Ters itme, revers veya itme tersindirme, bir uçak motorunun itme kuvvetinin geçici olarak saptırılmasıdır, böylece motorun itiş gücü uçağın önüne doğru yönlendirilerek uçağın yavaşlaması sağlanır. Ters itme sistemleri, iniş esnasında uçağın iniş takımının yere temasından hemen sonra yavaşlamaya yardımcı olmak, frenlerdeki aşınmayı azaltmak ve daha kısa iniş mesafeleri sağlamak için birçok jet uçağında bulunur. Bu tür cihazlar uçağı önemli ölçüde etkiler ve havayollarının güvenli operasyonları için önemli kabul edilir. Ölümcül olanlar dahil olmak üzere, itme geri dönüş sistemlerini içeren kazalar olmuştur.
Jet uçaklardaki ters itme sistemlerine benzer amaçla değişken hatveli pervanelere sahip uçaklarda pervane hatvesi negatif olacak şekilde değiştirilerek uçağın yavaşlaması sağlanabilir. Bir gemi için eşdeğer kavrama tornistan denir.
İlke ve kullanım alanları
Bir uçağın iniş süreci, uçağın piste teker koyması, taksi hızına yavaşlaması ve nihayetinde tamamen durmasından oluşur. Bununla birlikte, çoğu ticari jet motoru rölantide olsa bile ileri yönde itme üretmeye devam eder. Çoğu modern uçağın iniş takımının frenleri normal koşullarda uçağı durdurmak için yeterlidir, ancak güvenlik amacıyla ve frenler üzerindeki stresi azaltmak için başka bir yavaşlama yöntemine ihtiyaç vardır. Pistte kar veya yağmur gibi faktörlerin frenlerin etkinliğini azalttığı kötü hava içeren senaryolarda ve gibi acil durumlarda bu ihtiyaç daha belirgindir.
Basit ve etkili bir yöntem, jet motorunun egzoz akışının yönünü tersine çevirmek ve yavaşlamak için motorun gücünü kullanmaktır. İdeal durum egzoz gazlarının akış yönünü tersine çevirerek doğrudan ileriye doğru yönlendirmektir; ancak aerodinamik nedenlerle bu mümkün değildir. Ters itme sistemlerinde egzoz gazları en iyi verimi alabilmek için 135° açıyla saptırılır. Ters itme uçağın havadaki hızını azaltmak için uçuş esnasında da kullanılabilir, ancak bu modern uçaklarda yaygın değildir. Jet motorlarında yaygın olarak kullanılan üç tip itme geri vites sistemi vardır: hedef (İngilizce: target), deniz kabuğu (İngilizce: clam-shell) ve soğuk akış (İngilizce: cold stream) sistemleri. Değişken hatveli pervanelerle donatılmış bazı pervaneli uçaklar, pervane kanatlarının hatvesini (açısını) değiştirerek itmeyi tersine çevirebilir. Ticari jet yolcu uçaklarının çoğu bu tür cihazlara sahiptir; askeri havacılıkta da uygulamaları vardır.
Ters itme sistemi çeşitleri
Küçük uçaklar, özel uygulamalar haricinde, tipik olarak ters itme sistemlerine sahip değildir. Öte yandan, büyük uçaklar (12.500 pound'dan ağır olanlar) neredeyse her zaman ters itme yeteneğine sahiptir. Pistonlu motor, turboprop ve jet uçaklarının hepsi itme geri dönüş sistemlerini içerecek şekilde tasarlanabilir.
Pervaneli uçaklar
Pervaneli uçaklar, kontrol edilebilir hatveli pervanelerinin açısını değiştirerek ters itme kuvveti üretebilir, böylece pervaneler itme kuvvetlerini ileri doğru yönlendirir. Bu ters itme özelliği, kontrol edilebilir hatve pervanelerin geliştirilmesi ile pervane kanatlarının açısını değiştirerek çok çeşitli koşullar altında motor gücünü verimli bir şekilde kullanmak için kullanılabilir hale geldi. Tek motorlu uçaklarda ters itme sistemi genellikle yoktur. Bununla birlikte, ,Cessna 208 Caravan ve Pilatus PC-6 Porter gibi bazı tek motorlu turboprop uçaklarda bu özellik mevcuttur.[]
Ters itme özelliğinin özel bir uygulaması, çok motorlu deniz uçakları ve uçan gemilerde kullanımıdır. Bu uçaklar suya inerken geleneksel bir frenleme yöntemine sahip değildir; yavaşlamak veya durdurmak için manevra kabiliyetlerine, ters itme gücüne ve suyun sürüklenmesine güvenmelidir. Ek olarak, su üzerinde manevra yapmak için genellikle ters itme gereklidir, ters itme sistemleri bir rıhtım veya plajdan ayrılmak için gerekli olabilecek keskin dönüşler yapmak veya uçağı geriye doğru itmek için kullanılır.[]
Jet uçaklar
Jet motorları kullanan uçaklarda ters itme, jet egzozunun ileri yönlendirilmesi ile sağlanır. Motor ters yönde dönmez; bunun yerine egzoz gazlarını ileriye doğru yönlendirmek için itme ters çevirme cihazları kullanılır. Yüksek , itme gücünün çoğunluğu fan hava akışı ile üretildiğinden, genellikle sadece bu akışın yönünü değiştirerek itişi tersine çevirir. Yaygın kullanılan üç jet motoru itme geri dönüş sistemi vardır:
Hedef tipi
Hedef tipi ters itme sistemi, sıcak gaz akışını tersine çevirmek için bir çift hidrolik olarak çalıştırılan 'kova' tipi kapı kullanır. İleri itme için bu kapılar motorun nozulu önüne getirilerek egzoz gazının yönü değiştirilir. Bu sistem ilk kez Boeing 707'de uygulanmıştır, bugün hala yaygın olan şekilde iki ters çevirici kova, menteşeye yerleştirildiğinde egzozun arkaya doğru akışını engeller ve gazları ileriye doğru bir açıyla yönlendirir. Bu tip ters çevirici, çalışması esnasında motorun arkasında görülebilir.
Deniz kabuğu tipi
Deniz kabuğu tipi sistemler pnömatik olarak çalıştırılır. Etkinleştirildiğinde ters yönlü kanalları açmak ve normal egzoz çıkışını kapatmak için döner ve itmenin ileri yönlendirilmesine neden olur. Kademeli ters itme sistemi turbofan motorlarda yaygın olarak kullanılır. Turbojet motorlarda, deniz kabuğu tipi sistem sadece fan hava akışını kullandığından ve ileri itme gücü üretmeye devam eden motor ana türbinini etkilemediğinden, bu sistem hedef tipi sistemden daha az etkilidir.
Soğuk akış tipi
Turbojet ve düşük bypasslı turbofan motorlarda kullanılan iki tipe ek olarak, bazı yüksek bypasslı turbofan motorlarda üçüncü tip bir itme ters çevirici bulunur. Yüksek bypass oranlı motorlarda bypass kanalındaki kapılar, motorun fan bölümü tarafından hızlanan ancak yanma odasından geçmeyen (bypass havası olarak adlandırılır) havayı ters itme sağlayacak şekilde yönlendirmek için kullanılır. Soğuk akış tüpü ters itki sistemi bir hava motoru tarafından etkinleştirilir. Motorun normal çalışma esnasında ters itme kapıları kapalıdır. Ters itme modunda ise sistem, hava akışını ters yönde yönlendirmek için kapıları açar. Bu sistem hem fanın hem de motor türbininin egzoz akışını yönlendirebilir.
Soğuk akış sistemi yapısal bütünlüğü, güvenilirliği ve çok yönlülüğü ile bilinir. Ters itme aktivasyonu sırasında, uçak motoru çevresine monte edilen bir manşon, motor fan akışını yeniden yönlendiren kapıları ortaya çıkarmak için arkaya hareket eder. Bu tarz itme ters çevirme sistemleri ağır olabilir ve büyük motorları barındıran nacellere entegre etmek zor olabilir.
Kullanım
Kokpitlerin çoğunda, ters itme sistemi motor gaz kolları rölanti ayarındayken geri çekilerek aktif hale getirilir. Ters itme tipik olarak aerodinamik kaldırma ve yüksek hızın iniş takımında bulunan frenlerin etkinliğini sınırladığı durumlarda yavaşlamayı iyileştirmek için iniş takımlarının yere temasından hemen sonra genellikle spoilerler ile birlikte uygulanır. Ters itme kuvveti, motor gaz kollarına bağlı kollar kullanılarak veya gaz kollarını bir ters itme 'geçidine' hareket ettirerek daima manuel olarak seçilir.
Ters itme ile sağlanan erken yavaşlama, iniş mesafesini %25 veya daha fazla azaltabilir. Ancak havacılık regülasyonları düzenlemeler, bir uçağın tarifeli havayolu hizmetinin bir parçası olarak bir havaalanına inişe uygunluk sertifikası alabilmesi için itme tersine çevirme kullanmadan piste inebilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Uçağın hızı azaldıktan sonra ters itki sistemi, motorun yerdeki şeyleri içine çekmesini ve yabancı cisim hasarına uğramasını önlemek için kapatılır. Koşullar gerektiriyorsa, ters itme durmak için veya hatta uçağı geriye itmek için kullanılabilir, ancak uçak römorkörleri bu amaç için daha yaygın olarak kullanılır. Ters itme, uçağı havaalanı kapısından geri itmek için kullanıldığı zaman bu manevra olarak adlandırılır. Bazı üreticiler buzlu koşullar altında bu prosedürün kullanılmasına karşı uyarırlar; kar veya sulu karla kaplı zeminde ters itme, sulu kar, su ve buz çözücülerin havaya karışmasına ve kanat yüzeylerine yapışmasına neden olabilir.
Ters itme kuvvetinin tam gücü istenmiyorsa, sistem gaz kelebeği tam güçten daha düşük bir değere ayarlanmış, hatta rölanti gücüne bile ayarlanmış olarak çalıştırılabilir; bu motor bileşenlerindeki stresi ve aşınmayı azaltır. Özellikle buzlu veya kaygan koşullarda veya motorun jet itişinin çevrede hasara neden olabileceği durumlarda, motorların rölantideki itme gücünü ortadan kaldırmak için bazen ters itme seçilir.[]
Uçuş sırasında çalışma
Bazı uçaklar, özellikle bazı Sovyet ve Rus uçakları uçuşta güvenli bir şekilde ters itmeyi kullanabilirler, ancak bunların çoğu pervanelidir. Birçok ticari uçak uçuş esnasında ters itme sistemlerini çalıştıramaz. Uçuş sırasında ters itmenin çeşitli avantajları vardır. Hızlı yavaşlama sağlayarak çabuk hız değişimi sağlar. Ayrıca, normalde dik dalışlarla ilişkili hız artışını önleyerek, özellikle savaş bölgeleri gibi düşman ortamlarda ve iniş için dik açılı yaklaşmalar yaparken faydalı olabilecek hızlı irtifa kaybına izin verir.[]
Douglas DC-8 serisi uçaklar, 1959'da hizmete girmesinden bu yana uçuş sırasında ters itme kullanabilirler. Ters itme kabul edilebilir hızlarda hızlı alçalmayı kolaylaştırmak için güvenli ve etkilidir, ancak uçağın önemli ölçüde sarsılmasına sebep olur. Bu nedenle kullanımı yolcu uçuşlarında daha az yaygındı ve yolcu konforunun bir sorun olmadığı kargo ve havalimanı değiştirme uçuşlarında daha yaygındı.
120 ile 180 koltuklu bir uçak olan Hawker Siddeley Trident, ters itme kullanarak 10.000 ft/dakika (3.050 m/dakika) orana dek çabuk alçalma kabiliyetine sahipti, ancak bu özellik nadiren kullanılmıştır.
Concorde süpersonik uçağı alçalma oranını artırmak için havada ters itme kullanabilir. Sadece içteki motorlarda yer alan ve sadece subsonik uçuşta ve uçak 30.000 feet'in (9.144 metre) altında kullanılabilen sistem ile uçağın alçalma oranı 10.000 ft / dakikadır.[]
Boeing C-17 Globemaster III, uçuşta ters itme kullanan birkaç modern uçaktan biridir. Boeing tarafından üretilen uçaklar, dik taktik alçalmaları kolaylaştırmak için savaş durumunda dört motora da ters itme gücü uygulayarak 15.000 ft/dak (4.600 m/dak) orana kadar alçalma sağlayabilir. 1969'da hizmete giren Lockheed C-5 Galaxy de içteki iki motorunda uçuş sırasında ters itme özelliğine sahiptir.
Kasım 2005'te emekliye ayrılan İsveç savaş uçağı Saab 37 Viggen, hem inişten önce havadayken hem de iniş sonrasında ve taksi esnasında ters itme sistemini kullanabiliyordu. Bu sayede uçak kısa mesafede iniş yapabiliyor ve İsveç'teki birçok yolu savaş esnasında iniş pisti olarak kullanabiliyordu.
Son derece modifiye edilmiş bir olan , Uzay Mekiği aerodinamiğini simüle etmeye yardımcı olmak için uçuşta ters itme sistemiyle donatılmıştı, böylece astronotlar iniş simülasyonları yapabiliyorlardı. Rus Buran uzay mekiğini simüle etmesi için değiştirilmiş Tupolev Tu-154'te de benzer bir teknik kullanılmıştır.[]
Etki
Üretilen itme ve güç uçağın hızı ile orantılıdır, bu da ters itmeyi yüksek hızlarda daha etkili kılar. Maksimum etki için, iniş takımının yere temasından hemen sonra uygulanmalıdır. Düşük hızlarda etkinleştirilirse motorlarda yabancı cisim hasarı mümkündür. Hem ters itme etkisi hem de spoilerin etkisi nedeniyle, iniş esnasında anlık olarak uygulanan ters itmenin uçağı bir anlığına tekrar havaya kaldırması tehlikesi vardır. Böyle bir olaya yatkın olan uçak modellerinin pilotları, ters itme uygulamadan önce yerde sağlam bir pozisyon elde etmeye dikkat etmelidir. Burun tekerleği yerle temas etmeden önce uygulanırsa, uçağın burun tekerleği ile yönlendirilmesi, yön kontrolünü sağlamanın tek yolu olduğundan, uçağın daha yüksek ters itme olan tarafa doğru kontrol edilemeyen bir şekilde sapmasına sebep olacak asimetrik itme riski vardır.
Ters itme modu, uçak çalışma süresinin sadece bir kısmı için kullanılır, ancak uçakları tasarım, ağırlık, , performans ve maliyet açısından büyük ölçüde etkiler. Bu dezavantajlar önemlidir, ancak ters itme sistemleri fren kuvveti, iniş sırasında yön kontrolü, normal frenleme etkinliğinin azaldığı kirli pistlerde kalkış iptali ve yer operasyonlarında ilave güvenlik sağlanması için yardımcı olur. Havayolları, ters itme sistemlerini maksimum uçak işletim güvenliğine ulaşmanın hayati bir parçası olarak görmektedir.
Ters itme ile ilgili kazalar ve olaylar
Uçuş sırasında ters itme sistemlerinin çalıştırılması, birçok uçağın düşmesine doğrudan katkıda bulundu:
- 11 Şubat 1978'de, bir Boeing 737-200 olan , iniş iptali gerçekleştirirken düştü. Sol itme ters çeviricisi düzgün bir şekilde kapanmamıştı; tırmanış sırasında açılarak uçağın sola dönmesine ve düşmesine neden oldu. 5 mürettebat ve 44 yolcudan sadece 6 yolcu ve bir uçuş görevlisi hayatta kaldı.
- 9 Şubat 1982'de , Tokyo Haneda Havaalanı'na iniş esnasında düştü. Douglas DC-8 tipi uçak, dört motorundan ikisine zihinsel olarak dengesiz kaptan pilot tarafından kasıtlı olarak ters itme uygulanması sonucu piste 1.000 fit (300 m) mesafede düştü; kaza 24 yolcunun ölümüyle sonuçlandı.
- 29 Ağustos 1990'da, Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri'ne ait bir Lockheed C-5 Galaxy, Almanya'daki Ramstein Hava Üssü'nden kalkışından kısa bir süre sonra düştü. Uçak pistten tırmanmaya başladığında, itme ters çeviricilerinden biri aniden devreye girdi. Bu, uçağın kontrolünün kaybına ve müteakip kazaya neden oldu. Uçaktaki 17 kişiden dördü kazadan sağ kurtuldu.
- 26 Mayıs 1991'de uçuşunda sol motorun itme ters çeviricisinin yanlışlıkla açılması, uçağın hızlı bir dalış yapmasına ve havada parçalanmasına neden oldu.Boeing 767-300ER tipi uçaktaki 213 yolcu ve 10 mürettebatın tamamı öldü.
- 31 Ekim 1996'da, uçuşu, Brezilya'nın São Paulo kentindeki kalkışından kısa bir süre sonra iki apartman ve birkaç eve çarparak düştü. Kazada 90 yolcu ve 6 mürettebat üyesi ile 3 kişi öldü. Fokker 100 tipi uçağın sağ motorundaki arızalı bir itme geri döndürücüsünün komutları almaması sonucu düştüğü belirlendi.
- 10 Şubat 2004'te uçuşu yaklaşırken düştü. Uçaktaki 46 yolcu ve mürettebattan toplam 43'ü öldü. Müfettişler Fokker 50 tipi uçağın pilotlarının zamanından önce pervaneleri ters itme moduna döndürdüklerini ve uçağın kontrolünü kaybetmelerine neden olduklarını belirledi.
- 17 Temmuz 2007'de , São Paulo, Brezilya'daki iniş yaptıktan sonra bir Shell benzin istasyonuna, arabalara ve son olarak da TAM Express binasına çarptı. Airbus A320 tipi uçaktaki 187 kişi ve yerde 12 kişi olmak üzere toplam 199 kişi öldü. Kaza, sağ motorun itme geri çeviricisindeki bir arızaya bağlandı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d Federal Aviation Administration (1 Eylül 2011). Airplane Flying Handbook:Faa-h-8083-3a. Skyhorse Publishing Inc. ss. 635-638. ISBN . Erişim tarihi: 9 Temmuz 2013.
- ^ a b Phil Croucher (1 Mart 2004). JAR Professional Pilot Studies. Lulu.com. ss. 3-23. ISBN . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2013.
- ^ a b Claire Soares (1 Nisan 2011). Gas Turbines: A Handbook of Air, Land and Sea Applications. Butterworth-Heinemann. ss. 315-319, 359. ISBN . 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2013.
- ^ a b c d e . Purdue AAE Propulsion. 13 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
- ^ a b c Bernie MacIsaac; Roy Langton (6 Eylül 2011). Gas Turbine Propulsion Systems. John Wiley & Sons. ss. 152-155. ISBN . 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2013.
- ^ . Pacific Aerospace. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2013.
- ^ "Boeing's Jet Stratoliner." Popular Science, July 1954, p. 24.
- ^ a b Scott C. Asbury; Jeffrey A. Yetter (2000). Static Performance of Six Innovative Thrust Reverser Concepts for Subsonic Transport Applications: Summary of the NASA Langley Innovative Thrust Reverser Test Program. Diane Publishing. ss. 1-2. ISBN . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
- ^ "Safe Winter Operations". Boeing Corp. 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2020.
- ^ . jalopnik.com. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2018.
- ^ "Accident Database: Accident Synopsis 02091982". airdisaster.com. 30 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Nisan 2018.
- ^ Stokes, Henry Scott. "Cockpit Fight Reported on Jet That Crashed in Tokyo 2 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .," The New York Times. 14 February 1982. Retrieved on 10 November 2011.
- ^ "Troubled Pilot". Time. 1 Mart 1982. 2 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.
- ^ "26 May 1991 – Lauda 004". Tailstrike.com: Database. 23 Eylül 2004. 29 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Aralık 2006.
Dış bağlantılar
- İniş Mesafesini Azaltma 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- "Frenleme için negatif itme gücü sağlayabilen Power Jets itme spoileri" 20 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - 1945 Power Jets ters itme cihazını gösteren yeni motor geliştirmeleri hakkında uçuş makalesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ters itme revers veya itme tersindirme bir ucak motorunun itme kuvvetinin gecici olarak saptirilmasidir boylece motorun itis gucu ucagin onune dogru yonlendirilerek ucagin yavaslamasi saglanir Ters itme sistemleri inis esnasinda ucagin inis takiminin yere temasindan hemen sonra yavaslamaya yardimci olmak frenlerdeki asinmayi azaltmak ve daha kisa inis mesafeleri saglamak icin bircok jet ucaginda bulunur Bu tur cihazlar ucagi onemli olcude etkiler ve havayollarinin guvenli operasyonlari icin onemli kabul edilir Olumcul olanlar dahil olmak uzere itme geri donus sistemlerini iceren kazalar olmustur Airbus A321 in CFM56 motorunda yer alan itme ters ceviriciler Jet ucaklardaki ters itme sistemlerine benzer amacla degisken hatveli pervanelere sahip ucaklarda pervane hatvesi negatif olacak sekilde degistirilerek ucagin yavaslamasi saglanabilir Bir gemi icin esdeger kavrama tornistan denir Ilke ve kullanim alanlariTers itme sistemine sahip cok az sayida savas ucagindan biri olan Panavia Tornado nun RB 199 motorunun hedef tipi ters itme sistemi yari aktif durumda Bir ucagin inis sureci ucagin piste teker koymasi taksi hizina yavaslamasi ve nihayetinde tamamen durmasindan olusur Bununla birlikte cogu ticari jet motoru rolantide olsa bile ileri yonde itme uretmeye devam eder Cogu modern ucagin inis takiminin frenleri normal kosullarda ucagi durdurmak icin yeterlidir ancak guvenlik amaciyla ve frenler uzerindeki stresi azaltmak icin baska bir yavaslama yontemine ihtiyac vardir Pistte kar veya yagmur gibi faktorlerin frenlerin etkinligini azalttigi kotu hava iceren senaryolarda ve gibi acil durumlarda bu ihtiyac daha belirgindir Basit ve etkili bir yontem jet motorunun egzoz akisinin yonunu tersine cevirmek ve yavaslamak icin motorun gucunu kullanmaktir Ideal durum egzoz gazlarinin akis yonunu tersine cevirerek dogrudan ileriye dogru yonlendirmektir ancak aerodinamik nedenlerle bu mumkun degildir Ters itme sistemlerinde egzoz gazlari en iyi verimi alabilmek icin 135 aciyla saptirilir Ters itme ucagin havadaki hizini azaltmak icin ucus esnasinda da kullanilabilir ancak bu modern ucaklarda yaygin degildir Jet motorlarinda yaygin olarak kullanilan uc tip itme geri vites sistemi vardir hedef Ingilizce target deniz kabugu Ingilizce clam shell ve soguk akis Ingilizce cold stream sistemleri Degisken hatveli pervanelerle donatilmis bazi pervaneli ucaklar pervane kanatlarinin hatvesini acisini degistirerek itmeyi tersine cevirebilir Ticari jet yolcu ucaklarinin cogu bu tur cihazlara sahiptir askeri havacilikta da uygulamalari vardir Ters itme sistemi cesitleriKucuk ucaklar ozel uygulamalar haricinde tipik olarak ters itme sistemlerine sahip degildir Ote yandan buyuk ucaklar 12 500 pound dan agir olanlar neredeyse her zaman ters itme yetenegine sahiptir Pistonlu motor turboprop ve jet ucaklarinin hepsi itme geri donus sistemlerini icerecek sekilde tasarlanabilir Pervaneli ucaklar E 2C Hawkeye in degisken hatve pervaneleri source source source source Hedef tipi ters itme sisteminin calismasiFokker 100 un motorlarinda yer alan kova tipi itme ters cevirici Pervaneli ucaklar kontrol edilebilir hatveli pervanelerinin acisini degistirerek ters itme kuvveti uretebilir boylece pervaneler itme kuvvetlerini ileri dogru yonlendirir Bu ters itme ozelligi kontrol edilebilir hatve pervanelerin gelistirilmesi ile pervane kanatlarinin acisini degistirerek cok cesitli kosullar altinda motor gucunu verimli bir sekilde kullanmak icin kullanilabilir hale geldi Tek motorlu ucaklarda ters itme sistemi genellikle yoktur Bununla birlikte Cessna 208 Caravan ve Pilatus PC 6 Porter gibi bazi tek motorlu turboprop ucaklarda bu ozellik mevcuttur kaynak belirtilmeli Ters itme ozelliginin ozel bir uygulamasi cok motorlu deniz ucaklari ve ucan gemilerde kullanimidir Bu ucaklar suya inerken geleneksel bir frenleme yontemine sahip degildir yavaslamak veya durdurmak icin manevra kabiliyetlerine ters itme gucune ve suyun suruklenmesine guvenmelidir Ek olarak su uzerinde manevra yapmak icin genellikle ters itme gereklidir ters itme sistemleri bir rihtim veya plajdan ayrilmak icin gerekli olabilecek keskin donusler yapmak veya ucagi geriye dogru itmek icin kullanilir kaynak belirtilmeli Jet ucaklar Jet motorlari kullanan ucaklarda ters itme jet egzozunun ileri yonlendirilmesi ile saglanir Motor ters yonde donmez bunun yerine egzoz gazlarini ileriye dogru yonlendirmek icin itme ters cevirme cihazlari kullanilir Yuksek itme gucunun cogunlugu fan hava akisi ile uretildiginden genellikle sadece bu akisin yonunu degistirerek itisi tersine cevirir Yaygin kullanilan uc jet motoru itme geri donus sistemi vardir Hedef tipi Hedef tipi ters itme sistemi sicak gaz akisini tersine cevirmek icin bir cift hidrolik olarak calistirilan kova tipi kapi kullanir Ileri itme icin bu kapilar motorun nozulu onune getirilerek egzoz gazinin yonu degistirilir Bu sistem ilk kez Boeing 707 de uygulanmistir bugun hala yaygin olan sekilde iki ters cevirici kova menteseye yerlestirildiginde egzozun arkaya dogru akisini engeller ve gazlari ileriye dogru bir aciyla yonlendirir Bu tip ters cevirici calismasi esnasinda motorun arkasinda gorulebilir Deniz kabugu tipi Deniz kabugu tipi sistemler pnomatik olarak calistirilir Etkinlestirildiginde ters yonlu kanallari acmak ve normal egzoz cikisini kapatmak icin doner ve itmenin ileri yonlendirilmesine neden olur Kademeli ters itme sistemi turbofan motorlarda yaygin olarak kullanilir Turbojet motorlarda deniz kabugu tipi sistem sadece fan hava akisini kullandigindan ve ileri itme gucu uretmeye devam eden motor ana turbinini etkilemediginden bu sistem hedef tipi sistemden daha az etkilidir da yer alan Rolls Royce Conway turbofan motorlarinin deniz kabugu tipi ters itme sistemi Soguk akis tipi un CFM 56 motorlarinda gorulen doner kapi ters itme sistemi Turbojet ve dusuk bypassli turbofan motorlarda kullanilan iki tipe ek olarak bazi yuksek bypassli turbofan motorlarda ucuncu tip bir itme ters cevirici bulunur Yuksek bypass oranli motorlarda bypass kanalindaki kapilar motorun fan bolumu tarafindan hizlanan ancak yanma odasindan gecmeyen bypass havasi olarak adlandirilir havayi ters itme saglayacak sekilde yonlendirmek icin kullanilir Soguk akis tupu ters itki sistemi bir hava motoru tarafindan etkinlestirilir Motorun normal calisma esnasinda ters itme kapilari kapalidir Ters itme modunda ise sistem hava akisini ters yonde yonlendirmek icin kapilari acar Bu sistem hem fanin hem de motor turbininin egzoz akisini yonlendirebilir Soguk akis sistemi yapisal butunlugu guvenilirligi ve cok yonlulugu ile bilinir Ters itme aktivasyonu sirasinda ucak motoru cevresine monte edilen bir manson motor fan akisini yeniden yonlendiren kapilari ortaya cikarmak icin arkaya hareket eder Bu tarz itme ters cevirme sistemleri agir olabilir ve buyuk motorlari barindiran nacellere entegre etmek zor olabilir Bir Boeing 777 300 un aktive edilmis soguk akis tipi itme ters ceviricisi KullanimBir Boeing 747 8 de gorulen ve ana gaz kollarinin onunde yer alan ters itme kollari Kokpitlerin cogunda ters itme sistemi motor gaz kollari rolanti ayarindayken geri cekilerek aktif hale getirilir Ters itme tipik olarak aerodinamik kaldirma ve yuksek hizin inis takiminda bulunan frenlerin etkinligini sinirladigi durumlarda yavaslamayi iyilestirmek icin inis takimlarinin yere temasindan hemen sonra genellikle spoilerler ile birlikte uygulanir Ters itme kuvveti motor gaz kollarina bagli kollar kullanilarak veya gaz kollarini bir ters itme gecidine hareket ettirerek daima manuel olarak secilir Ters itme ile saglanan erken yavaslama inis mesafesini 25 veya daha fazla azaltabilir Ancak havacilik regulasyonlari duzenlemeler bir ucagin tarifeli havayolu hizmetinin bir parcasi olarak bir havaalanina inise uygunluk sertifikasi alabilmesi icin itme tersine cevirme kullanmadan piste inebilmesi gerektigini belirtmektedir Ucagin hizi azaldiktan sonra ters itki sistemi motorun yerdeki seyleri icine cekmesini ve yabanci cisim hasarina ugramasini onlemek icin kapatilir Kosullar gerektiriyorsa ters itme durmak icin veya hatta ucagi geriye itmek icin kullanilabilir ancak ucak romorkorleri bu amac icin daha yaygin olarak kullanilir Ters itme ucagi havaalani kapisindan geri itmek icin kullanildigi zaman bu manevra olarak adlandirilir Bazi ureticiler buzlu kosullar altinda bu prosedurun kullanilmasina karsi uyarirlar kar veya sulu karla kapli zeminde ters itme sulu kar su ve buz cozuculerin havaya karismasina ve kanat yuzeylerine yapismasina neden olabilir Ters itme kuvvetinin tam gucu istenmiyorsa sistem gaz kelebegi tam gucten daha dusuk bir degere ayarlanmis hatta rolanti gucune bile ayarlanmis olarak calistirilabilir bu motor bilesenlerindeki stresi ve asinmayi azaltir Ozellikle buzlu veya kaygan kosullarda veya motorun jet itisinin cevrede hasara neden olabilecegi durumlarda motorlarin rolantideki itme gucunu ortadan kaldirmak icin bazen ters itme secilir kaynak belirtilmeli Ucus sirasinda calisma Boeing C 17 Globemaster III te powerback in sebep oldugu ve gorunur hale gelmis bir girdap Bazi ucaklar ozellikle bazi Sovyet ve Rus ucaklari ucusta guvenli bir sekilde ters itmeyi kullanabilirler ancak bunlarin cogu pervanelidir Bircok ticari ucak ucus esnasinda ters itme sistemlerini calistiramaz Ucus sirasinda ters itmenin cesitli avantajlari vardir Hizli yavaslama saglayarak cabuk hiz degisimi saglar Ayrica normalde dik dalislarla iliskili hiz artisini onleyerek ozellikle savas bolgeleri gibi dusman ortamlarda ve inis icin dik acili yaklasmalar yaparken faydali olabilecek hizli irtifa kaybina izin verir kaynak belirtilmeli Douglas DC 8 serisi ucaklar 1959 da hizmete girmesinden bu yana ucus sirasinda ters itme kullanabilirler Ters itme kabul edilebilir hizlarda hizli alcalmayi kolaylastirmak icin guvenli ve etkilidir ancak ucagin onemli olcude sarsilmasina sebep olur Bu nedenle kullanimi yolcu ucuslarinda daha az yaygindi ve yolcu konforunun bir sorun olmadigi kargo ve havalimani degistirme ucuslarinda daha yaygindi 120 ile 180 koltuklu bir ucak olan Hawker Siddeley Trident ters itme kullanarak 10 000 ft dakika 3 050 m dakika orana dek cabuk alcalma kabiliyetine sahipti ancak bu ozellik nadiren kullanilmistir Concorde supersonik ucagi alcalma oranini artirmak icin havada ters itme kullanabilir Sadece icteki motorlarda yer alan ve sadece subsonik ucusta ve ucak 30 000 feet in 9 144 metre altinda kullanilabilen sistem ile ucagin alcalma orani 10 000 ft dakikadir kaynak belirtilmeli Boeing C 17 Globemaster III ucusta ters itme kullanan birkac modern ucaktan biridir Boeing tarafindan uretilen ucaklar dik taktik alcalmalari kolaylastirmak icin savas durumunda dort motora da ters itme gucu uygulayarak 15 000 ft dak 4 600 m dak orana kadar alcalma saglayabilir 1969 da hizmete giren Lockheed C 5 Galaxy de icteki iki motorunda ucus sirasinda ters itme ozelligine sahiptir Kasim 2005 te emekliye ayrilan Isvec savas ucagi Saab 37 Viggen hem inisten once havadayken hem de inis sonrasinda ve taksi esnasinda ters itme sistemini kullanabiliyordu Bu sayede ucak kisa mesafede inis yapabiliyor ve Isvec teki bircok yolu savas esnasinda inis pisti olarak kullanabiliyordu Son derece modifiye edilmis bir olan Uzay Mekigi aerodinamigini simule etmeye yardimci olmak icin ucusta ters itme sistemiyle donatilmisti boylece astronotlar inis simulasyonlari yapabiliyorlardi Rus Buran uzay mekigini simule etmesi icin degistirilmis Tupolev Tu 154 te de benzer bir teknik kullanilmistir kaynak belirtilmeli EtkiAir Canada B777 333ER C FITL Montreal Trudeau Uluslararasi Havaalanina ters itme ile inis yapiyor Uretilen itme ve guc ucagin hizi ile orantilidir bu da ters itmeyi yuksek hizlarda daha etkili kilar Maksimum etki icin inis takiminin yere temasindan hemen sonra uygulanmalidir Dusuk hizlarda etkinlestirilirse motorlarda yabanci cisim hasari mumkundur Hem ters itme etkisi hem de spoilerin etkisi nedeniyle inis esnasinda anlik olarak uygulanan ters itmenin ucagi bir anligina tekrar havaya kaldirmasi tehlikesi vardir Boyle bir olaya yatkin olan ucak modellerinin pilotlari ters itme uygulamadan once yerde saglam bir pozisyon elde etmeye dikkat etmelidir Burun tekerlegi yerle temas etmeden once uygulanirsa ucagin burun tekerlegi ile yonlendirilmesi yon kontrolunu saglamanin tek yolu oldugundan ucagin daha yuksek ters itme olan tarafa dogru kontrol edilemeyen bir sekilde sapmasina sebep olacak asimetrik itme riski vardir Ters itme modu ucak calisma suresinin sadece bir kismi icin kullanilir ancak ucaklari tasarim agirlik performans ve maliyet acisindan buyuk olcude etkiler Bu dezavantajlar onemlidir ancak ters itme sistemleri fren kuvveti inis sirasinda yon kontrolu normal frenleme etkinliginin azaldigi kirli pistlerde kalkis iptali ve yer operasyonlarinda ilave guvenlik saglanmasi icin yardimci olur Havayollari ters itme sistemlerini maksimum ucak isletim guvenligine ulasmanin hayati bir parcasi olarak gormektedir Ters itme ile ilgili kazalar ve olaylarUcus sirasinda ters itme sistemlerinin calistirilmasi bircok ucagin dusmesine dogrudan katkida bulundu 11 Subat 1978 de bir Boeing 737 200 olan inis iptali gerceklestirirken dustu Sol itme ters ceviricisi duzgun bir sekilde kapanmamisti tirmanis sirasinda acilarak ucagin sola donmesine ve dusmesine neden oldu 5 murettebat ve 44 yolcudan sadece 6 yolcu ve bir ucus gorevlisi hayatta kaldi 9 Subat 1982 de Tokyo Haneda Havaalani na inis esnasinda dustu Douglas DC 8 tipi ucak dort motorundan ikisine zihinsel olarak dengesiz kaptan pilot tarafindan kasitli olarak ters itme uygulanmasi sonucu piste 1 000 fit 300 m mesafede dustu kaza 24 yolcunun olumuyle sonuclandi 29 Agustos 1990 da Birlesik Devletler Hava Kuvvetleri ne ait bir Lockheed C 5 Galaxy Almanya daki Ramstein Hava Ussu nden kalkisindan kisa bir sure sonra dustu Ucak pistten tirmanmaya basladiginda itme ters ceviricilerinden biri aniden devreye girdi Bu ucagin kontrolunun kaybina ve muteakip kazaya neden oldu Ucaktaki 17 kisiden dordu kazadan sag kurtuldu 26 Mayis 1991 de ucusunda sol motorun itme ters ceviricisinin yanlislikla acilmasi ucagin hizli bir dalis yapmasina ve havada parcalanmasina neden oldu Boeing 767 300ER tipi ucaktaki 213 yolcu ve 10 murettebatin tamami oldu 31 Ekim 1996 da ucusu Brezilya nin Sao Paulo kentindeki kalkisindan kisa bir sure sonra iki apartman ve birkac eve carparak dustu Kazada 90 yolcu ve 6 murettebat uyesi ile 3 kisi oldu Fokker 100 tipi ucagin sag motorundaki arizali bir itme geri dondurucusunun komutlari almamasi sonucu dustugu belirlendi 10 Subat 2004 te ucusu yaklasirken dustu Ucaktaki 46 yolcu ve murettebattan toplam 43 u oldu Mufettisler Fokker 50 tipi ucagin pilotlarinin zamanindan once pervaneleri ters itme moduna dondurduklerini ve ucagin kontrolunu kaybetmelerine neden olduklarini belirledi 17 Temmuz 2007 de Sao Paulo Brezilya daki inis yaptiktan sonra bir Shell benzin istasyonuna arabalara ve son olarak da TAM Express binasina carpti Airbus A320 tipi ucaktaki 187 kisi ve yerde 12 kisi olmak uzere toplam 199 kisi oldu Kaza sag motorun itme geri ceviricisindeki bir arizaya baglandi Ayrica bakinizArtyakici Itis vektorlemesi Dikey kalkis ve inisKaynakca a b c d Federal Aviation Administration 1 Eylul 2011 Airplane Flying Handbook Faa h 8083 3a Skyhorse Publishing Inc ss 635 638 ISBN 978 1 61608 338 0 Erisim tarihi 9 Temmuz 2013 a b Phil Croucher 1 Mart 2004 JAR Professional Pilot Studies Lulu com ss 3 23 ISBN 978 0 9681928 2 5 Erisim tarihi 11 Temmuz 2013 a b Claire Soares 1 Nisan 2011 Gas Turbines A Handbook of Air Land and Sea Applications Butterworth Heinemann ss 315 319 359 ISBN 978 0 08 055584 3 29 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2013 a b c d e Purdue AAE Propulsion 13 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2013 a b c Bernie MacIsaac Roy Langton 6 Eylul 2011 Gas Turbine Propulsion Systems John Wiley amp Sons ss 152 155 ISBN 978 0 470 06563 1 31 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2013 Pacific Aerospace 1 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Eylul 2013 Boeing s Jet Stratoliner Popular Science July 1954 p 24 a b Scott C Asbury Jeffrey A Yetter 2000 Static Performance of Six Innovative Thrust Reverser Concepts for Subsonic Transport Applications Summary of the NASA Langley Innovative Thrust Reverser Test Program Diane Publishing ss 1 2 ISBN 978 1 4289 9643 4 Erisim tarihi 10 Temmuz 2013 Safe Winter Operations Boeing Corp 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Subat 2020 Arsivlenmis kopya PDF 1 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Subat 2020 jalopnik com 1 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2018 Accident Database Accident Synopsis 02091982 airdisaster com 30 Mart 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Nisan 2018 Stokes Henry Scott Cockpit Fight Reported on Jet That Crashed in Tokyo 2 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde The New York Times 14 February 1982 Retrieved on 10 November 2011 Troubled Pilot Time 1 Mart 1982 2 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Kasim 2011 26 May 1991 Lauda 004 Tailstrike com Database 23 Eylul 2004 29 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Aralik 2006 Dis baglantilarInis Mesafesini Azaltma 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Frenleme icin negatif itme gucu saglayabilen Power Jets itme spoileri 20 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1945 Power Jets ters itme cihazini gosteren yeni motor gelistirmeleri hakkinda ucus makalesi