Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Altay mitolojisi, Altayların inanç ve kültürlerinin mitolojik bütününü tanımlamak için kullanılan bir terim. Altay kamlığını (şamanizm) içine alan daha geniş bir tanımlamadır.
Belirleyici özellikler
Altaylıların mitolojisinde, hem evrenin üç katmanı (göksel, yeryüzü ve yeraltı) hem de Altay mitolojisinin sayısız karakterinin, kahramanlarının yaşadığı birçok alan bulunur.
- Gökyüzü, insan ile ilişkileri bulunan ışık ve iyiliksever tanrılarla ve ruhlarla doludur.
- Yeryüzü, insanlarla ve onları çevreleyen sayısız doğa tanrıları ve ruhları bulunan bir katmandır: ateş ruhları, rüzgar ruhları, su ruhları, dağlar, ormanlar ve evlerle ilgili ruhlar....
- Yeraltı, insana düşman ruhların mekanıdır. Yeraltı dünyasının hükümdarı Erlik'tir.
Ülgen tüm göksel ruhların efendisidir. İnsanların asıl yaratıcısı olan güç dokuzuncu cennette yaşar. Silahı şimşek ve ışıktır. Aşağıda göksel ateş tanrısı Yalkın bulunur. Potanin'e göre "Altay-Hakass Kuday", üst dünyanın başını temsil ediyordu.
Şaman ruhlarla insanlar arasında bağlantıyı sağlayan kişidir. Şamanın giysilerindeki her bir takının özel bir adı ve anlamı bulunur. Altay şamanizminde ve mitolojisinde, ayı önemli bir hayvan olarak görülür.
Ee: Sahip anlamında kullanılan bir kelimedir ve koruycu ruhları tanımlar. İyelik eki ile "Eezi" (Türkçe: İyesi) biçiminde rastlanır.
Yaradılış
Tanrı Ülgen, beyaz kutsal dişi ruh olan (Ak-Ene) yardımıyla var olan her şeyin yaratılmasını sağladı. Altay Yaradılış Destanı'nda anlatıldığına göre; bir kuşa dönüşerek uçmakta olan Ülgen bir süre sonra Ak-Ene'nin verdiği ilhamla suya dalarak toprağı çıkarmış ve yeryüzünün yaratılışı başlamıştır. Yaratılış altı gün sürdü. Ülgen sadece yeryüzünü, göğü, güneşi, ayı, gökkuşağını, gök gürültüsünü, ateşi değil, aynı zamanda kemikleri sazlıktan, bedeni kilden yapılan ilk insanı da yaratmıştır. Bir köpek (Iyt > Türkçe: İt) yarattı ve ona ilk insanı korumasını emretti. Maydere ve Mandişire adlı kahramanları da yarattı. Selden önce, Nama'ya bir sal inşa etmesini ve tüm hayvanları ve kuşları ona bindirmesini emretti.
Dünya bir deniz idi, ne gök vardı ne bir yer!
Uçsuz bucaksız sonsuz sular içreydi her yer,
Tanrı Ülgen uçuyor, yoktu bir yer konacak,
Uçuyor arıyordu katı bir yer, bir bucak.
Evrenin sonu
Altay Türkleri bir gün dünyanın sonunun geleceğine inanmaktadırlar. Bu güne “Kalgançı Çak” adı verilir. Bu konuda iki manzum efsane tespit edilmiştir. Bunlardan biri Teleüt Türklerine, biri de Telengit Türklerine aittir.
- Teleüt Türklerine göre, o gün gelince gök demir, yer sarı bakır olur. Hanlar hanlara saldırır, uluslar birbirine kötülük eder. Katı taşlar yumuşayıp parçalanır, sert ağaçlar kırılır. Kişi bir dirsek boyu kadar küçülür. Daha da küçülür bir başparmak kadar olur. Altın ayak altına düşer de kimse eğilip almaz.
- Telengit Türklerine göre kıyamet gününde kara yer od’la (ateşle) kaplandığında Tanrı kulaklarını tıkar. Tepeler çalkanır, demir üzenginin dibi delinir. İnsan kara böcek gibi kanatlanır, gözlerine kan dolar. Kara su kanla karışık akar. Yer uğuldar, dağlar sallanır. Gök gürler, kenarı açılır, deniz çalkanır dibi görünür. Deniz dibinden dokuz kara taş çıkar; bunlar dokuz yerinden yarılır. Demir atlı dokuz kişi çıkagelir.
En sonunda Ülgen: “Ölüler, kalkın!” diye bağırınca bütün ölüler dirilecektir. Ölüler yerden, denizden, ateşten, bulundukları her yerden çıkacaklardır.
Tanrılar
Üst Dünya | Alt Dünya
Orta Dünya (ruhlar)
|
Kaynakça
- Alekseyev, N. Alekseyeviç (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi (Çeviren: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
- Anohin, A. Viktoroviç (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller (Çeviren: Zekeriya Karadavut, and Jannet Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.
- Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları
- Çirkin, Sergen (2019). Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Roux, J. Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi (Çeviren: M. Yaşar Sağlam). Ankara: Bilge Su.
- Korkmaz, Esat (2008). Ansiklopedik Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
- Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları, Prof.Dr. Özkul ÇOBANOĞLU, Prof.Dr. Nimet YILDIRIM, Anadolu Üniversitesi - AÖF, 2013 Yayın No: 2388 (Sayfa: 64-84 arası)
Dipnotlar
- ^ Homo Eurasicus, Sosyal iletişim sistemlerinde: VI Tüm Rusya Bilimsel ve Pratik Konferansı: Kolektif Monografi - Moskova, Berlin: Doğrudan Medya, 2015 — 373 с. — (Rusça)
- ^ Altayca - Türkçe Sözlük, N. A. Baskakov, T. M. Tosçakova, Çeviri: Emine Gürsoy Naskali, Muvaffak Duranlı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1999 (Sözlüğün pek çok yerinde hem madde başlığı olarak hem de maddeler içerisinde alt açıklamalar şeklinde şaman giysisine dair bilgiler verilmektedir.)
- ^ Maddi kültür ve mitoloji: Makale koleksiyonu / Etnografya Enstitüsü. N.N. SSCB Bilimler Akademisi'nden Miklouho; otv. ed. B.N. Putilov. - Leningrad: Nauka, 1981. - 227 s. - (Antropoloji ve Etnografya Müzesi Koleksiyonu; т. 37) (Rusça)
- ^ Altayca - Türkçe Sözlük, N. A. Baskakov, T. M. Tosçakova, Çeviri: Emine Gürsoy Naskali, Muvaffak Duranlı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1999, Sayfa: 80
- ^ . 10 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2011.
Dış bağlantılar
- Altay Mitolojisi 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Altay Yaratılış Destanı, Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Cilt:1 Sayfa: 432-436, Şiir)
Ayrıca bakınız
 | Asya mitolojileri listesi ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Altay mitolojisi Altaylarin inanc ve kulturlerinin mitolojik butununu tanimlamak icin kullanilan bir terim Altay kamligini samanizm icine alan daha genis bir tanimlamadir Belirleyici ozelliklerAltaylilarin mitolojisinde hem evrenin uc katmani goksel yeryuzu ve yeralti hem de Altay mitolojisinin sayisiz karakterinin kahramanlarinin yasadigi bircok alan bulunur Gokyuzu insan ile iliskileri bulunan isik ve iyiliksever tanrilarla ve ruhlarla doludur Yeryuzu insanlarla ve onlari cevreleyen sayisiz doga tanrilari ve ruhlari bulunan bir katmandir ates ruhlari ruzgar ruhlari su ruhlari daglar ormanlar ve evlerle ilgili ruhlar Yeralti insana dusman ruhlarin mekanidir Yeralti dunyasinin hukumdari Erlik tir Ulgen tum goksel ruhlarin efendisidir Insanlarin asil yaraticisi olan guc dokuzuncu cennette yasar Silahi simsek ve isiktir Asagida goksel ates tanrisi Yalkin bulunur Potanin e gore Altay Hakass Kuday ust dunyanin basini temsil ediyordu Saman ruhlarla insanlar arasinda baglantiyi saglayan kisidir Samanin giysilerindeki her bir takinin ozel bir adi ve anlami bulunur Altay samanizminde ve mitolojisinde ayi onemli bir hayvan olarak gorulur Ee Sahip anlaminda kullanilan bir kelimedir ve koruycu ruhlari tanimlar Iyelik eki ile Eezi Turkce Iyesi biciminde rastlanir YaradilisTanri Ulgen beyaz kutsal disi ruh olan Ak Ene yardimiyla var olan her seyin yaratilmasini sagladi Altay Yaradilis Destani nda anlatildigina gore bir kusa donuserek ucmakta olan Ulgen bir sure sonra Ak Ene nin verdigi ilhamla suya dalarak topragi cikarmis ve yeryuzunun yaratilisi baslamistir Yaratilis alti gun surdu Ulgen sadece yeryuzunu gogu gunesi ayi gokkusagini gok gurultusunu atesi degil ayni zamanda kemikleri sazliktan bedeni kilden yapilan ilk insani da yaratmistir Bir kopek Iyt gt Turkce It yaratti ve ona ilk insani korumasini emretti Maydere ve Mandisire adli kahramanlari da yaratti Selden once Nama ya bir sal insa etmesini ve tum hayvanlari ve kuslari ona bindirmesini emretti Dunya bir deniz idi ne gok vardi ne bir yer Ucsuz bucaksiz sonsuz sular icreydi her yer Tanri Ulgen ucuyor yoktu bir yer konacak Ucuyor ariyordu kati bir yer bir bucak Evrenin sonuAltay Turkleri bir gun dunyanin sonunun gelecegine inanmaktadirlar Bu gune Kalganci Cak adi verilir Bu konuda iki manzum efsane tespit edilmistir Bunlardan biri Teleut Turklerine biri de Telengit Turklerine aittir Teleut Turklerine gore o gun gelince gok demir yer sari bakir olur Hanlar hanlara saldirir uluslar birbirine kotuluk eder Kati taslar yumusayip parcalanir sert agaclar kirilir Kisi bir dirsek boyu kadar kuculur Daha da kuculur bir basparmak kadar olur Altin ayak altina duser de kimse egilip almaz Telengit Turklerine gore kiyamet gununde kara yer od la atesle kaplandiginda Tanri kulaklarini tikar Tepeler calkanir demir uzenginin dibi delinir Insan kara bocek gibi kanatlanir gozlerine kan dolar Kara su kanla karisik akar Yer uguldar daglar sallanir Gok gurler kenari acilir deniz calkanir dibi gorunur Deniz dibinden dokuz kara tas cikar bunlar dokuz yerinden yarilir Demir atli dokuz kisi cikagelir En sonunda Ulgen Oluler kalkin diye bagirinca butun oluler dirilecektir Oluler yerden denizden atesten bulunduklari her yerden cikacaklardir TanrilarUst Dunya Ulgen Burhan Ak Ene Kayrakan Karsit Umay Ot Ene Dayaci Koca kan Dayik Suyla Karluk Kurgay kan Kuralday Ermen Han Alt Dunya Erlik Karas Kahir kan Purgul SinzayOrta Dunya ruhlar Altay eezi Altay daglarinin koruyucu ruhu Cord eezi Yurdun koruyucu ruhu Tuu eezi Daglarin koruyucu ruhu Suu eezi Sularin koruyucu ruhu Arjan eezi Sifali sularin kaplicalarin koruyucu ruhu Calkin eezi Simsegin koruyucu ruhuKaynakca Alekseyev N Alekseyevic 2013 Turk Dilli Sibirya Halklarinin Samanizmi Ceviren Metin Ergun Konya Komen Yayinlari Anohin A Viktorovic 2006 Altay Samanligina Ait Materyaller Ceviren Zekeriya Karadavut and Jannet Meyermanova Konya Komen Yayinlari Coruhlu Yasar 2002 Turk Mitolojisinin Ana Hatlari Istanbul Kabalci Yayinlari Cirkin Sergen 2019 Guney Sibirya Arkeolojisi ve Samanizm Istanbul Yapi Kredi Yayinlari Roux J Paul 2011 Eski Turk Mitolojisi Ceviren M Yasar Saglam Ankara Bilge Su Korkmaz Esat 2008 Ansiklopedik Eski Turk Inanclari ve Samanizm Terimleri Sozlugu Istanbul Anahtar Kitaplar Yayinevi Turk Edebiyatinin Mitolojik Kaynaklari Prof Dr Ozkul COBANOGLU Prof Dr Nimet YILDIRIM Anadolu Universitesi AOF 2013 Yayin No 2388 Sayfa 64 84 arasi Dipnotlar Homo Eurasicus Sosyal iletisim sistemlerinde VI Tum Rusya Bilimsel ve Pratik Konferansi Kolektif Monografi Moskova Berlin Dogrudan Medya 2015 373 s ISBN 978 5 4475 5872 7 Rusca Altayca Turkce Sozluk N A Baskakov T M Toscakova Ceviri Emine Gursoy Naskali Muvaffak Duranli Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 1999 Sozlugun pek cok yerinde hem madde basligi olarak hem de maddeler icerisinde alt aciklamalar seklinde saman giysisine dair bilgiler verilmektedir Maddi kultur ve mitoloji Makale koleksiyonu Etnografya Enstitusu N N SSCB Bilimler Akademisi nden Miklouho otv ed B N Putilov Leningrad Nauka 1981 227 s Antropoloji ve Etnografya Muzesi Koleksiyonu t 37 Rusca Altayca Turkce Sozluk N A Baskakov T M Toscakova Ceviri Emine Gursoy Naskali Muvaffak Duranli Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 1999 Sayfa 80 10 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2011 Dis baglantilar Altay Mitolojisi 18 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Altay Yaratilis Destani Bahaeddin Ogel Turk Mitolojisi Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi Cilt 1 Sayfa 432 436 Siir Ayrica bakiniz Yaratilis Destani Altay Bozkurt mitoloji Asya mitolojileri listesi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz