Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ağustos 2020) () |
Concorde, yolcu uçağı olarak hazırlanmış hava taşıtı.
| Concorde | |
|---|---|
 | |
| Türü | Süpersonik yolcu uçağı |
| Üretici | Sud Aviation (şimdi EADS) - BAC (şimdi BAE Systems) |
| İlk uçuş | 2 Mart 1969 |
| Hizmete giriş | 21 Haziran 1976 |
| Hizmetten çıkış | 26 Kasım 2003 |
| Ana kullanıcı | Air france, British airways |
| Üretim sayısı | 20 (ticari olmayan 6 tane hariç) |
| Birim maliyeti | £23 milyon (US$46 milyon) |
Tarihçe
Dünyada sesten hızlı uçakla uçan ilk insan, II. Dünya Savaşı pilotlarından Charles Yeager'di.
Concorde'un yapımına giden yolda ilk fikir, 1956 yılında ortaya çıktı ve bu amaçla ilk olarak, İngiltere'de "Sesten Hızlı Uçak Komitesi" adıyla bir komite kuruldu.
Fransa'da 1962 yılında aynı yönde bir proje üzerinde çalışmaya başladı. Sonuçta iki ülke, Concorde projesinin İngiliz-Fransız ortak yapımı olarak gerçekleştirilmesi konusunda anlaştı.
ABD, 1965 yılında Başkan Lyndon B. Johnson'ın ağzından "kendi sesinden hızlı yolcu uçağını geliştireceğini" açıkladıysa da Başkan Richard Nixon, 1971 yılında imzaladığı bir kararla bu projeyi tarihe gömdü.
Concorde uçağı, ilk uçuş denemesini 2 Mart 1969'da Fransa'nın Toulouse kentinde yaptı. Concorde'un ilk ticari uçuşu ise Londra-Bahreyn arasında gerçekleşti. Fransız Concorde'unun ilk uçuşu da Paris-Dakar arasında yapıldı. Air France, 1977 yılından itibaren Paris-New York arasında sesten hızlı uçaklarla yolcu taşımaya başladı. Concorde'un Türkiye'ye 1976-1977 yıllarında Air Condor ve Air France şirketleri envanterinde kayıtlı uçaklarıyla sınırlı uçuşları olmuşsa da İstanbul Atatürk Havalimanının teknik altyapısı o yıllarda gerekli donanımı sağlayamadığı için ilerleyen yıllarda bu uçuşlardan vazgeçilmiştir. Daha sonra 1999'da Concorde'un çıktığı dünya turu kapsamında son kez İstanbul'a inmiştir.
25 Temmuz 2000 tarihinde Paris-Charles de Gaulle Havaalanı'ndan kalkışından 1,5 dk sonra geçirdiği kaza ile uçuşları durdurulmuş yaklaşık 1 sene sonra Eylül 2001'de, 11 Eylül saldırılarından birkaç gün evvel yeniden seferlere başlamıştır. Güvenilirliğinin az, yüksek maliyeti ve sınırlı yolcu kapasitesi olduğu için üretimden kaldırılmıştır. Concorde uçaklarının son ticari seferi, 24 Ekim 2003'te Londra-New York arasında yapıldı.
30 yıllık macerası boyunca toplam 16 Concorde uçağı üretildi. Bunların tanesinin maliyeti 42 milyon dolardı. Başta dünyanın birçok yerinden havayolu Concorde siparişi vermişse de Tupolev Tu-144'ün 1973 Paris Air Show'da yaptığı kazadan sonra hemen hemen hepsi siparişlerini iptal etti. Sadece AirFrance ve British Airways şirketleri Concorde uçurmuştur.
Teknik Yapısı
Concorde uçakları, normal uçuşlarında saatte 2 bin 132 kilometre (2 Mach) hıza erişiyor ve yerden 18 bin 200 metre yüksekten uçuyordu. Uçaklar, Atlantik'i normal koşullarda 3 saatte aşabiliyordu. Yüksek hızından ötürü uçuş sırasında hiçbir zaman belli bir yükseklikte kalmazdı. Yaklaşım için uygun irtifaya kadar yükselirdi ve buna seyir tırmanışı denirdi. O yükseklikte başka Concorde'lar hariç hiçbir uçak olmadığı için pilotların bu sırada tırmanış izni almaları gerekmezdi. Ayrıca hava akımlarının ve fırtınaların üzerinden uçulduğu için de hiç türbülansa yakalanmaz ve uçuş trafiğinden hiç etkilenmezdi.
Başlıca amacı hız yapmak olan Concorde uçaklarının dış yüzeyi, çok hafif ve ısıya dayanıklı titanyum maddesinden üretildi. Uçuş sırasında sürtünme nedeniyle uçağın dış cephesindeki sıcaklık 92, burun kısmındaki sıcaklık ise 130 dereceye çıkıyordu. Isınma nedeniyle uçağın boyunun uçuş sırasında 7.5 santim uzadığı saptandı. Bu yüzden Concorde'un gövdesi ve kanatlarında genleşme payları bulunur.
Dev yolcu uçakları 200 yolcuyu rahatlıkla taşırken, dar gövdeli Concorde'un yolcu kapasitesi 125 kişiydi. Yolcuların büyük çoğunluğunu zengin ve ünlüler oluşturuyordu, çünkü Concorde'un New York-Paris arasında tek gidiş için bilet fiyatı 12 bin doları buluyordu. George Michael, Michael Jackson, II. Elizabeth, Diana, Elton John ve Roger Moore Concorde'un düzenli yolcuları arasında bulunan ünlü isimlerden bazılarıdır.
Concorde uçağı Sesüstü olarak tasarlanmıştır. Sesaltı hızlarda iyi uçamazdı ve çok fazla yakıt tüketirdi. Sesüstü hıza erişmeleri için 4 adet Rolls-Royce Olympus 593 Turbojet motorlarıyla donanmıştı. Her motorda ayrıca uçağın çabuk ivmelenmesi için artyakıcılar eklenmiştir. Bu art yakıcılar çok fazla yakıt tükettiğinden ve çok gürültülü olduğundan bunların 15 dakika kullanım kısıtlaması vardı. Sadece kalkış sırasında 90 saniye boyunca ve uçak, denizin üzerinden uçmaya başladığında sesüstü hıza geçiş izni alındığında sesüstü hıza geçmek için açık tutulurlardı (1.75 Mach hıza ulaşıldığında art yakıcılar tekrar kapatılırdı). Concorde'un sesüstü hızlardaki uçuşu esnasında büyük ve gürültülü sonik patlamalar meydana gelmekteydi. Sonik patlamaların ve oluşturdukları gürültünün yeryüzündeki evlere, canlılara ve insanlara olumsuz etkiler 1940'lı yıllarda yapılan deneylerle kanıtlanmıştı. Bu yüzden Concorde'ların kara üzerinde uçuş yaparken sesüstü hıza erişmeleri yasaktı ve uçuşları katı gürültü önleme kurallarıyla icra edilmiştir. Mesela bir Concorde, kalkışta pistten ayrılıp yükselişe geçerken ses azaltma yüksekliğine ulaştıktan sonra gürültü kuralları gereği art yakıcıları kapatılması gerekti. Çünkü artyakıcılar çok gürültü yapmaktaydı ve havaalanına yakın yerlerdeki yerlerinde gürültü kurallarını ihlal edebilirdi. Uçak, denizin üzerinden uçmaya başladığı anda art yakıcılar tekrar çalıştırılıyor ve sesüstü hıza ve irtifaya geçiliyordu. Concorde'un kokpitinde kaptan pilot ve yardımcı pilotun yanında bir de uçuş mühendisi bulunurdu. Mühendisin görevleri arasında, ses azaltma irtifasına ulaşıldığında art yakıcıları kapatma, motorların durumu ve girdilerinin kontrolü, yakıt ve hidrolik sistemin takibi vb. görevleri vardı. Mesela kalkışta ses azaltma irtifasına geçildikten sonra 3-2-1-Noise! (ses) diye geri sayım yapılır ve uçuş mühendisi sayım bittiğinde uçak denizin üzerinde uçmaya başlayana dek art yakıcıları kapatırlardı. Concorde'da birden fazla yakıt deposu bulunurdu. Sesüstü uçuşta uçağın dengesini sağlamak için yakıt, pompalarla diğer depolara dağıtılırdı. Ayrıca diğer uçaklarda üç iniş takımı varken Concorde'da bir de kuyruk tarafında dördüncü bir iniş takımı bulunurdu. Ek olarak Concorde'da ağırlık yapmaması için yedek güç ünitesi de olmadığından uçak yerdeyken uçağa elektrik verilirdi. Concorde'ların en önemli sorunlarının başında uçuş menzili geliyordu ve maksimum uçuş menzili 7250 km idi. Bu yüzden Concorde'lar sadece okyanus ötesi uçuşlarda kullanılmışlardır ve sınırlı sayıda rotada uçmuşlardır. Londra - New York, Paris - New York, Londra - Washington D.C ve sezonluk icra edilmiş Londra - Barbados uçuşları bunlardan bazılarıydı.
Kazalar ve olaylar
Air France Uçuş 4590
25 Temmuz 2000'de, F-BTSC tescilli Air France Uçuş 4590, New York'daki John F. Kennedy Uluslararası Havaalanı'na giderken Charles de Gaulle Havalimanı'ndan ayrıldıktan sonra Fransa'nın Gonesse kentinde düştü ve 100 yolcunun ve dokuz mürettebatın tamamını öldürdü. Bu kaza Concorde'un karıştığı tek ölümcül kazaydı. Bu kaza aynı zamanda Concorde'un itibarına da zarar verdi ve hem British Airways hem de Air France'ın, uçağın etkilenen bölgelerini güçlendirmeyi içeren değişiklikler yapılana kadar filolarını geçici olarak yere indirmesine neden oldu.
Sivil Havacılık Güvenliği Soruşturma ve Analiz Bürosu (BEA) tarafından yürütülen resmi soruşturmaya göre, kazaya dakikalar önce havalanan Continental Airlines DC-10'dan düşen metal bir şerit neden oldu. Bu parça, kalkış sırasında Concorde'un sol ana tekerlek bojisindeki bir lastiği patlattı. Lastik patladı ve yakıt deposuna bir parça kauçuk çarptı, bu da yakıt sızıntısına ve yangına neden oldu. Mürettebat, bir yangın uyarısına yanıt olarak 2 numaralı motoru kapattı ve 1 numaralı motor yükselip çok az güç ürettiğinden, uçak irtifa veya hız kazanamadı. Uçak hızlı bir yükselmeye ve ardından ani bir alçalmaya girdi, sola yuvarlandı ve Gonesse'deki Hôtelissimo Les Relais Bleus Oteli'ne arkadan çarparak düştü.
Metal bir şeridin kazaya neden olduğu iddiası, duruşma sırasında hem tanıklar (dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac'ın 4590 sefer sayılı uçuş alev aldığında bitişikteki bir piste inmiş olan uçağının pilotu dahil) hem de bağımsız bir Fransız televizyonu tarafından tartışıldı. İngiliz müfettişler ve eski Fransız Concorde pilotları, yakıt depolarındaki dengesiz ağırlık dağılımı ve gevşek iniş takımları dahil olmak üzere BEA raporunun göz ardı ettiği diğer birkaç olasılığa baktılar. Concorde'un pistte rotasından saptığı ve bunun da kalkış hızını kritik minimumun altına düşürdüğü sonucuna vardılar. British Airways'de 15 yıl Concorde kaptanı olarak görev yapmış olan John Hutchinson, "Yangın kendi başına 'son derece ayakta kalmalıydı; pilot beladan kurtulmak için uçabilmeliydi'" dedi. Air France'ın bakım departmanının "kimsenin hakkında konuşmak istemediği" "operasyonel hata ve 'ihmalin' ölümcül bir kombinasyonu" içindi.
6 Aralık 2010'da, Continental Airlines ve metal şeridi takan bir tamirci olan John Taylor, kasıtsız adam öldürmekten suçlu bulundu; Ancak 30 Kasım 2012'de bir Fransız mahkemesi, Continental ve Taylor'ın yaptığı hataların onları cezai olarak sorumlu kılmadığını söyleyerek mahkumiyeti bozdu.
Kazadan önce Concorde, katedilen kilometre başına sıfır yolcu ölümü ile tartışmasız dünyanın en güvenli operasyonel yolcu uçağıydı; ancak daha önce iki ölümcül olmayan kaza olmuştu ve 1995'ten 2000'e kadar ses altı uçaklardan yaklaşık 30 kat daha yüksek bir lastik hasarı oranı vardı. Kazanın ardından güvenlik iyileştirmeleri yapıldı, daha güvenli elektrik kontrolleri, yakıt depolarında Kevlar kaplama ve özel olarak geliştirilmiş patlamaya dayanıklı lastikler dahil. Değişikliklere sahip ilk uçuş, 17 Temmuz 2001'de Londra Heathrow'dan kalktı, BA Şefi Concorde Pilotu Mike Bannister tarafından yönetildi. Atlantik ortasından İzlanda'ya doğru 3 saatlik 20 dakikalık uçuş sırasında Bannister, RAF Brize Norton'a dönmeden önce Mach 2.02 ve 60.000 ft (18.000 m) yüksekliğe ulaştı. Londra-New York rotasına benzetilmesi amaçlanan test uçuşu başarılı ilan edildi ve canlı TV'de ve her iki yerde de yerdeki kalabalıklar tarafından izlendi.
2000 yılında güvenlik değişiklikleri nedeniyle yere indirilmesinden sonra yolcularla ilk uçuş, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Dünya Ticaret Merkezi saldırılarından kısa bir süre önce indi. Bu ticari bir uçuş değildi: tüm yolcular BA çalışanlarıydı. Normal ticari operasyonlar, 7 Kasım 2001'de, Belediye Başkanı Rudy Giuliani'nin yolcuları karşıladığı New York JFK'ye hizmet veren BA ve AF (G-BOAE ve F-BTSD uçakları) tarafından yeniden başlatıldı.
Diğer kazalar ve olaylar
Concorde daha önce birbirine benzeyen iki ölümcül olmayan kaza geçirmişti.
- 12 Nisan 1989: İngiliz tescilli bir Concorde, G-BOAF, Christchurch, Yeni Zelanda'dan Sidney'e giden bir charter uçuşunda, süpersonik hızda uçuş sırasında yapısal bir arıza yaşadı. Uçak tırmanırken ve Mach 1.7 ile hızlanırken, bir "güm" sesi duyuldu. Mürettebat herhangi bir yol tutuş sorunu fark etmedi ve duydukları sesin küçük bir motor dalgalanması olduğunu varsaydılar. Uçak boyunca iki ila üç dakika süren bir titreşim hissedildiğinde, Mach 1.3'te 40.000 fit (12.000 m) inişe kadar başka bir zorlukla karşılaşılmadı. Üst dümenin çoğu bu noktada uçaktan ayrılmıştı. Uçak kullanımı etkilenmedi ve uçak Sidney'e güvenli bir iniş yaptı. Birleşik Krallık Hava Kazaları Soruşturma Şubesi(AAIB), dümendeki perçinlerden nem sızması nedeniyle dümen derisinin kazadan bir süre önce dümen yapısından ayrıldığı sonucuna vardı . Ayrıca, üretim personeli, dümenin daha önceki bir modifikasyonu sırasında uygun prosedürleri takip etmemişti, ancak prosedürlere uyulması zordu. Uçak tamir edildi ve hizmete geri döndü.
- 21 Mart 1992: British Airways Flight 01, G-BOAB, Londra'dan New York'a tarifeli bir uçuşta, süpersonik hızda uçuş sırasında da yapısal bir arıza yaşadı. Mürettebat, ortalama deniz seviyesinden yaklaşık 53.000 fit (16.000 m) yükseklikte Mach 2'de seyrederken bir "gümleme" duydu. Kullanımda herhangi bir zorluk fark edilmedi ve hiçbir alet herhangi bir düzensiz belirti vermedi. Bu ekip ayrıca küçük bir motor dalgalanması olduğundan şüpheleniyordu. Bir saat sonra, iniş sırasında ve Mach 1.4'ün altına düşerken, uçakta ani bir "şiddetli" titreşim başladı. 2 No'lu motora güç eklendiğinde titreşim kötüleşti ve o motorun gücü azaltıldığında azaldı. Mürettebat, 2 numaralı motoru kapattı ve New York'a başarılı bir iniş yaptı, yalnızca uçağı amaçlanan yaklaşma rotasında tutmak için artırılmış dümen kontrolünün gerekli olduğuna dikkat çekti. Yine deri, dümenin yapısından ayrılmıştı, bu da üst dümenin çoğunun uçuş sırasında ayrılmasına neden oldu. AAIB, yakın zamanda yapılan bir onarım sırasında onarım malzemelerinin dümenin yapısına sızarak deri ile dümenin yapısı arasındaki bağı zayıflatarak dümenin uçuş sırasında kırılmasına neden olduğu sonucuna vardı.
- Continental Airlines'ın 4590 sefer sayılı uçuşun kazasıyla ilgili 2010 yılındaki duruşması, 1976'dan 4590 sefer sayılı uçuşa kadar, kalkışlar sırasında Concordes'un dahil olduğu 57 lastik arızası olduğunu ortaya koydu; buna, 14 Haziran 1979'da Dulles Havalimanı'nda Air France Flight 54'ün bir lastiğin patlama uçağın yakıt deposunu deldi ve iskele tarafındaki motora ve elektrik kablolarına hasar vererek geminin iki hidrolik sistemini kaybetti.
Uçuş Maliyeti
Concorde uçuş süresinin %60'ında & afterburn kullanmaktadır. Afterburn yakıt tüketimini oldukça artırmaktadır.
Klasik bir Concorde 1 yolcusu için 100 kilometrede 20 litre kerosen tüketmektedir. 6000 kilometrelik Paris-New York uçuşunda 1 yolcusu için 1200 litre kerosen harcar. Tek bir yolcunun sadece yakıt maliyeti 1,080 TL'ye ulaşmaktadır. İşletme maliyetleri, uçuşun bakım maliyetleri ile bu rakam katlanarak artar. 2003 yılında bir kişilik bileti 6000$'a ulaşmıştır. Concorde, tek bir operasyonda 90,000 litre yakıt tüketmektedir. 3 saatlik tek bir seferde uçak 82,000 TL yakıt masrafı yapmaktadır. 1 Concorde kaldırmak, 6 adet Boeing 747 seferine eşdeğer maliyet gerektirir. (B747-400 bir yolcu için operasyon maliyeti 100 km de yalnızca 3.2 lt'dir.)
Özellikler
- Mürettebat=9
- Kapasite=92-120 yolcu
- Uzunluk=61.66 m
- Kanat açıklığı=25.6 m
- Yükseklik=12.2 m
- Kanat alanı=358.25 m²
- Yakıt Kapasitesi=95,680 kg
- Boş Ağırlık=78,700 kg
- Maks. Kalkış Ağırlığı=408,000 lb (185,070 kg)
- Maks. İniş Ağırlığı=185,070 kg
- Kullanım Ağırlığı=111,130 kg
- Motor (jet)=Rolls-Royce/ Mk 610
- Maks. Hız=Mach 2.2 / 2,150 km/h
- Seyir Yüksekliği=18.200 m
- Tırmanma Hızı=25,41 m/s
- Menzil=7,250 km
(1 lb = 0,453592 kg )
Concorde Benzeri Diğer Uçaklar
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2007.
- ^ Concorde müzelik oldu 20 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . hurriyet.com.tr
- ^ Concorde. Endres, Günter. MBI Yayıncılık Şirketi. 2001. ss. 110-113. ISBN .
- ^ a b . web.archive.org. 28 Mart 2016. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ Rose, David (13 Mayıs 2001). "Doomed". The Observer (İngilizce). ISSN 0029-7712. 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ . web.archive.org. 7 Şubat 2010. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ . 6 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2023.
- ^ "Concorde crash: Continental Airlines killings verdict quashed". BBC News (İngilizce). 29 Kasım 2012. 20 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ a b c . GOV.UK (İngilizce). 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ a b c . GOV.UK (İngilizce). 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ . web.archive.org. 5 Kasım 2013. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ (PDF). 25 Şubat 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2023.
- ^ "Concorde's safety modifications" (İngilizce). 17 Temmuz 2001. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ . web.archive.org. 9 Şubat 2011. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ . UPI (İngilizce). 21 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ "Ocala Star-Banner - Google Haberler Arşiv Araması". news.google.com. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
- ^ "Concorde 'back where she belongs'" (İngilizce). 6 Kasım 2001. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Concorde ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Concorde koruma derneği
- "Concorde SST" site6 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- "Concorde Jet" site 20 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Concorde haber gazete kitap akademik JSTOR Agustos 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Concorde yolcu ucagi olarak hazirlanmis hava tasiti ConcordeTuruSupersonik yolcu ucagiUreticiSud Aviation simdi EADS BAC simdi BAE Systems Ilk ucus2 Mart 1969Hizmete giris21 Haziran 1976Hizmetten cikis26 Kasim 2003Ana kullaniciAir france British airwaysUretim sayisi20 ticari olmayan 6 tane haric Birim maliyeti 23 milyon US 46 milyon Concorde 001 1969Concorde un ic oturma kapasitesini gosteren bir resim TarihceDunyada sesten hizli ucakla ucan ilk insan II Dunya Savasi pilotlarindan Charles Yeager di Concorde un yapimina giden yolda ilk fikir 1956 yilinda ortaya cikti ve bu amacla ilk olarak Ingiltere de Sesten Hizli Ucak Komitesi adiyla bir komite kuruldu Concorde 4 tane Rolls Royce turbojet motorlarina sahipti Fransa da 1962 yilinda ayni yonde bir proje uzerinde calismaya basladi Sonucta iki ulke Concorde projesinin Ingiliz Fransiz ortak yapimi olarak gerceklestirilmesi konusunda anlasti ABD 1965 yilinda Baskan Lyndon B Johnson in agzindan kendi sesinden hizli yolcu ucagini gelistirecegini acikladiysa da Baskan Richard Nixon 1971 yilinda imzaladigi bir kararla bu projeyi tarihe gomdu Concorde ucagi ilk ucus denemesini 2 Mart 1969 da Fransa nin Toulouse kentinde yapti Concorde un ilk ticari ucusu ise Londra Bahreyn arasinda gerceklesti Fransiz Concorde unun ilk ucusu da Paris Dakar arasinda yapildi Air France 1977 yilindan itibaren Paris New York arasinda sesten hizli ucaklarla yolcu tasimaya basladi Concorde un Turkiye ye 1976 1977 yillarinda Air Condor ve Air France sirketleri envanterinde kayitli ucaklariyla sinirli ucuslari olmussa da Istanbul Ataturk Havalimaninin teknik altyapisi o yillarda gerekli donanimi saglayamadigi icin ilerleyen yillarda bu ucuslardan vazgecilmistir Daha sonra 1999 da Concorde un ciktigi dunya turu kapsaminda son kez Istanbul a inmistir 25 Temmuz 2000 tarihinde Paris Charles de Gaulle Havaalani ndan kalkisindan 1 5 dk sonra gecirdigi kaza ile ucuslari durdurulmus yaklasik 1 sene sonra Eylul 2001 de 11 Eylul saldirilarindan birkac gun evvel yeniden seferlere baslamistir Guvenilirliginin az yuksek maliyeti ve sinirli yolcu kapasitesi oldugu icin uretimden kaldirilmistir Concorde ucaklarinin son ticari seferi 24 Ekim 2003 te Londra New York arasinda yapildi 30 yillik macerasi boyunca toplam 16 Concorde ucagi uretildi Bunlarin tanesinin maliyeti 42 milyon dolardi Basta dunyanin bircok yerinden havayolu Concorde siparisi vermisse de Tupolev Tu 144 un 1973 Paris Air Show da yaptigi kazadan sonra hemen hemen hepsi siparislerini iptal etti Sadece AirFrance ve British Airways sirketleri Concorde ucurmustur Teknik YapisiConcorde ucaklari normal ucuslarinda saatte 2 bin 132 kilometre 2 Mach hiza erisiyor ve yerden 18 bin 200 metre yuksekten ucuyordu Ucaklar Atlantik i normal kosullarda 3 saatte asabiliyordu Yuksek hizindan oturu ucus sirasinda hicbir zaman belli bir yukseklikte kalmazdi Yaklasim icin uygun irtifaya kadar yukselirdi ve buna seyir tirmanisi denirdi O yukseklikte baska Concorde lar haric hicbir ucak olmadigi icin pilotlarin bu sirada tirmanis izni almalari gerekmezdi Ayrica hava akimlarinin ve firtinalarin uzerinden uculdugu icin de hic turbulansa yakalanmaz ve ucus trafiginden hic etkilenmezdi Baslica amaci hiz yapmak olan Concorde ucaklarinin dis yuzeyi cok hafif ve isiya dayanikli titanyum maddesinden uretildi Ucus sirasinda surtunme nedeniyle ucagin dis cephesindeki sicaklik 92 burun kismindaki sicaklik ise 130 dereceye cikiyordu Isinma nedeniyle ucagin boyunun ucus sirasinda 7 5 santim uzadigi saptandi Bu yuzden Concorde un govdesi ve kanatlarinda genlesme paylari bulunur Dev yolcu ucaklari 200 yolcuyu rahatlikla tasirken dar govdeli Concorde un yolcu kapasitesi 125 kisiydi Yolcularin buyuk cogunlugunu zengin ve unluler olusturuyordu cunku Concorde un New York Paris arasinda tek gidis icin bilet fiyati 12 bin dolari buluyordu George Michael Michael Jackson II Elizabeth Diana Elton John ve Roger Moore Concorde un duzenli yolculari arasinda bulunan unlu isimlerden bazilaridir Concorde ucagi Sesustu olarak tasarlanmistir Sesalti hizlarda iyi ucamazdi ve cok fazla yakit tuketirdi Sesustu hiza erismeleri icin 4 adet Rolls Royce Olympus 593 Turbojet motorlariyla donanmisti Her motorda ayrica ucagin cabuk ivmelenmesi icin artyakicilar eklenmistir Bu art yakicilar cok fazla yakit tukettiginden ve cok gurultulu oldugundan bunlarin 15 dakika kullanim kisitlamasi vardi Sadece kalkis sirasinda 90 saniye boyunca ve ucak denizin uzerinden ucmaya basladiginda sesustu hiza gecis izni alindiginda sesustu hiza gecmek icin acik tutulurlardi 1 75 Mach hiza ulasildiginda art yakicilar tekrar kapatilirdi Concorde un sesustu hizlardaki ucusu esnasinda buyuk ve gurultulu sonik patlamalar meydana gelmekteydi Sonik patlamalarin ve olusturduklari gurultunun yeryuzundeki evlere canlilara ve insanlara olumsuz etkiler 1940 li yillarda yapilan deneylerle kanitlanmisti Bu yuzden Concorde larin kara uzerinde ucus yaparken sesustu hiza erismeleri yasakti ve ucuslari kati gurultu onleme kurallariyla icra edilmistir Mesela bir Concorde kalkista pistten ayrilip yukselise gecerken ses azaltma yuksekligine ulastiktan sonra gurultu kurallari geregi art yakicilari kapatilmasi gerekti Cunku artyakicilar cok gurultu yapmaktaydi ve havaalanina yakin yerlerdeki yerlerinde gurultu kurallarini ihlal edebilirdi Ucak denizin uzerinden ucmaya basladigi anda art yakicilar tekrar calistiriliyor ve sesustu hiza ve irtifaya geciliyordu Concorde un kokpitinde kaptan pilot ve yardimci pilotun yaninda bir de ucus muhendisi bulunurdu Muhendisin gorevleri arasinda ses azaltma irtifasina ulasildiginda art yakicilari kapatma motorlarin durumu ve girdilerinin kontrolu yakit ve hidrolik sistemin takibi vb gorevleri vardi Mesela kalkista ses azaltma irtifasina gecildikten sonra 3 2 1 Noise ses diye geri sayim yapilir ve ucus muhendisi sayim bittiginde ucak denizin uzerinde ucmaya baslayana dek art yakicilari kapatirlardi Concorde da birden fazla yakit deposu bulunurdu Sesustu ucusta ucagin dengesini saglamak icin yakit pompalarla diger depolara dagitilirdi Ayrica diger ucaklarda uc inis takimi varken Concorde da bir de kuyruk tarafinda dorduncu bir inis takimi bulunurdu Ek olarak Concorde da agirlik yapmamasi icin yedek guc unitesi de olmadigindan ucak yerdeyken ucaga elektrik verilirdi Concorde larin en onemli sorunlarinin basinda ucus menzili geliyordu ve maksimum ucus menzili 7250 km idi Bu yuzden Concorde lar sadece okyanus otesi ucuslarda kullanilmislardir ve sinirli sayida rotada ucmuslardir Londra New York Paris New York Londra Washington D C ve sezonluk icra edilmis Londra Barbados ucuslari bunlardan bazilariydi Kazalar ve olaylarAir France Ucus 4590 25 Temmuz 2000 de F BTSC tescilli Air France Ucus 4590 New York daki John F Kennedy Uluslararasi Havaalani na giderken Charles de Gaulle Havalimani ndan ayrildiktan sonra Fransa nin Gonesse kentinde dustu ve 100 yolcunun ve dokuz murettebatin tamamini oldurdu Bu kaza Concorde un karistigi tek olumcul kazaydi Bu kaza ayni zamanda Concorde un itibarina da zarar verdi ve hem British Airways hem de Air France in ucagin etkilenen bolgelerini guclendirmeyi iceren degisiklikler yapilana kadar filolarini gecici olarak yere indirmesine neden oldu Sivil Havacilik Guvenligi Sorusturma ve Analiz Burosu BEA tarafindan yurutulen resmi sorusturmaya gore kazaya dakikalar once havalanan Continental Airlines DC 10 dan dusen metal bir serit neden oldu Bu parca kalkis sirasinda Concorde un sol ana tekerlek bojisindeki bir lastigi patlatti Lastik patladi ve yakit deposuna bir parca kaucuk carpti bu da yakit sizintisina ve yangina neden oldu Murettebat bir yangin uyarisina yanit olarak 2 numarali motoru kapatti ve 1 numarali motor yukselip cok az guc urettiginden ucak irtifa veya hiz kazanamadi Ucak hizli bir yukselmeye ve ardindan ani bir alcalmaya girdi sola yuvarlandi ve Gonesse deki Hotelissimo Les Relais Bleus Oteli ne arkadan carparak dustu Metal bir seridin kazaya neden oldugu iddiasi durusma sirasinda hem taniklar donemin Fransa Cumhurbaskani Jacques Chirac in 4590 sefer sayili ucus alev aldiginda bitisikteki bir piste inmis olan ucaginin pilotu dahil hem de bagimsiz bir Fransiz televizyonu tarafindan tartisildi Ingiliz mufettisler ve eski Fransiz Concorde pilotlari yakit depolarindaki dengesiz agirlik dagilimi ve gevsek inis takimlari dahil olmak uzere BEA raporunun goz ardi ettigi diger birkac olasiliga baktilar Concorde un pistte rotasindan saptigi ve bunun da kalkis hizini kritik minimumun altina dusurdugu sonucuna vardilar British Airways de 15 yil Concorde kaptani olarak gorev yapmis olan John Hutchinson Yangin kendi basina son derece ayakta kalmaliydi pilot beladan kurtulmak icin ucabilmeliydi dedi Air France in bakim departmaninin kimsenin hakkinda konusmak istemedigi operasyonel hata ve ihmalin olumcul bir kombinasyonu icindi 6 Aralik 2010 da Continental Airlines ve metal seridi takan bir tamirci olan John Taylor kasitsiz adam oldurmekten suclu bulundu Ancak 30 Kasim 2012 de bir Fransiz mahkemesi Continental ve Taylor in yaptigi hatalarin onlari cezai olarak sorumlu kilmadigini soyleyerek mahkumiyeti bozdu Kazadan once Concorde katedilen kilometre basina sifir yolcu olumu ile tartismasiz dunyanin en guvenli operasyonel yolcu ucagiydi ancak daha once iki olumcul olmayan kaza olmustu ve 1995 ten 2000 e kadar ses alti ucaklardan yaklasik 30 kat daha yuksek bir lastik hasari orani vardi Kazanin ardindan guvenlik iyilestirmeleri yapildi daha guvenli elektrik kontrolleri yakit depolarinda Kevlar kaplama ve ozel olarak gelistirilmis patlamaya dayanikli lastikler dahil Degisikliklere sahip ilk ucus 17 Temmuz 2001 de Londra Heathrow dan kalkti BA Sefi Concorde Pilotu Mike Bannister tarafindan yonetildi Atlantik ortasindan Izlanda ya dogru 3 saatlik 20 dakikalik ucus sirasinda Bannister RAF Brize Norton a donmeden once Mach 2 02 ve 60 000 ft 18 000 m yukseklige ulasti Londra New York rotasina benzetilmesi amaclanan test ucusu basarili ilan edildi ve canli TV de ve her iki yerde de yerdeki kalabaliklar tarafindan izlendi 2000 yilinda guvenlik degisiklikleri nedeniyle yere indirilmesinden sonra yolcularla ilk ucus Amerika Birlesik Devletleri ndeki Dunya Ticaret Merkezi saldirilarindan kisa bir sure once indi Bu ticari bir ucus degildi tum yolcular BA calisanlariydi Normal ticari operasyonlar 7 Kasim 2001 de Belediye Baskani Rudy Giuliani nin yolculari karsiladigi New York JFK ye hizmet veren BA ve AF G BOAE ve F BTSD ucaklari tarafindan yeniden baslatildi Diger kazalar ve olaylar Concorde daha once birbirine benzeyen iki olumcul olmayan kaza gecirmisti 12 Nisan 1989 Ingiliz tescilli bir Concorde G BOAF Christchurch Yeni Zelanda dan Sidney e giden bir charter ucusunda supersonik hizda ucus sirasinda yapisal bir ariza yasadi Ucak tirmanirken ve Mach 1 7 ile hizlanirken bir gum sesi duyuldu Murettebat herhangi bir yol tutus sorunu fark etmedi ve duyduklari sesin kucuk bir motor dalgalanmasi oldugunu varsaydilar Ucak boyunca iki ila uc dakika suren bir titresim hissedildiginde Mach 1 3 te 40 000 fit 12 000 m inise kadar baska bir zorlukla karsilasilmadi Ust dumenin cogu bu noktada ucaktan ayrilmisti Ucak kullanimi etkilenmedi ve ucak Sidney e guvenli bir inis yapti Birlesik Krallik Hava Kazalari Sorusturma Subesi AAIB dumendeki percinlerden nem sizmasi nedeniyle dumen derisinin kazadan bir sure once dumen yapisindan ayrildigi sonucuna vardi Ayrica uretim personeli dumenin daha onceki bir modifikasyonu sirasinda uygun prosedurleri takip etmemisti ancak prosedurlere uyulmasi zordu Ucak tamir edildi ve hizmete geri dondu 21 Mart 1992 British Airways Flight 01 G BOAB Londra dan New York a tarifeli bir ucusta supersonik hizda ucus sirasinda da yapisal bir ariza yasadi Murettebat ortalama deniz seviyesinden yaklasik 53 000 fit 16 000 m yukseklikte Mach 2 de seyrederken bir gumleme duydu Kullanimda herhangi bir zorluk fark edilmedi ve hicbir alet herhangi bir duzensiz belirti vermedi Bu ekip ayrica kucuk bir motor dalgalanmasi oldugundan supheleniyordu Bir saat sonra inis sirasinda ve Mach 1 4 un altina duserken ucakta ani bir siddetli titresim basladi 2 No lu motora guc eklendiginde titresim kotulesti ve o motorun gucu azaltildiginda azaldi Murettebat 2 numarali motoru kapatti ve New York a basarili bir inis yapti yalnizca ucagi amaclanan yaklasma rotasinda tutmak icin artirilmis dumen kontrolunun gerekli olduguna dikkat cekti Yine deri dumenin yapisindan ayrilmisti bu da ust dumenin cogunun ucus sirasinda ayrilmasina neden oldu AAIB yakin zamanda yapilan bir onarim sirasinda onarim malzemelerinin dumenin yapisina sizarak deri ile dumenin yapisi arasindaki bagi zayiflatarak dumenin ucus sirasinda kirilmasina neden oldugu sonucuna vardi Continental Airlines in 4590 sefer sayili ucusun kazasiyla ilgili 2010 yilindaki durusmasi 1976 dan 4590 sefer sayili ucusa kadar kalkislar sirasinda Concordes un dahil oldugu 57 lastik arizasi oldugunu ortaya koydu buna 14 Haziran 1979 da Dulles Havalimani nda Air France Flight 54 un bir lastigin patlama ucagin yakit deposunu deldi ve iskele tarafindaki motora ve elektrik kablolarina hasar vererek geminin iki hidrolik sistemini kaybetti Ucus MaliyetiConcorde ucus suresinin 60 inda amp afterburn kullanmaktadir Afterburn yakit tuketimini oldukca artirmaktadir Klasik bir Concorde 1 yolcusu icin 100 kilometrede 20 litre kerosen tuketmektedir 6000 kilometrelik Paris New York ucusunda 1 yolcusu icin 1200 litre kerosen harcar Tek bir yolcunun sadece yakit maliyeti 1 080 TL ye ulasmaktadir Isletme maliyetleri ucusun bakim maliyetleri ile bu rakam katlanarak artar 2003 yilinda bir kisilik bileti 6000 a ulasmistir Concorde tek bir operasyonda 90 000 litre yakit tuketmektedir 3 saatlik tek bir seferde ucak 82 000 TL yakit masrafi yapmaktadir 1 Concorde kaldirmak 6 adet Boeing 747 seferine esdeger maliyet gerektirir B747 400 bir yolcu icin operasyon maliyeti 100 km de yalnizca 3 2 lt dir OzelliklerConcorde un son ucusu 26 Kasim 2003 Murettebat 9 Kapasite 92 120 yolcu Uzunluk 61 66 m Kanat acikligi 25 6 m Yukseklik 12 2 m Kanat alani 358 25 m Yakit Kapasitesi 95 680 kg Bos Agirlik 78 700 kg Maks Kalkis Agirligi 408 000 lb 185 070 kg Maks Inis Agirligi 185 070 kg Kullanim Agirligi 111 130 kg Motor jet Rolls Royce Mk 610 Maks Hiz Mach 2 2 2 150 km h Seyir Yuksekligi 18 200 m Tirmanma Hizi 25 41 m s Menzil 7 250 km 1 lb 0 453592 kg Concorde Benzeri Diger Ucaklar Boeing 2707 Lockheed L 2000 Tupolev Tu 144Kaynakca Arsivlenmis kopya 14 Mart 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2007 Concorde muzelik oldu 20 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde hurriyet com tr Concorde Endres Gunter MBI Yayincilik Sirketi 2001 ss 110 113 ISBN 978 0 7603 1195 0 a b web archive org 28 Mart 2016 7 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 Rose David 13 Mayis 2001 Doomed The Observer Ingilizce ISSN 0029 7712 1 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2023 web archive org 7 Subat 2010 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 6 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2023 Concorde crash Continental Airlines killings verdict quashed BBC News Ingilizce 29 Kasim 2012 20 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2023 a b c GOV UK Ingilizce 1 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 a b c GOV UK Ingilizce 1 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 web archive org 5 Kasim 2013 5 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 PDF 25 Subat 2006 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2023 Concorde s safety modifications Ingilizce 17 Temmuz 2001 14 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2023 web archive org 9 Subat 2011 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 UPI Ingilizce 21 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2023 Ocala Star Banner Google Haberler Arsiv Aramasi news google com 14 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2023 Concorde back where she belongs Ingilizce 6 Kasim 2001 11 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2023 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Concorde ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Concorde koruma dernegi Concorde SST site6 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Concorde Jet site 20 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde