. Atal-saen, tüm toprak üzerinde hüküm sürmek için birbirinden uzak iki şehrin adlarını birleştiren bir unvan olan "" unvanını kullanmıştır. Ur-Nammu, dinsel açıdan önemli bir şehir olan Nippur'daki rahipler tarafından "Sümer ve Akad Kralı" unvanıyla kabul edilmiş ve Nippur'u "sağa ve sola" çevreleyen iki ülkenin hükümdarı olarak taç giymiştir. Unvan, sadece Ur-Nammu ve oğlu Şulgi için doğruluğu kanıtlanmış olsa da "Ur Kralı"nın yanı sıra Üçüncü Ur Hanedanı'nın birincil kraliyet unvanıydı. Üçüncü Ur Hanedanı'nın çöküşünden sonra kurulan (y. MÖ 1953-1717) döneminde hükümdarların çoğunun bu unvanı kullanmasıyla "Sümer ve Akad Kralı" unvanı, bir kraliyet unvanı olarak kalmaya devam etmiştir. Devam eden kullanımının sebebi, Mezopotamya'nın Kuzey Akad bölgesinin Sümer'in güney bölgesi üzerinde bir tür sosyoekonomik avantaj elde etmesinden kaynaklanıyor olabilir.
Babil ve Asur kralları (MÖ 1728-539)
İsin Hanedanı'nın çöküşünden sonra Larsa kralı hanedanlığın mirasına sahip çıkmış fakat kısa bir süre sonra Rim-Sin, Babilli Hammurabi tarafından mağlup edilmiş ve Uruk ile önceki başkent İsin gibi önemli şehirleri içeren elindeki toprakları, Hammurabi'ye karşı kaybetmiştir. Ya doğrudan fetih yoluyla ya da diğer devletleri haraç ödemeye zorlayarak Mezopotamya boyunca Babil egemenliğini genişleten Hammurabi, hem Sümer hem de Akad'ı az çok ayrı yerler olarak yönetmiş, kuzeydoğu ve kuzeydeki fetihleri gerçek bir imparatorluğun oluşumunu sağlamıştır. İmparatorluğunun oluşumunun bir parçası olarak Hammurabi, geleneksel hükümdarlık unvanı olan "Sümer ve Akad Kralı" unvanını kullanmış ve bu unvan, MÖ sekizinci yüzyıla kadar Babil krallarının unvanlarında ara sıra ortaya çıkmıştır.
Babil krallarının yanı sıra Babil ve Sümer'i fethetmeyi ve kontrol etmeyi başaran Asur hükümdarları da Sümer ve Akad Kralı unvanını kullanmışlardır. Orta Asurlu I. Tukulti-Ninurta, bunu başaran ilk Asur kralıdır. Saltanatının ardından Babil hızla bağımsızlığını kazanmış ve bu nedenle unvan, Babilli III. Tiglat-Pileser yönetimi altında yeniden fethedilene kadar herhangi bir Asur hükümdarı (Babil'i aslında kontrol etmeyen 'ın iddiası hariç) tarafından beş yüz yıl boyunca kullanılmamıştır. III. Tiglat-Pileser saltanatından sonra Babil yeniden isyan etmiş ve oğlu II. Sargon da bir kez daha Babil'i fethetmek zorunda kalmıştır. Unvanı, bu zaferinden sonra kullanmıştır. II. Sargon'un varisi Sanherib, bilinmeyen nedenlerden ötürü unvanı bir kenara atmış ancak Sanherib'in varisi Esarhaddon tarafından yeniden kullanılmıştır.
Yeni Asur İmparatorluğu'nun güney fetihleri ışığında Sümer ve Akad Kralı da dahil olmak üzere güney unvanları ve sıfatları, kontrolü sağlamak için önemli olmuştur. Unvan, Asur kralının hem Akad hem de Sümer kültürlerine uyum sağlamasını öncülük etmiştir. Güney Mezopotamya ile Akad'ın kıyı bölgeleri ile güneyin kuzey kesimlerine atıfta bulunan "Sümer" ile unvan, Aşağı Mezopotamya'nın tamamını kontrol altına alınmıştır. Asurlular için başlık sadece Akad'lı Sargon ile Akad İmparatorluğu'nun prestij ve mirasına yönelik bir iddia değil ayrıca Babil üzerinde resmi bir egemenlik iddiasıdır.Yeni Babil İmparatorluğu'nun kurulmasıyla Yeni Asur İmparatorluğu'nun Babil üzerindeki kontrolünü tamamen kaybetmesiyle Asur kralları bu unvanı kullanmayı bırakmıştır. "Sümer ve Akad Kralı" ilk Yeni-Babil kralı tarafından benimsenmiştir. Başlık, Yeni Babil İmparatorluğu'düşüşüne kadar imparatorluğun hükümdarları tarafından kullanılmaya devam edilmiştir.
Büyük Kiros (MÖ 539)
MÖ 539'da Ahameniş İmparatorluğu'nun kurucusu Büyük Kiros, Babil şehrini fethetti ve Yeni-Babil İmparatorluğu'nu resmen sona erdirmiştir. Kiros, fethinin bir parçası olarak Akad çivi yazısı ile yazılmış bir metinle Babil'in duvarlarına gömülecek bir eser oluşturmuştur ve bu eser, günümüzde Kiros Silindiri olarak anılır. Silindir metninde Kiros; "Babil Kralı", "Sümer ve Akad Kralı" ve "Dünyanın Dört Köşesinin Kralı" gibi birkaç geleneksel Mezopotamya unvanını almıştır.
"Babil Kralı" haricinde, Kiros tarafından benimsenen Mezopotamya unvanlarının çoğu, kendi hükümdarlığının haricinde kullanılmamış ancak diğer benzer Mezopotamya unvanları kabul edilmeye devam etmiştir. Modern çağa kadar İran hükümdarları tarafından kullanılan popüler krallık unvanı "Kralların Kralı", aslen Babil'i ilk kez fetheden Asur kralı olan Asurlu I. Tukulti-Ninurta tarafından MÖ 13. yüzyılda oluşturulan bir unvandır. Asur hükümdarları tarafından en azından III. Şalmanezer'den beri kullanılan "Toprakların Kralı" unvanı da Büyük Kiros ve halefleri tarafından kabul edilmiştir.
Sümer ve Akad Kralı unvanını kullananlar
Üçüncü Ur Hanedanı döneminde:
Ur-Nammu tarafından oluşturulan, Sümer ve Akkad unvanı Üçüncü Ur Hanedanı döneminde önemli bir kraliyet unvanıydı.
- Ur-Nammu (h. y. MÖ 2112-2095)
- Şulgi (h. y. MÖ 2094-2047)
- (h. y. MÖ 2046-2038)
- (h. y. MÖ 2037-2029)
- (h. y. MÖ 2028-2004)
döneminde:
Sümer ve Akad Kralı, İsin Hanedanı döneminde Mezopotamya üzerinde krallık iddia eden birincil kraliyet unvanı olmaya devam etmiştir.
- İşbi-Erra (h. y. MÖ 1953-1920)
- (h. y. MÖ 1920-1900)
- (h. y. MÖ 1900-1879)
- (h. y. MÖ 1879-1859)
- (h. y. MÖ 1859-1848)
- (h. y. MÖ 1848-1820)
- (h. y. MÖ 1820-1799)
- (h. y. MÖ 1799-1794)
- (h. y. MÖ 1794-1786)
- (h. y. MÖ 1786-1762)
- (h. y. MÖ 1762-1759)
- (h. y. MÖ 1759-1755)
- (h. y. MÖ 1755-1751)
- (h. y. MÖ 1751-1740)
- (h. y. MÖ 1740-1717)
Larsa döneminde:
- (h. y. MÖ 1785-1778)
- (h. y. MÖ 1758-1699)
Babil döneminde:
Hammurabi'nin Mezopotamya'yı fethinden sonra hak iddia ettiği unvan, MÖ 700'lere kadar Babil kralları tarafından ara sıra kullanılmıştır. Unvanı kullanan bazı krallar arasında şunlar vardır:
- Hammurabi (h. y. MÖ 1728-1686)
- (y. MÖ 1410)
döneminde:
I. Tukulti-Ninurta, Babil'i elinde tutan tek Orta Asur kralıydı ve bu nedenle unvanını alan tek kişi olmuştur.
- I. Tukulti-Ninurta (h. y. MÖ 1244-1208)
Yeni Asur İmparatorluğu döneminde:
V. Şamşi-Adad haricinde, unvan yalnızca Babil'i gerçekten kontrol eden Yeni Asur hükümdarları tarafından kullanılmıştır.
- (h. y. MÖ 824-811)
- III. Tiglat-Pileser (h. y. MÖ 745-727)
- II. Sargon (h. y. MÖ 722-705)
- Esarhaddon (h. y. MÖ 681-669)
- Asurbanipal (h. y. MÖ 669-631)
- (Babil'in Yeni-Asur kralı, h. y. MÖ 668-648)
Yeni Babil İmparatorluğu döneminde:
Bağımsızlığını kazandıktan sonra, Babil hükümdarları unvanı kullanmaya devam etmişlerdir.
- (h. y. MÖ 626-605)
- II. Nebukadnezar (h. y. MÖ 605-562)
- (h. y. MÖ 562-560)
- (h. y. MÖ 560-556)
- (h. y. MÖ 556)
- Nabonidus (h. y. MÖ 556-539)
Ahameniş İmparatorluğu döneminde:
- Büyük Kiros (h. MÖ 559-530), MÖ 539 yılında unvanı talep etmiştir.
Kaynakça
Notlar
- ^ Edzard 2003, s. 36.
- ^ Maeda 1981, s. 4.
- ^ a b c d e f g h i j k Da Riva 2013, s. 72.
- ^ Liverani 2013, ss. 120–121.
- ^ Levin 2002, s. 362.
- ^ Charpin 2011, s. 810.
- ^ Levin 2002, s. 360.
- ^ Bachvarova 2012, s. 102.
- ^ De Mieroop 2004, s. 67.
- ^ a b Maeda 1981, s. 5.
- ^ a b c d e f Hallo 1980, s. 192.
- ^ Maeda 1981, s. 7.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah Porter 1994, s. 79.
- ^ a b c Charpin 2011, s. 817.
- ^ a b Karlsson 2016, s. 151.
- ^ Soares 2017, s. 21.
- ^ a b Da Riva 2013, s. 12.
- ^ Cyrus Cylinder.
- ^ a b New Cyrus Cylinder Translation.
- ^ a b Cyrus Cylinder Translation.
- ^ Handy 1994, s. 112.
- ^ Miller 1986, s. 258.
- ^ Peat 1989, s. 199.
- ^ Hallo 1967, s. 97.
- ^ Goetze 1964, s. 98.
- ^ Karlsson 2017, s. 10.
- ^ Karlsson 2017, s. 11.
Bibliyografya
- Bachvarova, Mary h. (2012). "From "Kingship in Heaven" to King Lists: Syro-Anatolian Courts and the History of the World". Journal of Ancient Near Eastern Religions. 12 (1). ss. 97-118. doi:10.1163/156921212X629482.
- Charpin, Dominique (2011). "The History of Ancient Mesopotamia: An Overview". The Cambridge World History. 4.
- Da Riva, Rocío (2013). The Inscriptions of Nabopolassar, Amel-Marduk and Neriglissar. Walter de Gruyter. ISBN . 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- De Mieroop, Marc Van (2004). A History of the Ancient Near East ca. 3000 - 323. Blackwell Publishing. ISBN .
- Edzard, Dietz Otto (2003). Sumerian Grammar (İngilizce). BRILL. s. 36. ISBN . 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- Goetze, Albrecht (1964). "The Kassites and near Eastern Chronology". Journal of cuneiform Studies. 18 (4). ss. 97-101. doi:10.2307/1359248. JSTOR 1359248.
- Hallo, William W. (1967). "New Texts from the Reign of Sin-iddinam". Journal of cuneiform Studies. Cilt 21. ss. 95-99. doi:10.2307/1359363. JSTOR 1359363.
- Hallo, William W. (1980). "Royal Titles from the Mesopotamian Periphery". Anatolian Studies. Cilt 30. ss. 189-195. doi:10.2307/3642789. JSTOR 3642789.
- Handy, Lowell K. (1994). Among the host of Heaven: the Syro-Palestinian pantheon as bureaucracy. Eisenbrauns. ISBN .
- Hill, Jane A.; Jones, Philip; Morales, Antonio J. (2013). Experiencing Power, Generating Authority: Cosmos, Politics, and the Ideology of Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia. University of Pennsylvania Press. ISBN .
- Karlsson, Mattias (2016). Relations of Power in Early Neo-Assyrian State Ideology. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN .
- Karlsson, Mattias (2017). Assyrian Royal Titulary in Babylonia (Manuscript). Uppsala University.[]
- Levin, Yigal (2002). "Nimrod the Mighty, King of Kish, King of Sumer and Akkad". Vetus Testamentum. 52 (3). ss. 350-366. doi:10.1163/156853302760197494.
- Liverani, Mario (2013). The Ancient Near East: History, Society and Economy. Routledge. ISBN . 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- Maeda, Tohru (1981). ""King of Kish" in Pre-Sargonic Sumer". Orient. Cilt 17. ss. 1-17. doi:10.5356/orient1960.17.1.
- Miller, James Maxwell (1986). A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press. ISBN .
- Peat, Jerome (1989). "Cyrus "King of Lands," Cambyses "King of Babylon": The Disputed Co-Regency". Journal of cuneiform Studies. 41 (2). ss. 199-216. doi:10.2307/1359915. JSTOR 1359915.
- Porter, Barbara N. (1994). Images, Power, and Politics: Figurative Aspects of Esarhaddon's Babylonian Policy. American Philosophical Society. ISBN .
- Soares, Filipe (2017). "The titles 'King of Sumer and Akkad' and 'King of Karduniaš', and the Assyro-Babylonian relationship during the Sargonid Period" (PDF). Rosetta. Cilt 19. ss. 20-35. 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
Web siteler
- "British Museum - The Cyrus Cylinder". www.britishmuseum.org (İngilizce). 19 January 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 January 2019.
- "Livius - Cyrus Cylinder Translation". www.livius.org (İngilizce). 19 January 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 January 2019.
- Farrokh, Kaveh. "A New Translation of the Cyrus Cylinder by the British Museum". kavehfarrokh.org (İngilizce). 19 January 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 January 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sumer ve Akad Krali Sumerce 𒈗𒆠𒂗𒄀𒆠𒌵 lugal ki en gi ki uri Akadca sar mat Sumeri u Akkadi antik Mezopotamya daki Akad Imparatorlugu MO 2334 2154 hukumdarlarinin sahip olduklari yonetici unvaniyla Sumer Krali unvanini birlestirmesiyle meydana gelen bir kraliyet unvanidir Unvan Akad li Sargon tarafindan kurulan antik imparatorlugun mirasi ve ihtisami uzerinde ayni anda bir hak iddia etmis ve guneyde Sumer ve kuzeyde Akad bolgelerinden olusan Asagi Mezopotamya nin tamamini yonetme iddiasini dile getirmistir Sumer Krali ve Akad Krali unvanlarinin her ikisi de Akad krallari tarafindan kullanilmasina ragmen unvan Yeni Sumer krali Ur Nammu nun hukumdarligina kadar birlesik haliyle takdim edilmemistir Ur Nammu bu unvani Asagi Mezopotamya nin guney ve kuzey kisimlarini kendi yonetimi altinda birlestirme cabasiyla yaratmistir Daha onceki Akad krallari Sumer ile Akad i bu sekilde birbiriyle baglama aleyhinde olabilirler Ur hukumdari Sulgi ye ait bir muhrun uzerinde civi yazisi olarak yazilan Lugal Kiengi Kiuri 𒈗𒆠𒂗𒄀𒆠𒌵 yani Sumer ve Akad Krali yazisi Sondaki ke4 𒆤 k genitif durum ve e nin birlesimidir Mezopotamya tarihinin sonraki yuzyillarinda buyuk kralliklar Asur ve Babil iken bu unvan Asagi Mezopotamya yi yonettikleri icin cogunlukla Babil hukumdarlari tarafindan kullanilmistir Asur krallari icin bu unvan Babil sehri ve cevresi uzerinde resmi bir otorite iddiasi haline gelmis sadece Babil i gercekten kontrol eden Asur hukumdarlari bu unvani kullanmis ve Asurlular Babil in yonetimini Yeni Babil Imparatorlugu na karsi kalici olarak kaybettiginde bu imparatorlugun yoneticileri de bu unvani kullanmaya baslamistir Sumer ve Akad Krali oldugunu iddia eden son kral MO 539 da Babil i fethettikten sonra bircok geleneksel Mezopotamya unvanini kullanan Ahamenis Imparatorlugu dan Buyuk Kiros tur TarihiArka plan MO 2334 2112 Naram Sin doneminde en genis sinirlarina ulasan Akad Imparatorlugu MO 24 23 yuzyilda Akad li Sargon adini baskenti Akad dan alan ve Akad Imparatorlugu olarak bilinen en eski buyuk Mezopotamya imparatorlugunu kurdu Imparatorlugu cok genis bir alana yayilmis olsa da sehir devletlerinin genel yonetim icin yuzyillardir birbirleriyle rekabet ettigi ve Asagi Mezopotamya nin guney kisimlarinda yer alan Sumer imparatorlugun en onemli bolgelerinden biriydi Bu nedenle Sargon ve Akad li halefleri tarafindan Akadca sar mat Akkadi ve Sumer Krali Akadca sar mat Sumeri adlarinda kraliyet unvanlari kullanilmistir Akad krallari ayrica Sargon icin sar kissatim ve Naram Sin icin Sargon un torunu sar kibrat erbetti dahil olmak uzere bazi ek onursal kraliyet unvanlari da kullanmistir Dunyanin o ana dek gordugu en buyuk imparatorluk olan Akad Imparatorlugu altinda Sumer ve Akad in siyasi birlesimi daha sonraki Mezopotamya tarih tartismalarinda sik sik karsilasilan hem Sargon hem de Naram Sin in kisa bir surede efsanevi figurler haline gelmesiyle cagdas zamanlarda bile muazzam bir olay olarak gorulmustur Naram Sin in oglu nin hukumdarligi sirasinda Akad Imparatorlugu yaygin kuraklik ve gocebe bir halk olan Gutilerin istilasi sonucunda cokmeye basladi MO 2100 lerde Gutiler Akad sehrini yikti ve iktidardaki Sargon soyundan gelen hanedanini kendi Sumer krallari ile degistirdi Sozde Guti Hanedani nin y MO 2112 de bolgeden tamamen cikarilmasiyla hanedanlik uzun omurlu olmadi ve Ucuncu Ur Hanedani veya Yeni Sumer Imparatorlugu olarak anilan yeni bir Sumer uygarligi donemini baslatan Ur krallari Sumer in genel hukumdarlari olarak basa gecti Unvanin olusturulmasi MO 2112 1717 Ucuncu Ur Hanedani nin kurucusu olan Kral Ur Nammu bir silindir muhur uzerinde tahtta otururken tasvir edilmistir Ur Nammu Asagi Mezopotamya nin tamamina hukmedebilmek icin Sumer ve Akad Krali unvanini kullanmistir Ucuncu Ur Hanedani nin kurucusu olan kral Ur Nammu Asagi Mezopotamya nin guney ve kuzey kisimlarini kendi yonetimi onun zamaninda Akad sadece yikik bir sehirden daha cok kuzeyle iliskilendirilmistir altinda birlestirmek amaciyla eski Akad kraliyet unvanlarini Akad Krali ve Sumer Krali unvanlarini birlestirerek Sumer ve Akad Krali Akadca sar mat Sumeri u Akkadi unvanini olusturdu ve Sumer ile Akad in yeniden birlestigini ilan etti Birlesik unvani olusturan her iki unvan da Akad krallari tarafindan kullanilmis olsa da bu cift unvan yeniydi Bazi uzmanlar Akkad li Sargon un hukumdarligi sirasinda Sumer ile Akad i boyle bir sekilde birbirine baglamaya acikca karsi oldugunu one surmustur Mezopotamya da bu turden cift unvanlar icin bazi oncelikler vardi Erken Hanedanlar doneminin sonlarinda bazen tum Sumer uzerindeki kontrolu ifade etmek icin cift unvanlar kullanilmistir Bu unvanlar genellikle Uruk ve Ur sehirlerini icerir veya bunlara atifta bulunur Bu zamanda Sumer in Efendisi ve Ulusun Krali gibi ozel unvanlar genellikle tek bir hukumdara ozguydu ve cogu durumda kral kelimesi veya esdegeri ile tekrarlanirdi Krallar Lugalkiginedudu ve Lugalkisalsi tarafindan kullanildigi ispatlanmis Uruk Krali ve Ur Krali unvani buna ornektir Sumer Krali Sumer ve Akad Krali gibi unvanlar ile Dunyanin Dort Kosesinin Krali ve Evrenin Krali gibi daha cok ovunen onursal unvanlar olusturulmadan once bolgesel bir hukumdari belirleyen ve onu sadece bir sehrin hukumdarindan daha guclu olarak belirten unvanlar yoktu ve cogu unvan sehir adi Krali seklindeydi Ur Nammu birlesik unvan fikrini kendisinin hukumdarligindan hemen onceki on yillarda Subartu topraklarinda hukum suren Hurri krali Atal sen den odunc almis olabilir Atal saen tum toprak uzerinde hukum surmek icin birbirinden uzak iki sehrin adlarini birlestiren bir unvan olan unvanini kullanmistir Ur Nammu dinsel acidan onemli bir sehir olan Nippur daki rahipler tarafindan Sumer ve Akad Krali unvaniyla kabul edilmis ve Nippur u saga ve sola cevreleyen iki ulkenin hukumdari olarak tac giymistir Unvan sadece Ur Nammu ve oglu Sulgi icin dogrulugu kanitlanmis olsa da Ur Krali nin yani sira Ucuncu Ur Hanedani nin birincil kraliyet unvaniydi Ucuncu Ur Hanedani nin cokusunden sonra kurulan y MO 1953 1717 doneminde hukumdarlarin cogunun bu unvani kullanmasiyla Sumer ve Akad Krali unvani bir kraliyet unvani olarak kalmaya devam etmistir Devam eden kullaniminin sebebi Mezopotamya nin Kuzey Akad bolgesinin Sumer in guney bolgesi uzerinde bir tur sosyoekonomik avantaj elde etmesinden kaynaklaniyor olabilir Babil ve Asur krallari MO 1728 539 Gunumuzde British Museum Londra da sergilenen III Tiglat Pileser in sarayinin duvarlarindaki bir dikilitas uzerinde yer alan kabartmasi Tiglath Pileser Babil i fethettikten sonra Sumer ve Akad Krali unvanini yuzyillar icinde kullanan ilk Asur kraliydi in iddiasi haric Isin Hanedani nin cokusunden sonra Larsa krali hanedanligin mirasina sahip cikmis fakat kisa bir sure sonra Rim Sin Babilli Hammurabi tarafindan maglup edilmis ve Uruk ile onceki baskent Isin gibi onemli sehirleri iceren elindeki topraklari Hammurabi ye karsi kaybetmistir Ya dogrudan fetih yoluyla ya da diger devletleri harac odemeye zorlayarak Mezopotamya boyunca Babil egemenligini genisleten Hammurabi hem Sumer hem de Akad i az cok ayri yerler olarak yonetmis kuzeydogu ve kuzeydeki fetihleri gercek bir imparatorlugun olusumunu saglamistir Imparatorlugunun olusumunun bir parcasi olarak Hammurabi geleneksel hukumdarlik unvani olan Sumer ve Akad Krali unvanini kullanmis ve bu unvan MO sekizinci yuzyila kadar Babil krallarinin unvanlarinda ara sira ortaya cikmistir Babil krallarinin yani sira Babil ve Sumer i fethetmeyi ve kontrol etmeyi basaran Asur hukumdarlari da Sumer ve Akad Krali unvanini kullanmislardir Orta Asurlu I Tukulti Ninurta bunu basaran ilk Asur kralidir Saltanatinin ardindan Babil hizla bagimsizligini kazanmis ve bu nedenle unvan Babilli III Tiglat Pileser yonetimi altinda yeniden fethedilene kadar herhangi bir Asur hukumdari Babil i aslinda kontrol etmeyen in iddiasi haric tarafindan bes yuz yil boyunca kullanilmamistir III Tiglat Pileser saltanatindan sonra Babil yeniden isyan etmis ve oglu II Sargon da bir kez daha Babil i fethetmek zorunda kalmistir Unvani bu zaferinden sonra kullanmistir II Sargon un varisi Sanherib bilinmeyen nedenlerden oturu unvani bir kenara atmis ancak Sanherib in varisi Esarhaddon tarafindan yeniden kullanilmistir Yeni Asur Imparatorlugu nun guney fetihleri isiginda Sumer ve Akad Krali da dahil olmak uzere guney unvanlari ve sifatlari kontrolu saglamak icin onemli olmustur Unvan Asur kralinin hem Akad hem de Sumer kulturlerine uyum saglamasini onculuk etmistir Guney Mezopotamya ile Akad in kiyi bolgeleri ile guneyin kuzey kesimlerine atifta bulunan Sumer ile unvan Asagi Mezopotamya nin tamamini kontrol altina alinmistir Asurlular icin baslik sadece Akad li Sargon ile Akad Imparatorlugu nun prestij ve mirasina yonelik bir iddia degil ayrica Babil uzerinde resmi bir egemenlik iddiasidir Yeni Babil Imparatorlugu nun kurulmasiyla Yeni Asur Imparatorlugu nun Babil uzerindeki kontrolunu tamamen kaybetmesiyle Asur krallari bu unvani kullanmayi birakmistir Sumer ve Akad Krali ilk Yeni Babil krali tarafindan benimsenmistir Baslik Yeni Babil Imparatorlugu dususune kadar imparatorlugun hukumdarlari tarafindan kullanilmaya devam edilmistir Buyuk Kiros MO 539 MO 539 da Ahamenis Imparatorlugu nun kurucusu Buyuk Kiros Babil sehrini fethetti ve Yeni Babil Imparatorlugu nu resmen sona erdirmistir Kiros fethinin bir parcasi olarak Akad civi yazisi ile yazilmis bir metinle Babil in duvarlarina gomulecek bir eser olusturmustur ve bu eser gunumuzde Kiros Silindiri olarak anilir Silindir metninde Kiros Babil Krali Sumer ve Akad Krali ve Dunyanin Dort Kosesinin Krali gibi birkac geleneksel Mezopotamya unvanini almistir Babil Krali haricinde Kiros tarafindan benimsenen Mezopotamya unvanlarinin cogu kendi hukumdarliginin haricinde kullanilmamis ancak diger benzer Mezopotamya unvanlari kabul edilmeye devam etmistir Modern caga kadar Iran hukumdarlari tarafindan kullanilan populer krallik unvani Krallarin Krali aslen Babil i ilk kez fetheden Asur krali olan Asurlu I Tukulti Ninurta tarafindan MO 13 yuzyilda olusturulan bir unvandir Asur hukumdarlari tarafindan en azindan III Salmanezer den beri kullanilan Topraklarin Krali unvani da Buyuk Kiros ve halefleri tarafindan kabul edilmistir Sumer ve Akad Krali unvanini kullananlarSulgi nin silindir muhru Yazitta Krali Enlil in yuce vekili Nuska ya guclu kahraman Sulgi nin hayati icin Ur Krali Sumer ve Akad Krali yazmaktadir Babil krali Hammurabi ayaktaki Mezopotamya yi fethinden sonra bu unvani kullanmistir Kendisinden sonra unvan MO 700 lere kadar Babil krallari tarafindan ara sira kullanilmistir Babil hukumdari Nabonidus Ay Gunes ve Venus e dua ederken tasvir edilmistir British Museum Londra Nabonidus Sumer ve Akad Krali unvanini kullanan son hukumdarlardan biridir Ahamenis Imparatorlugu dan Buyuk Kiros bu unvani kullanan son kisidir Ucuncu Ur Hanedani doneminde Ur Nammu tarafindan olusturulan Sumer ve Akkad unvani Ucuncu Ur Hanedani doneminde onemli bir kraliyet unvaniydi Ur Nammu h y MO 2112 2095 Sulgi h y MO 2094 2047 h y MO 2046 2038 h y MO 2037 2029 h y MO 2028 2004 doneminde Sumer ve Akad Krali Isin Hanedani doneminde Mezopotamya uzerinde krallik iddia eden birincil kraliyet unvani olmaya devam etmistir Isbi Erra h y MO 1953 1920 h y MO 1920 1900 h y MO 1900 1879 h y MO 1879 1859 h y MO 1859 1848 h y MO 1848 1820 h y MO 1820 1799 h y MO 1799 1794 h y MO 1794 1786 h y MO 1786 1762 h y MO 1762 1759 h y MO 1759 1755 h y MO 1755 1751 h y MO 1751 1740 h y MO 1740 1717 Larsa doneminde h y MO 1785 1778 h y MO 1758 1699 Babil doneminde Hammurabi nin Mezopotamya yi fethinden sonra hak iddia ettigi unvan MO 700 lere kadar Babil krallari tarafindan ara sira kullanilmistir Unvani kullanan bazi krallar arasinda sunlar vardir Hammurabi h y MO 1728 1686 y MO 1410 doneminde I Tukulti Ninurta Babil i elinde tutan tek Orta Asur kraliydi ve bu nedenle unvanini alan tek kisi olmustur I Tukulti Ninurta h y MO 1244 1208 Yeni Asur Imparatorlugu doneminde V Samsi Adad haricinde unvan yalnizca Babil i gercekten kontrol eden Yeni Asur hukumdarlari tarafindan kullanilmistir h y MO 824 811 III Tiglat Pileser h y MO 745 727 II Sargon h y MO 722 705 Esarhaddon h y MO 681 669 Asurbanipal h y MO 669 631 Babil in Yeni Asur krali h y MO 668 648 Yeni Babil Imparatorlugu doneminde Bagimsizligini kazandiktan sonra Babil hukumdarlari unvani kullanmaya devam etmislerdir h y MO 626 605 II Nebukadnezar h y MO 605 562 h y MO 562 560 h y MO 560 556 h y MO 556 Nabonidus h y MO 556 539 Ahamenis Imparatorlugu doneminde Buyuk Kiros h MO 559 530 MO 539 yilinda unvani talep etmistir KaynakcaNotlar Edzard 2003 s 36 Maeda 1981 s 4 a b c d e f g h i j k Da Riva 2013 s 72 Liverani 2013 ss 120 121 Levin 2002 s 362 Charpin 2011 s 810 Levin 2002 s 360 Bachvarova 2012 s 102 De Mieroop 2004 s 67 a b Maeda 1981 s 5 a b c d e f Hallo 1980 s 192 Maeda 1981 s 7 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah Porter 1994 s 79 a b c Charpin 2011 s 817 a b Karlsson 2016 s 151 Soares 2017 s 21 a b Da Riva 2013 s 12 Cyrus Cylinder a b New Cyrus Cylinder Translation a b Cyrus Cylinder Translation Handy 1994 s 112 Miller 1986 s 258 Peat 1989 s 199 Hallo 1967 s 97 Goetze 1964 s 98 Karlsson 2017 s 10 Karlsson 2017 s 11 Bibliyografya Bachvarova Mary h 2012 From Kingship in Heaven to King Lists Syro Anatolian Courts and the History of the World Journal of Ancient Near Eastern Religions 12 1 ss 97 118 doi 10 1163 156921212X629482 Charpin Dominique 2011 The History of Ancient Mesopotamia An Overview The Cambridge World History 4 Da Riva Rocio 2013 The Inscriptions of Nabopolassar Amel Marduk and Neriglissar Walter de Gruyter ISBN 978 1614515876 10 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2020 De Mieroop Marc Van 2004 A History of the Ancient Near East ca 3000 323 Blackwell Publishing ISBN 978 1405149112 Edzard Dietz Otto 2003 Sumerian Grammar Ingilizce BRILL s 36 ISBN 978 90 474 0340 1 1 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2020 Goetze Albrecht 1964 The Kassites and near Eastern Chronology Journal of cuneiform Studies 18 4 ss 97 101 doi 10 2307 1359248 JSTOR 1359248 Hallo William W 1967 New Texts from the Reign of Sin iddinam Journal of cuneiform Studies Cilt 21 ss 95 99 doi 10 2307 1359363 JSTOR 1359363 Hallo William W 1980 Royal Titles from the Mesopotamian Periphery Anatolian Studies Cilt 30 ss 189 195 doi 10 2307 3642789 JSTOR 3642789 Handy Lowell K 1994 Among the host of Heaven the Syro Palestinian pantheon as bureaucracy Eisenbrauns ISBN 978 0931464843 Hill Jane A Jones Philip Morales Antonio J 2013 Experiencing Power Generating Authority Cosmos Politics and the Ideology of Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia University of Pennsylvania Press ISBN 9781934536643 Karlsson Mattias 2016 Relations of Power in Early Neo Assyrian State Ideology Walter de Gruyter GmbH amp Co KG ISBN 9781614519683 Karlsson Mattias 2017 Assyrian Royal Titulary in Babylonia Manuscript Uppsala University olu kirik baglanti Levin Yigal 2002 Nimrod the Mighty King of Kish King of Sumer and Akkad Vetus Testamentum 52 3 ss 350 366 doi 10 1163 156853302760197494 Liverani Mario 2013 The Ancient Near East History Society and Economy Routledge ISBN 978 0415679060 19 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2020 Maeda Tohru 1981 King of Kish in Pre Sargonic Sumer Orient Cilt 17 ss 1 17 doi 10 5356 orient1960 17 1 Miller James Maxwell 1986 A History of Ancient Israel and Judah Westminster John Knox Press ISBN 978 0664223588 Peat Jerome 1989 Cyrus King of Lands Cambyses King of Babylon The Disputed Co Regency Journal of cuneiform Studies 41 2 ss 199 216 doi 10 2307 1359915 JSTOR 1359915 Porter Barbara N 1994 Images Power and Politics Figurative Aspects of Esarhaddon s Babylonian Policy American Philosophical Society ISBN 978 0871692085 Soares Filipe 2017 The titles King of Sumer and Akkad and King of Kardunias and the Assyro Babylonian relationship during the Sargonid Period PDF Rosetta Cilt 19 ss 20 35 31 Mart 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 15 Aralik 2020 Web siteler British Museum The Cyrus Cylinder www britishmuseum org Ingilizce 19 January 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 January 2019 Livius Cyrus Cylinder Translation www livius org Ingilizce 19 January 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 January 2019 Farrokh Kaveh A New Translation of the Cyrus Cylinder by the British Museum kavehfarrokh org Ingilizce 19 January 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 January 2019