Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tayvan (basit: 台湾, geleneksel: 臺灣 ya da 台灣, pinyin: táiwān), Doğu Asya'da Çin'in ve Japonya'nın güneyinde, Filipinler'in kuzeyinde bir adadır. Günümüzde Tayvan adı, Tayvan (Formoza) adasıyla birlikte Büyük Okyanus'undaki ve adaları, Tayvan Boğazı'ndaki Penghu, ve Kinmen adaları gibi Çin Cumhuriyeti yönetimi altındaki topraklara işaret etmektedir.
| Tayvan 臺灣/台灣 | |
|---|---|
 | |
| Coğrafya | |
| Bölge | Uzak Doğu |
| Koordinatlar | 23°46′K 121°0′D / 23.767°K 121.000°D |
| Denizi | Büyük Okyanus |
| İklim | Astropikal |
| Yüzölçümü | 35,801 km2 |
| Zirve | 3.952 m |
| Siyasi | |
| Adadaki ülke(ler) | |
| Yerleşim yerleri | |
| Demografi | |
| Nüfus | 23,046,177 (2.009) |
| Etnik grup(lar) | Han Ulusu |
Coğrafya
Tayvan'ın başkenti Taipei'dir.
Tayvan adası Çin'in güneydoğu sahillerinden 200 km uzakta Tayvan boğazının karşısındadır.Yengeç dönencesi (23°5N) adanın ortasından Jiayi şehrinin yakınlarından geçer. Yüzölçümü 35.801 kilometrekare'dir. Doğu kıyıları oldukça dağlıktır. Kuzey-güney yönünde uzanan dağlar adanın 2/3'lik bölümünü oluşturur. Batı sahili ise düzdür; nüfusun büyük kesimi burada yerleşmiştir. Adanın uzunluğu yaklaşık 400 km; eni ise en geniş yerinde 144 km'yi bulur. Tayvan'ın en yüksek doruğu Yu Shan, 3.952 metredir. Adada Yu Shan'dan başka 3500 metreyi aşan beş doruk daha vardır.
Tayvan'da sub-tropikal iklimi görülür. Kış ayları genelde yağışlıdır. Mayıs ayında ise "Erik Yağmurları" görülür. Haziran-Eylül arasında oldukça sıcak ve nemli bir hava hakimdir. Kimi zaman Ağustos - Eylül aylarında şiddetli tayfunlar meydana gelir.
Tarih
Tayvan'da ilk insan yerleşimleri günümüzden 30.000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. 4.000 yıl önce ise bugün Tayvan aborijinleri (Çince: 原住民, pinyin: yuánzhùmín) olarak bilinen yerlilerin ataları adaya yerleşmiştir. Çinlilerin Ming Hanedanlığı döneminden başlayarak adaya yerleştikleri bilinmektedir.
1544'te adaya çıkan Portekizli denizciler buraya güzel ada anlamına gelen Ilha Formoza adını vermişler, ancak Tayvan'ı sömürgeleştirmeye kalkmamışlardır. Kısa süreli Hollanda Koloni Döneminin (1624-1662) ardından Tayvan Çin'e bağlanmıştır. Birinci Çin-Japon Savaşının ardından Qing Hanedanlığı tarafından Japonya'ya terk edilen ada, 1895-1945 yılları arasında Japon kolonisi olarak kalmış, 1945'te II. Dünya Savaşı sona erdikten sonra, o dönem Çin'e hakim olan Çin Cumhuriyeti'ne (ROC, 中華民國) iade edilmiştir.
İkinci Dünya Savaşı sonrası Çin'de Milliyetçi Parti (KMT,國民黨) ile Komünist Parti (ÇKP, 共產黨) arasında devam eden iç savaş 1949'da Komünist Partinin kesin zaferiyle sona ermiştir. Tayvan'a sığınan KMT lideri Chiang Kai-Shek (Çan Kayşek,蔣介石) Olağanüstü Hal ilan ederek, KMT dışında her tür partinin faaliyetlerini yasaklamıştır.
Soğuk Savaş nedeniyle Batıyla tüm ilişkileri kopan Çin'i, 1970'lerin başına kadar Birleşmiş Milletler'de Tayvan'daki Çin Cumhuriyeti temsil etmiştir. 1970'lerde ABD'nin Pingpong Diplomasisi sayesinde Çin ile ABD ilişkileri düzelmiş ve Çin (PRC) tüm Çin'i temsilen BM'ye kabul edilmiştir.
1975'te Chiang Kai-shek'in ölümü üzerine başlayan Tayvan'ın demokratikleşme süreci, 1978'de Başkanlığı devralan Chiang Ching-kuo döneminde hızlanmıştır, 1948'de yürürlüğe giren Olağanüstü Hal, 1987 yılında nihayet sona ermiştir. 1996 yılında seçimle işbaşına gelen ilk Tayvan Başkanı Lee Denghui'yi 2000 yılında Tayvan Bağımsızlığı taraftarı Chen Shuibian takip etmiştir.
Diplomatik Durumu
Tek Çin politikası uyarınca 1971'de Birleşmiş Milletlerin Çin Halk Cumhuriyeti'nin kabulü ve çoğu devletin Tayvan'ı tanımaktan vazgeçmesi Çin Cumhuriyetini dış ilişkiler alanında zor durumda bırakmıştır. Tayvan 1970'lerden bu yana, BM ve WHO, UNESCO gibi çeşitli BM kuruluşlarına yeniden katılabilmek için büyük bir çaba içerisindedir. Tayvan, Olimpiyatlar gibi uluslararası organizasyonlara ise Chinese Taipei ismiyle katılmaktadır.
Günümüzde ise, diplomatik olarak Çin Cumhuriyeti'ni tanıyan çoğu Afrika ve Orta Amerika'daki küçük ülkelerin dahil olduğu 23 ülke vardır. Buna karşılık pek çok ülke Tayvan'da yarı resmi temsilciliklerle (Örneğin, ABD Amerikan Kültür Derneği tarafından) temsil edilmektedir.
Halk
Tayvan'ın bugün 23 milyonu bulan nüfusunun %98'lik bölümü Çinlilerden (漢族, Han ulusu) oluşmaktadır. Bu etnik grubun %84'ünü günümüzde yerel Tayvanlı (Çince: 本省人; pinyin: Ben sheng ren) olarak bilinen daha erken dönemlerde adaya Kıta Çin'in Fujian bölgesinden gelmiş olan grup oluşturur. Yerel Tayvanlı'lar resmi dil Standart Çince'nin (Mandarin, Peking Çincesi) dışında Fujian'in yerel dillerinden Min-nan'ın bir kolu olan Tayvanca'yı yaygın olarak konuşur. Adaya gene erken dönemlerde göçetmiş olan Hakka'lar (Çince:客家人, pinyin: kejia ren) ise Çin'in Guangdong bölgesinden gelmektedir. Anadili Hakkaca olan bu etnik grup nüfusun %15'ini oluşturmaktadır. Çinli nüfusun geri kalan %14'lük bölümünü ise diğer eyaletlerden gelenler (外省人; Wai sheng ren) oluşturmaktadır. Bu terim 1949'ta kaybedilen iç savaşın ardından adaya sığınan Çinlileri anlatmak için kullanılır. Temelini Chiang Kai-shek'in askerleri ve KMT hükümetini destekleyen 1,3 milyon göçmenin oluşturduğu bu grubun bugünkü nüfustaki payı %13'tür. Diğer eyaletlerden gelenler Standart Çince'nin yanında geldikleri yörenin lehçesini konuşmaktadır.
Toplam Tayvan nüfusunun geriye kalan %2'ini ise 444.000'i bulan sayıları ile Tayvan aborjinleri oluşturmaktadır. Bugün hükûmetçe tanınan 12 kabile vardır: Amis, Atayal, Paiwan, Bunun, Puyuma, Rukai, Tsou, Saisiyat, Yami, Thao, Kavalan ve Taroko. Adaya 4.000 yıl önce yerleştikleri tahmin edilen Tayvan aborijinleri, genetik olarak Malay-Polinezyalı halklarına akrabadır. 12 kabilenin dilleri Ostronezyen dil ailesi içinde sınıflandırılmıştır. Tayvan halkının yaklaşık %93'ü Budizm, Konfüçyüsçülük ve Taoizm karışımı dinin mensuplarıdır. %4.5'i ise Protestan, Katolik ve diğer Hristiyan mensubu üyesidirler. Kalan %2,5 kesim ise İslam ve diğer dinlerin mensuplarıdırlar.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Flickr Taiwan Tag 5 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Tayvan Turizm Bakanlığı 11 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Tayvan Fotoğrafları 13 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tayvan basit 台湾 geleneksel 臺灣 ya da 台灣 pinyin taiwan Dogu Asya da Cin in ve Japonya nin guneyinde Filipinler in kuzeyinde bir adadir Gunumuzde Tayvan adi Tayvan Formoza adasiyla birlikte Buyuk Okyanus undaki ve adalari Tayvan Bogazi ndaki Penghu ve Kinmen adalari gibi Cin Cumhuriyeti yonetimi altindaki topraklara isaret etmektedir Tayvan 臺灣 台灣CografyaBolgeUzak DoguKoordinatlar23 46 K 121 0 D 23 767 K 121 000 D 23 767 121 000DeniziBuyuk OkyanusIklimAstropikalYuzolcumu amp 0000000000000035 801000 35 801 km2Zirve3 952 m SiyasiAdadaki ulke ler Cin CumhuriyetiYerlesim yerleriTaipeiTaichungKaohsiungDemografiNufus amp Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru Ifade hatasi Beklenmedik operatoru 23 046 177 2 009 Etnik grup lar Han UlusuCografyaUzaydan Tayvan in gorunusu Tayvan in baskenti Taipei dir Tayvan adasi Cin in guneydogu sahillerinden 200 km uzakta Tayvan bogazinin karsisindadir Yengec donencesi 23 5N adanin ortasindan Jiayi sehrinin yakinlarindan gecer Yuzolcumu 35 801 kilometrekare dir Dogu kiyilari oldukca dagliktir Kuzey guney yonunde uzanan daglar adanin 2 3 lik bolumunu olusturur Bati sahili ise duzdur nufusun buyuk kesimi burada yerlesmistir Adanin uzunlugu yaklasik 400 km eni ise en genis yerinde 144 km yi bulur Tayvan in en yuksek dorugu Yu Shan 3 952 metredir Adada Yu Shan dan baska 3500 metreyi asan bes doruk daha vardir Tayvan da sub tropikal iklimi gorulur Kis aylari genelde yagislidir Mayis ayinda ise Erik Yagmurlari gorulur Haziran Eylul arasinda oldukca sicak ve nemli bir hava hakimdir Kimi zaman Agustos Eylul aylarinda siddetli tayfunlar meydana gelir TarihTayvan da ilk insan yerlesimleri gunumuzden 30 000 yil oncesine kadar uzanmaktadir 4 000 yil once ise bugun Tayvan aborijinleri Cince 原住民 pinyin yuanzhumin olarak bilinen yerlilerin atalari adaya yerlesmistir Cinlilerin Ming Hanedanligi doneminden baslayarak adaya yerlestikleri bilinmektedir 1544 te adaya cikan Portekizli denizciler buraya guzel ada anlamina gelen Ilha Formoza adini vermisler ancak Tayvan i somurgelestirmeye kalkmamislardir Kisa sureli Hollanda Koloni Doneminin 1624 1662 ardindan Tayvan Cin e baglanmistir Birinci Cin Japon Savasinin ardindan Qing Hanedanligi tarafindan Japonya ya terk edilen ada 1895 1945 yillari arasinda Japon kolonisi olarak kalmis 1945 te II Dunya Savasi sona erdikten sonra o donem Cin e hakim olan Cin Cumhuriyeti ne ROC 中華民國 iade edilmistir Chiang Kai Shek Aniti Taipei Ikinci Dunya Savasi sonrasi Cin de Milliyetci Parti KMT 國民黨 ile Komunist Parti CKP 共產黨 arasinda devam eden ic savas 1949 da Komunist Partinin kesin zaferiyle sona ermistir Tayvan a siginan KMT lideri Chiang Kai Shek Can Kaysek 蔣介石 Olaganustu Hal ilan ederek KMT disinda her tur partinin faaliyetlerini yasaklamistir Soguk Savas nedeniyle Batiyla tum iliskileri kopan Cin i 1970 lerin basina kadar Birlesmis Milletler de Tayvan daki Cin Cumhuriyeti temsil etmistir 1970 lerde ABD nin Pingpong Diplomasisi sayesinde Cin ile ABD iliskileri duzelmis ve Cin PRC tum Cin i temsilen BM ye kabul edilmistir 1975 te Chiang Kai shek in olumu uzerine baslayan Tayvan in demokratiklesme sureci 1978 de Baskanligi devralan Chiang Ching kuo doneminde hizlanmistir 1948 de yururluge giren Olaganustu Hal 1987 yilinda nihayet sona ermistir 1996 yilinda secimle isbasina gelen ilk Tayvan Baskani Lee Denghui yi 2000 yilinda Tayvan Bagimsizligi taraftari Chen Shuibian takip etmistir Diplomatik DurumuTek Cin politikasi uyarinca 1971 de Birlesmis Milletlerin Cin Halk Cumhuriyeti nin kabulu ve cogu devletin Tayvan i tanimaktan vazgecmesi Cin Cumhuriyetini dis iliskiler alaninda zor durumda birakmistir Tayvan 1970 lerden bu yana BM ve WHO UNESCO gibi cesitli BM kuruluslarina yeniden katilabilmek icin buyuk bir caba icerisindedir Tayvan Olimpiyatlar gibi uluslararasi organizasyonlara ise Chinese Taipei ismiyle katilmaktadir Gunumuzde ise diplomatik olarak Cin Cumhuriyeti ni taniyan cogu Afrika ve Orta Amerika daki kucuk ulkelerin dahil oldugu 23 ulke vardir Buna karsilik pek cok ulke Tayvan da yari resmi temsilciliklerle Ornegin ABD Amerikan Kultur Dernegi tarafindan temsil edilmektedir HalkTayvan Halklari Tayvan in bugun 23 milyonu bulan nufusunun 98 lik bolumu Cinlilerden 漢族 Han ulusu olusmaktadir Bu etnik grubun 84 unu gunumuzde yerel Tayvanli Cince 本省人 pinyin Ben sheng ren olarak bilinen daha erken donemlerde adaya Kita Cin in Fujian bolgesinden gelmis olan grup olusturur Yerel Tayvanli lar resmi dil Standart Cince nin Mandarin Peking Cincesi disinda Fujian in yerel dillerinden Min nan in bir kolu olan Tayvanca yi yaygin olarak konusur Adaya gene erken donemlerde gocetmis olan Hakka lar Cince 客家人 pinyin kejia ren ise Cin in Guangdong bolgesinden gelmektedir Anadili Hakkaca olan bu etnik grup nufusun 15 ini olusturmaktadir Cinli nufusun geri kalan 14 luk bolumunu ise diger eyaletlerden gelenler 外省人 Wai sheng ren olusturmaktadir Bu terim 1949 ta kaybedilen ic savasin ardindan adaya siginan Cinlileri anlatmak icin kullanilir Temelini Chiang Kai shek in askerleri ve KMT hukumetini destekleyen 1 3 milyon gocmenin olusturdugu bu grubun bugunku nufustaki payi 13 tur Diger eyaletlerden gelenler Standart Cince nin yaninda geldikleri yorenin lehcesini konusmaktadir Toplam Tayvan nufusunun geriye kalan 2 ini ise 444 000 i bulan sayilari ile Tayvan aborjinleri olusturmaktadir Bugun hukumetce taninan 12 kabile vardir Amis Atayal Paiwan Bunun Puyuma Rukai Tsou Saisiyat Yami Thao Kavalan ve Taroko Adaya 4 000 yil once yerlestikleri tahmin edilen Tayvan aborijinleri genetik olarak Malay Polinezyali halklarina akrabadir 12 kabilenin dilleri Ostronezyen dil ailesi icinde siniflandirilmistir Tayvan halkinin yaklasik 93 u Budizm Konfucyusculuk ve Taoizm karisimi dinin mensuplaridir 4 5 i ise Protestan Katolik ve diger Hristiyan mensubu uyesidirler Kalan 2 5 kesim ise Islam ve diger dinlerin mensuplaridirlar Kaynakca a b c d e Nijman Jan 2020 Geography Realms Regions and Concepts 20 bas Wiley ISBN 978 1119607410 Dis baglantilarFlickr Taiwan Tag 5 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tayvan Turizm Bakanligi 11 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tayvan Fotograflari 13 Kasim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde