Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bedehşan (Peştuca/Farsça: بدخشان; Tacikçe: Бадахшон, Badaxşon; Rusça: Бадахшан Badahşan; Çince (basitleştirilmiş): 巴达赫尚; Çince (geleneksel): 巴達赫尚; pinyin: Bādáhèshàng), Afganistan'ın kuzeydoğusunun, Tacikistan'ın güneydoğusunun ve ve Çin'deki Taşkurgan ilçesinin bölümlerinden oluşan tarihi bir bölgedir. Tarihi Bedehşan bölgesinin büyük bir kısmı günümüzde Tacikistan sınırları içerisindedir. Afganistan'ın Bedehşan ili ve Tacikistan'ın Dağlık Bedehşan bölgesi adlarını tarihi Bedehşan bölgesinden alır. Bedahşan bölgesinin müziği, bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.
İsim
Bedahşan ismi, bölgeye Sasani İmparatorluğu tarafından verilen bedaxš ya da badaxš isminden türetilmiştir.
Topluluk
Çeşitli etno-dilsel ve dini topluluklara ev sahipliği yapan bölgede Tacikler ve Pamiriler çoğunluğu oluştururken, kendi köylerinde yaşayan Kırgız ve Özbekler ise azınlığın oluşturmaktadır. Bölgede aynı zamanda çeşitli Pamir Dilleri ve Doğu İran Dil Grubu'nda yer alan diller konuşulmaktadır. 20. yüzyılda Tacikistan'daki Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde Pamir dillerini konuşanlar kendilerini Pamir olarak tanımlayarak ayrı etnik kimlik oluşturdular. Pamir halkı Tacikistan'da resmi olarak ayrı bir etnik grup olarak tanınmadı, ancak Tacikistan'da Pamiri hareketler ve dernekler örgütlenmeye devam etmişlerdir. Bedahşan'daki başlıca dini mezhepler İsmâilî İslam ve Sünni İslam'dır. Bölgede İsmâilîlik Nâsır-ı Hüsrev tarafından yaygınlaştırılmıştır. Bölge halkı zengin bir kültürel mirasa sahiptir ve eşsiz antik müzik, şiir ve dans biçimlerini korumuşlardır.
Tarih
Erken Tarih
Bölge antik çağlardan ticaret için önemli bir merkez olmuştur. M.Ö. 4.000 yılının ikinci yarısına götürülecek bir tarihe kadar Lapis lazuli taşının özellikle Bedahşan bölgesinden ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Bedahşan bölgesi doğu-batı ticareti ve İpek Yolu üzerinde olması nedeniyle jeo-ekonomik olarak önemli bir konumda yer almaktadır. Marco Polo'ya göre Bedaşhan bölgesinde 'nın altında Balas yakutu bulunmaktadır.
Erken Modern Tarih
Bölge sürekli olarak Bedahşan beyleri tarafından yönetilmiştir. Sultan Muhammed ise soyunu Büyük İskender'e dayandıran bir dizi hükümdarın son üyesini temsil etmektedir. Sultan Muhammed Timur İmparatorluğu'nun hükümdarı Ebu Said Mirza tarafından öldürüldü ve Bedahşan Timur İmparatorluğu tarafından ele geçirdi. Sultan Muhammed'in ölümünden sonra hükümdarlığa Sultan Mahmud Mirza geçti ve onun da Baysingar Mirza, Ali Mirza ve Han Mirza isimli üç oğlu bulunmaktaydı. Sultan Mahmud öldüğünde soylularından Amir Khan, Baysingar Mirza'yı kör etti, ikinci prensi öldürdü ve gaspçı olarak hüküm sürdü. 1504'te ise Babür İmparatoru Babür'ün hakimiyetine girdi. Babür 1506'da 'tan Kandahar'ı aldığında, Han Mirza'yı Vali olarak Bedahşan'a gönderdi. 1514'te Han Mirza'nın oğlu Mirza Süleyman dünyaya geldi .
Han Mirza'nın ölümünden sonra Bedahşan, Babür Prensi Hümayun Şah tarafından yönetildi. 1541 yılına kadar bölge sırasıyla Sultan Vaiz Han (Mirza Süleyman Han'ın kayınpederi) Prens Hindal ve son olarak oğlu Mirza İbrahim ile birlikte Babür prensi Kamran Mirza'ya teslim olan Mirza Süleyman tarafından yönetildi. Mirza Süleyman ve oğlu imparator Hümayun Şah tarafından serbest bırakılınca Mirza Süleyman, Bedahşan bölgesini tekrar kontrol altına aldı. 1560 yılında ise Belh'i istila etti ancak oğlu Mirza İbrahim'in savaşta öldürülmesi üzerine seferden vazgeçti.
Ekber Şah, Babür İmparatoru olduğunda, üvey kardeşi 'in annesi, Şah Ebu Ma'ali tarafından öldürülmüştü. Mirza Süleyman, Kabil'e gitti ve Ebu Ma'ali'yi astırdı; daha sonra kendi kızını ile evlendirdi ve 1563'te Bedahşan soylularından Ümet Ali'yi Mirza Muhammed Hakim'in temsilcisi olarak atadı. Ancak Mirza Muhammed Hakim ve Mirza Süleyman'ın arası bir yıl içinde bozuldu Mirza Süleyman Kabil'e bir sefer düzenledi. Bunun üzerine kaçtı ve Ekber Şah'tan yardım istedi, böylece Mirza Süleyman sefer süresince Celalabad'ı almış olmasına rağmen Badakhshan'a dönmek zorunda kaldı.
Mirza Süleyman'ın karısı Kıpçak kabilesinden Hurram Begüm'dü. Zekiydi ve kocasının gücüne o kadar sahipti ki, Mirza Süleyman onun tavsiyesi olmadan hiçbir şey yapmazdı. Düşmanı ise, ölen Prens Kamran Mirza'nın eşi Muhtarim Hanım'dı. Mirza Süleyman onunla evlenmek istedi; ancak Hurram Begüm, onu Mirza İbrahim ile evlendirdi ve bu evlilikten Mirza Şahruh isimli bir çocuk dünyaya geldi. Mirza İbrahim Belh'te yapılan savaşta öldükten sonra Hurram Begüm, Muhtarim Hanım'ı babası Kaşgarlı Şah Muhammed'e göndermek istedi ancak Muhtarim Hanım bunu reddetti. Mirza Şahruh yetişkin olmasıyla birlikte annesi ve bazı Bedahşan soyluları ile dedesi Mirza Süleyman'a karşı sürekli bir isyan hareketi başlattı. Mirza Şahruh Bedahşan bölgesinde babası tarafından yönetilen toprakları ele geçirdi ve kendisine birçok taraftar topladı. Mirza Süleyman ise 1575 yılında hacca gitme bahanesi ile Bedahşan'dan ayrıldı ve İndus Nehri'ni geçerek Hindistan'a gitti. Pencap eyaleti valisi ve aynı zamanda Ekber Şah'ın komutanlarındından Cihan Han, Ekber Şah'tan Bedahşan'ın işgal edilmesi için emir aldı, ancak sonrasında Bengal valisi Munim Han'ın ölümünden sonra Bengal'in yönetimini Mirza Süleyman'a teklif ettiyse de Mirza Süleyman bununla ilgilenmedi.
Mirza Süleyman yardım amacıyla Safevi hükümdarı II. İsmail'e gitti ancak hükümdarın ölümü, sözünü aldığı yardımın gerçekleşmesinin önüne geçti. Kabil'e geçip orada bir hareket başlatmak istese de başarılı olamadı. Ancak Hindikuş bölgesinde bazı toprakları ele geçirdi. Muhtarim Hanım'ın ölümünden sonra Buhara Hanlığı hükümdarı olan aynı zamanda Bedahşan bölgesine yönelik amaçlar peşindeki II. Abdullah Han'dan (Abdullah Özbek Han) yardım istedi ve II. Abdullah Han bölgeyi işgal etti. İşgal sonrasında Mirza Şahruh Babürlere kaçarken Bedahşan'ı kendisi için kurtaramayan Mirza Süleyman ise Kabil'e kaçtı. Bundan sonra ise 1589'da Lahor'da ölene kadar Ekber Şah'ın ordusunda komutanlık görevi yürüttü.
Bedahşan bölgesi 1641 yılında Şah Cihan tarafından ele geçirilip bir eyalet statüsü aldıysa da 1647 yılında tekrar Babür İmparatorluğu'nun egemenliğinden çıktı.
Afganistan, İngiltere ve Rusya Arasında
1839'da İngilizlerin Afganistan'ı işgalinden sonra Dost Muhammed Han'ı sürgüne gitmek zorunda kaldı. Sürgünde Buhara Emirliği'ne gitti ancak orada kendisini tutsak olarak algıladı ve oğullarıyla birlikte zorlukla Belh şehrine kaçtı. Bu sırada 1839'da Kunduz Emiri Mir Muhammed Murad Bey, Bedahşan'a tekrar saldırdı ve Farkhor'a kendi komutanlarından birini atadı. İki ay sonra Meşhed'e de saldırdı. Ancak Bedahşan'da kalıtsal beylere ait bir dayanak elde edemedi.
Sonunda Büyük Oyun, Rusların Buhara Emirliği'ni Afganistan'ın belirli bölgelerini talep etmesini desteklemesi ve İngilizlerin ise Afganistan'ın bu anlaşmazlık bölgeleri talep etme iddiasını tanımasıyla başlayacaktı. Bedahşan'ın sınırları, 1873'te İngiltere ve Rusya anlaşması ile belirlendi. Anlaşmaya göre Bedahşan bölgesinin kendine bağlı Vahan bölgesi ile birlikte bütünüyle Kabil Emirliği'ne bağlı olduğu kabul ediliyor ve ayrıca bölgeyi Ceyhun Nehri'nin güney yakası ile sınırlıyordu. Batıda ise Bedahşan, Türkistan ovalarının, Kunduz ve Ceyhun nehirlerinin kesişme noktasından Tasşkurgan Nehri'nin doğusuna kadar güneyinden geçen ve ardından Kunduz'u geçerek güneydoğuya yani Hindukuş Dağlarına kadar uzanan bir hat ile sınırlandırılmıştır. Güney sınırı ise Hindukuş Dağları boyunca Bedahşan'dan Pencşir Vadisine uzanan Havak Geçidi'ne kadar uzanmıştır.
1873 Anlaşmasından önce Ruşani, Şughan gibi küçük yerleşimler Ceyhun Nehri'nin sol kıyılarına ve Darvaz vilayetine kadar diğer yandan da Ceyhun Nehri'nin sağ kıyılarına uzanıyordu. Fakat daha sonra kuzey Darvaz uzantısı Rusya Pamir'inin batı uzantısı ile değiştirildi ve böylece tüm nehir Rus ve Afgan bölgeleri arasındaki sınır hâline geldi; Vilayetlerin ve Vahan bölgesinin politik sınırları artık coğrafi limitlerle uyuşmuyordu.
Bedahşan'ın Ruşhan ve Şughan haric önemli vilayetleri ise şunlardı: Batıda Rustak, Katagan, Gori, Narin ve Andarab. Kuzeyde: Darvaz, Ragh ve Şiva. Doğuda: Şaran, İşkaşim, Zebak ve Vahan. Merkezde ise Feyzabad, Farkar, Mincan ve Kişim. Bu bölgelerden başka vilayetler de bulunmaktaydı fakat bu küçük bölgeler hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Sonuç olarak modern Dağlık Bedahşan'ın batı parçasının çoğu Buhara Emirliği'ne ait olurken, bu emirliğin büyük bir kısmı da Rusya Türkistanı'nın Fergana vilayetinin parçası oldu ve bu anlaşma 1920'ye kadar sürmüştür.
Katagan-Bedahşan bölgesi 1890 yılında Afgan Türkistan'ından ayrılarak Katagan-Bedahşan vilayeti oluşturulmuştur. Vilayetin yönetimi ise Kabil'e verildi. 1895'te ise Panj nehri Afgan ve Rus Badaşan'ları arasındaki sınırı belirledi. Tarihsel Bedahşan bölgesinin bu politik bölünmesinin ise birçok yönetimsel değişikliğe rağmen günümüze kadar devam ettiği görülecektir.
20. Yüzyıl
1902'de Buhara (Batı) Pamir, Rus askeri yönetimine girdi. 1917 Ekim Devrimi sonrasında ise Kasım 1918'de son Çarlık Rus birlikleri Bolşevik yönetimini tanıdı, ancak Aralık 1919'da Fergana'dan Bolşevik karşıtı Rus "Köylü Ordusu" Buhara'yı geri aldı. Nisan 1920'den Haziran 1920'ye kadar süren iktidar boşluğu bir Buhara yönetimi kurma girişimleri ile doldurulmaya çalışılmıştır. Buhara yönetimi Haziran 1920'de yerel güçler tarafından yönetimden uzaklaştırıldı ve Bolşevik yönetimi yeniden tesis edilmiştir. Sonrasında ise Sovyetler Birliği, Dağlık Badahşan'ın Buhara bölümünü ele geçirdi. 1895'ten beri Rusya Egemenliğinde olan bölge ile SSCB egemenliğine giren bölge 1924'te birleştirildi ve 1929'da Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi (vilayet) oluşturuldu. SSCB'nin dağılması sonrasında ortaya çıkan Tacikistan İç Savaş sırasında Pamir-Badahşan Özerk Cumhuriyeti olarak olarak ilan edildi. Sonrasında 6 Kasım 1994'te Viloyati Muhtori Kuhistoni Badahşon yani Dağlık-Badahaşan Özerk Bölgesi oldu. Bölge, 1990'larda Tacikistan İç Savaşı sırasında şiddetli çatışmalara tanık oldu.
Afganistan Bedahşanı ise 1963 yılında Bedahşan, Bağlân, Puli Humri, Duşi, Andarab, Kunduz ve Talukan ilçelerini içeriyordu. 1963'te Katagan-Bedahşan Eyaleti kaldırıldı ve bölge dört ayrı vilayete bölündü: Bedahşan, Bağlân, Kunduz ve Tahar. 1996-2001 yılları arasındaki Afganistan İç Savaşı sırasında Taliban'ın gücünün zirvesinde olduğu dönemde Afgan Bedahşanı Taliban'a karşı savaşan Kuzey İttifakı için bir kale görevindeydi.
Coğrafya
Bedahşan'ın tüm güney bölgelerini ve Nuristan'ın (eski Kafiristan) kuzey tepelerini ve vadilerini (eski Kafiristan) kapsayan dağ bölgelerinin formasyonu, Hindukuş Dağları'nın batı kesimlerine paralel şekilde ilerlemektedir. Hindikuş Dağları bölgede bulunan yüksek platonun güney sınırını temsil etmektedir. Bu durum güneye doğru, aralarında Nuristan'ın vadilerinin gizlendiği, bu vadileri bölen engebeli ve karla kaplı yüksekliklerle neredeyse birbirlerinden izole edilmiş uzun dorukların betimlendiği bir arazi yapısını ortaya koyar. Kuzeye doğru ise plato, Bedahşan'ın merkezinde, Feyzabad civarında ortalama 4.500 metreden 1.200 metreye düşer. Daha sonra ise Kataghan bölgesindeki Kunduz'da, yükseklik 30 metrelere düşerek Ceyhun nehrini çevreleyen düz ovalar hâline gelir.
Gökçesu Nehri, Bedahşan'ı güneydoğudan kuzeybatıya geçer ve Kunduz ile birlikte batısındaki Hindikuş Dağları'nın tüm kuzey yamaçlarında biriken kar sularını taşır. Gökçesu Nehri'nın bazı kaynakları Ceyhun'un kuzeye doğru büyük kıvrımında olan Zebak'a yakındır böylece kıvrım içindeki dağlık alanı Badakhshan'ın geri kalanından ayırır.
Gökçesu Nehri'nin rotası Bedahşan boyunca Ceyhun'dan (304metre), Feyzabad'dan (1200 metre) ve Zebak'tan (2400 metre) geçerek bir anayol ortaya çıkarmaktadır. Gökçesu Nehri aynı zamanda, Panj nehri ile İşkaşim'den Pamir Dağlarına doğru eskiden ticaret amaçlı sıklıkla kullanılan bir yolun devamı olarak Afgan Türkistanı ile Çin'in Kaşgar bölgesini bağlamaktadır. Şüphesiz olarak bu yol Asya'nın kıtasal olarak büyük anayollarından birisidir.
Ceyhun Nehri'nin kıvrımı içerisindeki Gökçesu Nehri Darvaz'ın dağlık bölgesinde bulunmaktadır. Buranın fiziki coğrafyası Hindikuş Dağlarından ziyade Pamir Dağları'na aittir. Bölgedeki anayolların nehirleri yakından takip ettiği görülmektedir. Buradaki vadiler dar olmasına rağmen tarımsal açıdan verimli ve nüfus açısından yoğundur. Dağlar kayalı ve zorlayıcıdır fakat dünyaca ünlü güzel manzaralar sunarlar. Buhara ve Fargana Vadileri'nin büyük tarımsal zenginlikleri Bedahşan bölgesine özgüdür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . Encyclopædia Iranica. 15 Aralık 1988. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ G. Morgenstierne Iranica Link Archived 2008-05-17 at the Wayback Machine
- ^ Davlatshoev, S. (2006). ""The Formation and Consolidation of Pamiri Ethnic Identity in Tajikistan". School of Social Sciences of Middle East Technical University, Turkey (M.S. thesis). Erişim tarihi: 30 Aralık 2020.
- ^ The Diffusion of Classical Art in Antiquity, John Boardman, Princeton University Press 1993, p.96
- ^ a b c d e f "One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Badakshan". Encyclopædia Britannica. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 182–183", 1911 Encyclopædia Britannica, Volume 3, 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Aralık 2020
- ^ Fayz Muḥammad Katib. Siraj al-tawarıkh. V. III. Afghanistan Digital Library. <arşivlenmiş kopya> 2 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 27 Eylül 2011 tarihinde <orijinalinden arşivlendi> Erişim tarihi: 15 Ekim 2011
- ^ . RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 9 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ Ludwig W. Adamec. Historical and political gazetteer of Afghanistan Vol. 1. Badakhshan Province and northeastern Afghanistan. Graz : Akad. Druck- und Verl.-Anst., 1972. p. 26.
Dış bağlantılar
- Travel article:The Rubies of Badakhshan 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Revelations Regarding Badakhshan 10 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
 | Afganistan coğrafyası ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Tacikistan coğrafyası ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bedehsan Pestuca Farsca بدخشان Tacikce Badahshon Badaxson Rusca Badahshan Badahsan Cince basitlestirilmis 巴达赫尚 Cince geleneksel 巴達赫尚 pinyin Badaheshang Afganistan in kuzeydogusunun Tacikistan in guneydogusunun ve ve Cin deki Taskurgan ilcesinin bolumlerinden olusan tarihi bir bolgedir Tarihi Bedehsan bolgesinin buyuk bir kismi gunumuzde Tacikistan sinirlari icerisindedir Afganistan in Bedehsan ili ve Tacikistan in Daglik Bedehsan bolgesi adlarini tarihi Bedehsan bolgesinden alir Bedahsan bolgesinin muzigi bolgenin kulturel mirasinin onemli bir parcasidir Bedehsan BolgesiDaglik Bedahsan Ozerk Bolgesi TacikistanBedahsan Vilayeti AfganistanIsimBedahsan ismi bolgeye Sasani Imparatorlugu tarafindan verilen bedaxs ya da badaxs isminden turetilmistir ToplulukCesitli etno dilsel ve dini topluluklara ev sahipligi yapan bolgede Tacikler ve Pamiriler cogunlugu olustururken kendi koylerinde yasayan Kirgiz ve Ozbekler ise azinligin olusturmaktadir Bolgede ayni zamanda cesitli Pamir Dilleri ve Dogu Iran Dil Grubu nda yer alan diller konusulmaktadir 20 yuzyilda Tacikistan daki Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi nde Pamir dillerini konusanlar kendilerini Pamir olarak tanimlayarak ayri etnik kimlik olusturdular Pamir halki Tacikistan da resmi olarak ayri bir etnik grup olarak taninmadi ancak Tacikistan da Pamiri hareketler ve dernekler orgutlenmeye devam etmislerdir Bedahsan daki baslica dini mezhepler Ismaili Islam ve Sunni Islam dir Bolgede Ismaililik Nasir i Husrev tarafindan yayginlastirilmistir Bolge halki zengin bir kulturel mirasa sahiptir ve essiz antik muzik siir ve dans bicimlerini korumuslardir Bedahsan Patera MS 1 4 yy TarihErken Tarih Bolge antik caglardan ticaret icin onemli bir merkez olmustur M O 4 000 yilinin ikinci yarisina goturulecek bir tarihe kadar Lapis lazuli tasinin ozellikle Bedahsan bolgesinden ticaretinin yapildigi bilinmektedir Bedahsan bolgesi dogu bati ticareti ve Ipek Yolu uzerinde olmasi nedeniyle jeo ekonomik olarak onemli bir konumda yer almaktadir Marco Polo ya gore Bedashan bolgesinde nin altinda Balas yakutu bulunmaktadir Erken Modern Tarih Bolge surekli olarak Bedahsan beyleri tarafindan yonetilmistir Sultan Muhammed ise soyunu Buyuk Iskender e dayandiran bir dizi hukumdarin son uyesini temsil etmektedir Sultan Muhammed Timur Imparatorlugu nun hukumdari Ebu Said Mirza tarafindan olduruldu ve Bedahsan Timur Imparatorlugu tarafindan ele gecirdi Sultan Muhammed in olumunden sonra hukumdarliga Sultan Mahmud Mirza gecti ve onun da Baysingar Mirza Ali Mirza ve Han Mirza isimli uc oglu bulunmaktaydi Sultan Mahmud oldugunde soylularindan Amir Khan Baysingar Mirza yi kor etti ikinci prensi oldurdu ve gaspci olarak hukum surdu 1504 te ise Babur Imparatoru Babur un hakimiyetine girdi Babur 1506 da tan Kandahar i aldiginda Han Mirza yi Vali olarak Bedahsan a gonderdi 1514 te Han Mirza nin oglu Mirza Suleyman dunyaya geldi Han Mirza nin olumunden sonra Bedahsan Babur Prensi Humayun Sah tarafindan yonetildi 1541 yilina kadar bolge sirasiyla Sultan Vaiz Han Mirza Suleyman Han in kayinpederi Prens Hindal ve son olarak oglu Mirza Ibrahim ile birlikte Babur prensi Kamran Mirza ya teslim olan Mirza Suleyman tarafindan yonetildi Mirza Suleyman ve oglu imparator Humayun Sah tarafindan serbest birakilinca Mirza Suleyman Bedahsan bolgesini tekrar kontrol altina aldi 1560 yilinda ise Belh i istila etti ancak oglu Mirza Ibrahim in savasta oldurulmesi uzerine seferden vazgecti Ekber Sah Babur Imparatoru oldugunda uvey kardesi in annesi Sah Ebu Ma ali tarafindan oldurulmustu Mirza Suleyman Kabil e gitti ve Ebu Ma ali yi astirdi daha sonra kendi kizini ile evlendirdi ve 1563 te Bedahsan soylularindan Umet Ali yi Mirza Muhammed Hakim in temsilcisi olarak atadi Ancak Mirza Muhammed Hakim ve Mirza Suleyman in arasi bir yil icinde bozuldu Mirza Suleyman Kabil e bir sefer duzenledi Bunun uzerine kacti ve Ekber Sah tan yardim istedi boylece Mirza Suleyman sefer suresince Celalabad i almis olmasina ragmen Badakhshan a donmek zorunda kaldi Mirza Suleyman in karisi Kipcak kabilesinden Hurram Begum du Zekiydi ve kocasinin gucune o kadar sahipti ki Mirza Suleyman onun tavsiyesi olmadan hicbir sey yapmazdi Dusmani ise olen Prens Kamran Mirza nin esi Muhtarim Hanim di Mirza Suleyman onunla evlenmek istedi ancak Hurram Begum onu Mirza Ibrahim ile evlendirdi ve bu evlilikten Mirza Sahruh isimli bir cocuk dunyaya geldi Mirza Ibrahim Belh te yapilan savasta oldukten sonra Hurram Begum Muhtarim Hanim i babasi Kasgarli Sah Muhammed e gondermek istedi ancak Muhtarim Hanim bunu reddetti Mirza Sahruh yetiskin olmasiyla birlikte annesi ve bazi Bedahsan soylulari ile dedesi Mirza Suleyman a karsi surekli bir isyan hareketi baslatti Mirza Sahruh Bedahsan bolgesinde babasi tarafindan yonetilen topraklari ele gecirdi ve kendisine bircok taraftar topladi Mirza Suleyman ise 1575 yilinda hacca gitme bahanesi ile Bedahsan dan ayrildi ve Indus Nehri ni gecerek Hindistan a gitti Pencap eyaleti valisi ve ayni zamanda Ekber Sah in komutanlarindindan Cihan Han Ekber Sah tan Bedahsan in isgal edilmesi icin emir aldi ancak sonrasinda Bengal valisi Munim Han in olumunden sonra Bengal in yonetimini Mirza Suleyman a teklif ettiyse de Mirza Suleyman bununla ilgilenmedi Mirza Suleyman yardim amaciyla Safevi hukumdari II Ismail e gitti ancak hukumdarin olumu sozunu aldigi yardimin gerceklesmesinin onune gecti Kabil e gecip orada bir hareket baslatmak istese de basarili olamadi Ancak Hindikus bolgesinde bazi topraklari ele gecirdi Muhtarim Hanim in olumunden sonra Buhara Hanligi hukumdari olan ayni zamanda Bedahsan bolgesine yonelik amaclar pesindeki II Abdullah Han dan Abdullah Ozbek Han yardim istedi ve II Abdullah Han bolgeyi isgal etti Isgal sonrasinda Mirza Sahruh Baburlere kacarken Bedahsan i kendisi icin kurtaramayan Mirza Suleyman ise Kabil e kacti Bundan sonra ise 1589 da Lahor da olene kadar Ekber Sah in ordusunda komutanlik gorevi yuruttu Bedahsan bolgesi 1641 yilinda Sah Cihan tarafindan ele gecirilip bir eyalet statusu aldiysa da 1647 yilinda tekrar Babur Imparatorlugu nun egemenliginden cikti Afganistan Ingiltere ve Rusya Arasinda 1839 da Ingilizlerin Afganistan i isgalinden sonra Dost Muhammed Han i surgune gitmek zorunda kaldi Surgunde Buhara Emirligi ne gitti ancak orada kendisini tutsak olarak algiladi ve ogullariyla birlikte zorlukla Belh sehrine kacti Bu sirada 1839 da Kunduz Emiri Mir Muhammed Murad Bey Bedahsan a tekrar saldirdi ve Farkhor a kendi komutanlarindan birini atadi Iki ay sonra Meshed e de saldirdi Ancak Bedahsan da kalitsal beylere ait bir dayanak elde edemedi Sonunda Buyuk Oyun Ruslarin Buhara Emirligi ni Afganistan in belirli bolgelerini talep etmesini desteklemesi ve Ingilizlerin ise Afganistan in bu anlasmazlik bolgeleri talep etme iddiasini tanimasiyla baslayacakti Bedahsan in sinirlari 1873 te Ingiltere ve Rusya anlasmasi ile belirlendi Anlasmaya gore Bedahsan bolgesinin kendine bagli Vahan bolgesi ile birlikte butunuyle Kabil Emirligi ne bagli oldugu kabul ediliyor ve ayrica bolgeyi Ceyhun Nehri nin guney yakasi ile sinirliyordu Batida ise Bedahsan Turkistan ovalarinin Kunduz ve Ceyhun nehirlerinin kesisme noktasindan Tasskurgan Nehri nin dogusuna kadar guneyinden gecen ve ardindan Kunduz u gecerek guneydoguya yani Hindukus Daglarina kadar uzanan bir hat ile sinirlandirilmistir Guney siniri ise Hindukus Daglari boyunca Bedahsan dan Pencsir Vadisine uzanan Havak Gecidi ne kadar uzanmistir 1873 Anlasmasindan once Rusani Sughan gibi kucuk yerlesimler Ceyhun Nehri nin sol kiyilarina ve Darvaz vilayetine kadar diger yandan da Ceyhun Nehri nin sag kiyilarina uzaniyordu Fakat daha sonra kuzey Darvaz uzantisi Rusya Pamir inin bati uzantisi ile degistirildi ve boylece tum nehir Rus ve Afgan bolgeleri arasindaki sinir haline geldi Vilayetlerin ve Vahan bolgesinin politik sinirlari artik cografi limitlerle uyusmuyordu Panj Nehri Uzerindeki Afganistan ve Tacikistan arasindaki Dostluk Koprusu Bedahsan in Rushan ve Sughan haric onemli vilayetleri ise sunlardi Batida Rustak Katagan Gori Narin ve Andarab Kuzeyde Darvaz Ragh ve Siva Doguda Saran Iskasim Zebak ve Vahan Merkezde ise Feyzabad Farkar Mincan ve Kisim Bu bolgelerden baska vilayetler de bulunmaktaydi fakat bu kucuk bolgeler hakkinda kesin bir bilgi bulunmamaktadir Sonuc olarak modern Daglik Bedahsan in bati parcasinin cogu Buhara Emirligi ne ait olurken bu emirligin buyuk bir kismi da Rusya Turkistani nin Fergana vilayetinin parcasi oldu ve bu anlasma 1920 ye kadar surmustur Katagan Bedahsan bolgesi 1890 yilinda Afgan Turkistan indan ayrilarak Katagan Bedahsan vilayeti olusturulmustur Vilayetin yonetimi ise Kabil e verildi 1895 te ise Panj nehri Afgan ve Rus Badasan lari arasindaki siniri belirledi Tarihsel Bedahsan bolgesinin bu politik bolunmesinin ise bircok yonetimsel degisiklige ragmen gunumuze kadar devam ettigi gorulecektir 20 Yuzyil 1902 de Buhara Bati Pamir Rus askeri yonetimine girdi 1917 Ekim Devrimi sonrasinda ise Kasim 1918 de son Carlik Rus birlikleri Bolsevik yonetimini tanidi ancak Aralik 1919 da Fergana dan Bolsevik karsiti Rus Koylu Ordusu Buhara yi geri aldi Nisan 1920 den Haziran 1920 ye kadar suren iktidar boslugu bir Buhara yonetimi kurma girisimleri ile doldurulmaya calisilmistir Buhara yonetimi Haziran 1920 de yerel gucler tarafindan yonetimden uzaklastirildi ve Bolsevik yonetimi yeniden tesis edilmistir Sonrasinda ise Sovyetler Birligi Daglik Badahsan in Buhara bolumunu ele gecirdi 1895 ten beri Rusya Egemenliginde olan bolge ile SSCB egemenligine giren bolge 1924 te birlestirildi ve 1929 da Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti icinde Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi vilayet olusturuldu SSCB nin dagilmasi sonrasinda ortaya cikan Tacikistan Ic Savas sirasinda Pamir Badahsan Ozerk Cumhuriyeti olarak olarak ilan edildi Sonrasinda 6 Kasim 1994 te Viloyati Muhtori Kuhistoni Badahson yani Daglik Badahasan Ozerk Bolgesi oldu Bolge 1990 larda Tacikistan Ic Savasi sirasinda siddetli catismalara tanik oldu Afganistan Bedahsani ise 1963 yilinda Bedahsan Baglan Puli Humri Dusi Andarab Kunduz ve Talukan ilcelerini iceriyordu 1963 te Katagan Bedahsan Eyaleti kaldirildi ve bolge dort ayri vilayete bolundu Bedahsan Baglan Kunduz ve Tahar 1996 2001 yillari arasindaki Afganistan Ic Savasi sirasinda Taliban in gucunun zirvesinde oldugu donemde Afgan Bedahsani Taliban a karsi savasan Kuzey Ittifaki icin bir kale gorevindeydi CografyaFeyzabad sehri ve Gokcesu Nehri Bedahsan in tum guney bolgelerini ve Nuristan in eski Kafiristan kuzey tepelerini ve vadilerini eski Kafiristan kapsayan dag bolgelerinin formasyonu Hindukus Daglari nin bati kesimlerine paralel sekilde ilerlemektedir Hindikus Daglari bolgede bulunan yuksek platonun guney sinirini temsil etmektedir Bu durum guneye dogru aralarinda Nuristan in vadilerinin gizlendigi bu vadileri bolen engebeli ve karla kapli yuksekliklerle neredeyse birbirlerinden izole edilmis uzun doruklarin betimlendigi bir arazi yapisini ortaya koyar Kuzeye dogru ise plato Bedahsan in merkezinde Feyzabad civarinda ortalama 4 500 metreden 1 200 metreye duser Daha sonra ise Kataghan bolgesindeki Kunduz da yukseklik 30 metrelere duserek Ceyhun nehrini cevreleyen duz ovalar haline gelir Gokcesu Nehri Bedahsan i guneydogudan kuzeybatiya gecer ve Kunduz ile birlikte batisindaki Hindikus Daglari nin tum kuzey yamaclarinda biriken kar sularini tasir Gokcesu Nehri nin bazi kaynaklari Ceyhun un kuzeye dogru buyuk kivriminda olan Zebak a yakindir boylece kivrim icindeki daglik alani Badakhshan in geri kalanindan ayirir Gokcesu Nehri nin rotasi Bedahsan boyunca Ceyhun dan 304metre Feyzabad dan 1200 metre ve Zebak tan 2400 metre gecerek bir anayol ortaya cikarmaktadir Gokcesu Nehri ayni zamanda Panj nehri ile Iskasim den Pamir Daglarina dogru eskiden ticaret amacli siklikla kullanilan bir yolun devami olarak Afgan Turkistani ile Cin in Kasgar bolgesini baglamaktadir Suphesiz olarak bu yol Asya nin kitasal olarak buyuk anayollarindan birisidir Ceyhun Nehri nin kivrimi icerisindeki Gokcesu Nehri Darvaz in daglik bolgesinde bulunmaktadir Buranin fiziki cografyasi Hindikus Daglarindan ziyade Pamir Daglari na aittir Bolgedeki anayollarin nehirleri yakindan takip ettigi gorulmektedir Buradaki vadiler dar olmasina ragmen tarimsal acidan verimli ve nufus acisindan yogundur Daglar kayali ve zorlayicidir fakat dunyaca unlu guzel manzaralar sunarlar Buhara ve Fargana Vadileri nin buyuk tarimsal zenginlikleri Bedahsan bolgesine ozgudur Ayrica bakinizDaglik Badahsan Ozerk Bolgesi Badahsan Vilayeti Afganistan Taskurgan Tacik Ozerk Ilcesi Ipek Yolu Lapis LazuliKaynakca Encyclopaedia Iranica 15 Aralik 1988 29 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Aralik 2020 G Morgenstierne Iranica Link Archived 2008 05 17 at the Wayback Machine Davlatshoev S 2006 The Formation and Consolidation of Pamiri Ethnic Identity in Tajikistan School of Social Sciences of Middle East Technical University Turkey M S thesis Erisim tarihi 30 Aralik 2020 The Diffusion of Classical Art in Antiquity John Boardman Princeton University Press 1993 p 96 a b c d e f One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain Chisholm Hugh ed 1911 Badakshan Encyclopaedia Britannica 3 11th ed Cambridge University Press pp 182 183 1911 Encyclopaedia Britannica Volume 3 21 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 30 Aralik 2020 Fayz Muḥammad Katib Siraj al tawarikh V III Afghanistan Digital Library lt arsivlenmis kopya gt 2 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde 27 Eylul 2011 tarihinde lt orijinalinden arsivlendi gt Erisim tarihi 15 Ekim 2011 RadioFreeEurope RadioLiberty Ingilizce 9 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2020 Ludwig W Adamec Historical and political gazetteer of Afghanistan Vol 1 Badakhshan Province and northeastern Afghanistan Graz Akad Druck und Verl Anst 1972 p 26 Dis baglantilarTravel article The Rubies of Badakhshan 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Revelations Regarding Badakhshan 10 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Afganistan cografyasi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Tacikistan cografyasi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz