Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Diyarbakır Kalesi veya Diyarbakır surları, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan tarihî bir yapı. İç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Surlardaki ana girişler Dağ Kapı (Harput Kapısı), Urfa Kapı (Rum Kapısı), Mardin Kapı (Tell Kapı) ve Yeni Kapı (Dicle-Irmak-Şat Kapı)'dır. Yaklaşık dokuz bin yıllık olan surlar, Çin Seddi'nin ardından dünyadaki en uzun ve geniş savunma duvarıdır.[] 2000'de yapıyı (Dünya Mirası Geçici Listesi)'ne dahil edenUNESCO, 2015'te ise Dünya Mirası olarak tescil etti. Ayrıca Diyarbakır'ın çok eski yapısı olan Keçi Burcu da Sur ilçesinde yer almaktadır. Surlar, İç ve Dış Kale olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 | |
| Konum |  Türkiye |
| (Kriter) | Kültürel: iv |
| Referans | 1488 |
| Tescil | 2015 (39. oturum) |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
| Koordinatlar | 37°54′39.1″K 40°13′38.2″D / 37.910861°K 40.227278°D |
2023 Kahramanmaraş depremlerinde kalenin surları hasar görmüştür.
Tarihi
Çin Seddinden sonra dünyanın en uzun, en geniş ve sağlam surlarından biri olduğu kabul edilir. Diyarbakır surlarını ilk olarak kimin, hangi dönemde yaptırmaya başladığı bilinmemektedir ancak İç Kale'nin şehrin ilk yerleşme yeri olduğu sanılıyor. Kaynaklarda, kentin Roma dönemi öncesi hakkında, MÖ 2000'li yıllarda bölgede Hurrilerin yaşadığı, Hurri kentinin surla çevrili olduğu, MÖ 9. yüzyılda kabilesinin başkenti olduğu dönemde ise eski surun onarıldığı dışında bir bilgi bulunmamaktadır. Roma dönemindeki müdahalelerin Miladi 330-338 ve 349 yıllarında olduğuna dair üç ayrı bilgi bulunmaktadır.
Sur çatışmaları
2015-16 Sur çatışmaları sırasında Suriçi tampon bölge dışında UNESCO Miras Alanı olan Diyarbakır surları ve burçlarının zarar gördüğü, Yenikapı, Keçi Burcu ve 63 no'lu Fındık Burcu üzerine beton dökülerek bayrak direği ankraj edildiği, Mervaniler eseri olan Keçi Burcu'na portatif tuvalet yapıldığı ve atık su kanalının çörtene bağlandığı için atık suyun doğrudan burç duvarlarına aktığı Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Başkanlığı tarafından hazırlanan Hasar Tespit Raporu'nda belirtilmiştir. Ayrıca sur duvarları ve tarihi kapıların bulunduğu alanlar güvenlik noktası olarak kullanılmıştır. Isınmak için yakılan ateşin sur duvarlarına temas etmesi sonucu sur duvarlarında is oluşmuştur. Ayrıca burçlar arasındaki boşluklara Bilim Kurulunun onayı alınmadan surların bütünlüğünü bozan beton bloklar yerleştirilmiştir.
Mimarisi
Temel yapı malzemesi olarak, yörede yaygın olarak bulunan bazalt taşı kullanılmıştır. Fiziksel özellikler ve bileşim açısından dönemlere göre farklılıklar izlenmekle birlikte, surlarda kullanılan ana malzemeler taş, tuğla ve harçtır. Topoğrafyaya uygun olarak inşa edilen surların yüksekliği 10-12 metre, genişliği 3-5 metredir. Diyarbakır'ın Sur içindeki yerleşiminin alanı, son ölçümlere göre, kuzey–güney doğrultusunda 1040 m, doğu–batı doğrultusunda 1400 m olan bir ana koordinatla belirlenir. Kuzey–güney yönünde oval bir şekle sahip olan surlar yaklaşık 5 km uzunluğundadır. Aşamalı olarak inşa edilen ve değişik dönemlerde onarılmış olan surlarda 82 adet burç bulunmaktadır. Genellikle yarım daire ya da çokgen biçime sahip olan burçların, surun Dicle vadisine bakan bölümlerindeki örnekleri çoğunlukla dört köşelidir. Burçların iç çeperlerinde yer alan kapıların yanlarında, surların üst kotlarına ulaşmak üzere yapılmış birer adet merdiven bulunur; burçlar genellikle 2 ya da 3-4 katlı olup üst örtüde kubbe, kemer ve tonozlar kullanılmıştır.
Burçları
Diyarbakır surlarının toplamda 82 burcu vardır. Dağ Kapı ya da diğer adıyla Harput Kapı Burcu, Turizm Bakanlığı’na bağlı Turizm Bürosu ve Devlet Güzel Sanatlar Galerisi olarak kullanılmaktadır ve doğu ile batı burçları üzerinde bezemeler ve hayvan desenleri yer alır. Geçmişte kentin önemli girişlerinden biri olan bu kapının dış çeperi bir avlu duvarı ile sınırlandırılarak, denetimli bir açık alan haline dönüştürülmüştür; dolayısıyla Dağ Kapı artık kente giriş veren kapılarından biri değildir. 1978'de onarılan Dağ Kapı burçları yapısal açıdan iyi durumda gözükmekle birlikte; burçların dış çeperlerinin taş kaplama avlu ile birleştiği kesimlerde, yerden yaklaşık 60–70 cm yüksekliğe ulaşan bölümlerde yerden yükselen neme bağlı olarak tuzlanma, renk değişimi, yüzey aşınması, çatlakların oluşması gibi sorunlar gözlenir. Doğu kısmı onarılan bu burcun, batı kısmı ciddi yapısal sorunlar vardır. Tek Beden Burcu, surun imar çalışmaları ile yıkılarak kesintiye uğradığı bölümde Dağ Kapı ile Tek Kapı burçları arasında yer alır ve yapısal durumu iyidir. Onarılmıştır ve günümüzde satış mekânı olarak kullanılır. Tek Kapı Burcu, kente giriş almak için surlara geç dönemde eklenmiştir. Diyarbakır surları içinde en görkemli burçlardan olan Evli Beden Burcu ya da diğer adıyla Benusen Burcu, Artuklu dönemine ait zengin kitabe ve bezemeleri ile diğerlerinden ayrılmaktadır. Artuklu hükümdarı Melik Salih adına 1208 yılında Mimar Cafer Oğlu İbrahim tarafından yapılmıştır. Burcun temeli özgününde kademeli bir ‘mahmuz’ ile desteklenmiştir ve mahmuz üzerinde de bazı kitabeler yer alır.Yedi Kardeş Burcu, Artuklu hükümdarı Melik Salih adına 1208 yılında Mimar İbrahim oğlu Yahya tarafından tamamı bazalt kesme taştan yapılmıştır. Selçukluların sembolü olan çift başlı kartal, aslan kabartmaları ve kitabeler işlenmiştir ve burç, silindirik bir plana sahiptir. Yedi Kardeş Burcu'nda farklı dönemlerde yapılan müdahalelerle surun alt bölümlerinde boşalmalar oluşmuştur. Yedi Kardeş burcu bitişiğinde bulunan Nur Burcu, Selçuklu Hükümdarı Melik Şah tarafından 1089 yılında yaptırılmıştır. Selçuklular'a ait semboller koşan at figürleri, aslanlar, kadın ve geyik şekilleri işlenmiştir. On bir kemeri bulunan ve iki kattan oluşanKeçi Burcu, mimari özellikleri ve içindeki mekanları ile diğer burçlardan farklıdır ve surlar üzerinde bulunan burçların en büyüğü ve en eskisidir. Burcun içinde üç neften oluşan, üstü kolonlara oturan kemerlerle taşınan tuğla tonozlarla kapalı çok nitelikli bir mekan bulunmaktadır. Bizanslılar döneminde farklı bir işlevle Şemsi Tapınağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. İnşa tarihi bilinmemekle beraber 1223 yılında Mervanoğulları tarafından onarılmıştır. Selçuklu Burcu, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın kendi malından yapılmasını buyurmuş ve bina ustası Selame oğlu Urfalı Muhammed tarafından 1088 yılında yapılmıştır.
Kapıları
Surların; Dağ Kapı, Urfa Kapı, Yeni Kapı ve Mardin Kapı adında dört önemli kapısı bulunmaktadır. Kentin kuzeyinde yer alan Dağ Kapı, iki silindirik burç arasında yer almaktadır. Mardin Kapı, surların güney tarafında yer alır. Urfa Kapı, kentin batısında yer almaktadır. Kapı üzerinde yer alan bir kitabeye göre, Artuklu döneminde Hükümdar Sultan Mehmet tarafından onarılmış ve üzerinde insan ve hayvan figürleri bulunan demir kapı kanatları eklenmiştir.Osmanlı döneminde saltanat kapısı olarak işlev görmüş ve padişahın sefer zamanlarında açılıp sonrasında kapalı tutulduğu söylenmektedir. Kentin doğusunda yer alan ve Su Kapısı olarak da anılan Yeni Kapı, basık kemerli ve tek girişli olup kenti Dicle Nehri'ne bağlar.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c . Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 17 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
- ^ a b "The Citadel and the Walls of Diyarbakir" (İngilizce). UNESCO. 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
- ^ . Zaman. 1 Temmuz 2007. 23 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
- ^ . Diyarbakır İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
- ^ . UNESCO. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2015.
- ^ Çidam 2007, s. 82.
- ^ Çidam 2007, s. 31.
- ^ a b c Aksu 2017, s. 116.
- ^ a b c d (PDF). Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Başkanlığı. 9 Haziran 2016. 17 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
- ^ Çelik, Recep (2017). . s. 321. 3 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
- ^ a b Aksu 2017, s. 115.
- ^ a b c d Şahin Güçhan et al., s. 28.
- ^ Aksu 2017, s. 115-116.
- ^ a b c Şahin Güçhan et al., s. 32.
- ^ a b c Şahin Güçhan et al., s. 30.
- ^ Şahin Güçhan et al., s. 30-31.
- ^ a b Şahin Güçhan et al., s. 34.
- ^ a b c d e Özçelik 2011, s. 13.
- ^ Şahin Güçhan et al., s. 39.
- ^ a b c d e Özçelik 2011, s. 14.
- ^ a b Şahin Güçhan et al., s. 37.
- ^ a b c Özçelik 2011, s. 15.
- ^ Özçelik 2011, s. 16.
- Genel
- Aksu, Recep (2017). Diyarbakır Ve Çevresinde Kültür Turizmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- Çidam, Feride Burcu (2007). Diyarbakır Kent Dokusunun Turizm Ve Rekreasyon Kaynaklarının Peyzaj Mimarlığı Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- Şahin Güçhan, Neriman; Ünay, Ali İhsan; Böke, Hasan; Gökçe, Fuat. "DÝYARBAKIR KENT SURLARI KORUMA SORUNLARI" (PDF). 17 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Şubat 2020.
- Özçelik, Metin (2011). Diyarbakır Merkez Maddi Kültür Varlıkları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Diyarbakır Kalesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Sur İlçesi Gezi Rehberi 13 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – T.C. Sur Kaymakamlığı
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Diyarbakir Kalesi veya Diyarbakir surlari Diyarbakir in Sur ilcesinde yer alan tarihi bir yapi Ic kale ve dis kale olmak uzere iki bolumden olusmaktadir Surlardaki ana girisler Dag Kapi Harput Kapisi Urfa Kapi Rum Kapisi Mardin Kapi Tell Kapi ve Yeni Kapi Dicle Irmak Sat Kapi dir Yaklasik dokuz bin yillik olan surlar Cin Seddi nin ardindan dunyadaki en uzun ve genis savunma duvaridir daha iyi kaynak gerekli 2000 de yapiyi Dunya Mirasi Gecici Listesi ne dahil edenUNESCO 2015 te ise Dunya Mirasi olarak tescil etti Ayrica Diyarbakir in cok eski yapisi olan Keci Burcu da Sur ilcesinde yer almaktadir Surlar Ic ve Dis Kale olmak uzere iki bolumden olusmaktadir Diyarbakir Kalesi ve Hevsel Bahceleri Kulturel Peyzaj AlaniUNESCO Dunya MirasiKonum TurkiyeKriterKulturel ivReferans1488Tescil2015 39 oturum BolgeAvrupa ve Kuzey AmerikaKoordinatlar37 54 39 1 K 40 13 38 2 D 37 910861 K 40 227278 D 37 910861 40 227278 2023 Kahramanmaras depremlerinde kalenin surlari hasar gormustur TarihiMatrakci Nasuh tarafindan 16 yuzyilda cizilen haritada sehir surlarla cevrilmektedir Cin Seddinden sonra dunyanin en uzun en genis ve saglam surlarindan biri oldugu kabul edilir Diyarbakir surlarini ilk olarak kimin hangi donemde yaptirmaya basladigi bilinmemektedir ancak Ic Kale nin sehrin ilk yerlesme yeri oldugu saniliyor Kaynaklarda kentin Roma donemi oncesi hakkinda MO 2000 li yillarda bolgede Hurrilerin yasadigi Hurri kentinin surla cevrili oldugu MO 9 yuzyilda kabilesinin baskenti oldugu donemde ise eski surun onarildigi disinda bir bilgi bulunmamaktadir Roma donemindeki mudahalelerin Miladi 330 338 ve 349 yillarinda olduguna dair uc ayri bilgi bulunmaktadir Sur catismalari 2015 16 Sur catismalari sirasinda Surici tampon bolge disinda UNESCO Miras Alani olan Diyarbakir surlari ve burclarinin zarar gordugu Yenikapi Keci Burcu ve 63 no lu Findik Burcu uzerine beton dokulerek bayrak diregi ankraj edildigi Mervaniler eseri olan Keci Burcu na portatif tuvalet yapildigi ve atik su kanalinin cortene baglandigi icin atik suyun dogrudan burc duvarlarina aktigi Diyarbakir Kalesi ve Hevsel Bahceleri Kulturel Peyzaji Alan Yonetim Baskanligi tarafindan hazirlanan Hasar Tespit Raporu nda belirtilmistir Ayrica sur duvarlari ve tarihi kapilarin bulundugu alanlar guvenlik noktasi olarak kullanilmistir Isinmak icin yakilan atesin sur duvarlarina temas etmesi sonucu sur duvarlarinda is olusmustur Ayrica burclar arasindaki bosluklara Bilim Kurulunun onayi alinmadan surlarin butunlugunu bozan beton bloklar yerlestirilmistir MimarisiSurlar sehrin batisinda bulunan eski yanardag Karacadag dan akan kalin bazalt tabakaya uygun olarak kalkan baligi seklindedir Temel yapi malzemesi olarak yorede yaygin olarak bulunan bazalt tasi kullanilmistir Fiziksel ozellikler ve bilesim acisindan donemlere gore farkliliklar izlenmekle birlikte surlarda kullanilan ana malzemeler tas tugla ve harctir Topografyaya uygun olarak insa edilen surlarin yuksekligi 10 12 metre genisligi 3 5 metredir Diyarbakir in Sur icindeki yerlesiminin alani son olcumlere gore kuzey guney dogrultusunda 1040 m dogu bati dogrultusunda 1400 m olan bir ana koordinatla belirlenir Kuzey guney yonunde oval bir sekle sahip olan surlar yaklasik 5 km uzunlugundadir Asamali olarak insa edilen ve degisik donemlerde onarilmis olan surlarda 82 adet burc bulunmaktadir Genellikle yarim daire ya da cokgen bicime sahip olan burclarin surun Dicle vadisine bakan bolumlerindeki ornekleri cogunlukla dort koselidir Burclarin ic ceperlerinde yer alan kapilarin yanlarinda surlarin ust kotlarina ulasmak uzere yapilmis birer adet merdiven bulunur burclar genellikle 2 ya da 3 4 katli olup ust ortude kubbe kemer ve tonozlar kullanilmistir BurclariKeci Burcu nun uzaktan gorunumu Diyarbakir surlarinin toplamda 82 burcu vardir Dag Kapi ya da diger adiyla Harput Kapi Burcu Turizm Bakanligi na bagli Turizm Burosu ve Devlet Guzel Sanatlar Galerisi olarak kullanilmaktadir ve dogu ile bati burclari uzerinde bezemeler ve hayvan desenleri yer alir Gecmiste kentin onemli girislerinden biri olan bu kapinin dis ceperi bir avlu duvari ile sinirlandirilarak denetimli bir acik alan haline donusturulmustur dolayisiyla Dag Kapi artik kente giris veren kapilarindan biri degildir 1978 de onarilan Dag Kapi burclari yapisal acidan iyi durumda gozukmekle birlikte burclarin dis ceperlerinin tas kaplama avlu ile birlestigi kesimlerde yerden yaklasik 60 70 cm yukseklige ulasan bolumlerde yerden yukselen neme bagli olarak tuzlanma renk degisimi yuzey asinmasi catlaklarin olusmasi gibi sorunlar gozlenir Dogu kismi onarilan bu burcun bati kismi ciddi yapisal sorunlar vardir Tek Beden Burcu surun imar calismalari ile yikilarak kesintiye ugradigi bolumde Dag Kapi ile Tek Kapi burclari arasinda yer alir ve yapisal durumu iyidir Onarilmistir ve gunumuzde satis mekani olarak kullanilir Tek Kapi Burcu kente giris almak icin surlara gec donemde eklenmistir Diyarbakir surlari icinde en gorkemli burclardan olan Evli Beden Burcu ya da diger adiyla Benusen Burcu Artuklu donemine ait zengin kitabe ve bezemeleri ile digerlerinden ayrilmaktadir Artuklu hukumdari Melik Salih adina 1208 yilinda Mimar Cafer Oglu Ibrahim tarafindan yapilmistir Burcun temeli ozgununde kademeli bir mahmuz ile desteklenmistir ve mahmuz uzerinde de bazi kitabeler yer alir Yedi Kardes Burcu Artuklu hukumdari Melik Salih adina 1208 yilinda Mimar Ibrahim oglu Yahya tarafindan tamami bazalt kesme tastan yapilmistir Selcuklularin sembolu olan cift basli kartal aslan kabartmalari ve kitabeler islenmistir ve burc silindirik bir plana sahiptir Yedi Kardes Burcu nda farkli donemlerde yapilan mudahalelerle surun alt bolumlerinde bosalmalar olusmustur Yedi Kardes burcu bitisiginde bulunan Nur Burcu Selcuklu Hukumdari Melik Sah tarafindan 1089 yilinda yaptirilmistir Selcuklular a ait semboller kosan at figurleri aslanlar kadin ve geyik sekilleri islenmistir On bir kemeri bulunan ve iki kattan olusanKeci Burcu mimari ozellikleri ve icindeki mekanlari ile diger burclardan farklidir ve surlar uzerinde bulunan burclarin en buyugu ve en eskisidir Burcun icinde uc neften olusan ustu kolonlara oturan kemerlerle tasinan tugla tonozlarla kapali cok nitelikli bir mekan bulunmaktadir Bizanslilar doneminde farkli bir islevle Semsi Tapinagi olarak kullanildigi bilinmektedir Insa tarihi bilinmemekle beraber 1223 yilinda Mervanogullari tarafindan onarilmistir Selcuklu Burcu Buyuk Selcuklu Sultani Meliksah in kendi malindan yapilmasini buyurmus ve bina ustasi Selame oglu Urfali Muhammed tarafindan 1088 yilinda yapilmistir KapilariDiyarbakir in dort kapisini gosteren harita Surlarin Dag Kapi Urfa Kapi Yeni Kapi ve Mardin Kapi adinda dort onemli kapisi bulunmaktadir Kentin kuzeyinde yer alan Dag Kapi iki silindirik burc arasinda yer almaktadir Mardin Kapi surlarin guney tarafinda yer alir Urfa Kapi kentin batisinda yer almaktadir Kapi uzerinde yer alan bir kitabeye gore Artuklu doneminde Hukumdar Sultan Mehmet tarafindan onarilmis ve uzerinde insan ve hayvan figurleri bulunan demir kapi kanatlari eklenmistir Osmanli doneminde saltanat kapisi olarak islev gormus ve padisahin sefer zamanlarinda acilip sonrasinda kapali tutuldugu soylenmektedir Kentin dogusunda yer alan ve Su Kapisi olarak da anilan Yeni Kapi basik kemerli ve tek girisli olup kenti Dicle Nehri ne baglar KaynakcaOzel a b c Kultur Varliklari ve Muzeler Genel Mudurlugu 17 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2015 a b The Citadel and the Walls of Diyarbakir Ingilizce UNESCO 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2015 Zaman 1 Temmuz 2007 23 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2015 Diyarbakir Il Kultur ve Turizm Mudurlugu 22 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2015 UNESCO 6 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Temmuz 2015 Cidam 2007 s 82 Cidam 2007 s 31 a b c Aksu 2017 s 116 a b c d PDF Diyarbakir Kalesi ve Hevsel Bahceleri Kulturel Peyzaji Alan Yonetim Baskanligi 9 Haziran 2016 17 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2020 Celik Recep 2017 s 321 3 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2020 a b Aksu 2017 s 115 a b c d Sahin Guchan et al s 28 Aksu 2017 s 115 116 a b c Sahin Guchan et al s 32 a b c Sahin Guchan et al s 30 Sahin Guchan et al s 30 31 a b Sahin Guchan et al s 34 a b c d e Ozcelik 2011 s 13 Sahin Guchan et al s 39 a b c d e Ozcelik 2011 s 14 a b Sahin Guchan et al s 37 a b c Ozcelik 2011 s 15 Ozcelik 2011 s 16 GenelAksu Recep 2017 Diyarbakir Ve Cevresinde Kultur Turizmi Istanbul Istanbul Universitesi Cidam Feride Burcu 2007 Diyarbakir Kent Dokusunun Turizm Ve Rekreasyon Kaynaklarinin Peyzaj Mimarligi Acisindan Degerlendirilmesi Ankara Ankara Universitesi Sahin Guchan Neriman Unay Ali Ihsan Boke Hasan Gokce Fuat DYYARBAKIR KENT SURLARI KORUMA SORUNLARI PDF 17 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Subat 2020 Ozcelik Metin 2011 Diyarbakir Merkez Maddi Kultur Varliklari Diyarbakir Dicle Universitesi Dis baglantilarWikimedia Commons ta Diyarbakir Kalesi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Sur Ilcesi Gezi Rehberi 13 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Sur Kaymakamligi