Yüeçiler (Çince: 月氏, yuèshì veya ròushì, okunuşu yüe-şı veya ro-şı; Yuezhi Çince: 月支, yuèzhī ya da ròuzhī adıyla da bilinir; Eski Çincede: Tokwar), antik bir Orta Asya halkıdır.
Köken ve dilleri
Tarihçilerin çoğu Hint-Avrupa kökenli olduklarına ve tarihi kaynaklarda adı geçen Toharistanlılarla (Τοχάριοι) akraba olabileceklerine inanmaktadır. Alman doğu dilleri konusunda uzman dilbilimci Friedrich Schrader (1865-1922), Toharca’yı Hint-Avrupa dil ailesinin bir alt kolu olan İndo (Hint)-Cermen bir dil olarak belirmekte ve Toharlar’ı da İndo-İskit halklardan saymaktadır. Yine Alman tarihçi ve Çin kültürü, tarihi vb. konularda uzman olan Otto Franke (1863-1946) ise Çin kaynaklarına dayanarak Toharlar’ı Yüe-tschi’dir (Yüeçi) olarak tanımlamaktadır. Bu tezlere göre Yüeçiler’in konuştukları dil, Toharca’nın B dil koludur.
Yüeçilerin ortaya çıkmaları
Yüeh-chih, Çinlilerin tarafından verilen bir isim olup Çincede “Ay Soyu” anlamına gelmektedir. MÖ 3. yüzyıldan evvelki Çin kayıtlarında kendilerinden Yu-zhi/Yü-chih, Yuzhi, Niushi/Niu-shih gibi adlarla da bahsetmişlerdir.
Çince kaynaklarda bu kadar farklı şekillerde adlandırılmaları, Çin’deki her hanedanlığın tarihçileri tarafından eski tarihçilerin yazımlarından farklı bir şekilde ifade etme geleneğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. MÖ 2. ve 1. yüzyıllarda yaşamış Çinli tarihçi Sima Qian’ın Çin tarihini anlattığı Shiji adlı eserinde başlarda farklı bahsetse de sonrasında bu kavimden "Yüeh-chi" olarak bahsetmeye başlamış ve bundan sonra da Çin kayıtlarında Yüeh-chi ismi standart olarak kullanılmaya başlanmıştır.
MÖ 7. yüzyıl ortalarında hayatını kaybetmiş olan ünlü Çin ekonomisti Guan Zhong’un adına atfedilen Guanzi metninde, Yúzhī adında bir kabilenin Çinlilere yeşim taşı temin ettikleri yazılmaktadır. MÖ 2. ve 1. yüzyıllarda yaşamış Çinli tarihçi Sima Qian’da “Wuzhi” olarak adlandırdığı Yüeçiler’den Luo adlı bir tacirin Çinlilere at sattığı, bunun karşılığında da ipek alarak bunu Orta Asya’nın ileri gelenlerine sattığı belirtmektedir ki bu da Yüeçilerin o dönemde İpek Yolu ticaretinde etkin rol oynadıklarını göstermektedir.
MÖ 3. yüzyıla (MÖ 299 kadar) tarihlenen bambuya yazılı Çin metninde, Zhou Hanedanı Mu’nun düzenlediği seferi fantastik bir şekilde anlatılırken Yüeçiler’in yurdunun, Ordos (Kansu)’nun doğusunda ve Zhou topraklarının da kuzeybatısında olduğu şeklinde belirtilmiştir.
Sima Qian’ın kayıtlarına göre Yüeçiler o dönemlerde, günümüz Kansu eyaletindeki Dunhuang şehri ile Qilian Dağları arasındaki topraklarda yaşamaktaydılar. Ancak belirtilen alanda günümüze kadar arkeolojik kalıntı bulunmaması bu ifadenin yanlış olabileceği ya da Dunhuang şehri yerine Tanrı Dağları’nın bir parçası olan Dunhong Dağının belirtilmiş olabileceği de iddialar arasındadır. Tarihçiler arasında genel kabul ise Yüeçiler’in genişleyerek Huanghe (Sarı Irmak)’ın kuzeyinde Tieyenşan (günümüz Sincan Uygur Özerk Bölgesi) ve Tarım Havzası topraklarında yaşadığı şeklindedir.
Mete’nin Yüeçiler üzerine MÖ 203 yılında yaptığı sefer bilgilerine göre Yüeçilerin doğu sınırı o dönem, ’ın Langchou’da yaptığı kıvrımın batısında kalmaktaydı. Çin kayıtlarında bazen Yüeçiler ve diğer halkların bulundukları yerler belki de yanlış anlama ya da tercüme hataları gibi nedenlerle iç içe gibi görülebilmektedir. Burada unutulmaması gereken, antik dönemlerde Orta Asya halklarının çoğunlukla konar-göçer olmaları ve yoğun sınır çatışmaları nedeniyle sınırların oldukça değişken bir yapıya sahip olduğudur.
Hunlarla savaş 1. Büyük göçleri sonucunda bölünmeleri
Oldukça geniş bir coğrafyada hüküm süren ve güçlü bir konfederasyon şeklinde örgütlenen Yüeçiler bir süre sonra Çinliler’in Hiung-nu olarak adlandıkları Büyük Hun İmparatorluğu ile güç mücadelesine başladılar. Çin kayıtlarına göre Yüeçiler önceki dönemlerde Hiung-nu’lardan daha güçlü durumda olup hatta Teoman oğlu Mete’yi onlara rehin olarak vermek zorunda kalmıştı. Büyük Hun İmparatoru Mete doğudaki tehdidini ortadan kaldırdıktan sonra gözünü güney-güneybatı komşusu olan Yüeçiler üzerine dikmiştir.
Yüeçiler MÖ 203 yılında Hunlara yenildikten sonra kuzey ve doğu hattındaki topraklarından tedrici olarak batıya doğru çekilmek zorunda kaldılar. Bu çekilme nedeniyle Yüeçiler de İskitleri daha batıya ve güneye doğru çekilmeye zorlamıştır. MÖ 177/176 gibi Mete’nin Sağ Bilge Beyi’nin Yüeçileri ağır bir yenilgiye uğrattığı bilinmektedir. Mete’nin oğlu Lao Şang döneminde (MÖ 174-161) Yüeçiler’e en öldürücü saldırı gerçekleştirilmiştir. Yapılan savaşlarda Yüeçiler en ağır yenilgilerini alarak kralları öldürülmüş ve bunun sonucunda da Kansu ve Tarım Havzası’nı içeren yurtlarından ayrılarak büyük grup (Dà /Büyük Yüeçiler) kuzey batıdaki Tanrı Dağları’nın ve Issık Gölü kuzeyinde bulunan İli Nehri havzasına, daha küçük grup (Xiǎo/Küçük Yüeçiler) ise Tibet Platosu’na göç etmek zorunda kaldılar. Tarihi kayıtlarda bu yenilginin büyüklüğünü ifade etmek için, Hun liderinin öldürülen Yüeçi liderinin kafatasından şarap kadehi yaptırdığı anekdotu da bulunmaktadır.
Usunlara yenilmeleri ve 2. Büyük göçleri sonucunda Baktriya bölgesine yerleşmeleri
Büyük Yüeçiler MÖ 165 ya da 162 gibi İli havzasına geldiklerinde buradaki Sakalar’ı yenerek onları Parthia, Soğdiana ve Baktriya’ya doğru güneye kaçmaya zorladılar. Ancak Yüeçiler de MÖ 132 yılında Hunlarla müttefik olan ve babasının intikamını almak isteyen Kunmo önderliğindeki Usunlar tarafından yenilgiye uğratılarak güneybatılarındaki Seyhun’un kuzeyinde yer alan Fergana bölgesine kaçmak zorunda kaldılar. Birkaç yıl sonra Fergana Vadisi boyunca Sakalar’ı bir daha sürerek Soğdiana’yı ele geçirmişler ve Baktriya topraklarına da yerleşmeye başlamışlardı. Karşılarında küçük şehir krallıkları gibi dağınık güçler bulunduğundan birkaç yıl içerisinde ana merkezleri Ceyhun’nun kuzeyi olmakla beraber Baktriya’nın tamamını ele geçirdiler. Çin elçisinin Yüeçiler’i Soğdiana’da MÖ 128 yılında ziyaret ettiği düşünüldüğünde, Baktriya topraklarına gelişlerinin 126 yılında olduğu kabul edilmektedir. Çin elçisi onları Hunlar’a karşı sefer düzenlemeye ikna etmeye çalışsa da bu isteğe riayet etmemişlerdir. Aynı Çin elçisi Yüeçiler’in yaşadıkları ülkeyi tanımlarken, kuzeyinde K'ang-chü (Kangju) ülkesi, batılarında Parthia ve güneylerinde de Baktriya toprakları olduğunu belirtmektedir ki bu da Yüeçiler’in göç halinde olduğu zamandaki durumu ortaya koymaktadır.
Yüeçiler’in her göç hareketi özellikle Sakalar olmak üzere çeşitli kavimlerinde etkilemekte, bunun sonucunda da Orta Asya, Batı Türkistan, Hindistan ve Afganistan’ın kuzeyinde büyük bir kavimler göçü yaşanmıştır. Göçe zorlanan Sakalar’ın saldırıları sonucunda Greko-Baktriya Krallığı yıkılırken, Sistan ve Kandehar’ın da içerisinde yer aldığı toprakları Sakalar’ın eline geçirerek yerleşilmesiyle de bu coğrafyada “Sakaların Memleketi” anlamına gelen Sakastan Bölgesi ortaya çıkmıştır. Part İmparatorluğunun Parthia Bölgesi de Sakalar ile Yüeçilerle mi yoksa Sakalarla mı irtibatlı olduğu tartışmalı olan Toharlar tarafından yakılıp yıkılmıştır.
Kuşan İmparatorluğunu kurmaları
Yüeçiler Baktriya bölgesine geldikten sonra yavaş yavaş yerleşik düzene geçmeye başlamışlar ve burada İskender tarafından kurulmuş olan Helenistik yapıdan etkilenmeye başlamışlardır. Yüeçiler hakkında bir süre yeterli bilgi bulunmamakta olup Hou Hanshu adlı Çin kaynağına göre Baktriya’daki Yüeçiler beş ana kabile ya da yabguluk (eyalet) altında bölünmüştü. Yaklaşık 100 yıl sonra, bu beş kabileden biri olan ve daha sonraları Kuşan İmparatorluğu’nu kuracak olan Bedehşan hakimi Kouei-çouang (Guìshuāng ) kabilesi diğer dört kabileye üstünlük sağlayarak onları kontrol altına aldıktan sonra Parthia, Kabil, Kafiristan ve doğusunu ele geçirerek Hint-Yunan Krallığına da büyük oranda egemen oldular.
M.S. 30 yılında Yüeçi prensi Kujula Kadphises tarafından Kuşan İmparatorluğu kurulmuş, oğlu Vima Takto (Yen-Kao-tçen) zamanında da Pencap’ında içinde kaldığı Tianzhu olarak bilinen Kuzey-Kuzeybatı Hindistan topraklarına egemen olmuşlardır. Bu dönemden itibaren civar devletler tarafından Kuşanlar adıyla adlandırılan bu topluluk, Çinliler tarafından ise Büyük Yüeçiler olarak adlandırılmaya devam edilmiştir. Kuşanlar döneminde Yüeçiler’in İpek Yolu’nun büyük bölümünü kontrol ettiği görülmektedir. Kuşhan Krallığı döneminde Yüeçiler; İran, Hellen, Hint kültürleri ile Budizm’in inanç felsefesinden yoğun olarak etkilenmiş ve bunların karışımından oluşan bir kültür oluşturmuşlardır.
Kuşanlar, 2. yüzyıl ortalarında Orta Asya’ya egemen olmuş Çinliler’e saldırsalar da General Ban Chao’ya yenilmişlerdir. Daha sonrasında ise yaşanan Hun isyanı neticesinde Çin’in Orta Asya’daki etkisi azalınca Kuşanlar da Yarkent, Kaşgar ve Hotan’ı ele geçirdiler.
Sasaniler tarafından zayıflatılan Kuşhanlar, Ak Hun İmparatorluğu tarafından 375 yılında tarih sahnesinden silinmiştir. Uzun yıllardır İran, Hellen, Hint etkisinde kalan Büyük Yüeçiler’de asimile olarak tarih sahnesinden silinmişlerdir.
Bazı tarihçiler Çin kaynaklarındaki bir takım ifadelere dayanarak Akhunlar’ı Yüeçi ırkından kabul etmektedir. Ancak Britanyalı arkeolog Aurel Stein’in “White Huns and kindred tribes in the history of the Indian north-west frontier” adlı makalesinde Ak Hunlar’ı Türk olarak kabul etmekte bunu ispat eden tezler öne sürmektedir. Akhunlar’ın etnisitesi ne olursa olsun bunların Yüeçiler’in oluşturduğu Kuşan topluluğu içerisinde yer aldığı ve dillerinde Toharca’dan etkileşim olduğu genel olarak kabul edilmektedir.
Küçük Yüeçiler’in durumu
Hiung-nu (Büyük Hun İmparatorluğu) hükümdarı Lao Şang döneminde (M.Ö. 174-161) yapılan savaşlarda Yüeçiler en ağır yenilgilerini alarak kralları öldürülmüş ve bunun sonucunda da küçük grup (Küçük Yüeçiler) ise Tibet Platosu’na göç etmek zorunda kalmıştı. Burada tarihi Qiang halkıyla iletişime geçerek ya onlara sığınmışlar ya da Paul Pelliot’a göre onları yenerek egemenlikleri altına almışlardı. Bu küçük kolun yaşadıkları yer tam olarak Tibet Platosunda, Altun Dağları’nın doğusundan Qilian Dağları civarındaki Kokonor (Qinghai ) Gölü çevresini kapsamaktadır ki söz konusu bölge günümüzün Çinghay eyaletinin büyük bölümüne tekabül etmektedir.
Han Hanedanı’nın ünlü generali Huo Qubing’in batıya doğru MÖ 121 gibi başladığı seferde, Gasun Nor (Juyan) adlı tuz gölünü geçildikten sonra Qilian Dağlarından itibaren Kanchou’ya kadar Küçük Yüeçi topraklarından geçtiği belirtilmektedir. Bu sefer esnasında K. Yüeçiler’in belkide bir bölümünün Huangzhong’a göç ettiği görülmektedir. Yüeçiler’in bu dönemde büyük ihtimalle Hiung-nular’a (Büyük Hun İmparatorluğu) tabi olarak yaşamaktaydılar. Sonraki yıllarda Küçük Yüeçiler’in Huangzhong dolaylarına gittikleri görülmektedir. Sonuç olarak Küçük Yüeçiler bağımsız bir devlet kuramamış olup Hiung-nular (Büyük Hun İmparatorluğu) ile sonrasında da Çinlilere tabi olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir.
MS 60 ile 62 yıllarındaki Çin seferindeki kayıtlarda Küçük Yüeçiler’in, Dunhuang güneybatısındaki Yangguan Dağ geçidinin batısında bulunduğu belirtilmiştir. Yaşadıkları yerler hakkında Çin kaynaklarında farklı yerlerin belirtiliyor olması bunların genel olarak dağınık küçük topluluklar şeklinde yaşadıklarını ortaya koymaktadır.
K. Yüeçiler, Hunlar üzerine MS. 89’daki düzenlenen seferde Çinliler’in yanında yer almışlardır. Çinlilerin 159’ da Batı Tibetlilere, 168/69 da da Şensi ve Kansu'daki Doğu Tibetlilere düzenledikleri seferde yanlarında yer aldılar. 184 yılında günümüzde Wuwei olarak adlandırılan Kansu’ya bağlı Liang Eyaletinde çıkan Liangzhou İsyanı ve devamında da Sarı Sarıklılar İsyanında Çin kralının karşısında yer aldılar. Bu dönemlerde günümüz Kumul(Hami) ve çevresinde küçük bir devlet kurdukları bilinmektedir. Ancak 214 yılı gibi bu bölge yeniden Çin denetimine geçti. Bundan sonra Çin kayıtlarında Küçük Yüeçilerden çeşitli şekillerde bahsedilmiştir. Ancak bunlar büyük oranda Çin ve Tibet halkıyla karışarak asimile olmaya başlamışlar ve kayıtlarda ara sıra adları geçmekle birlikte kültürleri son bulmuştur.
Kaynakça
- ^ "They are, by almost unanimous opinion, Indo-Europeans, probably the most oriental of those who occupied the steppes." Roux, p.90
- ^ Mallory (2006), The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world, s. 35
- ^ "According to some, they were the Tocharians, "Tokharoi", of Classical Antiquity", Roux, p.90
- ^ Keleş, N., "İndo-Germenlerin Ve Germenlerin Kökeni, Dili Ve Anayurdu Tezleri", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:22, Sf: 79,80,83, Yıl:2015. URL: https://dergipark.org.tr/download/article-file/411706. Erişim: 2019-07-11
- ^ a b Mızrak, E.Ç., "Yüeh-Chih’lerin Kökenleri Ve Göç Süreçleri", Tarih Okulu Dergisi, Sayı:XIX, Sf:373,374, Yıl:2014. URL: http://www.johschool.com/Makaleler/2043744278_Egemen%20%c3%87a%c4%9fr%c4%b1%20M%c4%b1zrak.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ Xinru, Liu (2002). Türkler 4. Cilt (Kuşan Yönetiminin Kültür Anlayışı). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 84-90.
- ^ a b Keleş, Nejdet (2016). İndo-Germenler Ve Türklerin Avrasya İlişkileri, Karışımları Ve Etkileşimleri (İlk Çağ’dan Orta Çağ’a) (Editör: Meryem Nakiboğlu). Denizli: Boy Yayınları. s. 19. ISBN .
- ^ Mızrak, E.Ç., "Yüeh-Chih’lerin Kökenleri Ve Göç Süreçleri", Tarih Okulu Dergisi, Sayı:XIX, Sf:386,387, Yıl:2014. URL: http://www.johschool.com/Makaleler/2043744278_Egemen%20%c3%87a%c4%9fr%c4%b1%20M%c4%b1zrak.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ a b Kayalı, Y., "Kuşan İsminin, Toplumunun Ve Hükümdar Unvanlarının Kökeni Üzerine", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt:57, Sayı:2, Sf:1025,1026,1027, Yıl:1953. URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/2238/23243.pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ Ögel, B., "Eski Orta Asya Kabileleri Hakkında Araştırmalar I. Yüe-Çi'ler", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt:15, Sayı:1-3, Sf: 275, Yıl:1953. URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1231/14063.pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ Keleş, N., "İndo-Germenlerin Ve Germenlerin Kökeni, Dili Ve Anayurdu Tezleri", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:22, Sf: 86, Yıl:2015. URL: https://dergipark.org.tr/download/article-file/411706. Erişim: 2019-07-11
- ^ a b Mızrak, E.Ç., "Yüeh-Chih’lerin Kökenleri Ve Göç Süreçleri", Tarih Okulu Dergisi, Sayı:XIX, Sf:387,389, Yıl:2014. URL: http://www.johschool.com/Makaleler/2043744278_Egemen%20%c3%87a%c4%9fr%c4%b1%20M%c4%b1zrak.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ a b Ögel, B., "Eski Orta Asya Kabileleri Hakkında Araştırmalar I. Yüe-Çi'ler", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt:15, Sayı:1-3, Sf: 253,254,255,257, Yıl:1953. URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1231/14063.pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
Ayrıca bakınız
- Kuşan İmparatorluğu
- Yüe-Çi’ler, Doç.Dr. Bahaeddin Ögel [1]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yueciler Cince 月氏 yueshi veya roushi okunusu yue si veya ro si Yuezhi Cince 月支 yuezhi ya da rouzhi adiyla da bilinir Eski Cincede Tokwar antik bir Orta Asya halkidir MO 176 MS 30 yillari arasinda Orta Asya daki Yuecilerin gocleriKoken ve dilleriMO 3 yuzyilda Cin ve Orta Asya Tarihcilerin cogu Hint Avrupa kokenli olduklarina ve tarihi kaynaklarda adi gecen Toharistanlilarla Toxarioi akraba olabileceklerine inanmaktadir Alman dogu dilleri konusunda uzman dilbilimci Friedrich Schrader 1865 1922 Toharca yi Hint Avrupa dil ailesinin bir alt kolu olan Indo Hint Cermen bir dil olarak belirmekte ve Toharlar i da Indo Iskit halklardan saymaktadir Yine Alman tarihci ve Cin kulturu tarihi vb konularda uzman olan Otto Franke 1863 1946 ise Cin kaynaklarina dayanarak Toharlar i Yue tschi dir Yueci olarak tanimlamaktadir Bu tezlere gore Yueciler in konustuklari dil Toharca nin B dil koludur Yuecilerin ortaya cikmalariYueh chih Cinlilerin tarafindan verilen bir isim olup Cincede Ay Soyu anlamina gelmektedir MO 3 yuzyildan evvelki Cin kayitlarinda kendilerinden Yu zhi Yu chih Yuzhi Niushi Niu shih gibi adlarla da bahsetmislerdir Cince kaynaklarda bu kadar farkli sekillerde adlandirilmalari Cin deki her hanedanligin tarihcileri tarafindan eski tarihcilerin yazimlarindan farkli bir sekilde ifade etme geleneginden kaynaklandigi dusunulmektedir MO 2 ve 1 yuzyillarda yasamis Cinli tarihci Sima Qian in Cin tarihini anlattigi Shiji adli eserinde baslarda farkli bahsetse de sonrasinda bu kavimden Yueh chi olarak bahsetmeye baslamis ve bundan sonra da Cin kayitlarinda Yueh chi ismi standart olarak kullanilmaya baslanmistir MO 7 yuzyil ortalarinda hayatini kaybetmis olan unlu Cin ekonomisti Guan Zhong un adina atfedilen Guanzi metninde Yuzhi adinda bir kabilenin Cinlilere yesim tasi temin ettikleri yazilmaktadir MO 2 ve 1 yuzyillarda yasamis Cinli tarihci Sima Qian da Wuzhi olarak adlandirdigi Yueciler den Luo adli bir tacirin Cinlilere at sattigi bunun karsiliginda da ipek alarak bunu Orta Asya nin ileri gelenlerine sattigi belirtmektedir ki bu da Yuecilerin o donemde Ipek Yolu ticaretinde etkin rol oynadiklarini gostermektedir MO 3 yuzyila MO 299 kadar tarihlenen bambuya yazili Cin metninde Zhou Hanedani Mu nun duzenledigi seferi fantastik bir sekilde anlatilirken Yueciler in yurdunun Ordos Kansu nun dogusunda ve Zhou topraklarinin da kuzeybatisinda oldugu seklinde belirtilmistir Sima Qian in kayitlarina gore Yueciler o donemlerde gunumuz Kansu eyaletindeki Dunhuang sehri ile Qilian Daglari arasindaki topraklarda yasamaktaydilar Ancak belirtilen alanda gunumuze kadar arkeolojik kalinti bulunmamasi bu ifadenin yanlis olabilecegi ya da Dunhuang sehri yerine Tanri Daglari nin bir parcasi olan Dunhong Daginin belirtilmis olabilecegi de iddialar arasindadir Tarihciler arasinda genel kabul ise Yueciler in genisleyerek Huanghe Sari Irmak in kuzeyinde Tieyensan gunumuz Sincan Uygur Ozerk Bolgesi ve Tarim Havzasi topraklarinda yasadigi seklindedir Mete nin Yueciler uzerine MO 203 yilinda yaptigi sefer bilgilerine gore Yuecilerin dogu siniri o donem in Langchou da yaptigi kivrimin batisinda kalmaktaydi Cin kayitlarinda bazen Yueciler ve diger halklarin bulunduklari yerler belki de yanlis anlama ya da tercume hatalari gibi nedenlerle ic ice gibi gorulebilmektedir Burada unutulmamasi gereken antik donemlerde Orta Asya halklarinin cogunlukla konar gocer olmalari ve yogun sinir catismalari nedeniyle sinirlarin oldukca degisken bir yapiya sahip oldugudur Hunlarla savas 1 Buyuk gocleri sonucunda bolunmeleriOldukca genis bir cografyada hukum suren ve guclu bir konfederasyon seklinde orgutlenen Yueciler bir sure sonra Cinliler in Hiung nu olarak adlandiklari Buyuk Hun Imparatorlugu ile guc mucadelesine basladilar Cin kayitlarina gore Yueciler onceki donemlerde Hiung nu lardan daha guclu durumda olup hatta Teoman oglu Mete yi onlara rehin olarak vermek zorunda kalmisti Buyuk Hun Imparatoru Mete dogudaki tehdidini ortadan kaldirdiktan sonra gozunu guney guneybati komsusu olan Yueciler uzerine dikmistir Yueciler MO 203 yilinda Hunlara yenildikten sonra kuzey ve dogu hattindaki topraklarindan tedrici olarak batiya dogru cekilmek zorunda kaldilar Bu cekilme nedeniyle Yueciler de Iskitleri daha batiya ve guneye dogru cekilmeye zorlamistir MO 177 176 gibi Mete nin Sag Bilge Beyi nin Yuecileri agir bir yenilgiye ugrattigi bilinmektedir Mete nin oglu Lao Sang doneminde MO 174 161 Yueciler e en oldurucu saldiri gerceklestirilmistir Yapilan savaslarda Yueciler en agir yenilgilerini alarak krallari oldurulmus ve bunun sonucunda da Kansu ve Tarim Havzasi ni iceren yurtlarindan ayrilarak buyuk grup Da Buyuk Yueciler kuzey batidaki Tanri Daglari nin ve Issik Golu kuzeyinde bulunan Ili Nehri havzasina daha kucuk grup Xiǎo Kucuk Yueciler ise Tibet Platosu na goc etmek zorunda kaldilar Tarihi kayitlarda bu yenilginin buyuklugunu ifade etmek icin Hun liderinin oldurulen Yueci liderinin kafatasindan sarap kadehi yaptirdigi anekdotu da bulunmaktadir Usunlara yenilmeleri ve 2 Buyuk gocleri sonucunda Baktriya bolgesine yerlesmeleriBuyuk Yueciler MO 165 ya da 162 gibi Ili havzasina geldiklerinde buradaki Sakalar i yenerek onlari Parthia Sogdiana ve Baktriya ya dogru guneye kacmaya zorladilar Ancak Yueciler de MO 132 yilinda Hunlarla muttefik olan ve babasinin intikamini almak isteyen Kunmo onderligindeki Usunlar tarafindan yenilgiye ugratilarak guneybatilarindaki Seyhun un kuzeyinde yer alan Fergana bolgesine kacmak zorunda kaldilar Birkac yil sonra Fergana Vadisi boyunca Sakalar i bir daha surerek Sogdiana yi ele gecirmisler ve Baktriya topraklarina da yerlesmeye baslamislardi Karsilarinda kucuk sehir kralliklari gibi daginik gucler bulundugundan birkac yil icerisinde ana merkezleri Ceyhun nun kuzeyi olmakla beraber Baktriya nin tamamini ele gecirdiler Cin elcisinin Yueciler i Sogdiana da MO 128 yilinda ziyaret ettigi dusunuldugunde Baktriya topraklarina gelislerinin 126 yilinda oldugu kabul edilmektedir Cin elcisi onlari Hunlar a karsi sefer duzenlemeye ikna etmeye calissa da bu istege riayet etmemislerdir Ayni Cin elcisi Yueciler in yasadiklari ulkeyi tanimlarken kuzeyinde K ang chu Kangju ulkesi batilarinda Parthia ve guneylerinde de Baktriya topraklari oldugunu belirtmektedir ki bu da Yueciler in goc halinde oldugu zamandaki durumu ortaya koymaktadir Yueciler in her goc hareketi ozellikle Sakalar olmak uzere cesitli kavimlerinde etkilemekte bunun sonucunda da Orta Asya Bati Turkistan Hindistan ve Afganistan in kuzeyinde buyuk bir kavimler gocu yasanmistir Goce zorlanan Sakalar in saldirilari sonucunda Greko Baktriya Kralligi yikilirken Sistan ve Kandehar in da icerisinde yer aldigi topraklari Sakalar in eline gecirerek yerlesilmesiyle de bu cografyada Sakalarin Memleketi anlamina gelen Sakastan Bolgesi ortaya cikmistir Part Imparatorlugunun Parthia Bolgesi de Sakalar ile Yuecilerle mi yoksa Sakalarla mi irtibatli oldugu tartismali olan Toharlar tarafindan yakilip yikilmistir Kusan Imparatorlugunu kurmalariYueciler Baktriya bolgesine geldikten sonra yavas yavas yerlesik duzene gecmeye baslamislar ve burada Iskender tarafindan kurulmus olan Helenistik yapidan etkilenmeye baslamislardir Yueciler hakkinda bir sure yeterli bilgi bulunmamakta olup Hou Hanshu adli Cin kaynagina gore Baktriya daki Yueciler bes ana kabile ya da yabguluk eyalet altinda bolunmustu Yaklasik 100 yil sonra bu bes kabileden biri olan ve daha sonralari Kusan Imparatorlugu nu kuracak olan Bedehsan hakimi Kouei couang Guishuang kabilesi diger dort kabileye ustunluk saglayarak onlari kontrol altina aldiktan sonra Parthia Kabil Kafiristan ve dogusunu ele gecirerek Hint Yunan Kralligina da buyuk oranda egemen oldular M S 30 yilinda Yueci prensi Kujula Kadphises tarafindan Kusan Imparatorlugu kurulmus oglu Vima Takto Yen Kao tcen zamaninda da Pencap inda icinde kaldigi Tianzhu olarak bilinen Kuzey Kuzeybati Hindistan topraklarina egemen olmuslardir Bu donemden itibaren civar devletler tarafindan Kusanlar adiyla adlandirilan bu topluluk Cinliler tarafindan ise Buyuk Yueciler olarak adlandirilmaya devam edilmistir Kusanlar doneminde Yueciler in Ipek Yolu nun buyuk bolumunu kontrol ettigi gorulmektedir Kushan Kralligi doneminde Yueciler Iran Hellen Hint kulturleri ile Budizm in inanc felsefesinden yogun olarak etkilenmis ve bunlarin karisimindan olusan bir kultur olusturmuslardir Kusanlar 2 yuzyil ortalarinda Orta Asya ya egemen olmus Cinliler e saldirsalar da General Ban Chao ya yenilmislerdir Daha sonrasinda ise yasanan Hun isyani neticesinde Cin in Orta Asya daki etkisi azalinca Kusanlar da Yarkent Kasgar ve Hotan i ele gecirdiler Sasaniler tarafindan zayiflatilan Kushanlar Ak Hun Imparatorlugu tarafindan 375 yilinda tarih sahnesinden silinmistir Uzun yillardir Iran Hellen Hint etkisinde kalan Buyuk Yueciler de asimile olarak tarih sahnesinden silinmislerdir Bazi tarihciler Cin kaynaklarindaki bir takim ifadelere dayanarak Akhunlar i Yueci irkindan kabul etmektedir Ancak Britanyali arkeolog Aurel Stein in White Huns and kindred tribes in the history of the Indian north west frontier adli makalesinde Ak Hunlar i Turk olarak kabul etmekte bunu ispat eden tezler one surmektedir Akhunlar in etnisitesi ne olursa olsun bunlarin Yueciler in olusturdugu Kusan toplulugu icerisinde yer aldigi ve dillerinde Toharca dan etkilesim oldugu genel olarak kabul edilmektedir Kucuk Yueciler in durumuHiung nu Buyuk Hun Imparatorlugu hukumdari Lao Sang doneminde M O 174 161 yapilan savaslarda Yueciler en agir yenilgilerini alarak krallari oldurulmus ve bunun sonucunda da kucuk grup Kucuk Yueciler ise Tibet Platosu na goc etmek zorunda kalmisti Burada tarihi Qiang halkiyla iletisime gecerek ya onlara siginmislar ya da Paul Pelliot a gore onlari yenerek egemenlikleri altina almislardi Bu kucuk kolun yasadiklari yer tam olarak Tibet Platosunda Altun Daglari nin dogusundan Qilian Daglari civarindaki Kokonor Qinghai Golu cevresini kapsamaktadir ki soz konusu bolge gunumuzun Cinghay eyaletinin buyuk bolumune tekabul etmektedir Han Hanedani nin unlu generali Huo Qubing in batiya dogru MO 121 gibi basladigi seferde Gasun Nor Juyan adli tuz golunu gecildikten sonra Qilian Daglarindan itibaren Kanchou ya kadar Kucuk Yueci topraklarindan gectigi belirtilmektedir Bu sefer esnasinda K Yueciler in belkide bir bolumunun Huangzhong a goc ettigi gorulmektedir Yueciler in bu donemde buyuk ihtimalle Hiung nular a Buyuk Hun Imparatorlugu tabi olarak yasamaktaydilar Sonraki yillarda Kucuk Yueciler in Huangzhong dolaylarina gittikleri gorulmektedir Sonuc olarak Kucuk Yueciler bagimsiz bir devlet kuramamis olup Hiung nular Buyuk Hun Imparatorlugu ile sonrasinda da Cinlilere tabi olarak varliklarini surdurmuslerdir MS 60 ile 62 yillarindaki Cin seferindeki kayitlarda Kucuk Yueciler in Dunhuang guneybatisindaki Yangguan Dag gecidinin batisinda bulundugu belirtilmistir Yasadiklari yerler hakkinda Cin kaynaklarinda farkli yerlerin belirtiliyor olmasi bunlarin genel olarak daginik kucuk topluluklar seklinde yasadiklarini ortaya koymaktadir K Yueciler Hunlar uzerine MS 89 daki duzenlenen seferde Cinliler in yaninda yer almislardir Cinlilerin 159 da Bati Tibetlilere 168 69 da da Sensi ve Kansu daki Dogu Tibetlilere duzenledikleri seferde yanlarinda yer aldilar 184 yilinda gunumuzde Wuwei olarak adlandirilan Kansu ya bagli Liang Eyaletinde cikan Liangzhou Isyani ve devaminda da Sari Sariklilar Isyaninda Cin kralinin karsisinda yer aldilar Bu donemlerde gunumuz Kumul Hami ve cevresinde kucuk bir devlet kurduklari bilinmektedir Ancak 214 yili gibi bu bolge yeniden Cin denetimine gecti Bundan sonra Cin kayitlarinda Kucuk Yuecilerden cesitli sekillerde bahsedilmistir Ancak bunlar buyuk oranda Cin ve Tibet halkiyla karisarak asimile olmaya baslamislar ve kayitlarda ara sira adlari gecmekle birlikte kulturleri son bulmustur Kaynakca They are by almost unanimous opinion Indo Europeans probably the most oriental of those who occupied the steppes Roux p 90 Mallory 2006 The Oxford introduction to Proto Indo European and the Proto Indo European world s 35 According to some they were the Tocharians Tokharoi of Classical Antiquity Roux p 90 Keles N Indo Germenlerin Ve Germenlerin Kokeni Dili Ve Anayurdu Tezleri Pamukkale Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Sayi 22 Sf 79 80 83 Yil 2015 URL https dergipark org tr download article file 411706 Erisim 2019 07 11 a b Mizrak E C Yueh Chih lerin Kokenleri Ve Goc Surecleri Tarih Okulu Dergisi Sayi XIX Sf 373 374 Yil 2014 URL http www johschool com Makaleler 2043744278 Egemen 20 c3 87a c4 9fr c4 b1 20M c4 b1zrak pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 Xinru Liu 2002 Turkler 4 Cilt Kusan Yonetiminin Kultur Anlayisi Ankara Yeni Turkiye Yayinlari s 84 90 a b Keles Nejdet 2016 Indo Germenler Ve Turklerin Avrasya Iliskileri Karisimlari Ve Etkilesimleri Ilk Cag dan Orta Cag a Editor Meryem Nakiboglu Denizli Boy Yayinlari s 19 ISBN 978 605 9717 60 1 Mizrak E C Yueh Chih lerin Kokenleri Ve Goc Surecleri Tarih Okulu Dergisi Sayi XIX Sf 386 387 Yil 2014 URL http www johschool com Makaleler 2043744278 Egemen 20 c3 87a c4 9fr c4 b1 20M c4 b1zrak pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 a b Kayali Y Kusan Isminin Toplumunun Ve Hukumdar Unvanlarinin Kokeni Uzerine Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Dergisi Cilt 57 Sayi 2 Sf 1025 1026 1027 Yil 1953 URL http dergiler ankara edu tr dergiler 26 2238 23243 pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 Ogel B Eski Orta Asya Kabileleri Hakkinda Arastirmalar I Yue Ci ler Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Dergisi Cilt 15 Sayi 1 3 Sf 275 Yil 1953 URL http dergiler ankara edu tr dergiler 26 1231 14063 pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 Keles N Indo Germenlerin Ve Germenlerin Kokeni Dili Ve Anayurdu Tezleri Pamukkale Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Sayi 22 Sf 86 Yil 2015 URL https dergipark org tr download article file 411706 Erisim 2019 07 11 a b Mizrak E C Yueh Chih lerin Kokenleri Ve Goc Surecleri Tarih Okulu Dergisi Sayi XIX Sf 387 389 Yil 2014 URL http www johschool com Makaleler 2043744278 Egemen 20 c3 87a c4 9fr c4 b1 20M c4 b1zrak pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 a b Ogel B Eski Orta Asya Kabileleri Hakkinda Arastirmalar I Yue Ci ler Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Dergisi Cilt 15 Sayi 1 3 Sf 253 254 255 257 Yil 1953 URL http dergiler ankara edu tr dergiler 26 1231 14063 pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11Ayrica bakinizKusan Imparatorlugu Yue Ci ler Doc Dr Bahaeddin Ogel 1