Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sovyetler Birliği'nin dağılması, 25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov'un istifa etmesinin ardından Sovyetler Birliği'ni teşkil eden cumhuriyetlerin bağımsızlığını kazanmalarıyla 26 Aralık 1991'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağıldığı olaydır.
| Sovyetler Birliği'nin dağılması | |
|---|---|
 Sovyetler Birliği bayrağı, SSCB'nin resmen dağılmasından bir gün önce, 25 Aralık 1991'de Kremlin'den indiriliyor ve Rusya bayrağıyla değiştiriliyor. | |
| Konum |  Sovyetler Birliği |
| Katılanlar |
|
| Sonuç |
|
1980'li yılların sonuna gelindiğinde Sovyetler Birliği'nin Batı Bloğu ile girdiği silahlanma yarışından mağlup bir şekilde ayrıldığı artık açıktı. Öyle ki bu amansız yarış Sovyetler'in ekonomisinde tamiri imkânsız büyük yaralar açmış, birliğin parçalanmasındaki en önemli unsuru oluşturmuştur.
Durdurulamayan bu parçalanma süreci, 1985 yılında Mihail Gorbaçov'un birliğin başkanı olmasıyla bu süreci durdurmak için yeni önlem paketleri ortaya atılmasına yol açmıştı. Temelde Glasnost (açıklık) ve Perestroyka (yeniden yapılandırma) olarak kendini gösteren bu politikalar bazı ekonomik, sosyal ve siyasal hakların verilmesi ve bu konularda daha esnek bir yönetim anlayışının benimsenmesi prensibini içeriyordu. Ancak bu politikalar zaten parçalanmakta olan birliği bir arada tutmaya yetmedi. Aksine, süreci hızlandırıcı etki yaptı. Glasnost ve Perestroyka'nın sağladığı özgürlük ortamından yararlanan tüm bastırılmış görüşler daha rahat çalışabilecekleri göreceli olarak liberal ortama kavuştular. Bu durumdan rahatsız olan ve Sovyetler'in eskisi gibi yönetilmesini savunan bazı generaller ve politbüro üyeleri Mihail Gorbaçov'a karşı darbe girişiminde bulundu. Boris Yeltsin tarafından engellendiği ileri sürülen bu darbe, birliğin birkaç ay içinde parçalanmasına yol açtı. Aralık 1991 yılında bir araya gelen Belarus, Ukrayna ve Rusya başkanları Sovyetler Birliği'ni feshettiklerini ve bunun yerine Bağımsız Devletler Topluluğu'nun kurulduğunu karara bağladılar.
Böylelikle bu tarihten itibaren Avrupa ve Asya'nın siyasi haritası değişmiştir. 1917'de temelleri atılan ve 1922'de kurulan Sovyetler Birliği'nin dağılması ve yerini Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)'na bırakması dönemin en önemli olaylarındandır.
Tarihçe
1990 yılının ilk aylarında Sovyetler Birliği'nde Stalinizm'den çıkışın ötesinde, Leninizm'den çıkışın somut adımları atıldı. 1990 Şubat ayının kitlesel demokrasi yürüyüşleri, Gorbaçov'un bir yıl önce iddia ettiğinin tam tersini savunarak, SBKP'nin anayasa güvencesi altındaki öncü rolünü ve iktidar tekelini kaldırmaya girişmesi, Doğu Avrupa'da komünist partilerin hızla iktidardan uzaklaşmaları ve Doğu Almanya'nın Batı Almanya'yla birleşmesi, Sovyet tipi sosyalizmin hızla sonuna yaklaştığına işaret ediyordu. 1990'da "İkinci Şubat Devrimi" olarak adlandırılan gelişmeler sonunda, Gorbaçov parti sosyalizminden devlet sosyalizmine geçebilmek için SBKP'nin seçme ve yasama yetkilerini seçilmiş kurullara ve referanduma devretme girişimini sürdürdü. Şubat ayı Moskova ve Leningrad'da reform taraftarlarının büyük sokak gösterilerine şahit oldu. SBKP'den bağımsız partiler, işçi dernekleri ve cepheler hızla ortaya çıktılar. SBKP içinde de farklı kanatlar açıkça örgütlenmeye başladılar. Bu ortamda Gorbaçov, gerçek iktidarı SBKP'den devlet aygıtına devredebilecek bir başkanlık sistemi önerdi. Bu öneri, bir kişinin elinde aşırı yetki toplanmasının sonuçlarından ürken "demokratlar" ve özerklik ya da bağımsızlık arzulayan ulusal federasyonların tepkisiyle karşılaştı.
1990 Şubat'ından itibaren, Perestroyka ve Glasnost'un tutarsızlıklarını sık sık eleştirmekle beraber, Ligaçev'in önderliğini yaptığı muhafazakâr kanada karşı kendisini desteklemekten de geri durmayan reformistlerle Gorbaçov'un ilişkileri hızla bozuldu. 17 Mart'ta yapılan birlik referandumu esas desteğini kasaba, köyler ve Müslüman çoğunluklu cumhuriyetlerde buluyordu. Bunun ardından ikinci Gorbaçov dönemi olarak da adlandırılan, Şevardnadze, Şatalin, Abalkin, Afanasiev, Moskova Belediye Başkanı Yeltsin ve radikal-demokrat aydınların büyük bölümüyle ilişkileri koparıp, bir merkez partisi oluşturmak çabaları ağırlık kazandı. 1990 yaz aylarında açıkça ortaya çıkan bu kopuşun doruk noktası, Dışişleri Bakanı Şevardnadze'nin 1990 Aralık ayında "darbe tehlikesinin" altını çizerek istifa etmesi oldu. İktisadi planda reform konusunda çıkan anlaşmazlıklar ve özellikle "500 günlük plan" adıyla kabul edilip, birkaç ay içinde rafa kaldırılan Abalkin'in hızla serbest fiyat sistemine geçilmesini öngören reform planı ayrı bir anlaşmazlık konusuydu. İktisadi yaşamın hızla felce uğraması karşısında prestij ve popülaritesini büyük ölçüde yitiren Gorbaçov, böyle bir planın yaratacağı halk tepkisinden ürküyordu. Bu dönemde Gorbaçov'un en büyük destekçileri ABD ve Batı Avrupa ülkeleri yöneticileri ve kamuoyu ve uluslararası finans çevreleri oldu. Bu çevreler için Gorbaçov, Sovyetler Birliği'nin çökmesiyle ortaya çıkacak olan kaosu engelleyebilecek tek güç olarak algılanıyordu. Aynı zamanda nükleer ve konvansiyonel silahların azaltılması konusunda da somut adımlar atılmaya devam edildi. 1990 yılları başında İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan NATO-Varşova Paktı çatışması fiilen sona eriyordu.
1990 yaz aylarından itibaren Gorbaçov'un yakın çevresini, devlet teknokrasisi olarak adlandırılan ve askeri sanayi sektöründe (VPK) yetişmiş teknokratlar almaya başladı. Sovyet devlet iktidarının sancağı olan Ordu-KGB-SBKP üçlüsü arasında köprü görevi gören VPK teknokratlarının önde gelen isimlerinden Pavlov başbakanlığa geldi. Planlı ekonomiyi tedricen terk edip, güdümlü ekonomiye geçmeye çalışan bu kesimin temel kaygıları ulusal özerklik ve bağımsızlık arzularının hızla genişlediği Sovyetler Birliği'ni kurtarmak ve aynı zamanda devleti elde tutmaktı. 1991 yılı başından itibaren ordu ve KGB'nin bundan sonra SBKP'den değil, sadece hükûmet ve devletten emir alması ilkesi benimsendi.
Ordu ve SBKP içinde Gorbaçov'u devreden çıkarıp otoriter, muhafazakâr bir yönetim oluşturmayı savunanlar, bunu ilk kez Sovyet ordusunun Vilnius'a yaptığı kanlı müdahale ile ifade ettiler. Bunun ardından Baltık Cumhuriyetlerindeki ayrılıkçı eğilimler daha da güçlendi ve üç cumhuriyetin parlamentoları birbirleri ardından bağımsızlıklarını ilan ettiler. Siyasal planda Çernobil olarak değerlendirilen Vilnius'a müdahale, Birliğin sonunu hızlandırdı.
Birliği kurtarma çabaları
Gorbaçov 1990 yılının sonlarında Sovyetler Birliği'nin tüm cumhuriyetlerine yenilenmiş birlik federasyonu için referandum çağrısında bulundu. Sovyet liderinin bu çağrısına 9 cumhuriyet olumlu yanıt verdi. 17 Mart 1991'de Rusya SFSC, Belarus SSC, Ukrayna SSC, Kazakistan SSC, Kırgızistan SSC, Tacikistan SSC, Türkmenistan SSC, Özbekistan SSC ve Azerbaycan SSC'nde Sovyetler Birliği'nin korunması konusunda referandum (Sovyetler Birliği Referandumu 1991) düzenlendi. %80 katılımın olduğu referandumda halkın %77'si Sovyetler Birliği'nin korunması yönünde oy kullandı. Diğer altı cumhuriyette ise merkezi hükûmetler oylamayı reddetmesine rağmen, yerel Sovyet konseyleri seçim sandıkları kurdu. Estonya SSC, Letonya SSC, Litvanya SSC, Moldova SSC, Gürcistan SSC ve Ermenistan SSC hükûmetleri halklarına referandumu boykot etmeleri çağrısında bulundu. Ermenistan ve Gürcistan'da katılım düşük olurken diğer cumhuriyetlerde geçerli sayılabilecek bir katılım oldu. Bu ülkelerde de birlik lehine sonuç çıktı. Ancak bağımsızlık yanlısı hükûmetler bu referandumu meşru kabul etmediler.
1991 Nisan ayında on beş cumhuriyetten sadece dokuzunun imzaladığı yeni "Egemen Devletler Birliği" antlaşmasının ömrü birkaç ay sürdü. Üye devletlerin istedikleri zaman federasyonu terk edebilecekleri belirtilen yeni birlik şartnamesiyle beraber, merkezi hükûmet aldığı bir dizi kararla, pazar ekonomisine doğru gidişi frenleyip, yeniden sıkı bir merkezi denetim sistemi getirmeye çalıştı. Bu ise üretim ve özellikle dağıtım sisteminin daha da fazla felç olmasına yol açtı. Üretimin azalmasının yanında, fiyatlar ve dış borç hızla arttı. Buna tepki olarak Rusya federasyonunun başkanlığına seçilen Yeltsin ve Leningrad Belediye Başkanı Sobçak, merkezi otoritenin yetkilerini sınırlayıcı bir dizi önlem aldılar. SSCB'nin temel direğini oluşturan Rusya federasyonu üzerindeki idari denetimini kısmen kaybeden merkezi hükûmetin ve onunla beraber Gorbaçov'un meşruiyet temeli giderek yok olmaya başladı. Gorbaçov yaz aylarında yeniden liberal kanada yakınlaşmaya çalıştı ve "9+1" olarak adlandırılan Yeni Birlik Anlaşması'nın 20 Ağustos'ta imzalanması için çaba gösterdi.
1991 yılında Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin yönetici rolü kaldırıldı. Haziran 1991'de ilk çok partili seçim yapıldı. Ancak Ağustos 1991'de KGB başkanı, bazı Politbüro üyeleri ve generaller ülkenin çökmekte olduğunu fark ederek darbe girişiminde bulundular. Darbeciler amaçlarından hemen vazgeçseler de bu girişim diğer cumhuriyetlerde tedirginlik yarattı ve ayrılıklarını ilan etmelerine sebep oldu.
1991 Sovyet darbe girişimi
Sovyetler Birliği'nin ve onun temsil ettiği tüm idari ve ideolojik özelliklerin sonu, Sovyet ordusu, KGB ve SBKP'nin üst yöneticilerinden bir kısmının, "9+1" anlaşmasının imzalanmasından bir gün önce, 19 Ağustos 1991'de bir hükûmet darbesiyle yönetime el koymaya teşebbüs etmeleriyle geldi. "Kamu Selamet Komitesi" adı altında, merkezini Kruçkov, Yazov ve Pugo, yani Ordu, KGB ve İçişleri Bakanlığı üçlüsünün oluşturduğu cunta, Gorbaçov'un direnişiyle karşılaştı. Ordu ve KGB içinde umdukları desteği bulamayan darbeciler, iki gün içinde tüm yönetimi kaybettiler. Askerî birliklerin bir kısmı Moskova ve Leningrad'da sokağa dökülen halkın yanında yer aldı.
Rusya federasyonunun meclis binasında darbeye karşı direndiğini açıklayan ve genel oyla seçilmiş Rusya federasyonu Cumhurbaşkanı Yeltsin, tüm idari ve askeri yetkilerin Rusya federasyonunda geçici olarak toplandığını ilan etti. Darbecilerin Kırım'da yazlık evinde kalmaya mecbur ettikleri Gorbaçov'un Moskova'ya dönmesini sağladı. Darbeci önderler tutuklanırken, Gorbaçov, SBKP Genel Sekreterliği'nden istifa etti. Ortaya çıkan iktidar boşluğunu hızla kendi şahsiyeti etrafında toplayan Yeltsin, SBKP'nin yasaklandığını ve partinin tüm malvarlığına el konduğunu ilân etti. Sovyetler Birliği, 26 Aralık 1991'de Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti'nin üst meclisi 'nin aldığı karar ile resmen dağıldı.
Dağılma
Darbeyi izleyen birkaç ay içinde 1917 Ekim Devrimi'yle açılan tarih sayfası hızla son buldu. Sovyet önderlerinin isimlerini taşıyan kentler, Çarlık Rusyası sırasında taşıdıkları isimlere döndüler. Rusya orak-çekiçli bayrağı bırakıp beyaz-mavi- kırmızılı eski bayrağı benimsedi. Ardından Rusya Federasyonu başta olmak üzere Sovyetler Birliği'ni oluşturan federasyonlar bağımsızlıklarını ilan ettiler. Gorbaçov'un 1985'te iş başına gelmesiyle başlayan süreç 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin tarihe karışmasıyla son buldu. Onun yerini Bağımsız Devletler Topluluğu adı altında geçici olarak birleşen, hem kendi aralarında hem kendi içlerinde ulusal-etnik çatışmaların hızla büyüdüğü büyük ölçüde bağımsız cumhuriyetler aldı.
Sonuçları
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının sonuçları ve bu sonuçların bir bütün olarak negatif mi yoksa pozitif mi olduğu, Sovyet tarihyazımının en çok tartışılan alanlarından biri ve kapitalizm ile serbest piyasa ekonomisi eleştirisinin önemli bir parçasıdır. Akademisyen Marcel H. Van Herpen'e göre, Sovyetler Birliği'nin dağılması Rus sömürgeciliğinin ve emperyalizminin de sonudur.
Ekonomik bağların dağılmayı izleyen kopması, Eski Sovyet ülkeleri ve eski Doğu Bloku'nda Büyük Buhran'dan bile daha şiddetli bir ekonomik kriz ve yaşam standartlarında "daha önce görülmemiş" bir düşüşe sebep oldu.Yoksulluk ve ekonomik eşitsizlik 1988 yılından itibaren artmaya başlamıştı ve 1991'de büyük bir ivme kazandı, tüm eski Sosyalist ülkelerdeki Gini oranı ortalama 9 puan yükseldi. Eski Sovyet ülkelerinin neredeyse hepsi birliğin dağılması ile hala önüne geçilememiş bir şekilde "geri kaldı"; öyle ki, bu ülkelerin bazılarının dağılmadan önceki durumlarına yetişmesinin 50 yıldan fazla süreceği tahmin edilmektedir.
Sina Akşin'e göre, Rusya'nın sosyalizmden kapitalizme geçişi "tam bir felaket oldu." 1991'den 1998'e değin Rus ekonomisi her yıl daha da geriledi. Ürünler toplanamadığı ya da dağıtılamadığı için açlık çekildi. Sağlık hizmetlerindeki aksamalar da eklenince, Rusların ömürleri kısaldı. 1990'da orta ve büyük boyutta 30.000 fabrika varken bu sayının 5.000'e düşmesinin etkisiyle işsizlik çok kısa sürede drastik bir artış gösterdi ve aniden işsiz kalan milyonlarca insanın izlediği yollar daha büyük ayrı sorunları da türetti; eski KGB ve polis memurları ve Kızıl Ordu askerlerinin istikrarlı bir iş arayışı içerisinde mafyanın saflarını doldurması ile suç oranları Rus tarihinde görülmemiş bir artış gösterdi, stabil bir gelecek için umutlarını kaybeden çok sayıda üniversite mezunu kız aracılığıyla aynısı fuhuş oranları için de gerçekleşti. Evsizlik drastik bir şekilde yükseldi, öyle ki, 1993'te her on çocuktan birisi sokakta yatıyordu. Dağılmadan önce Rusya'da 10.700 hastane vardı, bu sayı kısa süre içerisinde 5.400'e düştü.Verem ve bebek ölümleri "üçüncü dünya düzeylerine ulaştı", 1990 ve 1998 yılları arasında 3.4 milyon bebek ölümü gerçekleşti. 1991'de Sovyetler Birliği'nde 2.000 difteri vakası meydana gelmişti; 1991 ve 1998 arasında ise Bağımsız Devletler Topluluğu'nda 200.000 kadar vaka bildirildi ve yaklaşık 5.000 kişi öldü. Hastanelere benzer bir şekilde okulların sayısı da yaklaşık 70.000 iken 42.600'e kadar geriledi. Dağılmanın hemen ardından Rusya'nın gayri safi yurt içi hasılası yarı yarıya düştü. Bunalım 1998'de zirve yaptı. Rus rublesinin değeri hızla düştü ve Rusya dış borcunu ödeyemez hale geldi. Rus menkul kıymetler borsası dibe vurdu. Hükûmet rublenin uluslararası piyasada satışını durdurdu. Bu noktada Rusya halkının %90'ı yoksulluk sınırının altında yaşıyordu. Yeltsin'in görevinden istifa etmesi ve yerine 26 Mart 1999'da Vladimir Putin'in gelmesi ile bu negatif etkiler geri çevrilmeye başladı. Rus ekonomisi yaklaşık 10 yıldır ilk kez büyüme gördü, Komünist Parti'yle de işbirliği yapılarak yerel, bölgesel makamların, oligarkların güçleri sınırlandı ve yolsuzlukları kovuşturuldu. Rusya bir karma ekonomi modeli izleyerek yeniden gelişmeye ve büyümeye başladı, G7'lere katılması ile topluluk G8 adını aldı. Bunlara rağmen, özellikle ve başta olmak üzere dağılmanın sebep olduğu sorunlar günümüzde Rusya'da, ilk yıllara göre daha küçük ancak hala büyük bir ölçüde devam etmektedir, 2014'te Rusya'ya karşı başlatılan ekonomik yaptırımlar da bu sorunların büyümesi için yeni bir tetikleyici olmuştur.
Eski Sovyet ülkelerinde dağılma ve etkilerine yönelik kamuoyu değişiklik göstermektedir. Ermenistan halkının %12'si dağılmanın hayatları üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu söylerken, %66'sı olumsuz bir etkisi olduğunu söylemiştir. Kırgızistan'da, %16 olumlu etkiye, %61 ise olumsuz etkiye sahip olduğunu söylemiştir. Tacikistan'da ise aynı oranlar sırasıyla %27 ve %52'dir. Ukrayna halkının %72'si dağılmadan beri hayatın dağılma öncesine göre kötüleştiğini düşünmektedir. Levada Merkezi tarafından 1991'den beri her yıl gerçekleştirilen anketlerin her birinde Rusların büyük çoğunluğu birliğin dağılmasından pişmanlık duyduğunu belirtmiştir. 2019'da bu oran %66'ya kadar yükselmiştir. 2019 tarihli bir ankete göre Rusların %59'u Sovyet hükûmetinin "sıradan insanlarla da ilgilendiğine", 2020 tarihli bir başka ankete göre ise Rusların %75'i, Sovyet döneminin ülkelerinin tarihinin "en iyi zamanı" olduğuna inanmaktadır. Bir bütün olarak, eski Sovyet ülkelerinin vatandaşlarının %25'i dağılmanın ülkelerini olumlu, %51'i ise olumsuz etkilediğini söylemektedir. Ek olarak, Sovyet dönemini yaşamış olan daha yaşlı nesiller genellikle kapitalizme yönelik daha negatif ve Sovyetler Birliği'ne yönelik daha pozitif görüşler sergilemeye meyillidirler.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b > M.McCauley, The Soviet Union under Gorbachov (Londra 1987)" s.121
- ^ a b B.H. Sumner " A Survey of Russian History (Londra, 1944)" s.297
- ^ a b c > G. Venadskiy " A History of Russia (5. baskı, New Haven, 1961)" s.251
- ^ "Consequences of the Collapse of the Soviet Union". Norwich University (İngilizce). Norwich University Online. 2 Ekim 2017. 24 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ Van Herpen, Marcel H. (2015). Putin%27s Wars: The Rise of Russia's New Imperialism (İngilizce). Rowman & Littlefield. s. 2. ISBN . 24 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ "Child poverty soars in eastern Europe". BBC (İngilizce). 11 Ekim 2000. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ K-A.kg. "What Can Transition Economies Learn from the First Ten Years? A New World Bank Report". Dünya Bankası (İngilizce). Transition Newsletter. Şubat 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Scheidel, Walter (2017). The Great Leveler: Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty-First Century (İngilizce). Princeton University Press. s. 222. ISBN . 4 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ Milanović, Branko (2015). "After the Wall Fell: The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism". Challenge (İngilizce). 58 (2). ss. 135-138. doi:10.1080/05775132.2015.1012402.
- ^ Ghodsee, Kristen (2017). Red Hangover: Legacies of Twentieth-Century Communism (İngilizce). Duke University Press. ss. 63-64. ISBN . 4 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ a b Akşin, Sina (Mayıs 2014). "Yüzyılın Sonu: Kapitalizmin Büyük Taaruzu, Sosyalizmin Bunalımı (1985-2000)". Berktay, Ali (Ed.). Kısa 20. Yüzyıl Tarihi (6 bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (Kasım 2018 tarihinde yayınlandı). ss. 459-461. ISBN .
- ^ "GDP growth (annual %)". Dünya Bankası (İngilizce). 22 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ . Rane (İngilizce). 16 Nisan 2008. 24 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kannan, Kavya (29 Nisan 2019). . University of Colorado (İngilizce). University of Colorado Boulder. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Reshetnikov, Vladimir A.; Ekkert, Natalia V.; Capasso, Lorenzo; Arsentyev, Evgeny V.; Mikerova, Maria S.; Yakushina, Irina I. (2019). "The history of public healthcare in Russia". Medicina Historica (İngilizce). 3 (1). ss. 16-24. 24 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ "TB: A Crisis in the Former Soviet States". Sınır Tanımayan Doktorlar (İngilizce). 22 Mart 2011. 12 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ Rosefielde, Steven (2001). "Premature Deaths: Russia's Radical Economic Transition in Soviet Perspective". Europe-Asia Studies (İngilizce). 53 (8). ss. 1159-1176. doi:10.1080/09668130120093174.
- ^ Laval, Enrique (Mart 2006). "El garotillo (Difteria) en España (Siglos XVI y XVII)". Revista Chilena de Infectología. 23 (1). ss. 78-80. doi:10.4067/S0716-10182006000100012. (PMID) 16462970.
- ^ Vandegrift, Darcie (24 Temmuz 2015). "'We don't have any limits': Russian young adult life narratives through a social generations lens". Journal of Youth Studies (İngilizce). 19 (2). ss. 221-236. doi:10.1080/13676261.2015.1059930.
- ^ Kaplan, Robert D. (8 Ekim 2000). "Who Lost Russia?". The New York Times (İngilizce). 29 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ a b Esipova, Neli; Ray, Julie (19 Aralık 2013). "Former Soviet Countries See More Harm From Breakup". Gallup (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: ":2" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ "Ностальгия по СССР". Levada (Rusça). 19 Aralık 2018. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ Maza, Christina (19 Aralık 2018). "Russia vs. Ukraine: More Russians Want the Soviet Union and Communism Back Amid Continued Tensions". Newsweek (İngilizce). 11 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ Balmforth, Tom (19 Aralık 2018). "Russian nostalgia for Soviet Union reaches 13-year high". Reuters (İngilizce). 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ "Most Russians Say Soviet Union 'Took Care of Ordinary People' – Poll". The Moscow Times (İngilizce). 24 Haziran 2019. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ "75% of Russians Say Soviet Era Was 'Greatest Time' in Country's History – Poll". The Moscow Times (İngilizce). 24 Mart 2020. 24 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
- ^ Maza, Cristina (19 Aralık 2018). "Russia vs. Ukraine: More Russians Want the Soviet Union and Communism Back Amid Continued Tensions". Newsweek. 11 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ocak 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sovyetler Birligi nin dagilmasi 25 Aralik 1991 tarihinde Sovyetler Birligi Devlet Baskani Mihail Gorbacov un istifa etmesinin ardindan Sovyetler Birligi ni teskil eden cumhuriyetlerin bagimsizligini kazanmalariyla 26 Aralik 1991 de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi nin dagildigi olaydir Sovyetler Birligi nin dagilmasiSovyetler Birligi bayragi SSCB nin resmen dagilmasindan bir gun once 25 Aralik 1991 de Kremlin den indiriliyor ve Rusya bayragiyla degistiriliyor Konum Sovyetler BirligiKatilanlarSovyetler Birligi nde yasayan halklarSSCB hukumetiSovyet cumhuriyetleri hukumetleriSovyet ozerk cumhuriyetleri hukumetleriMilliyetciler liberaller ve sol muhalefetSonucEski Sovyet ulkelerinin bagimsizliklarini ilan etmesiBagimsiz Devletler Toplulugu nun kurulusuDagilma sirasinda ve sonrasinda cok sayida askeri catisma ve etnik catisma yasandiCumhuriyetler serbest piyasa ekonomilerini benimsemeye basladiRuble bolgesi 1992 94 arasinda yeni kurulan ulkelerin cogunda aktifBirlesik Silahli Kuvvetler 1992 ve 1993 te bolunduKaradeniz Filosu 1997 de Rusya ile Ukrayna arasinda paylasildiSoguk Savasin sonuBaltik ulkeleri ve eski Dogu Blogu AB ve NATO ya katildiTurkmenistan tarafsizlik ilkesini ilan etti2014 Ukrayna krizinden sonra ihlal edildi 1980 li yillarin sonuna gelindiginde Sovyetler Birligi nin Bati Blogu ile girdigi silahlanma yarisindan maglup bir sekilde ayrildigi artik acikti Oyle ki bu amansiz yaris Sovyetler in ekonomisinde tamiri imkansiz buyuk yaralar acmis birligin parcalanmasindaki en onemli unsuru olusturmustur Durdurulamayan bu parcalanma sureci 1985 yilinda Mihail Gorbacov un birligin baskani olmasiyla bu sureci durdurmak icin yeni onlem paketleri ortaya atilmasina yol acmisti Temelde Glasnost aciklik ve Perestroyka yeniden yapilandirma olarak kendini gosteren bu politikalar bazi ekonomik sosyal ve siyasal haklarin verilmesi ve bu konularda daha esnek bir yonetim anlayisinin benimsenmesi prensibini iceriyordu Ancak bu politikalar zaten parcalanmakta olan birligi bir arada tutmaya yetmedi Aksine sureci hizlandirici etki yapti Glasnost ve Perestroyka nin sagladigi ozgurluk ortamindan yararlanan tum bastirilmis gorusler daha rahat calisabilecekleri goreceli olarak liberal ortama kavustular Bu durumdan rahatsiz olan ve Sovyetler in eskisi gibi yonetilmesini savunan bazi generaller ve politburo uyeleri Mihail Gorbacov a karsi darbe girisiminde bulundu Boris Yeltsin tarafindan engellendigi ileri surulen bu darbe birligin birkac ay icinde parcalanmasina yol acti Aralik 1991 yilinda bir araya gelen Belarus Ukrayna ve Rusya baskanlari Sovyetler Birligi ni feshettiklerini ve bunun yerine Bagimsiz Devletler Toplulugu nun kuruldugunu karara bagladilar Boylelikle bu tarihten itibaren Avrupa ve Asya nin siyasi haritasi degismistir 1917 de temelleri atilan ve 1922 de kurulan Sovyetler Birligi nin dagilmasi ve yerini Bagimsiz Devletler Toplulugu BDT na birakmasi donemin en onemli olaylarindandir Tarihce1990 yilinin ilk aylarinda Sovyetler Birligi nde Stalinizm den cikisin otesinde Leninizm den cikisin somut adimlari atildi 1990 Subat ayinin kitlesel demokrasi yuruyusleri Gorbacov un bir yil once iddia ettiginin tam tersini savunarak SBKP nin anayasa guvencesi altindaki oncu rolunu ve iktidar tekelini kaldirmaya girismesi Dogu Avrupa da komunist partilerin hizla iktidardan uzaklasmalari ve Dogu Almanya nin Bati Almanya yla birlesmesi Sovyet tipi sosyalizmin hizla sonuna yaklastigina isaret ediyordu 1990 da Ikinci Subat Devrimi olarak adlandirilan gelismeler sonunda Gorbacov parti sosyalizminden devlet sosyalizmine gecebilmek icin SBKP nin secme ve yasama yetkilerini secilmis kurullara ve referanduma devretme girisimini surdurdu Subat ayi Moskova ve Leningrad da reform taraftarlarinin buyuk sokak gosterilerine sahit oldu SBKP den bagimsiz partiler isci dernekleri ve cepheler hizla ortaya ciktilar SBKP icinde de farkli kanatlar acikca orgutlenmeye basladilar Bu ortamda Gorbacov gercek iktidari SBKP den devlet aygitina devredebilecek bir baskanlik sistemi onerdi Bu oneri bir kisinin elinde asiri yetki toplanmasinin sonuclarindan urken demokratlar ve ozerklik ya da bagimsizlik arzulayan ulusal federasyonlarin tepkisiyle karsilasti Mihail Gorbacov 1990 Subat indan itibaren Perestroyka ve Glasnost un tutarsizliklarini sik sik elestirmekle beraber Ligacev in onderligini yaptigi muhafazakar kanada karsi kendisini desteklemekten de geri durmayan reformistlerle Gorbacov un iliskileri hizla bozuldu 17 Mart ta yapilan birlik referandumu esas destegini kasaba koyler ve Musluman cogunluklu cumhuriyetlerde buluyordu Bunun ardindan ikinci Gorbacov donemi olarak da adlandirilan Sevardnadze Satalin Abalkin Afanasiev Moskova Belediye Baskani Yeltsin ve radikal demokrat aydinlarin buyuk bolumuyle iliskileri koparip bir merkez partisi olusturmak cabalari agirlik kazandi 1990 yaz aylarinda acikca ortaya cikan bu kopusun doruk noktasi Disisleri Bakani Sevardnadze nin 1990 Aralik ayinda darbe tehlikesinin altini cizerek istifa etmesi oldu Iktisadi planda reform konusunda cikan anlasmazliklar ve ozellikle 500 gunluk plan adiyla kabul edilip birkac ay icinde rafa kaldirilan Abalkin in hizla serbest fiyat sistemine gecilmesini ongoren reform plani ayri bir anlasmazlik konusuydu Iktisadi yasamin hizla felce ugramasi karsisinda prestij ve popularitesini buyuk olcude yitiren Gorbacov boyle bir planin yaratacagi halk tepkisinden urkuyordu Bu donemde Gorbacov un en buyuk destekcileri ABD ve Bati Avrupa ulkeleri yoneticileri ve kamuoyu ve uluslararasi finans cevreleri oldu Bu cevreler icin Gorbacov Sovyetler Birligi nin cokmesiyle ortaya cikacak olan kaosu engelleyebilecek tek guc olarak algilaniyordu Ayni zamanda nukleer ve konvansiyonel silahlarin azaltilmasi konusunda da somut adimlar atilmaya devam edildi 1990 yillari basinda Ikinci Dunya Savasi sonrasinda olusan NATO Varsova Pakti catismasi fiilen sona eriyordu 1990 yaz aylarindan itibaren Gorbacov un yakin cevresini devlet teknokrasisi olarak adlandirilan ve askeri sanayi sektorunde VPK yetismis teknokratlar almaya basladi Sovyet devlet iktidarinin sancagi olan Ordu KGB SBKP uclusu arasinda kopru gorevi goren VPK teknokratlarinin onde gelen isimlerinden Pavlov basbakanliga geldi Planli ekonomiyi tedricen terk edip gudumlu ekonomiye gecmeye calisan bu kesimin temel kaygilari ulusal ozerklik ve bagimsizlik arzularinin hizla genisledigi Sovyetler Birligi ni kurtarmak ve ayni zamanda devleti elde tutmakti 1991 yili basindan itibaren ordu ve KGB nin bundan sonra SBKP den degil sadece hukumet ve devletten emir almasi ilkesi benimsendi Riga da yer alan ozgurluk aniti Letonya nin SSCB den bagimsizligini ilan etmesini sembolize ediyor Ordu ve SBKP icinde Gorbacov u devreden cikarip otoriter muhafazakar bir yonetim olusturmayi savunanlar bunu ilk kez Sovyet ordusunun Vilnius a yaptigi kanli mudahale ile ifade ettiler Bunun ardindan Baltik Cumhuriyetlerindeki ayrilikci egilimler daha da guclendi ve uc cumhuriyetin parlamentolari birbirleri ardindan bagimsizliklarini ilan ettiler Siyasal planda Cernobil olarak degerlendirilen Vilnius a mudahale Birligin sonunu hizlandirdi Birligi kurtarma cabalari Gorbacov 1990 yilinin sonlarinda Sovyetler Birligi nin tum cumhuriyetlerine yenilenmis birlik federasyonu icin referandum cagrisinda bulundu Sovyet liderinin bu cagrisina 9 cumhuriyet olumlu yanit verdi 17 Mart 1991 de Rusya SFSC Belarus SSC Ukrayna SSC Kazakistan SSC Kirgizistan SSC Tacikistan SSC Turkmenistan SSC Ozbekistan SSC ve Azerbaycan SSC nde Sovyetler Birligi nin korunmasi konusunda referandum Sovyetler Birligi Referandumu 1991 duzenlendi 80 katilimin oldugu referandumda halkin 77 si Sovyetler Birligi nin korunmasi yonunde oy kullandi Diger alti cumhuriyette ise merkezi hukumetler oylamayi reddetmesine ragmen yerel Sovyet konseyleri secim sandiklari kurdu Estonya SSC Letonya SSC Litvanya SSC Moldova SSC Gurcistan SSC ve Ermenistan SSC hukumetleri halklarina referandumu boykot etmeleri cagrisinda bulundu Ermenistan ve Gurcistan da katilim dusuk olurken diger cumhuriyetlerde gecerli sayilabilecek bir katilim oldu Bu ulkelerde de birlik lehine sonuc cikti Ancak bagimsizlik yanlisi hukumetler bu referandumu mesru kabul etmediler Riga da protestocularin kizil ordunun Letonya parlamentosuna ulasmasini engellemek icin kurduklari barikat 1991 Nisan ayinda on bes cumhuriyetten sadece dokuzunun imzaladigi yeni Egemen Devletler Birligi antlasmasinin omru birkac ay surdu Uye devletlerin istedikleri zaman federasyonu terk edebilecekleri belirtilen yeni birlik sartnamesiyle beraber merkezi hukumet aldigi bir dizi kararla pazar ekonomisine dogru gidisi frenleyip yeniden siki bir merkezi denetim sistemi getirmeye calisti Bu ise uretim ve ozellikle dagitim sisteminin daha da fazla felc olmasina yol acti Uretimin azalmasinin yaninda fiyatlar ve dis borc hizla artti Buna tepki olarak Rusya federasyonunun baskanligina secilen Yeltsin ve Leningrad Belediye Baskani Sobcak merkezi otoritenin yetkilerini sinirlayici bir dizi onlem aldilar SSCB nin temel diregini olusturan Rusya federasyonu uzerindeki idari denetimini kismen kaybeden merkezi hukumetin ve onunla beraber Gorbacov un mesruiyet temeli giderek yok olmaya basladi Gorbacov yaz aylarinda yeniden liberal kanada yakinlasmaya calisti ve 9 1 olarak adlandirilan Yeni Birlik Anlasmasi nin 20 Agustos ta imzalanmasi icin caba gosterdi 1991 yilinda Sovyetler Birligi Komunist Partisi nin yonetici rolu kaldirildi Haziran 1991 de ilk cok partili secim yapildi Ancak Agustos 1991 de KGB baskani bazi Politburo uyeleri ve generaller ulkenin cokmekte oldugunu fark ederek darbe girisiminde bulundular Darbeciler amaclarindan hemen vazgecseler de bu girisim diger cumhuriyetlerde tedirginlik yaratti ve ayriliklarini ilan etmelerine sebep oldu 1991 Sovyet darbe girisimi Sovyetler Birligi nin ve onun temsil ettigi tum idari ve ideolojik ozelliklerin sonu Sovyet ordusu KGB ve SBKP nin ust yoneticilerinden bir kisminin 9 1 anlasmasinin imzalanmasindan bir gun once 19 Agustos 1991 de bir hukumet darbesiyle yonetime el koymaya