Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vakanüvis, Arapça vak'a ve Farsça nuvіs kelimelerinden gelen, zuhur eden olay, hadise ve durumları yazan manasına gelen ifadedir. Bazı söylem farklılıklarında ufak değişiklikle vākayinüvis olarak da geçer. Şehnâmeci ya da şehnâmenüvis de aynı manada kullanılan bir tabirken zamanla müesseseleşmiştir.Osmanlı İmparatorluğu'nda devrin olaylarını yazmakla görevlendirilen resmî devlet tarihçisine vakanüvis denmiştir.
Osmanlı'da vakanüvislik
Ortaya çıkışı
Osmanlı olarak vakanüvislik 18. Yüzyılın başlarında tesis edildi ve devletin çöküşüne kadar devam etti. İlk örnekleri daha çok şehnâme yazımları olarak tanımlanır. Vakanüvislik ile şehnâmecilik resmî tarih yazımının iki farklı sureti olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle vakanüvislik, ilk olarak Fatih devrinde ortaya çıkan ve I. Süleyman devrinde asli bir şekil alarak devamlı bir memuriyet niteliği kazanan ve 17. Yüzyılın başlarına kadar süren şehnâmeciliğin devamıdır. Şehnâme deneyimleri etkisiydi. II. Mehmed Şehdî’yi tarihi olayları yazması için görevlendirmiş fakat onun ilk şehnâme deneyimi başarıya erememişti. II. Bayezid devrinde ise bu işi İdris-i Bitlisî ve Kemalpaşazâde Türkçe ve Farsça vermişti. Bitlisî'nin Heşt Bihişt'inde ilk sekiz Osmanlı sultanı Farsça anlatılırken Vassaf ve Cüveynî tarihleri bu eserin yazımında referans olmuştu. Ağdalı bir dille yazılan bu eserde Osmanlı siyasi tarihinin erken devirleri hakkında fazla orijinal bilgi bulunmamaktadır. Kemalpaşazâde ise Osmanlı tarih yazımında bir kırılma noktasıdır. Türkçe yazdığı eserinde ilk on padişahı 10 cilde sığdırırken tarihi olaylar arasında nedensellik zinciri kurabilmiştir. Şehnâmeciliğin en görünür olduğu aralık ise I. Süleyman devri olup, ise beş ciltten oluşan 60 bin beytlik Şehnâme-i Âl-i Osmân'iyi kaleme almıştır. Görevini uzun süre ifa eden ve en meşhur şehnâmecilerden olan Lokman bin Hüseyin (ö. 1601) ise Hünernâme ve Şehnâme-i Selim gibi eserler bırakmıştı. Şehnâmeciliğin örnekleri II. Osman ve IV. Murad devirlerinde de bulunmakta idi.
Gelişimi
İlk Osmanlı vakanüvisi olarak IV. Mehmed devrini yazan Abdurrahman Abdi Paşa ismini verenler olsa da genel kabul olarak ilk resmî Osmanlı vakanüvisü olarak Târîh-i Naîmâ'nın yazarı olan Naîmâ (ö. 1716) gösterilmektedir. 16. Yüzyılda tarih yazıcılığı vakanüvislik olarak görülse de Dîvân-ı Hümâyun’a bağlı olan ve devamlılığı bulunan bir vakanüvislik memuriyeti ilk defa bürokrasi kökenli Naîmâ ile tesis edildi. Bu memuriyete daha sonra müderrislikten gelen (ö. 1735) ve (ö. 1760) gibi isimler de gelecekti. (ö. 1794) 18.Yüzyılda beş defa bu memuriyete tayin edilmişti ve onun eserleri için kaynak teşkil etmişti. Tanınmış vakanüvislerden Ahmed Vâsıf Efendi ise bu göreve dört defa tayin olmuş, Hâkim, Çeşmizâde, Musazâde, Enverî, Edib ve Nuri gibi meslektaşlarının neşirlerini derleyerek verdiği eserlerinde tarihsel bir bütünlüğü amaçlamış, günümüzde bazı nüshaları kayıp olan Vâsıf Tarihi'ni neşretmişti. 'ni veren vakanüvis (ö. 1848) ise Tanzimat modernleşmesi arifesinde meşhur bir ilim ehliydi.’de ise Yeniçerilerin ilgasının resmî bir propagandasını yapmıştı.
Vakanüvisliğin en tanınmışları arasında Ahmed Cevdet Paşa yer alır. 12 ciltten oluşan Târîh-i Cevdet olayları neden sonuç zincirine oturtabilmiş, devrinin ileri gelen ricâlinden yaşananları dinlemiş, çağdaş kaynaklar ile muhtelif efemera ve tarihleri kullanmıştı. Cevdet Paşa Tanzimat asrının yenilikçi, Avrupai yönünü değil muhafazakârlığını temsil ediyordu. Fransızca biliyordu ve Hammer Tarihi'ni okumuştu. Devlet prestiji için kendi kalemine sansür bile uygulamıştı. Onun müverrihliği, vakanüvisliğin ilerisinde ancak çağdaş tarihçiliğinin gerisindeydi. Tarihe belirli bir metodolojiden bakıyor ve sosyolojik bir yaklaşım katıyordu.Tezâkir'ini teslim ettiği döneminde ise ülkede matbûat alemi gelişme göstermiş ve sınırlı da olsa Osmanlı ülkesinde bir kamuoyu doğmuştu. Bu nedenle yazdığı tarihinde Takvîm-i Vekâyi'den epey faydalanmıştı. Son vakanüvis ise 1909’dan saltanatın kaldırılmasına kadar olan sürede memurluk eden Abdurrahman Şeref idi.
Kroniklerin nitelikleri
Vakanüvis kronikleri Osmanlı tarih yazımında resmî tarihin parçası olarak "devletin pozisyonunu" anlamak için ilk elden kayda değer bilgiler içermektedir. Müellifinin ve devrin özelliklerine göre kendi içinde ayrışmaktadır. Vakanüvislerin bıraktığı kronikler, Saray’da resmî bir makam tutan müverrihlerin Osmanlı tarihi ve devletin iktidar anlayışı ile müellifinin dünya görüşünü yansıtmaktadır. 14. Yüzyılı takip eden birkaç asırda bu resmî tarih yazımın devletin başarıları ve padişah ekseninde şekillenen siyasî ve askerî bir temayla yazılıyordu. Bu kayıtlar devletin tarihsel varlığını ve ileriye dönük emelleri için dayanaklar olacaktı. 18. Yüzyıla kadar ülkede tarih yazıcılığı hadiseler hakkındaki habarın (bilginin) aktarımı ve yansıması olarak görülüyordu.
Vakanüvislerin memur olmaları sebebiyle, toplum ve devletin ihtiyaçlarını hatta resmî ideolojiyi yansıtmışlardır. Memurluk aidiyetleri istedikleri her belgeye erişebilecekleri manasına gelmiyordu ve yazımlarda ricâlin anlatıları sıklıkla not ediliyordu. Vakanüvisler halef-selef durumlarında tarihsel bir bütünlüğü sağlamak için eski ve yarım kalmış notlardan da yararlanabiliyorlardı. İlmî anlayışlarında Tanzimat’a kadar geleneği etkiliydi. 18. Yüzyıl başında Dîvân-ı Hümâyun kalemleri arasında sonrasında ise Bâbıâli’de Sadâret mektupçuluğu ve Amedî kalemleri çatısına giren memuriyette II. Meşrutiyet arifesi ve sonrasında daha çağdaş yazımların verilmesi söz konusuydu. Memuriyete olan ilginin azalmasında basın-yayın faaliyetleri ile Osmanlı entelektüel yaşantısının Batı sahasına girişle beraber çeşitlenmesi etkili olmuştu.
Kaynakça
- ^ İlhan Ayverdi, "Vakanüvis ", Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı, 2010: 1305.
- ^ Ayverdi, 1161.
- ^ Erhan Afyoncu, "Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler 28 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2003: 110.
- ^ Afyoncu, 111.
- ^ Bekir Kütükoğlu, “Lokmân b. Hüseyin 28 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2003, Cilt 27: 208.
- ^ Ziya Yılmazer, "Esad Efendi, Sahaflar Şeyhizâde 28 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995), Cilt 11, 341-345.
- ^ Afyoncu, 115-118.
- ^ İlber Ortaylı, Tarih Yazıcılık Üzerine, Ankara, Cedit Neşriyat, 2001: 83.
- ^ Ortaylı, 88.
- ^ Orhan Koloğlu, Osmanlı’dan Günümüze Türk Basın Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 1992: 11-25.
- ^ Afyoncu, 119-120.
- ^ Büşra Ersanlı Behar, İktidar ve Tarih: Türkiye’de “Resmiî Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937), İstanbul, Afa Yayınevi, 1992: 43.
- ^ Ortaylı, 81-83.
- ^ Bekir Kütükoğlu, "Vak’anüvis", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2012, Cilt 42: 461.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Vakanuvis Arapca vak a ve Farsca nuvis kelimelerinden gelen zuhur eden olay hadise ve durumlari yazan manasina gelen ifadedir Bazi soylem farkliliklarinda ufak degisiklikle vakayinuvis olarak da gecer Sehnameci ya da sehnamenuvis de ayni manada kullanilan bir tabirken zamanla muesseselesmistir Osmanli Imparatorlugu nda devrin olaylarini yazmakla gorevlendirilen resmi devlet tarihcisine vakanuvis denmistir Osmanli da vakanuvislikOrtaya cikisi Osmanli olarak vakanuvislik 18 Yuzyilin baslarinda tesis edildi ve devletin cokusune kadar devam etti Ilk ornekleri daha cok sehname yazimlari olarak tanimlanir Vakanuvislik ile sehnamecilik resmi tarih yaziminin iki farkli sureti olarak degerlendirilmektedir Bu nedenle vakanuvislik ilk olarak Fatih devrinde ortaya cikan ve I Suleyman devrinde asli bir sekil alarak devamli bir memuriyet niteligi kazanan ve 17 Yuzyilin baslarina kadar suren sehnameciligin devamidir Sehname deneyimleri etkisiydi II Mehmed Sehdi yi tarihi olaylari yazmasi icin gorevlendirmis fakat onun ilk sehname deneyimi basariya erememisti II Bayezid devrinde ise bu isi Idris i Bitlisi ve Kemalpasazade Turkce ve Farsca vermisti Bitlisi nin Hest Bihist inde ilk sekiz Osmanli sultani Farsca anlatilirken Vassaf ve Cuveyni tarihleri bu eserin yaziminda referans olmustu Agdali bir dille yazilan bu eserde Osmanli siyasi tarihinin erken devirleri hakkinda fazla orijinal bilgi bulunmamaktadir Kemalpasazade ise Osmanli tarih yaziminda bir kirilma noktasidir Turkce yazdigi eserinde ilk on padisahi 10 cilde sigdirirken tarihi olaylar arasinda nedensellik zinciri kurabilmistir Sehnameciligin en gorunur oldugu aralik ise I Suleyman devri olup ise bes ciltten olusan 60 bin beytlik Sehname i Al i Osman iyi kaleme almistir Gorevini uzun sure ifa eden ve en meshur sehnamecilerden olan Lokman bin Huseyin o 1601 ise Hunername ve Sehname i Selim gibi eserler birakmisti Sehnameciligin ornekleri II Osman ve IV Murad devirlerinde de bulunmakta idi Gelisimi Ilk Osmanli vakanuvisi olarak IV Mehmed devrini yazan Abdurrahman Abdi Pasa ismini verenler olsa da genel kabul olarak ilk resmi Osmanli vakanuvisu olarak Tarih i Naima nin yazari olan Naima o 1716 gosterilmektedir 16 Yuzyilda tarih yaziciligi vakanuvislik olarak gorulse de Divan i Humayun a bagli olan ve devamliligi bulunan bir vakanuvislik memuriyeti ilk defa burokrasi kokenli Naima ile tesis edildi Bu memuriyete daha sonra muderrislikten gelen o 1735 ve o 1760 gibi isimler de gelecekti o 1794 18 Yuzyilda bes defa bu memuriyete tayin edilmisti ve onun eserleri icin kaynak teskil etmisti Taninmis vakanuvislerden Ahmed Vasif Efendi ise bu goreve dort defa tayin olmus Hakim Cesmizade Musazade Enveri Edib ve Nuri gibi meslektaslarinin nesirlerini derleyerek verdigi eserlerinde tarihsel bir butunlugu amaclamis gunumuzde bazi nushalari kayip olan Vasif Tarihi ni nesretmisti ni veren vakanuvis o 1848 ise Tanzimat modernlesmesi arifesinde meshur bir ilim ehliydi de ise Yenicerilerin ilgasinin resmi bir propagandasini yapmisti Vakanuvisligin en taninmislari arasinda Ahmed Cevdet Pasa yer alir 12 ciltten olusan Tarih i Cevdet olaylari neden sonuc zincirine oturtabilmis devrinin ileri gelen ricalinden yasananlari dinlemis cagdas kaynaklar ile muhtelif efemera ve tarihleri kullanmisti Cevdet Pasa Tanzimat asrinin yenilikci Avrupai yonunu degil muhafazakarligini temsil ediyordu Fransizca biliyordu ve Hammer Tarihi ni okumustu Devlet prestiji icin kendi kalemine sansur bile uygulamisti Onun muverrihligi vakanuvisligin ilerisinde ancak cagdas tarihciliginin gerisindeydi Tarihe belirli bir metodolojiden bakiyor ve sosyolojik bir yaklasim katiyordu Tezakir ini teslim ettigi doneminde ise ulkede matbuat alemi gelisme gostermis ve sinirli da olsa Osmanli ulkesinde bir kamuoyu dogmustu Bu nedenle yazdigi tarihinde Takvim i Vekayi den epey faydalanmisti Son vakanuvis ise 1909 dan saltanatin kaldirilmasina kadar olan surede memurluk eden Abdurrahman Seref idi Kroniklerin nitelikleri Vakanuvis kronikleri Osmanli tarih yaziminda resmi tarihin parcasi olarak devletin pozisyonunu anlamak icin ilk elden kayda deger bilgiler icermektedir Muellifinin ve devrin ozelliklerine gore kendi icinde ayrismaktadir Vakanuvislerin biraktigi kronikler Saray da resmi bir makam tutan muverrihlerin Osmanli tarihi ve devletin iktidar anlayisi ile muellifinin dunya gorusunu yansitmaktadir 14 Yuzyili takip eden birkac asirda bu resmi tarih yazimin devletin basarilari ve padisah ekseninde sekillenen siyasi ve askeri bir temayla yaziliyordu Bu kayitlar devletin tarihsel varligini ve ileriye donuk emelleri icin dayanaklar olacakti 18 Yuzyila kadar ulkede tarih yaziciligi hadiseler hakkindaki habarin bilginin aktarimi ve yansimasi olarak goruluyordu Vakanuvislerin memur olmalari sebebiyle toplum ve devletin ihtiyaclarini hatta resmi ideolojiyi yansitmislardir Memurluk aidiyetleri istedikleri her belgeye erisebilecekleri manasina gelmiyordu ve yazimlarda ricalin anlatilari siklikla not ediliyordu Vakanuvisler halef selef durumlarinda tarihsel bir butunlugu saglamak icin eski ve yarim kalmis notlardan da yararlanabiliyorlardi Ilmi anlayislarinda Tanzimat a kadar gelenegi etkiliydi 18 Yuzyil basinda Divan i Humayun kalemleri arasinda sonrasinda ise Babiali de Sadaret mektupculugu ve Amedi kalemleri catisina giren memuriyette II Mesrutiyet arifesi ve sonrasinda daha cagdas yazimlarin verilmesi soz konusuydu Memuriyete olan ilginin azalmasinda basin yayin faaliyetleri ile Osmanli entelektuel yasantisinin Bati sahasina girisle beraber cesitlenmesi etkili olmustu Kaynakca Ilhan Ayverdi Vakanuvis Misalli Buyuk Turkce Sozluk Kubbealti 2010 1305 Ayverdi 1161 Erhan Afyoncu Osmanli Siyasi Tarihinin Ana Kaynaklari Kronikler 28 Aralik 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkiye Arastirmalari Literatur Dergisi Cilt 1 Sayi 2 2003 110 Afyoncu 111 Bekir Kutukoglu Lokman b Huseyin 28 Aralik 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Ankara 2003 Cilt 27 208 Ziya Yilmazer Esad Efendi Sahaflar Seyhizade 28 Aralik 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi 1995 Cilt 11 341 345 Afyoncu 115 118 Ilber Ortayli Tarih Yazicilik Uzerine Ankara Cedit Nesriyat 2001 83 Ortayli 88 Orhan Kologlu Osmanli dan Gunumuze Turk Basin Tarihi Istanbul Iletisim Yayinlari 1992 11 25 Afyoncu 119 120 Busra Ersanli Behar Iktidar ve Tarih Turkiye de Resmii Tarih Tezinin Olusumu 1929 1937 Istanbul Afa Yayinevi 1992 43 Ortayli 81 83 Bekir Kutukoglu Vak anuvis Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Istanbul 2012 Cilt 42 461