Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
  • Vikipedi

Zürih Protokolleri veya resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik ilişkileri

Zürih Protokolleri

Zürih Protokolleri
www.wikipedia.tr-tr.nina.azhttps://www.wikipedia.tr-tr.nina.az

Zürih Protokolleri veya resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Dair Protokol ile Türkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti Arasında İlişkilerin Geliştirilmesine Dair Protokol, Ermenistan ve Türkiye tarafından 10 Ekim 2009 tarihinde İsviçre'nin Zürih şehrinde imzalanan ve iki ülke ilişkilerini normalleştirme sürecini başlatmayı öngören ikili bir protokol. Protokoller, resmî diplomatik ilişkilerin kurulmasını, 1993 yılından beri kapalı olan Türkiye-Ermenistan sınırının açılmasını ve Ermeni Soykırımı konusunda ortak bir tarih komisyonunun kurulmasına ilişkin hükümler içermekteydi. Hiçbir zaman yürürlüğe girmeyen anlaşma, İsviçre, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Fransa ve Rusya arabuluculuğunda imzalandı.

Zürih Protokolleri
Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Dair Protokol
image
Ermenistan Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan (sol) ve Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu (sağ), İsviçre'nin Zürih kentinde protokolleri imzalarken
Yazılma31 Ağustos 2009
İmzalanma10 Ekim 2009 (2009-10-10)
YerZürih, İsviçre
Ara bulucularimage ABD
image Avrupa Birliği
image Fransa
image  İsviçre
image Rusya
İmzacılarEduard Nalbandyan
Ahmet Davutoğlu
Taraflarimage Ermenistan
image Türkiye
DillerErmenice, Türkçe, İngilizce

Arka plan

2007 yılında Van Gölü'ndeki Akdamar Kilisesi, Türkiye tarafından restore edildi ve 29 Mart 2007'deki açılışına dönemin Ermenistan kültür bakan yardımcısı Gagik Gürciyan başta olmak üzere çok sayıda bürokrat katıldı. Türkiye, Ermenistan uçaklarına Türk hava sahasını tamamen açarken yurt dışı temsilciliklerde iki ülke diplomatları, birbirlerinin davetlerine katılmaya başladı. Aynı yıl içerisinde, Erivan-Antalya uçak seferlerinin karşılıklı olarak başlatılması kararlaştırıldı. İki ülkenin dışişleri bakanları, uluslararası toplantılar aracılığı ile birkaç ay içinde altı kez bir araya geldi. 21 Şubat 2008'de Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 19 Şubat 2008'de Ermenistan'da gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanan Serj Sarkisyan'a tebrik mesajı gönderdi. Gül'ün mektubu Türk hükûmetinin yeni kurulan Ermeni hükûmetine karşı barışçıl bir yaklaşım sergileyeceği izlenimini kuvvetlendirirken, Başbakan Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Ali Babacan'da mevkidaşlarına tebrik mesajları gönderdi.

Eylül 2008'de ise, Abdullah Gül, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan'ın Türkiye ve Ermenistan millî futbol takımı arasındaki FIFA Dünya Kupası ön eleme maçına katılma davetini kabul etti ve böylece Ermenistan'ı ziyaret eden ilk Türk devlet başkanı oldu. "Futbol Diplomasisi" adı verilen pozitif süreçte, ikili ilişkiler ve Dağlık Karabağ sorunu ele alındı fakat soykırımı tanıma tartışmalarına değinilmedi ancak dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı Ali Babacan konuyu kısa bir süre sonra gündeme getirdi. Sarkisyan'ın Ekim ayındaki rövanş maçını izlemek üzere Bursa'ya yaptığı iade-i ziyaret zaman içinde büyük ilerleme kaydetmesi beklenen diplomatik ilişkilerde bir çözülmeye zemin hazırlayacağı beklentisi, hem iki ülke siyasetçileri hem de ülkelerin kamuoyu ve basınında somut beklentileri güçlendirdi ve olumlu tablo devam etti. Normalleşme sürecinde, Ermenistan-Azerbaycan ihtilafının da devam etmesi nedeniyle Azerbaycan ile yakın ikili ilişkilerini bozmak istemeyen Türkiye, bir taraftan Azerbaycan-Ermenistan-Türkiye üçlü görüşme formatını oluşturmak için çabaladı. Ocak 2009'da İsviçre'nin Davos şehrinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu zirvesinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Başbakan Erdoğan ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan yan yana basına poz verdi.

Diplomatik ilişkilerin normalleşmesi için müzakereler

image
FIFA Dünya Kupası eleme maçı kapsamında Ermenistan-Türkiye milli takımlarının karşılaşması, 6 Eylül 2008'de Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan'ın daveti üzerine Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün de katılımıyla Erivan'daki Hrazdan Stadyumu'nda oynandı

ABD Başkanı Barack Obama'nın 2009'daki Türkiye ziyaretinin arifesinde, Ankara ve Erivan'daki kaynaklar, iki ülke arasındaki sınırın yeniden açılması ve yeni ABD başkanının olumlu yanıt verdiği diplomatik personel değişimi için yakında bir anlaşmaya varılabileceğini duyurdular. Ancak Azerbaycan'daki yetkililer endişelerini dile getirirken, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) lideri Devlet Bahçeli, hükûmeti "Ermenistan'a yaklaşımınız onurumuzu zedeliyor" ifadesini kullandı ve metinlerin tamamen Türkiye'nin iradesi dışında hazırlandığını ve dikte ettirildiğini öne sürdü.Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Deniz Baykal ise, "Azerbaycan'ın devam eden işgalini nasıl görmezden gelebiliriz?" diyerek sürece dair düşüncelerini paylaştı. 6-7 Nisan 2009'da İstanbul'da düzenlenen Medeniyetler İttifakı zirvesine davet edilen Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkiye ile Ermenistan arasında yürütülen müzakerelere tepki olarak zirveye katılmayı reddetti. Aliyev'i ayrı ayrı telefonla arayan Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile İstanbul'a gelmesi durumunda ABD Başkanı Barack Obama ile birebir görüşme teklifi sunan Amerikan Dışişleri Bakanı Hillary Clinton da Aliyev'i İstanbul'a gelmeye ikna edemedi. Aliyev, Temmuz ortasında Ankara’da Nabucco Doğalgaz Boru Hattı Projesi imza törenine gelmeyerek İngiltere’ye gitmeyi tercih etti.

Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 10 Nisan'da "Azerbaycan ve Ermenistan Dağlık Karabağ konusunda bir protokol imzalamadıkça, Ermenistan ile ilişkiler konusunda nihai bir anlaşma imzalamayacağız. Ön çalışma yapıyoruz ama bu kesinlikle Dağlık Karabağ sorununun çözümüne bağlı." ifadelerine yer verdi. Türkiye Dışişleri Bakanı Ali Babacan, 15 Nisan'da Erivan'da düzenlenen Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) Dışişleri Bakanları Konseyi öncesi yaptığı açıklamada, "Herkesin kazanan olduğu bir çözüm istiyoruz. Önce bir problemi çözelim ve diğerini sonra çözelim. Azerbaycan ile Ermenistan arasında benzer bir sürecin başlamasını istiyoruz ve iki ülke arasındaki görüşmeleri yakından izliyoruz." dedi.

Ermenistan Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan, "Türkiye ve Ermenistan olarak sınırı açmak için uzun bir yol kat ettiklerini ve yakında açmaya daha da yaklaşacaklarını" doğruladı, ancak Dağlık Karabağ anlaşmazlığı ile ilgili herhangi bir bağlantı kurulmasını reddettiklerini söyledi ve sorunun sadece AGİT Minsk Grubu aracılığıyla ele alındığını ekledi. Ermeni Devrimci Federasyonu (ARF) Siyasi Direktörü , yakınlaşmaya olumlu yanıt vererek Babacan'ın "Sınırlar açılırsa sadece Ermenistan değil, her iki taraf da kazanacak" açıklamasını yineledi ve anma törenlerinde Türk bayrağına yönelik kötü muameleye ilişkin hatırlatmalara yanıt verdi.Ermeni Soykırımı'nı Anma Günü'nün önceki yıl duyurulduğunu belirterek, "kontrol edebilirsek bu sefer böyle bir şey olmayacağına söz veriyorum" ifadelerini kullandı ve "Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki Dağlık Karabağ sorununun çözümü ön koşul olarak belirlenirse müzakereler kesilecektir" uyarısında bulundu.

Geçici yol haritasının duyurulması

Türk ve Ermeni diplomatlar İsviçre'nin arabuluculuğunda 2007 yılından itibaren iki yıl boyunca kamuoyuna açık olamayan görüşmeler gerçekleştirdiler. Bu toplantı serilerinin en önemli sonucu, ikili ilişkilerin normalleştirilmesi için bir çerçevenin çizilmesi oldu ve 22 Nisan 2009 tarihinde bir yol haritası açıklandı. Bu harita, Türkiye, Ermenistan ve İsviçre Dışişleri Bakanlarının ortak açıklaması ile kamuoyuna ilan edildi:

“ Türkiye ve Ermenistan ikili ilişkilerin normalleştirilmesi, iyi komşuluk ilişkileri ve karşılıklı saygı çerçevesinde geliştirilmesi ve dolayısıyla bölgede barış, güvenlik ve istikrarın sağlanması için İsviçre’nin aracılığıyla yoğun görüşmelerde bulunmaktadırlar. İki taraf da bu süreç boyunca karşılıklı anlayış ve gözle görülür ilerleme sağlamış ve ikili ilişkilerin karşılıklı olarak tatmin edici bir biçimde normalleştirilmesine yönelik kapsamlı bir çerçeve üzerinde anlaşmışlardır. Bu bağlamda, bir yol haritası hazırlanmıştır. Üzerinde mutabakatta bulunulan temel, devam etmekte olan sürece yönelik olumlu bir geleceğe işaret etmektedir. ”

Beş maddeden oluşan yol haritasındaki Kars Antlaşması'nın tanınması, sınır kapılarının ön şartsız bir biçimde açılması ve Dağlık Karabağ işgaline atıfta bulunulmaması Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan'da farklı açılardan tepkilere neden oldu.

Yol haritasına dönük tepkiler

Yol haritasının açıklanmasının ardından Ermeni Devrimci Federasyonu, 26 Nisan'da yaptığı kapalı oturumun ardından yaptığı duyuru ile, Ermenistan hükûmetindeki üç farklı bakanlıkta görev alan 16 milletvekilini geri çekme kararıyla hükûmete yanıt verdi. Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan, herhangi bir taviz verilmediğini ve ayrıntıların kamuoyuna açıklanacağını belirtse de, ARF Siyasi Direktörü Giro Manoyan, partinin anlaşma hakkında önceden bilgilendirilmediği için kendisini aldatılmış hissettiğini ve Ermeni toprak iddialarından vazgeçildiğini belirtti. Anlaşmanın bir parçası olduğu bildirilen bu kararın, ülkenin dış politikasında kabul edilemez derecede radikal bir değişikliklere yol açacağını ekledi.

Muhalefetteki MHP lideri Devlet Bahçeli, Türkiye Büyük Millet Meclisi Parti Grubundaki yaptığı konuşmada, "Son aşamada neler olduğu Rusya, Ermenistan, İsviçre, AB, ABD biliyor ve Azerbaycan dolaylı olarak biliyor ama Türk milleti bilmiyor. 2 yıldır İsviçre'de sürdürülen müzakerelerle karşılıklı anlayış sağlandığı ve yol haritası belirlendiği 22 Nisan'da Dışişleri tarafından duyuruldu. Bu açıklama müzakerelerin hassas açıklamasının geride bırakıldığını gösteriyor. Demek ki süreç hakkında bilgisi olmayan sadece Türk milleti ve TBMM'dir" diyerek devam etmeden önce "Başbakan veya Dışişleri Bakanı'nın Meclis'e bilgi vermesinde fayda var. Gelişmeleri takip edeceğiz ama şu an için anlaşmanın derinliğini bilmiyoruz. Şimdiye kadar yapılan açıklamaları dikkate alarak sınırın açılması konusunda herhangi bir adım atılıp atılmayacağını izliyoruz." ifadelerini kullandı. Azerbaycan'dan gelen olumsuz tepkinin Avrupa'nın enerji güvenliğini etkileyebileceğine dönük endişelere rağmen duyuruya uluslararası tepkiler olumlu oldu. Avrupa Birliği'nin Genişlemeden Sorumlu Komisyon Üyesi Olli Rehn ve Dış İlişkilerden Sorumlu Komisyon Üyesi Benita Ferrero-Waldner 23 Nisan'da yaptığı ortak açıklamada, "Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin normalleşmesinde kaydedilen ilerlemeyi memnuniyetle karşılıyoruz" denildi. Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan ile yaptığı telefon görüşmesinin ardından ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden'ın ofisinden yapılan açıklamada, "Başkan Yardımcısı, Cumhurbaşkanı Sarkisyan'ın liderliğini alkışladı ve Amerikan yönetiminin bu süreçte hem Ermenistan'a hem de Türkiye'ye verdiği desteğin altını çizildi." ifadelerine yer verildi. ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Ermenistan Dışişleri Bakanı Nalbandyan ile yaptığı telefon görüşmesinin ardından, geçici yol haritasını tarihi bir adım olarak övdü ve Dağlık Karabağ sorununun çözümü konusunda ileriye doğru bir adım atıldığını ekledi.

28 Nisan 2009'da Milli Güvenlik Kurulu'nun (MGK) Cumhurbaşkanı Gül başkanlığında Çankaya Köşkü'nde gerçekleştirilen toplantının gündem maddelerinden birisini Ermenistan ile yakınlaşma süreci oluşturdu. Toplantı sonrası yapılan yazılı açıklamada, "Bazı ülkelerce 1915 Olayları ile ilgili olarak yapılan son açıklamalara tarafımızdan gösterilen tepkiler ve bu konuda yapılan girişimler değerlendirilmiştir. Ayrıca, Türk ve Ermeni uluslarının ortak tarihlerinin ancak gerçekliği tartışılmayacak kanıt ve belgeler temelinde, önyargılardan arındırılmış olarak, tarafsız ve bilimsel bir yaklaşımla değerlendirilebileceği vurgulanmıştır." ifadelerine yer verildi.Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ, "Başbakan açıkça sınırın açılmasının Ermeni birliklerinin geri çekildiği zamanda gerçekleşeceğini söyledi, buna tamamen katılıyoruz." dedi. 7 Mayıs'ta AGİT Minsk Grubu'nun arabuluculuk yaptığı ve Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev arasında ABD'nin Prag Büyükelçisi'nin konutunda düzenlenen Avrupa Birliği Doğu Ortaklığı konferansının oturum aralarında yapılan ve "ciddi bir ilerleme kaydedilmediği" bildirilen barış zirvesinin ardından, Türkiye Cumhurbaşkanı Gül, Temmuz ayında St. Petersburg Ekonomik Forumu'nda yapılacak bir sonraki görüşmede Rusya'yı da içerecek şekilde ihtilafa ilişkin dört yönlü müzakereler önermek üzere iki liderle ayrı ayrı bir araya geldi.

Erdoğan'ın 2009 Azerbaycan ve Rusya ziyaretleri

Başbakan Erdoğan, 14 Mayıs 2009'da Bakü'ye bir ziyaret gerçekleştirdi ve Azerbaycan Parlamentosu'nda yaptığı konuşmada şunları söyledi: "Son dönemlerde yalan haberler üzerinden kardeşlik iklimi gölgelenmeye çalışıldı, adeta bir bardak suda fırtınalar koparıldı. Yukarı Karabağ tamamıyla Ermenistan'ın işgali altına girdiğinde kapılar kapanmıştır. Bu ortadan kalktığında kapılar açılır veyahut biz Azeri kardeşlerimizle bu noktada mutabık kalmadığımız sürece bir adım atamayız." Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan'ın ofisinden yapılan açıklamada "Cumhurbaşkanı, Ermeni-Türk temaslarında defalarca belirttiği gibi, Dağlık Karabağ sorununun çözümüne yönelik herhangi bir Türk müdahalesi veya girişiminin ancak bu sürece zarar verebileceğini teyit eder." denildi. 16 Mayıs 2009'da, Ermenistan Dışişleri Bakanı Nalbandyan ise, "Ermeni-Türk normalleşme süreciyle ilgili olarak, Ermenistan Cumhurbaşkanı'nın Türk komşularımızla birlikte girişimi ve İsviçreli ortaklarımızın da yardımıyla geçtiğimiz yıl boyunca, Avrupa'da kapanan son sınırlardan birinin açılmasına ve ilişkilerimizin ön koşulsuz normalleşmesine doğru ilerledik. Top artık Türk tarafında. Ve son kararlı adımı atacak bilgeliği ve cesareti bulacaklarını umuyoruz. Gerekli siyasi iradenin sonunda geçmişin zihniyetini geride bırakabileceğinden emin olmak istiyoruz." açıklamasında bulundu. Ermeni Devrimci Federasyonu (ARF) Başkanı , Türkiye'yi "Dağlık Karabağ çözüm sürecine ilişkin koşulları dikte etmeye çalışmak, görünür bir şekilde Azerbaycan'ın tarafını tutmak ve Ermeni-Azerbaycan ihtilafını karartmakla" suçlayarak yanıt verdi.

Erdoğan 16 Mayıs'ta, Rusya Başbakanı Vladimir Putin ile gerçekleştireceği "çalışma ziyareti" için Bakü'den Rusya'nın Soçi kentine giderek burada, "Türkiye ve Rusya'nın bölgede sorumlulukları var. Bölgenin huzuru ve refahı için adımlar atmalıyız. Buna Dağlık Karabağ sorunu, Ortadoğu sorunu, Kıbrıs sorunu dahildir." demecinde bulundu. Mevkidaşı Putin ise, "Rusya ve Türkiye bu tür sorunların çözülmesini istiyor ve bunu her şekilde kolaylaştıracak. Ancak geçmişin zor sorunlarına gelince - ve Karabağ sorunu bu tür meseleler arasında - taraflarca bir uzlaşma bulunması gerekiyor. Bu konuda uzlaşmaya varılmasına yardımcı olan diğer devletler, imzalanan anlaşmaların uygulanmasında arabulucu ve garantör rolü oynayabilir." ifadelerini kullandı.

Protokollerin parafe edilmesi

Türkiye, Ermenistan ve İsviçre Dışişleri Bakanlıkları 31 Ağustos 2009 tarihinde yaptıkları ortak bir açıklamayla Türkiye ve Ermenistan arasında iki protokol parafe edildiğini ilan etti. Bu açıklamanın Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan Türkçe metninde şu ifadelere yer verildi:

“ Türkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti, İsviçre'nin arabuluculuğu ile sürdürdükleri çabalar bağlamında parafladıkları "Diplomatik İlişkilerin Tesisi Protokolü" ile "İkili İlişkilerin Geliştirilmesi Protokolüne" dair iç siyasi istişarelerini başlatma hususunda mutabakata varmışlardır. Bu iki Protokol, ikili ilişkilerin makul bir zaman diliminde normalizasyonu için bir çerçeve sunmaktadır. Siyasi istişareler altı hafta içinde tamamlanacak, bunu müteakiben iki Protokol imzalanacak ve her iki Parlamentonun onayına sunulacaktır. Her iki taraf anayasal ve yasal prosedürlerine uygun biçimde onay işleminin zamanlıca ilerlemesi için çaba gösterecektir. İkili ilişkilerin normalizasyonu bölgedeki barışa ve istikrara katkı sağlayacaktır. Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti İsviçre'nin desteğiyle ortak gayretlerini sürdürme konusunda kararlıdırlar. ”
image
 
image
Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, İsviçre'nin Zürih şehrinde Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan ile ayrı ayrı görüşürken, 9 Ekim 2009

Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına İlişkin Protokolün birinci maddesinde, Türkiye ve Ermenistan halklarının yararına hizmet etmek amacıyla iyi komşuluk ilişkileri tesis etmeyi, siyasî, ekonomik, kültürel ve diğer alanlarda ikili ilişkileri geliştirmeyi arzulamayı amaçladıklarını beyan ettiler. Protokolün ikinci ve üçüncü maddelerinde; Türkiye ve Ermenistan, Birleşmiş Milletler Antlaşması, Helsinki Nihai Senedi, Yeni Avrupa İçin Paris Şartı çerçevesindeki yükümlülüklerine atıfta bulunmuşlardır. Bununla ilişkili olarak da, ikili ve uluslararası ilişkilerinde, eşitlik, egemenlik, diğer ülkelerin içişlerine müdahale etmeme, toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı ilkelerine saygılı olacakları ve bu ilkelere saygı gösterilmesini sağlayacakları yönündeki taahhütlerini dile getirdiler. Protokolün dördüncü maddesinde taraflar, iki ülke arasında güven ve itimat ortamı oluşturulmasının ve bunun muhafaza edilmesinin, tüm bölgede barışın, güvenliğin ve istikrarın kuvvetlenmesine katkıda bulunacağını, güç kullanımından ya da güç kullanma tehdidinden imtina etme, anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözümü, insan haklarının ve temel özgürlüklerin korunmasının önemini belirttiler. Beşinci ve altıncı maddelerde taraflar, aralarındaki mevcut sınırı uluslararası hukukun ilgili anlaşmalarında tarif edildiği şekliyle karşılıklı olarak tanıdıklarını beyan ederken; sonraki madde de ise taraf devletler ikinci protokolün yürürlüğe girmesinden itibaren 2 ay içerisinde Ermenistan-Türkiye sınırının açılması hususunda anlaştı. Protokolün yedinci maddesinde iki sınırdaş ülkenin iyi komşuluk ilişkileri anlayışıyla bağdaşmayacak herhangi bir siyaset izlemeyeceklerine dair taahhütlerini yinelerken, hemen devamındaki sekizinci maddede taraflar, hangi nedenle olursa olsun terörizmin tüm biçimlerini, şiddeti ve aşırıcılığı kınayarak, bu tür eylemlerin teşvikinden veya müsamaha görmesinden kaçınılacağını ve bunlara karşı mücadelede işbirliğine gidileceğini taahhüt ettiler.Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi uyarınca Türkiye ve Ermenistan, bu protokolün yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diplomatik ilişki kurulması ve karşılıklı olarak diplomatik temsilcilik açılması hususunda anlaşmışlar, son madde de ise aynı gün ve esasen onay belgelerinin değişimini takip eden ilk ayın ilk günü yürürlüğe gireceği belirtilmiş ve protokollerin altı haftalık bir danışma sürecinin sonunda imzalanması öngörüldü.

İlişkilerin Geliştirilmesine Dair Protokol'de ise; ikili ilişkilerin iki ülkenin ortak çıkarları temelinde, siyasi, ekonomik, enerji, ulaştırma, bilimsel, teknik, kültürel ve diğer alanlarda geliştirmeye ve ilerletmeye karar verilirken, devam eden maddelerde, uluslararası ve bölgesel örgütlerde işbirliğinin, iki ülke arasında özellikle Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi, Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği kapsamında geliştirilmesine destek vermeyi taahhüt ettiler. Taraflar, Dağlık Karabağ sorununa doğrudan atıf yapmadan bölgesel ve uluslararası uyuşmazlık ve çatışmaların uluslararası hukuk ilkeleri temelinde barışçıl şekilde çözümlenmesi hususundaki taahhütlerini tekrarladı. İlgili protokolün devam eden kısımlarında; terörizm, sınır aşan örgütlü suçlar, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi bölgeye ve dünya güvenliği ve istikrarına yönelik ortak güvenlik tehditleri konusunda uluslararası toplumun eylemlerini güçlü şekilde desteklemeye hazır olduklarını; ayrıca her iki ülkenin Dışişleri Bakanlıkları arasında düzenli siyasi istişare gerçekleştirilmesi; iki halk arasında karşılıklı güven tesis edilmesi amacıyla, mevcut sorunların tanımlanmasına ve tavsiyelerde bulunulmasına yönelik olarak, tarihsel kaynak ve arşivlerin tarafsız bilimsel incelemesini de içerecek şekilde bir diyaloğun uygulamaya konulması kararlaştırıldı. Bu madde ile adı açıkça bir şekilde ifade edilmese bile "mevcut sorun" ve "tarihsel kaynak" ifadeleri ile Ermeni Soykırımı tartışmalarına atıfta bulunarak, bu konuda bilimsel komisyonlar kurulması ve tarihi kaynakların araştırılmasının önü açılmış oldu.

Protokollerin imzalanması ve diplomatik kriz

image
Ermenistan-Türkiye ilişkilerini normalleştirme protokolleri Zürih Üniversitesi ana binasında imzalandı, Zürih, İsviçre

Türkiye–Ermenistan arasında normalleşme sürecini başlatmayı hedefleyen protokoller, 10 Ekim 2009 tarihinde İsviçre'nin Zürih şehrindeki Zürih Üniversitesi'nde Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Eduard Nalbandyan tarafından imzalandı. İmza töreninde Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Fransa Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner, ev sahibi ve arabulucu ülke sıfatıyla İsviçre Dışişleri Bakanı Micheline Calmy-Rey, AB Bakanlar Komitesi Başkanı Slovenya Dışişleri Bakanı Samuel Žbogar ve AB Dış Politika-Güvenlik Yüksek Komiseri Javier Solana hazır bulundu.

Televizyonların canlı olarak yayınladığı imza töreni, bildirilen saatte başlayamadı ve bu durumun nedeni hakkında bilgi verilmedi. Daha sonra Ermenistan Dışişleri Bakanı Nalbandyan'ın, Davutoğlu'nun yapacağı konuşma metninde dolaylı olarak Dağlık Karabağ'a atıf yapılacağını ileri sürmesi ve bunu tasvip etmediği için protokolleri son anda imzalamaktan vazgeçtiği basına yansıdı. Ermeni tarafının bu konuya atıf yapan ifadeleri metinden çıkartılmasını istemesi üzerine Türk tarafı da bunu kabul etmeyerek, karşılığında Nalbandyan'ın konuşma metnini tartışmaya açtı. Türk heyetinin, Nalbandyan'ın konuşmasında tarihi olaylara atıfta bulunduğu ifadelerin çıkartılmasını istemesi ve tarafların pozisyonlarında geri adım atmamaları üzerine imza töreninde diplomatik kriz yaşandı. İmzaların tehlikeye girmesi sırasında Dışişleri Bakanı Davutoğlu, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ı telefonla arayarak kriz hakkında bilgilendirdi. Türk ve Ermeni heyetlerin konuşma metinlerinde değişikliğe gitmek istememeleri üzerine Türk tarafı konuşmaların hiç yapılmaması önerisi getirdi. Yaklaşık üç saat boyunca ABD Dışişleri Bakanı Clinton ve İsviçre Dışişleri Bakanı Micheline Calmy-Rey tarafından ikna edilmeye çalışılan Nalbandyan, Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov'un da imza atması yönündeki tavsiyesi ve her iki imzacı dışişleri bakanının törende konuşma yapmamaları hususunda mutabakata varılmasının ardından protokollere imza atmaya karar verdi. Nalbandyan'ın, Protokoller için gerek Ermenistan gerekse Ermeni diasporasındaki olumsuz tepkileri dikkate alarak, protokolleri istemeye istemeye imzaladığı kanısını vermek üzere bu şekilde bir taktik uyguladığı iddia edildi.

Sonrası ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan'dan gelen tepkiler

Protokollerin imzalanmasından iki gün sonra Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan, Bursa'da oynanan Ermenistan-Türkiye milli maçına Abdullah Gül'ün davetlisi olarak geldi. Bu gayri resmî ziyaret, protokollerin imzalanmış olmasının yarattığı olumlu havayı pekiştirdi.Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Ban ki-Moon, Türkiye ile Ermenistan arasında protokoller imzalanmasını ''tarihi karar'' olarak niteledi. Buna karşılık Azerbaycan, Türkiye'nin her seviyede verdiği taahhütlere rağmen, protokollerin imzalanmasından hoşnut olmadığını açıkladı ve iki ülke arasındaki ilişkilerde kamuoyuna doğrudan yansımayan fakat varlığı hissedilen bir gerginlik yaşandı. 12 Ekim 2009'da Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan basın açıklamasında, "Ermeni kuvvetlerinin işgal altındaki Azerbaycan topraklarından çekilmeden, Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin normalleştirilmesinin Azerbaycan'ın çıkarlarıyla doğrudan çelişki içinde olacağı, Azerbaycan ile Türkiye arasında derin tarihi kökler üzerine kurulu kardeşlik ilişkilerinin ruhunu gölgelediği" belirtildi. Bursa'da düzenlenen milli maçta FIFA kuralları gereğince Azerbaycan bayraklarına izin verilmemesi, stada getirilen bayrakların toplanması, bir kısmının bazılarının yerlere atıldığının tespit edilmesi gibi olumsuz olaylar Azerbaycan kamuoyunda tepkiyle karşılanırken, buna karşılık olarak Bakü'deki Bakü Türk Şehitliği ve Anıtı'ndaki Türk bayraklarının indirilmesi ve akabinde SOCAR'ın Türkiye'ye sattığı Azeri doğalgazına yaptığı zam Türkiye kamuoyunda hayal kırıklığı ve tepkiyle karşılandı.

Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, protokollerin imzalandığı gün olan 10 Ekim'de Ermenistan halkına ve tüm Ermenilere hitaben bir bildiri yayınladı. Bildiride, soykırım gerçeğinin sorgulanamayacağı, bunun bilinen bir olay olduğu ve tüm insanlık tarafından tanınması ve kınanması gerektiği, kurulacak olan alt komisyonun bir tarihçiler komisyonu olmadığı, Ermenistan ile Türkiye arasındaki mevcut sınır sorununun uluslararası hukukun kabul edilen kurallarına göre çözümlenmesi gerektiğini belirtti. Bunun yanı sıra, protokollerin bunun ilerisine gitmediği, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin Karabağ sorunun çözümlenmesi ile bağlantılı olmadığı ve Ermenistan'ın, protokollerde yer alan toprak bütünlüğü ve sınırlarının dokunulmazlığı hükmünü hiçbir şekilde Karabağ Sorunu ile ilgili görmediği; Türkiye, Protokolleri makul bir zaman içinde onaylamaz, içerdiği tüm hükümleri gösterilen zamanlarda uygulamaz veya gelecekte onları ihlâl ederse Ermenistan'ın uluslararası hukuka göre gerekli adımları derhal atacağı gibi hususlar yer aldı.

Protokollerin imzalanmasının ardından ana muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) protokollere kesinlikle karşı olduklarını Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde açıkladılar. Protokollere destek vereceğini söyleyen tek parti Demokratik Toplum Partisi (DTP) oldu. DTP Grup Başkan Vekili Selahattin Demirtaş "Ermeni katliamı tarih kitaplarına geçirilmemiştir, işlenmemiştir. Bu tarih anlayışıyla Ermeni düşmanlığı yaratılmıştır" dedi. Ayrıca iktidar partisi içinde de protokollere karşı olanların bulunduğu ileri sürüldü. Başbakan Erdoğan partisinin Meclis Grubunda yapmış olduğu bir konuşmada "Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki sorunlar çözüm yoluna girerse kamuoyumuz, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesini benimseyecektir. TBMM'nin Protokolleri onaylaması çok daha kolaylaşacaktır" dedi.

Onay sürecinin askıya alınması ve iptali

Ermenistan Anayasasının 100. maddesine göre uluslararası antlaşmalar onay için Parlamentoya sevk edilmeden önce, Anayasa Mahkemesi’nce Anayasaya uygunluklarının incelenmesi gerekmektedir. Buna istinaden, 19 Kasım 2009 tarihinde protokoller Cumhurbaşkanı Sarkisyan tarafından incelenmek üzere ’ne gönderildi. Anayasa Mahkemesi 12 Ocak 2010 tarihli bir kararla Protokolleri Anayasaya uygun bulsa da, protokollerin giriş kısmına ve özellikle üç ana konuya atıfta bulundu. 18 Ocak’ta açıklanan gerekçeli kararda Protokollerin bazı maddelerinin kısıtlandığı ve bazı ön koşullar getirildiği gözlemlendi. İlk olarak Mahkeme, Ermenistan'ın Ermeni Soykırımının Dünya çapında tanınması için çaba göstereceğini belirtti. İkinci olarak, Türkiye ile yapılan yeni anlaşma ile Dağlık Karabağ sorunu arasındaki herhangi bir bağlantı kurulmasını reddetti. Üçüncüsü ve en önemlisi, protokollerin uygulanmasının Ermenistan'ın 1921 Kars Antlaşması ile kurulan mevcut Türk-Ermeni sınırını resmen tanıması anlamına gelmediğini belirtti. Ermenistan Anayasa Mahkemesi bu kararları ile protokollerin ana önermelerinden birini, yani "ilgili uluslararası hukuk anlaşmaları tarafından tanımlanan iki ülke arasındaki mevcut sınırın karşılıklı olarak tanınmasını" reddetmiştir. Protokollerin imzalanmasının üzerinden on bir gün sonra "Zürih Protokollerinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun Tasarısı" adıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunuldu.

Aynı gün Türkiye Dışişleri Bakanlığı yaptığı yazılı açıklamada; "Söz konusu kararda, Protokollerin lafzına ve ruhuna aykırı önkoşullar ve kısıtlayıcı hükümlerin zikredildiği tespit edilmiştir. Bu karar, söz konusu Protokollerin müzakere gerekçesini ve Protokollerle hedeflenen temel amacı sakatlamaktadır. Bu yaklaşım tarafımızdan kabul edilemez. Türkiye, uluslararası alandaki taahhütlerine olan her zamanki sadakati istikametinde söz konusu Protokollerin asli hükümlerine bağlılığını muhafaza etmektedir. Aynı sadakati Ermenistan Hükümetinden de beklemekteyiz." ifadelerine yer vererek, Mahkemenin gerekçeli kararını reddetti ve duyduğu rahatsızlığı resmî olarak dile getirdi. Başbakan Erdoğan ise bu konuda Ermenistan’ın Protokollerin metni üzerinde operasyon yapmaya kalkıştığını, bu düzeltilmedikçe sürecin zedelenmiş olacağını, kaldı ki Ermenistan-Azerbaycan arasındaki ilişkinin bu sürecin dışında tutulamayacağını ifade ederek tepkisini dile getirdi. Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu Başbakan Erdoğan’ın Sarkisyan’a muhatap bir mektubunu Erivan'a götürerek Dışişleri Bakanı Nalbandyan ve Serj Sarkisyan ile görüşmelerde bulundu. Ayrıca Erdoğan ve Sarkisyan 10 Nisan 2010 tarihinde, Washington’da Nükleer Güvenlik Zirvesi sırasında 1,5 saat kadar yüz yüze görüşme gerçekleştirdi. Sarkisyan ABD ziyareti sırasında, "Türkiye'nin Ermenilere önkoşullar ileri süremeyeceğini, buna müsamaha etmeyeceklerini, soykırım gerçeğini herhangi bir şekilde tartışmaya açmayacaklarını ve Türkiye'nin, Karabağ'a ilişkin müzakere sürecinde olumlu bir rol oynayacağına inanmadıklarını" söyledi.

Ermenistan, protokollerin onay sürecini askıya aldığını 23 Nisan 2010 tarihli bir diplomatik nota ile Türkiye'nin Tiflis Büyükelçiliğine bildirdi. Yapılan açıklamada, "Türk tarafının protokolleri makul bir takvim içerisinde önkoşulsuz olarak onaylamayı reddetmesi, parlamentoda protokollerin onay sürecinin devamını anlamsız kılmaktadır. Bu nedenle sürecin askıya alınması gerektiği kanaatindeyiz" denildi. Sonraki dönemlerde Ermenistan, Türkiye’yi taahhütlerini yerine getirmemek, protokolleri onaylamamak, siyasi irade eksikliğinde bulunmak ve önkoşullar ileri sürmekle eleştirdi ve “komşularla sıfır sorun politikasının" bir sonuç vermediğini dile getirdi. Sonraki yıllarda Ermeni siyasetçiler katıldıkları platformlarda Türkiye'nin Soykırımı tanıma ve kabul etme, dolaylı olarak toprak talebinde bulunmaya devam ederken, Türkiye ise her fırsatta protokollerin onaylanması için Ermeni güçlerinin Dağlık Karabağ'dan çekilmesi ve toprakların Azerbaycan'a geri verilmesini ön şart olarak sunmaya devam etti. 2012'de Davutoğlu, ekonomik ilişkileri güçlendirip siyasi sorunları çözme yolunu denedi ve Ermenistan'ın Dağlık Karabağ'daki 7 rayondan çekilmesi karşılığında iki ülke arasında doğrudan demiryolu hattı inşa edebileceklerini açıkladı. 2013'te Nalbandyan'la Erivan'daki uluslararası bir toplantı kapsamında bir araya gelen Davutoğlu, "Tehciri yanlış bir uygulama olarak görüyoruz" ifadelerini kullandı.

Protokoller yıllarca onay için Ermenistan ve Türk parlamentolarında bekledi ve her iki taraf da karşı tarafın adım atmasını bekledi. Ermenistan onay sürecinden önce Alican Sınır Kapısı’nın açılmasını talep ederken, Türkiye ise Azerbaycan’ın tepkisi nedeniyle Karabağ meselesi çözülmeden ilişkilerin normalleşemeyeceğini belirtti.Ermeni Soykırımının 100. yıl dönümü olan 24 Nisan 2015'ten üç ay önce, Şubat 2015'te Cumhurbaşkanı Sarkisyan Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin normalleşmesini sağlayacak olan protokolleri meclisten geri çektiğini duyurdu. 1 Mart 2018'de ise Ermeni tarafı, Milli Güvenlik Kurulu toplantısı sonrasında Zürih Protokollerini feshettiklerini açıkladı. 27 Aralık 2021'de Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, "Protokollerin bir anlamı kalmadı, en önemli kısımları Ermenistan Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi. Bunlar artık geride kaldı. Bugün yeni bir süreç başladı." dedi.

Dış bağlantılar

Vikihaber'de bu konuyla ilgili haber var:
  • Ermenistan-Türkiye ilişkileri normalleştirme protokolü imzalandı
  • Türkiye Cumhuriyeti İle Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Dair Protokol 24 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
  • (Ermenice)
  • PROTOCOL ON THE ESTABLISHMENT OF DIPLOMATIC RELATIONS BETWEEN THE REPUBLIC OF TURKEY AND REPUBLIC OF ARMENIA 24 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)

Kaynakça

  1. ^ "Van Gölü'ndeki 'AHTAMAR' Ermeni Kilisesi Müze oldu". BirGün. 28 Mart 2007. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  2. ^ "Restorasyon Süreci". akdamarkilisesi.gov.tr. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  3. ^ Zeyrek, Deniz (30 Haziran 2008). "Erivan-Antalya uçak seferleri sessiz başladı". Hürriyet. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  4. ^ a b c d e f Özkan, Arda. "TÜRKİYE - ERMENİSTAN İLİŞKİLERİNDE DÖNÜM NOKTASI: DİYALOG TESİSİNDE ZÜRİH PROTOKOLLERİ". 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  5. ^ a b c d e Ece Göksedef (3 Mayıs 2022). "Türkiye-Ermenistan ilişkileri: Son 30 yılda neler yaşandı?". BBC Türkçe. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  6. ^ "Gül'den Sarkisyan'a kutlama - Timeturk Haber". www.timeturk.com. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. []
  7. ^ "Sarkisyan'a kutlama". Milliyet. 28 Nisan 2008. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  8. ^ Büşra Temizel (Ekim 2020). "TÜRKİYE-ERMENİSTAN İLİŞKİLERİ VE TÜRK SİYASETİNE YANSIMASI (2000-2015)" (PDF). İstanbul Medeniyet Üniversitesi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. []
  9. ^ "Turkish president in Armenia trip" (İngilizce). BBC News. 3 Eylül 2008. 3 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  10. ^ AYMAN, Prof Dr S. GÜLDEN (24 Mayıs 2020). İYİ KOMŞULUĞUN FORMÜLÜ: TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA TERİTORYAL SORUNLAR. Yalin Yayincilik. s. 100. ISBN . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  11. ^ . BBC Türkçe. 15 Ekim 2009. 12 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  12. ^ "Gül: "Soykırım konusu ima bile edilmedi"". CNN Türk. 6 Eylül 2008. 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  13. ^ a b Aybars Görgülü, Alexander Iskandaryan, Sergey Minasyan (Ekim 2010). TÜRKİYE-ERMENİSTAN DİYALOG SERİSİ: YAKINLAŞMA SÜRECİNİ İNCELEMEK (PDF). Tesev Yayınları. s. 8. ISBN . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  14. ^ Department, Paul Richter Paul Richter covered the State; Washington, foreign policy for the Los Angeles Times out of its; D.C.; Pentagon, bureau He previously covered the; House, the White; City, from New York; Minneapolis, the financial industry He was raised in; Washington; D.C. (4 Nisan 2009). . Los Angeles Times (İngilizce). 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  15. ^ "Bahçeli'den sert açıklamalar". Cumhuriyet. 13 Ekim 2009. 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  16. ^ "Aliyev'den Türkiye'ye rest". Gazete Vatan. 6 Nisan 2022. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  17. ^ Ergan, Uğur (19 Ekim 2009). . Hürriyet. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  18. ^ "Babacan: "We want a solution in which Turkey, Azerbaijan and Armenia are all winners"" (İngilizce). Dünya. 17 Nisan 2009. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  19. ^ Manoyan, Giro (19 Nisan 2009). . The Armenian Weekly (İngilizce). 6 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022. 
  20. ^ . «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան (Ermenice). 14 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  21. ^ "Bahçeli'den Erdoğan'a soykırım tepkisi". Haber3. 28 Nisan 2009. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  22. ^ Ibon Villelabeitia, Matt Robinson (23 Nisan 2009). "Turkey and Armenia draw up "road map" to mend ties". Reuters (İngilizce). 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  23. ^ Edgar, Tavakalian (30 Nisan 2009). "Clinton: Roadmap Is Historical Step". armenianclub.com. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. []
  24. ^ "28 Nisan 2009 Tarihli Toplantı". Millî Güvenlik Kurulu. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  25. ^ Kadri Gürsel (30 Nisan 2009). "Başbuğ'a sorulmaması gereken soru". Milliyet. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  26. ^ "Turkish president to meet his Azeri, Armenian counterparts in Prague" (İngilizce). İstanbul: Hürriyet. 6 Mayıs 2009. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  27. ^ Danielyan, Emil (15 Mayıs 2009). "Armenia Chides Turkey's Erdogan Over Karabakh Linkage" (İngilizce). Azatutyan.am. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  28. ^ . Ermeni Araştırmaları Enstitüsü. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  29. ^ "Prime Minister Vladimir Putin and the Prime Minister of Turkey, Recep Tayyip Erdogan, held a joint press conference following their talks in Sochi". archive.premier.gov.ru. Rusya Başbakanlığı. 16 Mayıs 2009. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  30. ^ . Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 31 Ağustos 2009. 4 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  31. ^ Çomak, İhsan (Eylül 2009). Türkiye-Ermenistan Protokollerini Doğru Okumak. Bilgesam. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. []
  32. ^ (İngilizce). Al Jazeera. 11 Ekim 2009. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  33. ^ . NBC News (İngilizce). 10 Ekim 2009. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  34. ^ . BBC Türkçe. 11 Ekim 2009. 22 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  35. ^ "Protokoller sonunda imzalandı". Cumhuriyet. 9 Ekim 2009. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  36. ^ a b c d e f Ömer Engin Lütem (2015). "TÜRKİYE-ERMENİSTAN İLİŞKİLERİNİN GÜNCEL DURUMU". DergiPark. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2015. 
  37. ^ . Özgür Avrupa Radyosu (İngilizce). 12 Ekim 2009. 11 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  38. ^ "Bayrak krizi aşıldı". Cumhuriyet. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  39. ^ . Haberturk.com. 19 Ekim 2009. 8 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  40. ^ a b Nona Mikhelidze (Mart 2010). "The Turkish-Armenian Rapprochementat the Deadlock" (PDF). Istituto Affari Internazionali. 16 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  41. ^ "Erdoğan Bakü'de: İşgal sona ermeden kapılar açılmaz". Dünya. 13 Mayıs 2009. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  42. ^ "Address of the President of Armenia to the people of the Republic of Armenia and to all Armenians". hetq.am. 10 Ekim 2009. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  43. ^ . www.mhp.org.tr. 11 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  44. ^ "TBMM Türkiye-Ermenistan protokollerini tartıştı". BBC News Türkçe. 21 Ekim 2009. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  45. ^ ANKARA (14 Ekim 2009). "Protokol onayında Karabağ unutulmaz". Hürriyet. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  46. ^ Sassounian, Harut (24 Kasım 2009). "Sassounian: Armenia Submits Protocols to Constitutional Court: What's Next?". The Armenian Weekly (İngilizce). 16 Şubat 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  47. ^ "Türkiye Ermenistan protokolü TBMM'de". Milliyet. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  48. ^ . Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 18 Ocak 2010. 30 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  49. ^ "'Ermenistan metinde operasyona kalkıştı'". Milliyet. 21 Ocak 2010. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  50. ^ . TRT Haber. 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  51. ^ . soL Haber Portalı. 22 Nisan 2010. 25 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  52. ^ a b . Euronews. 16 Şubat 2015. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  53. ^ . Anadolu Ajansı. 1 Mart 2018. 2 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 
  54. ^ . Anadolu Ajansı. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022. 

wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar

Zurih Protokolleri veya resmi adiyla Turkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasinda Diplomatik Iliskilerin Kurulmasina Dair Protokol ile Turkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti Arasinda Iliskilerin Gelistirilmesine Dair Protokol Ermenistan ve Turkiye tarafindan 10 Ekim 2009 tarihinde Isvicre nin Zurih sehrinde imzalanan ve iki ulke iliskilerini normallestirme surecini baslatmayi ongoren ikili bir protokol Protokoller resmi diplomatik iliskilerin kurulmasini 1993 yilindan beri kapali olan Turkiye Ermenistan sinirinin acilmasini ve Ermeni Soykirimi konusunda ortak bir tarih komisyonunun kurulmasina iliskin hukumler icermekteydi Hicbir zaman yururluge girmeyen anlasma Isvicre Amerika Birlesik Devletleri Avrupa Birligi Fransa ve Rusya arabuluculugunda imzalandi Zurih ProtokolleriTurkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasinda Diplomatik Iliskilerin Kurulmasina Dair ProtokolErmenistan Disisleri Bakani Eduard Nalbandyan sol ve Turkiye Disisleri Bakani Ahmet Davutoglu sag Isvicre nin Zurih kentinde protokolleri imzalarkenYazilma31 Agustos 2009Imzalanma10 Ekim 2009 2009 10 10 YerZurih IsvicreAra bulucular ABD Avrupa Birligi Fransa Isvicre RusyaImzacilarEduard Nalbandyan Ahmet DavutogluTaraflar Ermenistan TurkiyeDillerErmenice Turkce IngilizceArka plan2007 yilinda Van Golu ndeki Akdamar Kilisesi Turkiye tarafindan restore edildi ve 29 Mart 2007 deki acilisina donemin Ermenistan kultur bakan yardimcisi Gagik Gurciyan basta olmak uzere cok sayida burokrat katildi Turkiye Ermenistan ucaklarina Turk hava sahasini tamamen acarken yurt disi temsilciliklerde iki ulke diplomatlari birbirlerinin davetlerine katilmaya basladi Ayni yil icerisinde Erivan Antalya ucak seferlerinin karsilikli olarak baslatilmasi kararlastirildi Iki ulkenin disisleri bakanlari uluslararasi toplantilar araciligi ile birkac ay icinde alti kez bir araya geldi 21 Subat 2008 de Turkiye Cumhurbaskani Abdullah Gul 19 Subat 2008 de Ermenistan da gerceklestirilen cumhurbaskanligi secimlerini kazanan Serj Sarkisyan a tebrik mesaji gonderdi Gul un mektubu Turk hukumetinin yeni kurulan Ermeni hukumetine karsi bariscil bir yaklasim sergileyecegi izlenimini kuvvetlendirirken Basbakan Erdogan ve Disisleri Bakani Ali Babacan da mevkidaslarina tebrik mesajlari gonderdi Eylul 2008 de ise Abdullah Gul Ermenistan Cumhurbaskani Serj Sarkisyan in Turkiye ve Ermenistan milli futbol takimi arasindaki FIFA Dunya Kupasi on eleme macina katilma davetini kabul etti ve boylece Ermenistan i ziyaret eden ilk Turk devlet baskani oldu Futbol Diplomasisi adi verilen pozitif surecte ikili iliskiler ve Daglik Karabag sorunu ele alindi fakat soykirimi tanima tartismalarina deginilmedi ancak donemin Turkiye Disisleri Bakani Ali Babacan konuyu kisa bir sure sonra gundeme getirdi Sarkisyan in Ekim ayindaki rovans macini izlemek uzere Bursa ya yaptigi iade i ziyaret zaman icinde buyuk ilerleme kaydetmesi beklenen diplomatik iliskilerde bir cozulmeye zemin hazirlayacagi beklentisi hem iki ulke siyasetcileri hem de ulkelerin kamuoyu ve basininda somut beklentileri guclendirdi ve olumlu tablo devam etti Normallesme surecinde Ermenistan Azerbaycan ihtilafinin da devam etmesi nedeniyle Azerbaycan ile yakin ikili iliskilerini bozmak istemeyen Turkiye bir taraftan Azerbaycan Ermenistan Turkiye uclu gorusme formatini olusturmak icin cabaladi Ocak 2009 da Isvicre nin Davos sehrinde duzenlenen Dunya Ekonomik Forumu zirvesinde Azerbaycan Cumhurbaskani Ilham Aliyev Basbakan Erdogan ve Ermenistan Disisleri Bakani Eduard Nalbandyan yan yana basina poz verdi Diplomatik iliskilerin normallesmesi icin muzakerelerFIFA Dunya Kupasi eleme maci kapsaminda Ermenistan Turkiye milli takimlarinin karsilasmasi 6 Eylul 2008 de Ermenistan Cumhurbaskani Serj Sarkisyan in daveti uzerine Turkiye Cumhurbaskani Abdullah Gul un de katilimiyla Erivan daki Hrazdan Stadyumu nda oynandi ABD Baskani Barack Obama nin 2009 daki Turkiye ziyaretinin arifesinde Ankara ve Erivan daki kaynaklar iki ulke arasindaki sinirin yeniden acilmasi ve yeni ABD baskaninin olumlu yanit verdigi diplomatik personel degisimi icin yakinda bir anlasmaya varilabilecegini duyurdular Ancak Azerbaycan daki yetkililer endiselerini dile getirirken Milliyetci Hareket Partisi MHP lideri Devlet Bahceli hukumeti Ermenistan a yaklasiminiz onurumuzu zedeliyor ifadesini kullandi ve metinlerin tamamen Turkiye nin iradesi disinda hazirlandigini ve dikte ettirildigini one surdu Cumhuriyet Halk Partisi CHP Genel Baskani Deniz Baykal ise Azerbaycan in devam eden isgalini nasil gormezden gelebiliriz diyerek surece dair dusuncelerini paylasti 6 7 Nisan 2009 da Istanbul da duzenlenen Medeniyetler Ittifaki zirvesine davet edilen Azerbaycan Cumhurbaskani Ilham Aliyev Turkiye ile Ermenistan arasinda yurutulen muzakerelere tepki olarak zirveye katilmayi reddetti Aliyev i ayri ayri telefonla arayan Cumhurbaskani Abdullah Gul ile Istanbul a gelmesi durumunda ABD Baskani Barack Obama ile birebir gorusme teklifi sunan Amerikan Disisleri Bakani Hillary Clinton da Aliyev i Istanbul a gelmeye ikna edemedi Aliyev Temmuz ortasinda Ankara da Nabucco Dogalgaz Boru Hatti Projesi imza torenine gelmeyerek Ingiltere ye gitmeyi tercih etti Turkiye Basbakani Recep Tayyip Erdogan 10 Nisan da Azerbaycan ve Ermenistan Daglik Karabag konusunda bir protokol imzalamadikca Ermenistan ile iliskiler konusunda nihai bir anlasma imzalamayacagiz On calisma yapiyoruz ama bu kesinlikle Daglik Karabag sorununun cozumune bagli ifadelerine yer verdi Turkiye Disisleri Bakani Ali Babacan 15 Nisan da Erivan da duzenlenen Karadeniz Ekonomik Isbirligi KEI Disisleri Bakanlari Konseyi oncesi yaptigi aciklamada Herkesin kazanan oldugu bir cozum istiyoruz Once bir problemi cozelim ve digerini sonra cozelim Azerbaycan ile Ermenistan arasinda benzer bir surecin baslamasini istiyoruz ve iki ulke arasindaki gorusmeleri yakindan izliyoruz dedi Ermenistan Disisleri Bakani Eduard Nalbandyan Turkiye ve Ermenistan olarak siniri acmak icin uzun bir yol kat ettiklerini ve yakinda acmaya daha da yaklasacaklarini dogruladi ancak Daglik Karabag anlasmazligi ile ilgili herhangi bir baglanti kurulmasini reddettiklerini soyledi ve sorunun sadece AGIT Minsk Grubu araciligiyla ele alindigini ekledi Ermeni Devrimci Federasyonu ARF Siyasi Direktoru yakinlasmaya olumlu yanit vererek Babacan in Sinirlar acilirsa sadece Ermenistan degil her iki taraf da kazanacak aciklamasini yineledi ve anma torenlerinde Turk bayragina yonelik kotu muameleye iliskin hatirlatmalara yanit verdi Ermeni Soykirimi ni Anma Gunu nun onceki yil duyuruldugunu belirterek kontrol edebilirsek bu sefer boyle bir sey olmayacagina soz veriyorum ifadelerini kullandi ve Ermenistan ile Azerbaycan arasindaki Daglik Karabag sorununun cozumu on kosul olarak belirlenirse muzakereler kesilecektir uyarisinda bulundu Gecici yol haritasinin duyurulmasiTurk ve Ermeni diplomatlar Isvicre nin arabuluculugunda 2007 yilindan itibaren iki yil boyunca kamuoyuna acik olamayan gorusmeler gerceklestirdiler Bu toplanti serilerinin en onemli sonucu ikili iliskilerin normallestirilmesi icin bir cercevenin cizilmesi oldu ve 22 Nisan 2009 tarihinde bir yol haritasi aciklandi Bu harita Turkiye Ermenistan ve Isvicre Disisleri Bakanlarinin ortak aciklamasi ile kamuoyuna ilan edildi Turkiye ve Ermenistan ikili iliskilerin normallestirilmesi iyi komsuluk iliskileri ve karsilikli saygi cercevesinde gelistirilmesi ve dolayisiyla bolgede baris guvenlik ve istikrarin saglanmasi icin Isvicre nin araciligiyla yogun gorusmelerde bulunmaktadirlar Iki taraf da bu surec boyunca karsilikli anlayis ve gozle gorulur ilerleme saglamis ve ikili iliskilerin karsilikli olarak tatmin edici bir bicimde normallestirilmesine yonelik kapsamli bir cerceve uzerinde anlasmislardir Bu baglamda bir yol haritasi hazirlanmistir Uzerinde mutabakatta bulunulan temel devam etmekte olan surece yonelik olumlu bir gelecege isaret etmektedir Bes maddeden olusan yol haritasindaki Kars Antlasmasi nin taninmasi sinir kapilarinin on sartsiz bir bicimde acilmasi ve Daglik Karabag isgaline atifta bulunulmamasi Turkiye Ermenistan ve Azerbaycan da farkli acilardan tepkilere neden oldu Yol haritasina donuk tepkiler Yol haritasinin aciklanmasinin ardindan Ermeni Devrimci Federasyonu 26 Nisan da yaptigi kapali oturumun ardindan yaptigi duyuru ile Ermenistan hukumetindeki uc farkli bakanlikta gorev alan 16 milletvekilini geri cekme karariyla hukumete yanit verdi Ermenistan Cumhurbaskani Sarkisyan herhangi bir taviz verilmedigini ve ayrintilarin kamuoyuna aciklanacagini belirtse de ARF Siyasi Direktoru Giro Manoyan partinin anlasma hakkinda onceden bilgilendirilmedigi icin kendisini aldatilmis hissettigini ve Ermeni toprak iddialarindan vazgecildigini belirtti Anlasmanin bir parcasi oldugu bildirilen bu kararin ulkenin dis politikasinda kabul edilemez derecede radikal bir degisikliklere yol acacagini ekledi Muhalefetteki MHP lideri Devlet Bahceli Turkiye Buyuk Millet Meclisi Parti Grubundaki yaptigi konusmada Son asamada neler oldugu Rusya Ermenistan Isvicre AB ABD biliyor ve Azerbaycan dolayli olarak biliyor ama Turk milleti bilmiyor 2 yildir Isvicre de surdurulen muzakerelerle karsilikli anlayis saglandigi ve yol haritasi belirlendigi 22 Nisan da Disisleri tarafindan duyuruldu Bu aciklama muzakerelerin hassas aciklamasinin geride birakildigini gosteriyor Demek ki surec hakkinda bilgisi olmayan sadece Turk milleti ve TBMM dir diyerek devam etmeden once Basbakan veya Disisleri Bakani nin Meclis e bilgi vermesinde fayda var Gelismeleri takip edecegiz ama su an icin anlasmanin derinligini bilmiyoruz Simdiye kadar yapilan aciklamalari dikkate alarak sinirin acilmasi konusunda herhangi bir adim atilip atilmayacagini izliyoruz ifadelerini kullandi Azerbaycan dan gelen olumsuz tepkinin Avrupa nin enerji guvenligini etkileyebilecegine donuk endiselere ragmen duyuruya uluslararasi tepkiler olumlu oldu Avrupa Birligi nin Genislemeden Sorumlu Komisyon Uyesi Olli Rehn ve Dis Iliskilerden Sorumlu Komisyon Uyesi Benita Ferrero Waldner 23 Nisan da yaptigi ortak aciklamada Turkiye ile Ermenistan arasindaki iliskilerin normallesmesinde kaydedilen ilerlemeyi memnuniyetle karsiliyoruz denildi Ermenistan Cumhurbaskani Sarkisyan ile yaptigi telefon gorusmesinin ardindan ABD Baskan Yardimcisi Joe Biden in ofisinden yapilan aciklamada Baskan Yardimcisi Cumhurbaskani Sarkisyan in liderligini alkisladi ve Amerikan yonetiminin bu surecte hem Ermenistan a hem de Turkiye ye verdigi destegin altini cizildi ifadelerine yer verildi ABD Disisleri Bakani Hillary Clinton Ermenistan Disisleri Bakani Nalbandyan ile yaptigi telefon gorusmesinin ardindan gecici yol haritasini tarihi bir adim olarak ovdu ve Daglik Karabag sorununun cozumu konusunda ileriye dogru bir adim atildigini ekledi 28 Nisan 2009 da Milli Guvenlik Kurulu nun MGK Cumhurbaskani Gul baskanliginda Cankaya Kosku nde gerceklestirilen toplantinin gundem maddelerinden birisini Ermenistan ile yakinlasma sureci olusturdu Toplanti sonrasi yapilan yazili aciklamada Bazi ulkelerce 1915 Olaylari ile ilgili olarak yapilan son aciklamalara tarafimizdan gosterilen tepkiler ve bu konuda yapilan girisimler degerlendirilmistir Ayrica Turk ve Ermeni uluslarinin ortak tarihlerinin ancak gercekligi tartisilmayacak kanit ve belgeler temelinde onyargilardan arindirilmis olarak tarafsiz ve bilimsel bir yaklasimla degerlendirilebilecegi vurgulanmistir ifadelerine yer verildi Genelkurmay Baskani Orgeneral Ilker Basbug Basbakan acikca sinirin acilmasinin Ermeni birliklerinin geri cekildigi zamanda gerceklesecegini soyledi buna tamamen katiliyoruz dedi 7 Mayis ta AGIT Minsk Grubu nun arabuluculuk yaptigi ve Ermenistan Cumhurbaskani Sarkisyan ile Azerbaycan Cumhurbaskani Ilham Aliyev arasinda ABD nin Prag Buyukelcisi nin konutunda duzenlenen Avrupa Birligi Dogu Ortakligi konferansinin oturum aralarinda yapilan ve ciddi bir ilerleme kaydedilmedigi bildirilen baris zirvesinin ardindan Turkiye Cumhurbaskani Gul Temmuz ayinda St Petersburg Ekonomik Forumu nda yapilacak bir sonraki gorusmede Rusya yi da icerecek sekilde ihtilafa iliskin dort yonlu muzakereler onermek uzere iki liderle ayri ayri bir araya geldi Erdogan in 2009 Azerbaycan ve Rusya ziyaretleriBasbakan Erdogan 14 Mayis 2009 da Baku ye bir ziyaret gerceklestirdi ve Azerbaycan Parlamentosu nda yaptigi konusmada sunlari soyledi Son donemlerde yalan haberler uzerinden kardeslik iklimi golgelenmeye calisildi adeta bir bardak suda firtinalar koparildi Yukari Karabag tamamiyla Ermenistan in isgali altina girdiginde kapilar kapanmistir Bu ortadan kalktiginda kapilar acilir veyahut biz Azeri kardeslerimizle bu noktada mutabik kalmadigimiz surece bir adim atamayiz Ermenistan Cumhurbaskani Sarkisyan in ofisinden yapilan aciklamada Cumhurbaskani Ermeni Turk temaslarinda defalarca belirttigi gibi Daglik Karabag sorununun cozumune yonelik herhangi bir Turk mudahalesi veya girisiminin ancak bu surece zarar verebilecegini teyit eder denildi 16 Mayis 2009 da Ermenistan Disisleri Bakani Nalbandyan ise Ermeni Turk normallesme sureciyle ilgili olarak Ermenistan Cumhurbaskani nin Turk komsularimizla birlikte girisimi ve Isvicreli ortaklarimizin da yardimiyla gectigimiz yil boyunca Avrupa da kapanan son sinirlardan birinin acilmasina ve iliskilerimizin on kosulsuz normallesmesine dogru ilerledik Top artik Turk tarafinda Ve son kararli adimi atacak bilgeligi ve cesareti bulacaklarini umuyoruz Gerekli siyasi iradenin sonunda gecmisin zihniyetini geride birakabileceginden emin olmak istiyoruz aciklamasinda bulundu Ermeni Devrimci Federasyonu ARF Baskani Turkiye yi Daglik Karabag cozum surecine iliskin kosullari dikte etmeye calismak gorunur bir sekilde Azerbaycan in tarafini tutmak ve Ermeni Azerbaycan ihtilafini karartmakla suclayarak yanit verdi Erdogan 16 Mayis ta Rusya Basbakani Vladimir Putin ile gerceklestirecegi calisma ziyareti icin Baku den Rusya nin Soci kentine giderek burada Turkiye ve Rusya nin bolgede sorumluluklari var Bolgenin huzuru ve refahi icin adimlar atmaliyiz Buna Daglik Karabag sorunu Ortadogu sorunu Kibris sorunu dahildir demecinde bulundu Mevkidasi Putin ise Rusya ve Turkiye bu tur sorunlarin cozulmesini istiyor ve bunu her sekilde kolaylastiracak Ancak gecmisin zor sorunlarina gelince ve Karabag sorunu bu tur meseleler arasinda taraflarca bir uzlasma bulunmasi gerekiyor Bu konuda uzlasmaya varilmasina yardimci olan diger devletler imzalanan anlasmalarin uygulanmasinda arabulucu ve garantor rolu oynayabilir ifadelerini kullandi Protokollerin parafe edilmesiTurkiye Ermenistan ve Isvicre Disisleri Bakanliklari 31 Agustos 2009 tarihinde yaptiklari ortak bir aciklamayla Turkiye ve Ermenistan arasinda iki protokol parafe edildigini ilan etti Bu aciklamanin Turkiye Cumhuriyeti Disisleri Bakanligi tarafindan yayimlanan Turkce metninde su ifadelere yer verildi Turkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti Isvicre nin arabuluculugu ile surdurdukleri cabalar baglaminda parafladiklari Diplomatik Iliskilerin Tesisi Protokolu ile Ikili Iliskilerin Gelistirilmesi Protokolune dair ic siyasi istisarelerini baslatma hususunda mutabakata varmislardir Bu iki Protokol ikili iliskilerin makul bir zaman diliminde normalizasyonu icin bir cerceve sunmaktadir Siyasi istisareler alti hafta icinde tamamlanacak bunu muteakiben iki Protokol imzalanacak ve her iki Parlamentonun onayina sunulacaktir Her iki taraf anayasal ve yasal prosedurlerine uygun bicimde onay isleminin zamanlica ilerlemesi icin caba gosterecektir Ikili iliskilerin normalizasyonu bolgedeki barisa ve istikrara katki saglayacaktir Turkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Isvicre nin destegiyle ortak gayretlerini surdurme konusunda kararlidirlar Amerika Birlesik Devletleri Disisleri Bakani Hillary Clinton Isvicre nin Zurih sehrinde Turkiye Disisleri Bakani Ahmet Davutoglu ve Ermenistan Disisleri Bakani Eduard Nalbandyan ile ayri ayri gorusurken 9 Ekim 2009 Diplomatik Iliskilerin Kurulmasina Iliskin Protokolun birinci maddesinde Turkiye ve Ermenistan halklarinin yararina hizmet etmek amaciyla iyi komsuluk iliskileri tesis etmeyi siyasi ekonomik kulturel ve diger alanlarda ikili iliskileri gelistirmeyi arzulamayi amacladiklarini beyan ettiler Protokolun ikinci ve ucuncu maddelerinde Turkiye ve Ermenistan Birlesmis Milletler Antlasmasi Helsinki Nihai Senedi Yeni Avrupa Icin Paris Sarti cercevesindeki yukumluluklerine atifta bulunmuslardir Bununla iliskili olarak da ikili ve uluslararasi iliskilerinde esitlik egemenlik diger ulkelerin icislerine mudahale etmeme toprak butunlugu ve sinirlarin dokunulmazligi ilkelerine saygili olacaklari ve bu ilkelere saygi gosterilmesini saglayacaklari yonundeki taahhutlerini dile getirdiler Protokolun dorduncu maddesinde taraflar iki ulke arasinda guven ve itimat ortami olusturulmasinin ve bunun muhafaza edilmesinin tum bolgede barisin guvenligin ve istikrarin kuvvetlenmesine katkida bulunacagini guc kullanimindan ya da guc kullanma tehdidinden imtina etme anlasmazliklarin barisci yollardan cozumu insan haklarinin ve temel ozgurluklerin korunmasinin onemini belirttiler Besinci ve altinci maddelerde taraflar aralarindaki mevcut siniri uluslararasi hukukun ilgili anlasmalarinda tarif edildigi sekliyle karsilikli olarak tanidiklarini beyan ederken sonraki madde de ise taraf devletler ikinci protokolun yururluge girmesinden itibaren 2 ay icerisinde Ermenistan Turkiye sinirinin acilmasi hususunda anlasti Protokolun yedinci maddesinde iki sinirdas ulkenin iyi komsuluk iliskileri anlayisiyla bagdasmayacak herhangi bir siyaset izlemeyeceklerine dair taahhutlerini yinelerken hemen devamindaki sekizinci maddede taraflar hangi nedenle olursa olsun terorizmin tum bicimlerini siddeti ve asiriciligi kinayarak bu tur eylemlerin tesvikinden veya musamaha gormesinden kacinilacagini ve bunlara karsi mucadelede isbirligine gidilecegini taahhut ettiler Diplomatik Iliskiler Hakkinda Viyana Sozlesmesi uyarinca Turkiye ve Ermenistan bu protokolun yururluge girdigi tarihten itibaren diplomatik iliski kurulmasi ve karsilikli olarak diplomatik temsilcilik acilmasi hususunda anlasmislar son madde de ise ayni gun ve esasen onay belgelerinin degisimini takip eden ilk ayin ilk gunu yururluge girecegi belirtilmis ve protokollerin alti haftalik bir danisma surecinin sonunda imzalanmasi ongoruldu Iliskilerin Gelistirilmesine Dair Protokol de ise ikili iliskilerin iki ulkenin ortak cikarlari temelinde siyasi ekonomik enerji ulastirma bilimsel teknik kulturel ve diger alanlarda gelistirmeye ve ilerletmeye karar verilirken devam eden maddelerde uluslararasi ve bolgesel orgutlerde isbirliginin iki ulke arasinda ozellikle Birlesmis Milletler Avrupa Guvenlik ve Is Birligi Teskilati Avrupa Konseyi Avrupa Atlantik Ortaklik Konseyi ve Karadeniz Ekonomik Isbirligi kapsaminda gelistirilmesine destek vermeyi taahhut ettiler Taraflar Daglik Karabag sorununa dogrudan atif yapmadan bolgesel ve uluslararasi uyusmazlik ve catismalarin uluslararasi hukuk ilkeleri temelinde bariscil sekilde cozumlenmesi hususundaki taahhutlerini tekrarladi Ilgili protokolun devam eden kisimlarinda terorizm sinir asan orgutlu suclar uyusturucu ve silah kacakciligi gibi bolgeye ve dunya guvenligi ve istikrarina yonelik ortak guvenlik tehditleri konusunda uluslararasi toplumun eylemlerini guclu sekilde desteklemeye hazir olduklarini ayrica her iki ulkenin Disisleri Bakanliklari arasinda duzenli siyasi istisare gerceklestirilmesi iki halk arasinda karsilikli guven tesis edilmesi amaciyla mevcut sorunlarin tanimlanmasina ve tavsiyelerde bulunulmasina yonelik olarak tarihsel kaynak ve arsivlerin tarafsiz bilimsel incelemesini de icerecek sekilde bir diyalogun uygulamaya konulmasi kararlastirildi Bu madde ile adi acikca bir sekilde ifade edilmese bile mevcut sorun ve tarihsel kaynak ifadeleri ile Ermeni Soykirimi tartismalarina atifta bulunarak bu konuda bilimsel komisyonlar kurulmasi ve tarihi kaynaklarin arastirilmasinin onu acilmis oldu Protokollerin imzalanmasi ve diplomatik krizErmenistan Turkiye iliskilerini normallestirme protokolleri Zurih Universitesi ana binasinda imzalandi Zurih Isvicre Turkiye Ermenistan arasinda normallesme surecini baslatmayi hedefleyen protokoller 10 Ekim 2009 tarihinde Isvicre nin Zurih sehrindeki Zurih Universitesi nde Turkiye Disisleri Bakani Ahmet Davutoglu ve Ermenistan Disisleri Bakani Eduard Nalbandyan tarafindan imzalandi Imza toreninde Amerika Birlesik Devletleri Disisleri Bakani Hillary Clinton Rusya Disisleri Bakani Sergey Lavrov Fransa Disisleri Bakani Bernard Kouchner ev sahibi ve arabulucu ulke sifatiyla Isvicre Disisleri Bakani Micheline Calmy Rey AB Bakanlar Komitesi Baskani Slovenya Disisleri Bakani Samuel Zbogar ve AB Dis Politika Guvenlik Yuksek Komiseri Javier Solana hazir bulundu Televizyonlarin canli olarak yayinladigi imza toreni bildirilen saatte baslayamadi ve bu durumun nedeni hakkinda bilgi verilmedi Daha sonra Ermenistan Disisleri Bakani Nalbandyan in Davutoglu nun yapacagi konusma metninde dolayli olarak Daglik Karabag a atif yapilacagini ileri surmesi ve bunu tasvip etmedigi icin protokolleri son anda imzalamaktan vazgectigi basina yansidi Ermeni tarafinin bu konuya atif yapan ifadeleri metinden cikartilmasini istemesi uzerine Turk tarafi da bunu kabul etmeyerek karsiliginda Nalbandyan in konusma metnini tartismaya acti Turk heyetinin Nalbandyan in konusmasinda tarihi olaylara atifta bulundugu ifadelerin cikartilmasini istemesi ve taraflarin pozisyonlarinda geri adim atmamalari uzerine imza toreninde diplomatik kriz yasandi Imzalarin tehlikeye girmesi sirasinda Disisleri Bakani Davutoglu Cumhurbaskani Abdullah Gul ve Basbakan Recep Tayyip Erdogan i telefonla arayarak kriz hakkinda bilgilendirdi Turk ve Ermeni heyetlerin konusma metinlerinde degisiklige gitmek istememeleri uzerine Turk tarafi konusmalarin hic yapilmamasi onerisi getirdi Yaklasik uc saat boyunca ABD Disisleri Bakani Clinton ve Isvicre Disisleri Bakani Micheline Calmy Rey tarafindan ikna edilmeye calisilan Nalbandyan Rusya Disisleri Bakani Lavrov un da imza atmasi yonundeki tavsiyesi ve her iki imzaci disisleri bakaninin torende konusma yapmamalari hususunda mutabakata varilmasinin ardindan protokollere imza atmaya karar verdi Nalbandyan in Protokoller icin gerek Ermenistan gerekse Ermeni diasporasindaki olumsuz tepkileri dikkate alarak protokolleri istemeye istemeye imzaladigi kanisini vermek uzere bu sekilde bir taktik uyguladigi iddia edildi Sonrasi ve Turkiye Ermenistan ve Azerbaycan dan gelen tepkiler Protokollerin imzalanmasindan iki gun sonra Ermenistan Cumhurbaskani Sarkisyan Bursa da oynanan Ermenistan Turkiye milli macina Abdullah Gul un davetlisi olarak geldi Bu gayri resmi ziyaret protokollerin imzalanmis olmasinin yarattigi olumlu havayi pekistirdi Birlesmis Milletler Genel Sekreteri Ban ki Moon Turkiye ile Ermenistan arasinda protokoller imzalanmasini tarihi karar olarak niteledi Buna karsilik Azerbaycan Turkiye nin her seviyede verdigi taahhutlere ragmen protokollerin imzalanmasindan hosnut olmadigini acikladi ve iki ulke arasindaki iliskilerde kamuoyuna dogrudan yansimayan fakat varligi hissedilen bir gerginlik yasandi 12 Ekim 2009 da Azerbaycan Cumhuriyeti Disisleri Bakanligi tarafindan yayimlanan basin aciklamasinda Ermeni kuvvetlerinin isgal altindaki Azerbaycan topraklarindan cekilmeden Turkiye ile Ermenistan arasindaki iliskilerin normallestirilmesinin Azerbaycan in cikarlariyla dogrudan celiski icinde olacagi Azerbaycan ile Turkiye arasinda derin tarihi kokler uzerine kurulu kardeslik iliskilerinin ruhunu golgeledigi belirtildi Bursa da duzenlenen milli macta FIFA kurallari geregince Azerbaycan bayraklarina izin verilmemesi stada getirilen bayraklarin toplanmasi bir kisminin bazilarinin yerlere atildiginin tespit edilmesi gibi olumsuz olaylar Azerbaycan kamuoyunda tepkiyle karsilanirken buna karsilik olarak Baku deki Baku Turk Sehitligi ve Aniti ndaki Turk bayraklarinin indirilmesi ve akabinde SOCAR in Turkiye ye sattigi Azeri dogalgazina yaptigi zam Turkiye kamuoyunda hayal kirikligi ve tepkiyle karsilandi Ermenistan Cumhurbaskani Serj Sarkisyan protokollerin imzalandigi gun olan 10 Ekim de Ermenistan halkina ve tum Ermenilere hitaben bir bildiri yayinladi Bildiride soykirim gerceginin sorgulanamayacagi bunun bilinen bir olay oldugu ve tum insanlik tarafindan taninmasi ve kinanmasi gerektigi kurulacak olan alt komisyonun bir tarihciler komisyonu olmadigi Ermenistan ile Turkiye arasindaki mevcut sinir sorununun uluslararasi hukukun kabul edilen kurallarina gore cozumlenmesi gerektigini belirtti Bunun yani sira protokollerin bunun ilerisine gitmedigi Turkiye Ermenistan iliskilerinin Karabag sorunun cozumlenmesi ile baglantili olmadigi ve Ermenistan in protokollerde yer alan toprak butunlugu ve sinirlarinin dokunulmazligi hukmunu hicbir sekilde Karabag Sorunu ile ilgili gormedigi Turkiye Protokolleri makul bir zaman icinde onaylamaz icerdigi tum hukumleri gosterilen zamanlarda uygulamaz veya gelecekte onlari ihlal ederse Ermenistan in uluslararasi hukuka gore gerekli adimlari derhal atacagi gibi hususlar yer aldi Protokollerin imzalanmasinin ardindan ana muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi CHP ve Milliyetci Hareket Partisi MHP protokollere kesinlikle karsi olduklarini Turkiye Buyuk Millet Meclisi nde acikladilar Protokollere destek verecegini soyleyen tek parti Demokratik Toplum Partisi DTP oldu DTP Grup Baskan Vekili Selahattin Demirtas Ermeni katliami tarih kitaplarina gecirilmemistir islenmemistir Bu tarih anlayisiyla Ermeni dusmanligi yaratilmistir dedi Ayrica iktidar partisi icinde de protokollere karsi olanlarin bulundugu ileri suruldu Basbakan Erdogan partisinin Meclis Grubunda yapmis oldugu bir konusmada Azerbaycan ile Ermenistan arasindaki sorunlar cozum yoluna girerse kamuoyumuz Turkiye Ermenistan iliskilerinin normallesmesini benimseyecektir TBMM nin Protokolleri onaylamasi cok daha kolaylasacaktir dedi Onay surecinin askiya alinmasi ve iptaliErmenistan Anayasasinin 100 maddesine gore uluslararasi antlasmalar onay icin Parlamentoya sevk edilmeden once Anayasa Mahkemesi nce Anayasaya uygunluklarinin incelenmesi gerekmektedir Buna istinaden 19 Kasim 2009 tarihinde protokoller Cumhurbaskani Sarkisyan tarafindan incelenmek uzere ne gonderildi Anayasa Mahkemesi 12 Ocak 2010 tarihli bir kararla Protokolleri Anayasaya uygun bulsa da protokollerin giris kismina ve ozellikle uc ana konuya atifta bulundu 18 Ocak ta aciklanan gerekceli kararda Protokollerin bazi maddelerinin kisitlandigi ve bazi on kosullar getirildigi gozlemlendi Ilk olarak Mahkeme Ermenistan in Ermeni Soykiriminin Dunya capinda taninmasi icin caba gosterecegini belirtti Ikinci olarak Turkiye ile yapilan yeni anlasma ile Daglik Karabag sorunu arasindaki herhangi bir baglanti kurulmasini reddetti Ucuncusu ve en onemlisi protokollerin uygulanmasinin Ermenistan in 1921 Kars Antlasmasi ile kurulan mevcut Turk Ermeni sinirini resmen tanimasi anlamina gelmedigini belirtti Ermenistan Anayasa Mahkemesi bu kararlari ile protokollerin ana onermelerinden birini yani ilgili uluslararasi hukuk anlasmalari tarafindan tanimlanan iki ulke arasindaki mevcut sinirin karsilikli olarak taninmasini reddetmistir Protokollerin imzalanmasinin uzerinden on bir gun sonra Zurih Protokollerinin Onaylanmasinin Uygun Bulundugu Hakkinda Kanun Tasarisi adiyla Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanligina sunuldu Ayni gun Turkiye Disisleri Bakanligi yaptigi yazili aciklamada Soz konusu kararda Protokollerin lafzina ve ruhuna aykiri onkosullar ve kisitlayici hukumlerin zikredildigi tespit edilmistir Bu karar soz konusu Protokollerin muzakere gerekcesini ve Protokollerle hedeflenen temel amaci sakatlamaktadir Bu yaklasim tarafimizdan kabul edilemez Turkiye uluslararasi alandaki taahhutlerine olan her zamanki sadakati istikametinde soz konusu Protokollerin asli hukumlerine bagliligini muhafaza etmektedir Ayni sadakati Ermenistan Hukumetinden de beklemekteyiz ifadelerine yer vererek Mahkemenin gerekceli kararini reddetti ve duydugu rahatsizligi resmi olarak dile getirdi Basbakan Erdogan ise bu konuda Ermenistan in Protokollerin metni uzerinde operasyon yapmaya kalkistigini bu duzeltilmedikce surecin zedelenmis olacagini kaldi ki Ermenistan Azerbaycan arasindaki iliskinin bu surecin disinda tutulamayacagini ifade ederek tepkisini dile getirdi Disisleri Bakanligi Mustesari Feridun Sinirlioglu Basbakan Erdogan in Sarkisyan a muhatap bir mektubunu Erivan a goturerek Disisleri Bakani Nalbandyan ve Serj Sarkisyan ile gorusmelerde bulundu Ayrica Erdogan ve Sarkisyan 10 Nisan 2010 tarihinde Washington da Nukleer Guvenlik Zirvesi sirasinda 1 5 saat kadar yuz yuze gorusme gerceklestirdi Sarkisyan ABD ziyareti sirasinda Turkiye nin Ermenilere onkosullar ileri suremeyecegini buna musamaha etmeyeceklerini soykirim gercegini herhangi bir sekilde tartismaya acmayacaklarini ve Turkiye nin Karabag a iliskin muzakere surecinde olumlu bir rol oynayacagina inanmadiklarini soyledi Ermenistan protokollerin onay surecini askiya aldigini 23 Nisan 2010 tarihli bir diplomatik nota ile Turkiye nin Tiflis Buyukelciligine bildirdi Yapilan aciklamada Turk tarafinin protokolleri makul bir takvim icerisinde onkosulsuz olarak onaylamayi reddetmesi parlamentoda protokollerin onay surecinin devamini anlamsiz kilmaktadir Bu nedenle surecin askiya alinmasi gerektigi kanaatindeyiz denildi Sonraki donemlerde Ermenistan Turkiye yi taahhutlerini yerine getirmemek protokolleri onaylamamak siyasi irade eksikliginde bulunmak ve onkosullar ileri surmekle elestirdi ve komsularla sifir sorun politikasinin bir sonuc vermedigini dile getirdi Sonraki yillarda Ermeni siyasetciler katildiklari platformlarda Turkiye nin Soykirimi tanima ve kabul etme dolayli olarak toprak talebinde bulunmaya devam ederken Turkiye ise her firsatta protokollerin onaylanmasi icin Ermeni guclerinin Daglik Karabag dan cekilmesi ve topraklarin Azerbaycan a geri verilmesini on sart olarak sunmaya devam etti 2012 de Davutoglu ekonomik iliskileri guclendirip siyasi sorunlari cozme yolunu denedi ve Ermenistan in Daglik Karabag daki 7 rayondan cekilmesi karsiliginda iki ulke arasinda dogrudan demiryolu hatti insa edebileceklerini acikladi 2013 te Nalbandyan la Erivan daki uluslararasi bir toplanti kapsaminda bir araya gelen Davutoglu Tehciri yanlis bir uygulama olarak goruyoruz ifadelerini kullandi Protokoller yillarca onay icin Ermenistan ve Turk parlamentolarinda bekledi ve her iki taraf da karsi tarafin adim atmasini bekledi Ermenistan onay surecinden once Alican Sinir Kapisi nin acilmasini talep ederken Turkiye ise Azerbaycan in tepkisi nedeniyle Karabag meselesi cozulmeden iliskilerin normallesemeyecegini belirtti Ermeni Soykiriminin 100 yil donumu olan 24 Nisan 2015 ten uc ay once Subat 2015 te Cumhurbaskani Sarkisyan Turkiye ile Ermenistan arasindaki iliskilerin normallesmesini saglayacak olan protokolleri meclisten geri cektigini duyurdu 1 Mart 2018 de ise Ermeni tarafi Milli Guvenlik Kurulu toplantisi sonrasinda Zurih Protokollerini feshettiklerini acikladi 27 Aralik 2021 de Turkiye Disisleri Bakani Mevlut Cavusoglu Protokollerin bir anlami kalmadi en onemli kisimlari Ermenistan Anayasa Mahkemesi tarafindan iptal edildi Bunlar artik geride kaldi Bugun yeni bir surec basladi dedi Dis baglantilarVikihaber de bu konuyla ilgili haber var Ermenistan Turkiye iliskileri normallestirme protokolu imzalandiTurkiye Cumhuriyeti Ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasinda Diplomatik Iliskilerin Kurulmasina Dair Protokol 24 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Ermenice PROTOCOL ON THE ESTABLISHMENT OF DIPLOMATIC RELATIONS BETWEEN THE REPUBLIC OF TURKEY AND REPUBLIC OF ARMENIA 24 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Kaynakca Van Golu ndeki AHTAMAR Ermeni Kilisesi Muze oldu BirGun 28 Mart 2007 Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Restorasyon Sureci akdamarkilisesi gov tr 21 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Zeyrek Deniz 30 Haziran 2008 Erivan Antalya ucak seferleri sessiz basladi Hurriyet Erisim tarihi 24 Haziran 2022 a b c d e f Ozkan Arda TURKIYE ERMENISTAN ILISKILERINDE DONUM NOKTASI DIYALOG TESISINDE ZURIH PROTOKOLLERI 24 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 a b c d e Ece Goksedef 3 Mayis 2022 Turkiye Ermenistan iliskileri Son 30 yilda neler yasandi BBC Turkce 24 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Gul den Sarkisyan a kutlama Timeturk Haber www timeturk com Erisim tarihi 26 Haziran 2022 olu kirik baglanti Sarkisyan a kutlama Milliyet 28 Nisan 2008 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Busra Temizel Ekim 2020 TURKIYE ERMENISTAN ILISKILERI VE TURK SIYASETINE YANSIMASI 2000 2015 PDF Istanbul Medeniyet Universitesi Erisim tarihi 26 Haziran 2022 olu kirik baglanti Turkish president in Armenia trip Ingilizce BBC News 3 Eylul 2008 3 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 AYMAN Prof Dr S GULDEN 24 Mayis 2020 IYI KOMSULUGUN FORMULU TURK DIS POLITIKASINDA TERITORYAL SORUNLAR Yalin Yayincilik s 100 ISBN 978 605 4539 19 2 Erisim tarihi 24 Haziran 2022 BBC Turkce 15 Ekim 2009 12 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Gul Soykirim konusu ima bile edilmedi CNN Turk 6 Eylul 2008 24 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 a b Aybars Gorgulu Alexander Iskandaryan Sergey Minasyan Ekim 2010 TURKIYE ERMENISTAN DIYALOG SERISI YAKINLASMA SURECINI INCELEMEK PDF Tesev Yayinlari s 8 ISBN 978 605 5832 56 8 Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Department Paul Richter Paul Richter covered the State Washington foreign policy for the Los Angeles Times out of its D C Pentagon bureau He previously covered the House the White City from New York Minneapolis the financial industry He was raised in Washington D C 4 Nisan 2009 Los Angeles Times Ingilizce 26 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Bahceli den sert aciklamalar Cumhuriyet 13 Ekim 2009 24 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Aliyev den Turkiye ye rest Gazete Vatan 6 Nisan 2022 Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Ergan Ugur 19 Ekim 2009 Hurriyet 10 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Babacan We want a solution in which Turkey Azerbaijan and Armenia are all winners Ingilizce Dunya 17 Nisan 2009 Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Manoyan Giro 19 Nisan 2009 The Armenian Weekly Ingilizce 6 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2022 Ազատ Եվրոպա Ազատություն ռադիոկայան Ermenice 14 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Bahceli den Erdogan a soykirim tepkisi Haber3 28 Nisan 2009 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Ibon Villelabeitia Matt Robinson 23 Nisan 2009 Turkey and Armenia draw up road map to mend ties Reuters Ingilizce 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Edgar Tavakalian 30 Nisan 2009 Clinton Roadmap Is Historical Step armenianclub com Erisim tarihi 26 Haziran 2022 olu kirik baglanti 28 Nisan 2009 Tarihli Toplanti Milli Guvenlik Kurulu Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Kadri Gursel 30 Nisan 2009 Basbug a sorulmamasi gereken soru Milliyet 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Turkish president to meet his Azeri Armenian counterparts in Prague Ingilizce Istanbul Hurriyet 6 Mayis 2009 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Haziran 2022 Danielyan Emil 15 Mayis 2009 Armenia Chides Turkey s Erdogan Over Karabakh Linkage Ingilizce Azatutyan am 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Ermeni Arastirmalari Enstitusu 21 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Prime Minister Vladimir Putin and the Prime Minister of Turkey Recep Tayyip Erdogan held a joint press conference following their talks in Sochi archive premier gov ru Rusya Basbakanligi 16 Mayis 2009 Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Turkiye Cumhuriyeti Disisleri Bakanligi 31 Agustos 2009 4 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Comak Ihsan Eylul 2009 Turkiye Ermenistan Protokollerini Dogru Okumak Bilgesam Erisim tarihi 27 Haziran 2022 olu kirik baglanti Ingilizce Al Jazeera 11 Ekim 2009 14 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 NBC News Ingilizce 10 Ekim 2009 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 BBC Turkce 11 Ekim 2009 22 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Protokoller sonunda imzalandi Cumhuriyet 9 Ekim 2009 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 a b c d e f Omer Engin Lutem 2015 TURKIYE ERMENISTAN ILISKILERININ GUNCEL DURUMU DergiPark 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2015 Ozgur Avrupa Radyosu Ingilizce 12 Ekim 2009 11 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Bayrak krizi asildi Cumhuriyet 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Haberturk com 19 Ekim 2009 8 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 a b Nona Mikhelidze Mart 2010 The Turkish Armenian Rapprochementat the Deadlock PDF Istituto Affari Internazionali 16 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Erdogan Baku de Isgal sona ermeden kapilar acilmaz Dunya 13 Mayis 2009 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Address of the President of Armenia to the people of the Republic of Armenia and to all Armenians hetq am 10 Ekim 2009 Erisim tarihi 27 Haziran 2022 www mhp org tr 11 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 TBMM Turkiye Ermenistan protokollerini tartisti BBC News Turkce 21 Ekim 2009 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 ANKARA 14 Ekim 2009 Protokol onayinda Karabag unutulmaz Hurriyet 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Sassounian Harut 24 Kasim 2009 Sassounian Armenia Submits Protocols to Constitutional Court What s Next The Armenian Weekly Ingilizce 16 Subat 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Turkiye Ermenistan protokolu TBMM de Milliyet 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Turkiye Cumhuriyeti Disisleri Bakanligi 18 Ocak 2010 30 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Ermenistan metinde operasyona kalkisti Milliyet 21 Ocak 2010 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Haziran 2022 TRT Haber 6 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 soL Haber Portali 22 Nisan 2010 25 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 a b Euronews 16 Subat 2015 18 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Anadolu Ajansi 1 Mart 2018 2 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022 Anadolu Ajansi 27 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2022

Yayın tarihi: Temmuz 09, 2024, 08:54 am
En çok okunan
  • Ocak 20, 2025

    Ekim 2008 Malkara Göçmen Kamyonu Faciası

  • Ocak 19, 2025

    Ekiciler, Erciş

  • Ocak 23, 2025

    Einstossflammenwerfer 46

  • Ocak 13, 2025

    Edmund Meade-Waldo

  • Ocak 10, 2025

    Eddie Hapgood

Günlük

  • IGN

  • Dertli Lisa

  • Yüceltme

  • III. Sergius

  • Hafci Muharebesi

  • 2017

  • 30 Ocak

  • Yorgun Savaşçı (dizi, 1979)

  • Çin

  • Sovyetler Birliği

NiNa.Az - Stüdyo

  • Vikipedi

Bültene üye ol

Mail listemize abone olarak bizden her zaman en son haberleri alacaksınız.
Temasta ol
Bize Ulaşın
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Her hakkı saklıdır.
Telif hakkı: Dadaş Mammedov
Üst