tesebbus etmeleriyle geldi Kamu Selamet Komitesi adi altinda merkezini Kruckov Yazov ve Pugo yani Ordu KGB ve Icisleri Bakanligi uclusunun olusturdugu cunta Gorbacov un direnisiyle karsilasti Ordu ve KGB icinde umduklari destegi bulamayan darbeciler iki gun icinde tum yonetimi kaybettiler Askeri birliklerin bir kismi Moskova ve Leningrad da sokaga dokulen halkin yaninda yer aldi Birligin kalbi olan Kremlin Sarayi nin SSCB nin cokusu sonrasi aldigi gorunum Saray duvari uzerindeki SSCB yazisi Sovyetler Birligi nin cokusunun ardindan kaldirildi Rusya federasyonunun meclis binasinda darbeye karsi direndigini aciklayan ve genel oyla secilmis Rusya federasyonu Cumhurbaskani Yeltsin tum idari ve askeri yetkilerin Rusya federasyonunda gecici olarak toplandigini ilan etti Darbecilerin Kirim da yazlik evinde kalmaya mecbur ettikleri Gorbacov un Moskova ya donmesini sagladi Darbeci onderler tutuklanirken Gorbacov SBKP Genel Sekreterligi nden istifa etti Ortaya cikan iktidar boslugunu hizla kendi sahsiyeti etrafinda toplayan Yeltsin SBKP nin yasaklandigini ve partinin tum malvarligina el kondugunu ilan etti Sovyetler Birligi 26 Aralik 1991 de Sovyetler Birligi Yuksek Sovyeti nin ust meclisi nin aldigi karar ile resmen dagildi Dagilma Darbeyi izleyen birkac ay icinde 1917 Ekim Devrimi yle acilan tarih sayfasi hizla son buldu Sovyet onderlerinin isimlerini tasiyan kentler Carlik Rusyasi sirasinda tasidiklari isimlere donduler Rusya orak cekicli bayragi birakip beyaz mavi kirmizili eski bayragi benimsedi Ardindan Rusya Federasyonu basta olmak uzere Sovyetler Birligi ni olusturan federasyonlar bagimsizliklarini ilan ettiler Gorbacov un 1985 te is basina gelmesiyle baslayan surec 1991 yilinda Sovyetler Birligi nin tarihe karismasiyla son buldu Onun yerini Bagimsiz Devletler Toplulugu adi altinda gecici olarak birlesen hem kendi aralarinda hem kendi iclerinde ulusal etnik catismalarin hizla buyudugu buyuk olcude bagimsiz cumhuriyetler aldi SonuclariRus erkeklerinin beklenen yasam suresi 1980 2007 Yasam suresinde 1980 lerin sonlarindan itibaren Glasnost ile birlikte gerceklesen ekonomik liberalizasyonla es zamanli olarak baslayan dusus 1991 de Sovyetler Birligi nin dagilmasi ile daha da kotulesmistir Sovyetler Birligi nin dagilmasinin sonuclari ve bu sonuclarin bir butun olarak negatif mi yoksa pozitif mi oldugu Sovyet tarihyaziminin en cok tartisilan alanlarindan biri ve kapitalizm ile serbest piyasa ekonomisi elestirisinin onemli bir parcasidir Akademisyen Marcel H Van Herpen e gore Sovyetler Birligi nin dagilmasi Rus somurgeciliginin ve emperyalizminin de sonudur Ekonomik baglarin dagilmayi izleyen kopmasi Eski Sovyet ulkeleri ve eski Dogu Bloku nda Buyuk Buhran dan bile daha siddetli bir ekonomik kriz ve yasam standartlarinda daha once gorulmemis bir dususe sebep oldu Yoksulluk ve ekonomik esitsizlik 1988 yilindan itibaren artmaya baslamisti ve 1991 de buyuk bir ivme kazandi tum eski Sosyalist ulkelerdeki Gini orani ortalama 9 puan yukseldi Eski Sovyet ulkelerinin neredeyse hepsi birligin dagilmasi ile hala onune gecilememis bir sekilde geri kaldi oyle ki bu ulkelerin bazilarinin dagilmadan onceki durumlarina yetismesinin 50 yildan fazla surecegi tahmin edilmektedir Sina Aksin e gore Rusya nin sosyalizmden kapitalizme gecisi tam bir felaket oldu 1991 den 1998 e degin Rus ekonomisi her yil daha da geriledi Urunler toplanamadigi ya da dagitilamadigi icin aclik cekildi Saglik hizmetlerindeki aksamalar da eklenince Ruslarin omurleri kisaldi 1990 da orta ve buyuk boyutta 30 000 fabrika varken bu sayinin 5 000 e dusmesinin etkisiyle issizlik cok kisa surede drastik bir artis gosterdi ve aniden issiz kalan milyonlarca insanin izledigi yollar daha buyuk ayri sorunlari da turetti eski KGB ve polis memurlari ve Kizil Ordu askerlerinin istikrarli bir is arayisi icerisinde mafyanin saflarini doldurmasi ile suc oranlari Rus tarihinde gorulmemis bir artis gosterdi stabil bir gelecek icin umutlarini kaybeden cok sayida universite mezunu kiz araciligiyla aynisi fuhus oranlari icin de gerceklesti Evsizlik drastik bir sekilde yukseldi oyle ki 1993 te her on cocuktan birisi sokakta yatiyordu Dagilmadan once Rusya da 10 700 hastane vardi bu sayi kisa sure icerisinde 5 400 e dustu Verem ve bebek olumleri ucuncu dunya duzeylerine ulasti 1990 ve 1998 yillari arasinda 3 4 milyon bebek olumu gerceklesti 1991 de Sovyetler Birligi nde 2 000 difteri vakasi meydana gelmisti 1991 ve 1998 arasinda ise Bagimsiz Devletler Toplulugu nda 200 000 kadar vaka bildirildi ve yaklasik 5 000 kisi oldu Hastanelere benzer bir sekilde okullarin sayisi da yaklasik 70 000 iken 42 600 e kadar geriledi Dagilmanin hemen ardindan Rusya nin gayri safi yurt ici hasilasi yari yariya dustu Bunalim 1998 de zirve yapti Rus rublesinin degeri hizla dustu ve Rusya dis borcunu odeyemez hale geldi Rus menkul kiymetler borsasi dibe vurdu Hukumet rublenin uluslararasi piyasada satisini durdurdu Bu noktada Rusya halkinin 90 i yoksulluk sinirinin altinda yasiyordu Yeltsin in gorevinden istifa etmesi ve yerine 26 Mart 1999 da Vladimir Putin in gelmesi ile bu negatif etkiler geri cevrilmeye basladi Rus ekonomisi yaklasik 10 yildir ilk kez buyume gordu Komunist Parti yle de isbirligi yapilarak yerel bolgesel makamlarin oligarklarin gucleri sinirlandi ve yolsuzluklari kovusturuldu Rusya bir karma ekonomi modeli izleyerek yeniden gelismeye ve buyumeye basladi G7 lere katilmasi ile topluluk G8 adini aldi Bunlara ragmen ozellikle ve basta olmak uzere dagilmanin sebep oldugu sorunlar gunumuzde Rusya da ilk yillara gore daha kucuk ancak hala buyuk bir olcude devam etmektedir 2014 te Rusya ya karsi baslatilan ekonomik yaptirimlar da bu sorunlarin buyumesi icin yeni bir tetikleyici olmustur Donetsk deki Rus yanlisi ayrilikcilar Sovyetler Birligi nin Nazi Almanyasi na karsi zaferini kutluyor 9 Mayis 2018 Eski Sovyet ulkelerinde dagilma ve etkilerine yonelik kamuoyu degisiklik gostermektedir Ermenistan halkinin 12 si dagilmanin hayatlari uzerinde olumlu bir etkisi oldugunu soylerken 66 si olumsuz bir etkisi oldugunu soylemistir Kirgizistan da 16 olumlu etkiye 61 ise olumsuz etkiye sahip oldugunu soylemistir Tacikistan da ise ayni oranlar sirasiyla 27 ve 52 dir Ukrayna halkinin 72 si dagilmadan beri hayatin dagilma oncesine gore kotulestigini dusunmektedir Levada Merkezi tarafindan 1991 den beri her yil gerceklestirilen anketlerin her birinde Ruslarin buyuk cogunlugu birligin dagilmasindan pismanlik duydugunu belirtmistir 2019 da bu oran 66 ya kadar yukselmistir 2019 tarihli bir ankete gore Ruslarin 59 u Sovyet hukumetinin siradan insanlarla da ilgilendigine 2020 tarihli bir baska ankete gore ise Ruslarin 75 i Sovyet doneminin ulkelerinin tarihinin en iyi zamani olduguna inanmaktadir Bir butun olarak eski Sovyet ulkelerinin vatandaslarinin 25 i dagilmanin ulkelerini olumlu 51 i ise olumsuz etkiledigini soylemektedir Ek olarak Sovyet donemini yasamis olan daha yasli nesiller genellikle kapitalizme yonelik daha negatif ve Sovyetler Birligi ne yonelik daha pozitif gorusler sergilemeye meyillidirler Ayrica bakinizYugoslavya nin dagilmasi Cekoslovakya nin dagilmasi Alman yeniden birlesmesiKaynakca a b gt M McCauley The Soviet Union under Gorbachov Londra 1987 s 121 a b B H Sumner A Survey of Russian History Londra 1944 s 297 a b c gt G Venadskiy A History of Russia 5 baski New Haven 1961 s 251 Consequences of the Collapse of the Soviet Union Norwich University Ingilizce Norwich University Online 2 Ekim 2017 24 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Van Herpen Marcel H 2015 Putin 27s Wars The Rise of Russia s New Imperialism Ingilizce Rowman amp Littlefield s 2 ISBN 9781442253599 24 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Child poverty soars in eastern Europe BBC Ingilizce 11 Ekim 2000 12 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 K A kg What Can Transition Economies Learn from the First Ten Years A New World Bank Report Dunya Bankasi Ingilizce Transition Newsletter Subat 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Scheidel Walter 2017 The Great Leveler Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty First Century Ingilizce Princeton University Press s 222 ISBN 978 0691165028 4 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Milanovic Branko 2015 After the Wall Fell The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism Challenge Ingilizce 58 2 ss 135 138 doi 10 1080 05775132 2015 1012402 Ghodsee Kristen 2017 Red Hangover Legacies of Twentieth Century Communism Ingilizce Duke University Press ss 63 64 ISBN 978 0822369493 4 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 a b Aksin Sina Mayis 2014 Yuzyilin Sonu Kapitalizmin Buyuk Taaruzu Sosyalizmin Bunalimi 1985 2000 Berktay Ali Ed Kisa 20 Yuzyil Tarihi 6 bas Istanbul Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Kasim 2018 tarihinde yayinlandi ss 459 461 ISBN 978 605 332 151 4 GDP growth annual Dunya Bankasi Ingilizce 22 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Rane Ingilizce 16 Nisan 2008 24 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Kannan Kavya 29 Nisan 2019 University of Colorado Ingilizce University of Colorado Boulder 2 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Reshetnikov Vladimir A Ekkert Natalia V Capasso Lorenzo Arsentyev Evgeny V Mikerova Maria S Yakushina Irina I 2019 The history of public healthcare in Russia Medicina Historica Ingilizce 3 1 ss 16 24 24 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 TB A Crisis in the Former Soviet States Sinir Tanimayan Doktorlar Ingilizce 22 Mart 2011 12 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Rosefielde Steven 2001 Premature Deaths Russia s Radical Economic Transition in Soviet Perspective Europe Asia Studies Ingilizce 53 8 ss 1159 1176 doi 10 1080 09668130120093174 Laval Enrique Mart 2006 El garotillo Difteria en Espana Siglos XVI y XVII Revista Chilena de Infectologia 23 1 ss 78 80 doi 10 4067 S0716 10182006000100012 PMID 16462970 Vandegrift Darcie 24 Temmuz 2015 We don t have any limits Russian young adult life narratives through a social generations lens Journal of Youth Studies Ingilizce 19 2 ss 221 236 doi 10 1080 13676261 2015 1059930 Kaplan Robert D 8 Ekim 2000 Who Lost Russia The New York Times Ingilizce 29 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 a b Esipova Neli Ray Julie 19 Aralik 2013 Former Soviet Countries See More Harm From Breakup Gallup Ingilizce 11 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 2 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Nostalgiya po SSSR Levada Rusca 19 Aralik 2018 11 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Maza Christina 19 Aralik 2018 Russia vs Ukraine More Russians Want the Soviet Union and Communism Back Amid Continued Tensions Newsweek Ingilizce 11 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Balmforth Tom 19 Aralik 2018 Russian nostalgia for Soviet Union reaches 13 year high Reuters Ingilizce 10 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Most Russians Say Soviet Union Took Care of Ordinary People Poll The Moscow Times Ingilizce 24 Haziran 2019 30 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 75 of Russians Say Soviet Era Was Greatest Time in Country s History Poll The Moscow Times Ingilizce 24 Mart 2020 24 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022 Maza Cristina 19 Aralik 2018 Russia vs Ukraine More Russians Want the Soviet Union and Communism Back Amid Continued Tensions Newsweek 11 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ocak 2022