Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi, 1923 yılında Lozan Barış Antlaşması'na ek olarak yapılan sözleşme uyarınca Türkiye Cumhuriyeti ve Yunanistan Krallığı'nın kendi ülkelerinin yurttaşlarını din esası üzerine tehcir ve zorunlu göçe tabi tutmasına verilen addır. Göçe tabi tutulan kişilere ise mübadil denir.
Mübadele ile 1.200.000 Ortodoks Hristiyan Rum, Anadolu'dan Yunanistan'a; 500.000 Müslüman Türk de Yunanistan'dan Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmıştır. Mübadele kapsamına giren kişiler ile mübadele kapsamına girmeyen kişiler arasındaki ayrımın ana kıstası ırk ya da dil değil din olduğu için Rum denenlerin arasında, Türkçeden başka dil bilmeyen ve konuşmayan Türk Ortodoks Hristiyan Gagavuzlar ile Karamanlı Ortodokslar, Yunanistan'dan gelen Müslümanların arasında da Türklerin yanında Karacaova, Drama, Kavala ve Kesriye'den gelen Bulgarca ve Makedonca konuşan Pomaklar, Rumence konuşan Ulahlar, Yunanca (Romeika) konuşan Patriyotlar ve kendi dillerinde konuşan Arnavutlar da bulunmuşlardır.[]
Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye'de sadece İstanbul ile Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada'da oturan Rumlar, Yunanistan'da ise sadece Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutulmuşlardır. Mübadelede Dırama, Girit, Kesriye, Filorina, Kozana, Nasliç, Grebene, Kavala, Selanik, Vodina ve Yanya'dan Türkiye'ye gelen nüfus; Doğu Trakya ve Batı Anadolu'da Rum azınlığın ayrılışı ile boşalan yerlere iskân edilmişlerdir. Mübadillerin yoğun olarak iskân edildikleri şehirler; Adana, Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kırklareli, Kocaeli, Manisa, Mersin, Niğde, Nevşehir, Samsun, Sinop, Tokat ve Tekirdağ idi. Değişimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yıllarında yaşanmış ancak geriye kalan az sayıda olayda 1930 İsmet İnönü-Venizelos sözleşmesine dek zorunlu göç uygulamasına devam edilmiştir. Zorunlu göç gerek Türk gerek Yunan ekonomisinde yaklaşık yirmi yıl süren ağır bir krize yol açmıştır.[]
Anlaşma öncesindeki durum
Osmanlı Devleti, 1912 yılında Balkan Savaşı sonrasında Rumeli'deki topraklarının neredeyse tamamına yakınını kaybederken geride, Osmanlı tebaasıyken bir anda başka bir devletin azınlık statüsündeki vatandaşları konumuna düşen yüz binlerce Müslüman Türk bırakmıştı. Yunanlar tarafından potansiyel tehlike olarak görülen Epir bölgesindeki, Selânik ve çevresindeki şehirler ile birlikte adalardaki Müslümanlara karşı yoğun baskı ve yer yer katliamlar yapılmaktaydı[]. Bu durum yaklaşık on sene sürmüştü. 1914 yılının başlarında Yunanistan Atina Antlaşması'na aykırı olarak Müslüman Türkleri göçe zorlamıştır. Bunun yanında Balkan vilayetlerinin kaybedilmesiyle Anadolu'nun Türkleştirilmesi fikri dirilmiştir. Celal Bayar bu fikri gerçekleştirmek için Anadolu'da yaptığı çalışmalarla ege kıyılarındaki 20.000 civarı Rum Ortodoksu Yunanistan'a göç etmeye zorlamıştır. 1919 yılının ortalarında göç sorunu elle tutulur bir hal almıştır. Bunun üzerine Osmanlı'nın Atina'daki elçisi Galib Kemali Bey mübadele fikrini öne sürmüştür. Venizelos bu fikre karşı koymasa da Yunan Megali İdea'sını gerçekleştirmek için Anadolu'da Rum halkının yaşamaya devam etmesi gerektiğini düşünmüş ve mübadeleyi geciktirmiştir. Bunun yanı sıra I.Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte nüfus mübadelesi yapabilmek için savaşın bitmesi gerekliliği doğmuştur.
1922'de Yunan Ordusu'nun Anadolu'dan mağlup ayrılmasının ardından artık Anadolu'da can ve mal güvenliğini kaybettiğini düşünen 1.069.957 Anadolulu Rum'un Yunanistan'a göç etmesiyle göçmenleri boş arazi ve evlere yerleştirme sorununun baş gösterdiği Yunanistan'da, Anadolu'dan gelen göçmenler Müslümanları evlerinden çıkarmaya ve onların evlerine yerleşmeye başlamıştı. Rum göçmenlerin barınması için gerekli arazi ve evlerin bir kısmı Müslümanların Türkiye'ye gitmesiyle sağlanacaktı. Hem Yunanistan'daki hem de Türkiye'deki azınlıkların sorunlarının daha da artması üzerine Lozan şehrinde barış antlaşmasının hazırlığı için görüşmelerin başladığı dönemde 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ile Yunanistan arasında mübadeleyi öngören sözleşme imzalandı.
Anlaşma
30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan sözleşme, on dokuz maddeden oluşuyordu. Sözleşme gereği, 1 Mayıs 1923 tarihi itibarıyla Türkiye topraklarındaki Rum/Ortodoks nüfus ile Yunanistan topraklarındaki Türk/Müslüman nüfus arasında zorunlu göç uygulaması şarta bağlanmış oluyordu.
Mübadeleye tabi tutulmayacak olanlar sözleşmenin ikinci maddesinde belirtildiği üzere Batı Trakya Türkleri ile İstanbul Rumları idi.
İlk maddeye göre mübadiller Türk hükûmetinin izni olmadığı takdirde geri dönüp Türkiye'ye, Yunan hükûmetinin izni olmadan da Yunanistan'a yerleşemeyeceklerdir.
Üçüncü madde ile 18 Ekim 1912 tarihinden itibaren yerlerinden göç etmiş olanlar da mübadele kapsamına alınıyordu.
Sözleşmenin dördüncü maddesine göre, Yunanistan'a gönderilecek ilk kafileyi, aileleri daha önce Türkiye'yi terk etmesine rağmen ülkede kalan Rumlar içinde vücutça sağlam erkekler oluşturacaktır.
Altıncı ve yedinci maddelere göre göçe tabi tutulanlara her iki hükûmet de gereken kolaylığı gösterecek, mübadil kişi terk ettiği ülkenin vatandaşlığından çıkacak yeni geldiği ülkenin vatandaşlığını alacaktı.
Beşinci maddeye göre mübadillerin mülkiyet haklarına hiçbir zarar verilmeyecekti. Sekizinci maddeye göre ise mübadiller her çeşit taşınır mallarını hiçbir vergiye tabi olmadan yanlarında getirebileceklerdi.
Dokuzuncu maddeye göre mübadillerin geldikleri yerde bırakmış oldukları mallar Karma Komisyon tarafından tasfiye edilecekti. Bu madde, 18 Ekim 1912'den sonra yerlerinden ayrılanları da kapsayacaktı.
11, 12 ve 13'üncü maddeler, sözleşmenin uygulamasını üstlenecek karma komisyonun kurulması ile ilgiliydi. Karma Komisyonun sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihi izleyen bir ay içinde kurulması öngörülüyordu.
14'üncü maddede göçmenlere yeni geldikleri ülkede geride bıraktıkları mallara eş değer nitelikte ve değerde mal verileceği belirtilmişti.
15-18'inci maddeler ise tarafların Karma Komisyona karşı yükümlülükleri, mübadelenin gerçekleşmesi sırasında sağlanacak kolaylıklar, mübadeleye tabi olacak kişilere duyuru yapılması, sözleşmenin yürürlüğünün emniyete alınması için her iki hükûmetin yapacağı yasal değişiklikler yer almıştır.
Karma Komisyon
Sözleşmenin 11. maddesi; azınlıkların mübadelesini denetleyecek, mallarına değer biçmek ve bu malları tasfiye etmek üzere bir Karma Komisyonun kurulmasını öngörmekteydi.
Komisyonun dört üyesi Türkiye Hükûmetini, dördü Yunanistan Hükûmetini temsil edecek, geriye kalan üç üye ise 1914-1918 I. Dünya Savaşı'na katılmamış ülkelerin Milletler Cemiyeti tarafından seçilecek temsilcilerinden oluşacaktı.
Karma Komisyonun merkezi 8 Ekim 1923'ten 21 Haziran 1924'e kadar Atina, bu tarihten sonra tasfiye edilene kadar ise İstanbul'du.
1923-1926 arası Karma Komisyonun tahsis ettikleri ile Türkiye'ye gelen mübadil sayısı 355.635 idi. Bu sayıya kendi ulaşım olanaklarıyla Yunanistan'dan ayrılıp Türkiye'ye gelenler dâhil değildir. 1921-1928 arası Türk Hükûmetinin iskân ettirdiği mübadil sayısı 463.534 kişidir. 1912-1914 arası Balkan Savaşı sonrasındaki süreçte Yunanistan'dan gelen göçmen sayısı ise 125.000'dir. Adana, Edirne, Balıkesir, İstanbul, Bursa, Tekirdağ, Kırklareli, İzmir, Kocaeli, Manisa, Çanakkale, Mersin ve Samsun gibi iller; Yunanistan'dan gelen mübadillerin en yoğun olarak yerleştirildiği illerdir.
1928 genel nüfus sayımına göre Yunanistan'daki göçmen nüfus 1.221.849 idi. Bunun 1.104.216'sı Türkiye'den, geri kalanı ise diğer ülkelerden gelmiştir.
Türkiye'de mübadil yerleşim yerleri
1923 ile 1927 yılları arasında illere göre iskan edilmiş mübadil sayıları | ||||||||||
İller | Mübadil sayısı | İl toplam nüfusu (1927) | % | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Adana | 8.440 | 227.718 | 3,71 | |||||||
Çanakkale | 11.638 | 181.753 | 6,40 | |||||||
Isparta | 1.175 | 144.437 | 0,81 | |||||||
Mersin | 3.330 | 119.107 | 2,80 | |||||||
Afyon | 1.045 | 259.377 | 0,40 | |||||||
Cebelibereket | 2.944 | 107.694 | 2,73 | |||||||
İstanbul | 36.487 | 794.444 | 4,59 | |||||||
Muğla | 4.968 | 175.390 | 2,83 | |||||||
Aksaray | 3.286 | 127.031 | 2,59 | |||||||
Çorum | 1.570 | 247.926 | 0,63 | |||||||
İzmir | 31.502 | 526.065 | 5,99 | |||||||
Niğde | 15.702 | 166.056 | 9,46 | |||||||
Amasya | 3.844 | 114.884 | 3,35 | |||||||
Denizli | 2.728 | 245.048 | 1,11 | |||||||
Kars | 2.512 | 204.846 | 1,23 | |||||||
Ordu | 1.248 | 202.354 | 0,62 | |||||||
Ankara | 1.651 | 404.720 | 0,41 | |||||||
Diyarbakır | 484 | 194.316 | 0,25 | |||||||
Kastamonu | 842 | 336.501 | 0,25 | |||||||
Samsun | 22.668 | 274.065 | 8,27 | |||||||
Antalya | 4.920 | 204.372 | 2,41 | |||||||
Edirne | 49.441 | 150.840 | 32,78 | |||||||
Kayseri | 7.280 | 251.370 | 2,90 | |||||||
Şanlıurfa | 290 | 203.595 | 0,14 | |||||||
Artvin | 46 | 90.066 | 0,05 | |||||||
Elazığ | 2.124 | 213.777 | 0,99 | |||||||
Kırklareli | 33.119 | 108.989 | 30,39 | |||||||
Şebinkarahisar | 5.879 | 108.735 | 5,41 | |||||||
Aydın | 6.630 | 212.541 | 3,12 | |||||||
Erzincan | 116 | 132.325 | 0,09 | |||||||
Kırşehir | 193 | 126.901 | 0,15 | |||||||
Sinop | 1.189 | 169.965 | 0,70 | |||||||
Balıkesir | 37.174 | 421.066 | 8,83 | |||||||
Erzurum | 1.095 | 270.426 | 0,40 | |||||||
Kocaeli | 27.687 | 286.600 | 9,66 | |||||||
Sivas | 7.539 | 329.551 | 2,29 | |||||||
Bayazıt | 2.856 | 104.586 | 2,73 | |||||||
Eskişehir | 2.567 | 154.332 | 1,66 | |||||||
Konya | 5.549 | 504.384 | 1,10 | |||||||
Tekirdağ | 33.728 | 131.446 | 25,66 | |||||||
Bilecik | 4.461 | 113.660 | 3,92 | |||||||
Gaziantep | 1.330 | 215.765 | 0,62 | |||||||
Kütahya | 1.881 | 302.436 | 0,62 | |||||||
Tokat | 8.218 | 263.063 | 3,12 | |||||||
Bitlis | 3.360 | 90.631 | 3,71 | |||||||
Giresun | 623 | 165.033 | 0,38 | |||||||
Malatya | 76 | 306.882 | 0,02 | |||||||
Trabzon | 404 | 290.303 | 0,14 | |||||||
Bolu | 194 | 218.246 | 0,09 | |||||||
Gümüşhane | 811 | 122.231 | 0,66 | |||||||
Manisa | 13.829 | 374.013 | 3,70 | |||||||
Van | 275 | 75.329 | 0,37 | |||||||
Burdur | 448 | 83.614 | 0,54 | |||||||
Hakkâri | 310 | 24.980 | 1,24 | |||||||
Maraş | 1.143 | 186.855 | 0,61 | |||||||
Yozgat | 1.635 | 209.474 | 0,78 | |||||||
Bursa | 34.543 | 401.595 | 8,60 | |||||||
Hatay | 1.037 | - | ||||||||
Mardin | 200 | 183.471 | 0,11 | |||||||
Zonguldak | 1.285 | 268.909 | 0,48 | |||||||
Türkiye | 463.549 | 13.648.270 | 3,40 |
Eleştiriler
Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi hakkındaki eleştiriler genel olarak iki husus üzerinde toplanmaktadır. Birincisi, mübadelenin mecburi olmasıdır. Onca savaş ve kötü muamelelere rağmen doğup büyüdükleri, resmî vatandaşı oldukları ülkenin topraklarda kalan insanların temel bir insan hakkı olan "yerleşme ve seyahat hürriyeti" aksine devletler arası bir anlaşma üzerine zorla yerlerinden edilerek dilleri ve kültürleri yabancı topraklara gönderilmesinin bir "vatana iade" değil "sürgüne gönderme" olduğu iddia edilmiştir. İkinci eleştiri hususu "milliyet" kıstasının "dini aidiyet" üzerinden anlaşılmasıdır. Yani lisan olarak Türkçe konuşanlar dâhil, bütün Ortodokslar Türkiye'den Yunanistan'a; buna karşılık yine lisanına bakılmaksızın Müslüman olan bütün halklar Yunanistan'dan Türkiye'ye gönderilmiştir. Hâl böyle iken Katolik ve Protestan Rumlar yerlerinde kalmıştır. Bu uygulama Osmanlı "millet sistemi" anlayışının hâlâ işlevsel olduğunu göstermektedir. Ancak bu işlevin suistimal edildiği; Anadolu'da Müslümanların yeni devletçe kurulmak istenen ulusal birliğe daha kolay uyum sağlayacağı ön kabulünde, Müslümanlık kıstasının Türklük kıstasına baskın olmasının etkili olduğu iddia edilmiştir.
Kültürel etkiler
İnanca dayalı olarak yapılan zorunlu mübadele sonrası yaşanan dram ve ayrılık, Türk toplum yaşamında ve Balkanlarda yaşan Türkler üzerinde derin kırılganlıklar yaratmış; mübadeleyi konu olan belgeseller, filmler, kitaplar ve müzikler yayımlanmıştır. Yönetmenliğini Çağan Irmak'ın yaptığı sinema filmi Dedemin İnsanları ve anonim Selanik türküsü "Bir Fırtına Tuttu Bizi", dikkat çeken eserler olmuştur.
Kaynakça
Wikimedia Commons'ta Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Mariana, Correia; Letizia, Dipasquale; Saverio, Mecca (2014). VERSUS: Heritage for Tomorrow (İngilizce). Firenze University Press. s. 69. ISBN . 27 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ Doumanis, Nicholas (2013). Before the Nation: Muslim-Christian Coexistence and Its Destruction in Late-Ottoman Anatolia (İngilizce). OUP Oxford. s. 99. ISBN . 30 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2022.
- ^ Türk-Yunan nüfus mübadelesi sonucu Kocaeli'ne iskan edilen göçmenler (1923-1930) 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ayhan Ateş, 2008, Abant İzzet Baysal Üniversitesi (Sosyal Bilimler Enstitüsü), sayfa 53-54
- ^ Türkiye ile Yunanistan arasında mübadele meselesi (1923-1930) 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., İbrahim Erdal, 2006, Ankara Üniversitesi (Sosyal Bilimler Enstitüsü), sayfa 285.
- ^ "Batı Trakya Türkleri". www.hrw.org. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2009.
- ^ Bruce (2006). Twice A Stranger: How Mass Expulsion Forged Modern Greece and Turkey. Granta. p. 18. .
- ^ Yücel Bozdağlıoğlu. Türk Yunan Nüfus Mübadelesi ve Sonuçları. ss. 11-13. 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2022.
- ^ . 16 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Hülagü, Ayhan (19 Aralık 2010). . Zaman.com.tr. 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013.
- ^ [1] 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., illere yerleştirilen mübadiller
- ^ [2] 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 1927 il nüfusu
- ^ Lewis, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çeviren: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000, s. 352
- ^ Emgili, Fahriye, Yunanistan'dan Mersin'e Köklerinden Koparılmış Hayatlar, Bilge Kültür Sanat Yay., 1. Basım, İstanbul 2011, s. 47-48
- ^ . Bursa Selanik Göçmenleri. 28 Kasım 2009. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye Yunanistan nufus mubadelesi 1923 yilinda Lozan Baris Antlasmasi na ek olarak yapilan sozlesme uyarinca Turkiye Cumhuriyeti ve Yunanistan Kralligi nin kendi ulkelerinin yurttaslarini din esasi uzerine tehcir ve zorunlu goce tabi tutmasina verilen addir Goce tabi tutulan kisilere ise mubadil denir Guneybati Anadolu daki hayalet kasaba Kayakoy Livisi Bir zamanlar bir Rum koyu iken 1923 nufus mubadelesi sirasinda terk edilmek zorunda kaldi Yerel gelenege gore Muslumanlar 1915 te katledilen Livislilerin hayaletleriyle dolu oldugu icin burayi yeniden yerlestirmeyi reddettiler Mubadele ile 1 200 000 Ortodoks Hristiyan Rum Anadolu dan Yunanistan a 500 000 Musluman Turk de Yunanistan dan Turkiye ye goc etmek zorunda kalmistir Mubadele kapsamina giren kisiler ile mubadele kapsamina girmeyen kisiler arasindaki ayrimin ana kistasi irk ya da dil degil din oldugu icin Rum denenlerin arasinda Turkceden baska dil bilmeyen ve konusmayan Turk Ortodoks Hristiyan Gagavuzlar ile Karamanli Ortodokslar Yunanistan dan gelen Muslumanlarin arasinda da Turklerin yaninda Karacaova Drama Kavala ve Kesriye den gelen Bulgarca ve Makedonca konusan Pomaklar Rumence konusan Ulahlar Yunanca Romeika konusan Patriyotlar ve kendi dillerinde konusan Arnavutlar da bulunmuslardir kaynak belirtilmeli Turkiye Yunanistan nufus mubadelesi kapsaminda Turkiye de sadece Istanbul ile Gokceada Imroz ve Bozcaada da oturan Rumlar Yunanistan da ise sadece Bati Trakya Turkleri mubadeleden muaf tutulmuslardir Mubadelede Dirama Girit Kesriye Filorina Kozana Naslic Grebene Kavala Selanik Vodina ve Yanya dan Turkiye ye gelen nufus Dogu Trakya ve Bati Anadolu da Rum azinligin ayrilisi ile bosalan yerlere iskan edilmislerdir Mubadillerin yogun olarak iskan edildikleri sehirler Adana Balikesir Bilecik Bursa Canakkale Edirne Istanbul Izmir Kayseri Kirklareli Kocaeli Manisa Mersin Nigde Nevsehir Samsun Sinop Tokat ve Tekirdag idi Degisimin cok buyuk bir bolumu 1923 1924 yillarinda yasanmis ancak geriye kalan az sayida olayda 1930 Ismet Inonu Venizelos sozlesmesine dek zorunlu goc uygulamasina devam edilmistir Zorunlu goc gerek Turk gerek Yunan ekonomisinde yaklasik yirmi yil suren agir bir krize yol acmistir kaynak belirtilmeli 1914 nufus sayiminin sonuclarini gosteren resmi bir Osmanli belgesi Toplam nufus tum milletlerin toplami 1 792 206 si Rum olmak uzere 20 975 345 idi Anlasma oncesindeki durumOsmanli Devleti 1912 yilinda Balkan Savasi sonrasinda Rumeli deki topraklarinin neredeyse tamamina yakinini kaybederken geride Osmanli tebaasiyken bir anda baska bir devletin azinlik statusundeki vatandaslari konumuna dusen yuz binlerce Musluman Turk birakmisti Yunanlar tarafindan potansiyel tehlike olarak gorulen Epir bolgesindeki Selanik ve cevresindeki sehirler ile birlikte adalardaki Muslumanlara karsi yogun baski ve yer yer katliamlar yapilmaktaydi kaynak belirtilmeli Bu durum yaklasik on sene surmustu 1914 yilinin baslarinda Yunanistan Atina Antlasmasi na aykiri olarak Musluman Turkleri goce zorlamistir Bunun yaninda Balkan vilayetlerinin kaybedilmesiyle Anadolu nun Turklestirilmesi fikri dirilmistir Celal Bayar bu fikri gerceklestirmek icin Anadolu da yaptigi calismalarla ege kiyilarindaki 20 000 civari Rum Ortodoksu Yunanistan a goc etmeye zorlamistir 1919 yilinin ortalarinda goc sorunu elle tutulur bir hal almistir Bunun uzerine Osmanli nin Atina daki elcisi Galib Kemali Bey mubadele fikrini one surmustur Venizelos bu fikre karsi koymasa da Yunan Megali Idea sini gerceklestirmek icin Anadolu da Rum halkinin yasamaya devam etmesi gerektigini dusunmus ve mubadeleyi geciktirmistir Bunun yani sira I Dunya Savasi nin baslamasiyla birlikte nufus mubadelesi yapabilmek icin savasin bitmesi gerekliligi dogmustur 1922 de Yunan Ordusu nun Anadolu dan maglup ayrilmasinin ardindan artik Anadolu da can ve mal guvenligini kaybettigini dusunen 1 069 957 Anadolulu Rum un Yunanistan a goc etmesiyle gocmenleri bos arazi ve evlere yerlestirme sorununun bas gosterdigi Yunanistan da Anadolu dan gelen gocmenler Muslumanlari evlerinden cikarmaya ve onlarin evlerine yerlesmeye baslamisti Rum gocmenlerin barinmasi icin gerekli arazi ve evlerin bir kismi Muslumanlarin Turkiye ye gitmesiyle saglanacakti Hem Yunanistan daki hem de Turkiye deki azinliklarin sorunlarinin daha da artmasi uzerine Lozan sehrinde baris antlasmasinin hazirligi icin gorusmelerin basladigi donemde 30 Ocak 1923 tarihinde Turkiye ile Yunanistan arasinda mubadeleyi ongoren sozlesme imzalandi AnlasmaMubadele doneminin Turk Yunan iliskilerini tasvir eden bir karikatur 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan sozlesme on dokuz maddeden olusuyordu Sozlesme geregi 1 Mayis 1923 tarihi itibariyla Turkiye topraklarindaki Rum Ortodoks nufus ile Yunanistan topraklarindaki Turk Musluman nufus arasinda zorunlu goc uygulamasi sarta baglanmis oluyordu Mubadeleye tabi tutulmayacak olanlar sozlesmenin ikinci maddesinde belirtildigi uzere Bati Trakya Turkleri ile Istanbul Rumlari idi Ilk maddeye gore mubadiller Turk hukumetinin izni olmadigi takdirde geri donup Turkiye ye Yunan hukumetinin izni olmadan da Yunanistan a yerlesemeyeceklerdir Ucuncu madde ile 18 Ekim 1912 tarihinden itibaren yerlerinden goc etmis olanlar da mubadele kapsamina aliniyordu Sozlesmenin dorduncu maddesine gore Yunanistan a gonderilecek ilk kafileyi aileleri daha once Turkiye yi terk etmesine ragmen ulkede kalan Rumlar icinde vucutca saglam erkekler olusturacaktir Altinci ve yedinci maddelere gore goce tabi tutulanlara her iki hukumet de gereken kolayligi gosterecek mubadil kisi terk ettigi ulkenin vatandasligindan cikacak yeni geldigi ulkenin vatandasligini alacakti Besinci maddeye gore mubadillerin mulkiyet haklarina hicbir zarar verilmeyecekti Sekizinci maddeye gore ise mubadiller her cesit tasinir mallarini hicbir vergiye tabi olmadan yanlarinda getirebileceklerdi Dokuzuncu maddeye gore mubadillerin geldikleri yerde birakmis olduklari mallar Karma Komisyon tarafindan tasfiye edilecekti Bu madde 18 Ekim 1912 den sonra yerlerinden ayrilanlari da kapsayacakti 11 12 ve 13 uncu maddeler sozlesmenin uygulamasini ustlenecek karma komisyonun kurulmasi ile ilgiliydi Karma Komisyonun sozlesmenin yururluge girdigi tarihi izleyen bir ay icinde kurulmasi ongoruluyordu 14 uncu maddede gocmenlere yeni geldikleri ulkede geride biraktiklari mallara es deger nitelikte ve degerde mal verilecegi belirtilmisti 15 18 inci maddeler ise taraflarin Karma Komisyona karsi yukumlulukleri mubadelenin gerceklesmesi sirasinda saglanacak kolayliklar mubadeleye tabi olacak kisilere duyuru yapilmasi sozlesmenin yururlugunun emniyete alinmasi icin her iki hukumetin yapacagi yasal degisiklikler yer almistir Karma KomisyonSozlesmenin 11 maddesi azinliklarin mubadelesini denetleyecek mallarina deger bicmek ve bu mallari tasfiye etmek uzere bir Karma Komisyonun kurulmasini ongormekteydi Komisyonun dort uyesi Turkiye Hukumetini dordu Yunanistan Hukumetini temsil edecek geriye kalan uc uye ise 1914 1918 I Dunya Savasi na katilmamis ulkelerin Milletler Cemiyeti tarafindan secilecek temsilcilerinden olusacakti Karma Komisyonun merkezi 8 Ekim 1923 ten 21 Haziran 1924 e kadar Atina bu tarihten sonra tasfiye edilene kadar ise Istanbul du 1923 1926 arasi Karma Komisyonun tahsis ettikleri ile Turkiye ye gelen mubadil sayisi 355 635 idi Bu sayiya kendi ulasim olanaklariyla Yunanistan dan ayrilip Turkiye ye gelenler dahil degildir 1921 1928 arasi Turk Hukumetinin iskan ettirdigi mubadil sayisi 463 534 kisidir 1912 1914 arasi Balkan Savasi sonrasindaki surecte Yunanistan dan gelen gocmen sayisi ise 125 000 dir Adana Edirne Balikesir Istanbul Bursa Tekirdag Kirklareli Izmir Kocaeli Manisa Canakkale Mersin ve Samsun gibi iller Yunanistan dan gelen mubadillerin en yogun olarak yerlestirildigi illerdir 1928 genel nufus sayimina gore Yunanistan daki gocmen nufus 1 221 849 idi Bunun 1 104 216 si Turkiye den geri kalani ise diger ulkelerden gelmistir Turkiye de mubadil yerlesim yerleriMubadeleye tabi tutulan Musluman multecilerin bir kismi1923 ile 1927 yillari arasinda illere gore iskan edilmis mubadil sayilariIller Mubadil sayisi Il toplam nufusu 1927 Adana 8 440 227 718 3 71Canakkale 11 638 181 753 6 40Isparta 1 175 144 437 0 81Mersin 3 330 119 107 2 80Afyon 1 045 259 377 0 40Cebelibereket 2 944 107 694 2 73Istanbul 36 487 794 444 4 59Mugla 4 968 175 390 2 83Aksaray 3 286 127 031 2 59Corum 1 570 247 926 0 63Izmir 31 502 526 065 5 99Nigde 15 702 166 056 9 46Amasya 3 844 114 884 3 35Denizli 2 728 245 048 1 11Kars 2 512 204 846 1 23Ordu 1 248 202 354 0 62Ankara 1 651 404 720 0 41Diyarbakir 484 194 316 0 25Kastamonu 842 336 501 0 25Samsun 22 668 274 065 8 27Antalya 4 920 204 372 2 41Edirne 49 441 150 840 32 78Kayseri 7 280 251 370 2 90Sanliurfa 290 203 595 0 14Artvin 46 90 066 0 05Elazig 2 124 213 777 0 99Kirklareli 33 119 108 989 30 39Sebinkarahisar 5 879 108 735 5 41Aydin 6 630 212 541 3 12Erzincan 116 132 325 0 09Kirsehir 193 126 901 0 15Sinop 1 189 169 965 0 70Balikesir 37 174 421 066 8 83Erzurum 1 095 270 426 0 40Kocaeli 27 687 286 600 9 66Sivas 7 539 329 551 2 29Bayazit 2 856 104 586 2 73Eskisehir 2 567 154 332 1 66Konya 5 549 504 384 1 10Tekirdag 33 728 131 446 25 66Bilecik 4 461 113 660 3 92Gaziantep 1 330 215 765 0 62Kutahya 1 881 302 436 0 62Tokat 8 218 263 063 3 12Bitlis 3 360 90 631 3 71Giresun 623 165 033 0 38Malatya 76 306 882 0 02Trabzon 404 290 303 0 14Bolu 194 218 246 0 09Gumushane 811 122 231 0 66Manisa 13 829 374 013 3 70Van 275 75 329 0 37Burdur 448 83 614 0 54Hakkari 310 24 980 1 24Maras 1 143 186 855 0 61Yozgat 1 635 209 474 0 78Bursa 34 543 401 595 8 60Hatay 1 037 Mardin 200 183 471 0 11Zonguldak 1 285 268 909 0 48Turkiye 463 549 13 648 270 3 40ElestirilerTurkiye Yunanistan nufus mubadelesi hakkindaki elestiriler genel olarak iki husus uzerinde toplanmaktadir Birincisi mubadelenin mecburi olmasidir Onca savas ve kotu muamelelere ragmen dogup buyudukleri resmi vatandasi olduklari ulkenin topraklarda kalan insanlarin temel bir insan hakki olan yerlesme ve seyahat hurriyeti aksine devletler arasi bir anlasma uzerine zorla yerlerinden edilerek dilleri ve kulturleri yabanci topraklara gonderilmesinin bir vatana iade degil surgune gonderme oldugu iddia edilmistir Ikinci elestiri hususu milliyet kistasinin dini aidiyet uzerinden anlasilmasidir Yani lisan olarak Turkce konusanlar dahil butun Ortodokslar Turkiye den Yunanistan a buna karsilik yine lisanina bakilmaksizin Musluman olan butun halklar Yunanistan dan Turkiye ye gonderilmistir Hal boyle iken Katolik ve Protestan Rumlar yerlerinde kalmistir Bu uygulama Osmanli millet sistemi anlayisinin hala islevsel oldugunu gostermektedir Ancak bu islevin suistimal edildigi Anadolu da Muslumanlarin yeni devletce kurulmak istenen ulusal birlige daha kolay uyum saglayacagi on kabulunde Muslumanlik kistasinin Turkluk kistasina baskin olmasinin etkili oldugu iddia edilmistir Kulturel etkilerInanca dayali olarak yapilan zorunlu mubadele sonrasi yasanan dram ve ayrilik Turk toplum yasaminda ve Balkanlarda yasan Turkler uzerinde derin kirilganliklar yaratmis mubadeleyi konu olan belgeseller filmler kitaplar ve muzikler yayimlanmistir Yonetmenligini Cagan Irmak in yaptigi sinema filmi Dedemin Insanlari ve anonim Selanik turkusu Bir Firtina Tuttu Bizi dikkat ceken eserler olmustur KaynakcaWikimedia Commons ta Turkiye Yunanistan nufus mubadelesi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Mariana Correia Letizia Dipasquale Saverio Mecca 2014 VERSUS Heritage for Tomorrow Ingilizce Firenze University Press s 69 ISBN 9788866557418 27 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Nisan 2022 Doumanis Nicholas 2013 Before the Nation Muslim Christian Coexistence and Its Destruction in Late Ottoman Anatolia Ingilizce OUP Oxford s 99 ISBN 9780199547043 30 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2022 Turk Yunan nufus mubadelesi sonucu Kocaeli ne iskan edilen gocmenler 1923 1930 10 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayhan Ates 2008 Abant Izzet Baysal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu sayfa 53 54 Turkiye ile Yunanistan arasinda mubadele meselesi 1923 1930 10 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ibrahim Erdal 2006 Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu sayfa 285 Bati Trakya Turkleri www hrw org 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2009 Bruce 2006 Twice A Stranger How Mass Expulsion Forged Modern Greece and Turkey Granta p 18 ISBN 1 86207 752 5 Yucel Bozdaglioglu Turk Yunan Nufus Mubadelesi ve Sonuclari ss 11 13 19 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2022 16 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Hulagu Ayhan 19 Aralik 2010 Zaman com tr 9 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ocak 2013 1 10 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde illere yerlestirilen mubadiller 2 10 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1927 il nufusu Lewis Bernard Modern Turkiye nin Dogusu Ceviren Metin Kiratli Turk Tarih Kurumu Ankara 2000 ISBN 9751603036 s 352 Emgili Fahriye Yunanistan dan Mersin e Koklerinden Koparilmis Hayatlar Bilge Kultur Sanat Yay 1 Basim Istanbul 2011 ISBN 978 605 5506 63 6 s 47 48 Bursa Selanik Gocmenleri 28 Kasim 2009 16 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2017