Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çift toynaklılar (Latince: Artiodactyla veya Cetartiodactyla), memelilerin eteneliler (Placentalia) infra sınıfına ait bir takım. Takım, su aygırları, domuzlar, pekariler, geyikler, koyun ve keçiler gibi karasal canlıların yanında balinaları da içerir. Yaklaşık 270 adet karada yaşayan çift toynaklı türü mevcuttur. Bunlardan özellikle boynuzlugiller familyasına ait türler, insanlar için ticari açıdan çok önemlidir. Çift toynaklılar, günümüzün en başarılı otçul kara canlılarındanlardır.
| Çift toynaklılar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Çeşitli çift toynaklı türleri; Physeter macrocephalus, Hippopotamus amphibius, , Oryx gazella, Phocoena phocoena ve Giraffa camelopardalis | |||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||
| |||||||||||
| Alt gruplar | |||||||||||
| |||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||
| Cetartiodactyla | |||||||||||
Özellikler
Çift toynaklıların ismi 2 ya da 4 adet, yani daima çift sayıda olan toynaklarından kaynaklanmaktadır. Üçüncü ve dördüncü tırnakları (toynakları) en iyi gelişmiş olanlarıdır. Fosil kalıntıları bulunan akrabalarında başparmak tırnağıda görülmektedir, ama günümüzde var olan çift toynaklılarda yoktur. İkinci ve beşinci parmakları türden türe farklı derecede gelişmiştir: Su aygırlarında hala büyük ve kullanışlı bir haldedirler, ama çift toynaklıların çoğunda çok küçülmüş, gerilemişlerdir ve hatta yere bile değmezler. Zürafagillerde ve devegillerde hatta artık görülmeyecek kadar gerilemiştir.
Evrimsel tarih
Çift toynaklıların en eski fosilleri Erken Eosen'e (yaklaşık 56 milyon yıl önce) kadar uzanmaktadır. Bu bulgular neredeyse aynı anda Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'da ortaya çıktığından, çift toynaklıların kökenini doğru bir şekilde belirlemek çok zordur. En eski fosiller, Diacodexeidae familyasına ait olarak sınıflandırılır; grubun en tanınmış ve en iyi korunmuş üyesi Diacodexis'dir. Bu familyadaki hayvanlar, ince yapılı, ince bacaklı ve uzun kuyruklu, bazıları bir tavşan kadar küçük hayvanlardı. Arka bacakları ön bacaklarından çok daha uzundu. Orta Eosen, günümüz memelilerinin çoğunun atalarının türlenmesinin meydana geldiği dönemdir.
Eosen'de yaygın olan çift toynaklı familyaları, ( şimdi soyu tükenmiş) Entelodontidae ve Anthracotheriidae idi. Entelodontlar, Avrasya ve Kuzey Amerika'da orta Eosen'den erken Miyosen'e kadar yaşadılar. Kısa bacaklı, tıknaz bir vücuda ve alt çene kemiğindeki iki tümsek ile karakterize edilen büyük bir kafaya sahipti. Anthtacotheridler, kısa bacakları ve uzun bir ağzı olan büyük, domuz benzeri bir yapıya sahipti. Bu grup Orta Eosen'de Pliyosen'e kadar olan dönemde ortaya çıktı ve Avrasya, Afrika ve Kuzey Amerika'ya yayıldı. Antrakotların su aygırlarının ataları olduğu düşünülüyor ve muhtemelen benzer şekilde daha çok suda yaşayan yaşam tarzına sahiplerdi. Suaygırları Miyosen sonlarında ortaya çıktılar ve Afrika ile Asya'da dağıldılar.Amerika'ya ise hiç gelmediler.
Develer (Tylopoda), Senozoik'in büyük bir kısmında sadece Kuzey Amerika'da yaşıyor idi; Cainotheriidae gibi erken formlar Avrupa'da dağıldılar. Kuzey Amerika develeri arasında tıknaz ve kısa bacaklı olan gibi gruplar vardı. İlk olarak Eosen sonlarında ortaya çıktılar ve Kuzey Amerika'da çok çeşitli türlere ayrıldılar. Sadece Miyosen sonlarında veya Pliyosen başlarında Kuzey Amerika'dan Avrasya'ya göç ettiler. Kuzey Amerika'dakilerin nesli yaklaşık 10.000 yıl önce tükendi. Domuzumsular ise Eosenden beri buralardadır. Geç Eosen veya Oligosen'de, Avrasya ve Afrika'da iki aile kalmıştı; Eski Dünya'da nesli tükenen pek çok tür, bugün sadece Amerika'da yaşamaktadır.
Panama Kıstağı'ndaki kara köprüsünün yaklaşık üç milyon yıl önce kurulmasının ardından, Güney Amerika'ya Pliyosen'de çift toynaklılar yerleşti. Sadece pekariler, Lamalar ve çeşitli geyik türleri ile Güney Amerika, hiçbir yerli çift toynaklı türü bulunmayan Avustralya dışında, diğer kıtalara göre nispeten daha az çift toynaklı familyasına sahiptir.
Balinaların evrimi
Oldukça uzmanlaşmış deniz memelilerinin, 50 milyon yıl kadar erken bir tarihte fosillerden bilinen bir grup ilkel balina olan Archaeoceti'den evrimleştiği düşünülüyor. Archaeoceteler'in daha önce morfolojik özelliklere dayanan Mesonychian toynaklılarından kaynaklandığı düşünülüyordu. Bununla birlikte, en eski Mesonychian'lar, 60 milyon yıllık fosil yataklarından bilinmektedir - ilk çift toynaklılardan çok daha erken. Bu ortak karakterlerin yakınsak evrimle kazanıldığı artık genel olarak kabul edilse de, deniz memelilerinin erken fosil tarihi, çift toynaklılar evrimi ile ilgili olarak henüz tam olarak çözülmemiştir.
Sınıflandırma
Çift toynaklıların sınıflandırılmalarında midelerinin anatomisi önemli bir rol oynamaktadır. Su aygırlarının, domuzumsuların ve pekarigillerin 2 ya da 3 bölümden oluşan bir mideleri vardır ve geviş getirmeden sindirirler. Bu yüzden "gevişgetirmeyenler" olarak bir grup içinde (suina) toplanırlardı. Bunların haricinde tüm diğer çift toynaklılar geviş getirme yeteneğine sahiplerdir. Ama geviş getirme şekillerinde de farklar olduğu için devegiller asıl gevişgetirenlere dahil sayılmazlar ve topuktabanlılar olarak ayrı bir alt takıma konulurlar.
- Alt takım: Domuzumsular (Suina)
- Familya: Domuzgiller (Suidae)
- Familya: Pekarigiller (Tayassuidae)
- Alt takım: Topuktabanlılar (Tylopoda)
- Familya: Devegiller (Camelidae)
- Alt takım: Gevişgetirenler (Ruminantia)
- Familya: Cüce geyikgiller (Tragulidae)
- Familya: Zürafagiller (Giraffidae)
- Familya: Misk geyiğigiller (Moschidae)
- Familya: Amerikan antilobu (Antilocapridae)
- Familya: Geyikgiller (Cervidae)
- Familya: Boynuzlugiller (Bovidae)
- Alt takım: Whippomorpha
- Familya: Su aygırıgiller (Hippopotamidae)
- İnfratakım: Balinalar (Cetacea)
Balinalar da çift toynaklı hayvanlardan türemişlerdir. Çok farklı olan vücut yapılarından dolayı eskiden ayrı bir takıma konulsalar da, çift toynaklıların ayrıntılı bir kladogramı için balinaların da dikkate alınması gerekir. Balinalar, güncel olarak su aygırları ile birlikte Whippomorpha alt takımında sınıflanırlar.
Dış Sistematik
| Boreoeutheria (95 myö) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Filogenetik Sınıflandırma
Eski sınıflandırma
Çift toynaklılar |
| ||||||||||||||||||||||||
Moleküler genetik verilerle desteklenen sınıflandırma
| Artiodactyla |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- ^ "Artiodactyla". paleobiodb.org. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ağustos 2021.
- ^ . www.mv.helsinki.fi (İngilizce). 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2021.
- ^ . ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021.
- ^ a b . www.ultimateungulate.com. 1 Mart 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021.
- ^ . ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021.
- ^ Prothero, Donald R.; Foss, Scott E. (17 Aralık 2007). The Evolution of Artiodactyls (İngilizce). JHU Press. ISBN . 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ a b Spaulding, Michelle; O'Leary, Maureen A.; Gatesy, John (23 Eylül 2009). "Relationships of Cetacea (Artiodactyla) Among Mammals: Increased Taxon Sampling Alters Interpretations of Key Fossils and Character Evolution". PLoS ONE. 4 (9). doi:10.1371/journal.pone.0007062. ISSN 1932-6203. (PMC) 2740860 $2. (PMID) 19774069. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Artiodactyla ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur![image]()
Vikitür'de Artiodactya ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.- Ungulate Taxonomy: A new perspective from Groves and Grubb (2011) 1 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cift toynaklilar Latince Artiodactyla veya Cetartiodactyla memelilerin eteneliler Placentalia infra sinifina ait bir takim Takim su aygirlari domuzlar pekariler geyikler koyun ve keciler gibi karasal canlilarin yaninda balinalari da icerir Yaklasik 270 adet karada yasayan cift toynakli turu mevcuttur Bunlardan ozellikle boynuzlugiller familyasina ait turler insanlar icin ticari acidan cok onemlidir Cift toynaklilar gunumuzun en basarili otcul kara canlilarindanlardir Cift toynaklilar Yasadigi donem araligi 55 0 myo Wasatchian Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNCesitli cift toynakli turleri Physeter macrocephalus Hippopotamus amphibius Oryx gazella Phocoena phocoena ve Giraffa camelopardalisBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaInfra sinif EutheriaTakim Artiodactyla Owen 1848Alt gruplar Dichobunidae parafiletik Diacodexeidae Tylopoda Topuk tabanlilar Suina Domuzumsular Ruminantia Gevis getirenler Whippomorpha Hippopotamidae Su aygirigiller Cetacea Balinalar Mysticeti OdontocetiSinonimlerCetartiodactylaOzelliklerCift toynaklilarin ismi 2 ya da 4 adet yani daima cift sayida olan toynaklarindan kaynaklanmaktadir Ucuncu ve dorduncu tirnaklari toynaklari en iyi gelismis olanlaridir Fosil kalintilari bulunan akrabalarinda basparmak tirnagida gorulmektedir ama gunumuzde var olan cift toynaklilarda yoktur Ikinci ve besinci parmaklari turden ture farkli derecede gelismistir Su aygirlarinda hala buyuk ve kullanisli bir haldedirler ama cift toynaklilarin cogunda cok kuculmus gerilemislerdir ve hatta yere bile degmezler Zurafagillerde ve devegillerde hatta artik gorulmeyecek kadar gerilemistir Evrimsel tarihFerungulata kladogrami Cift toynaklilarin en eski fosilleri Erken Eosen e yaklasik 56 milyon yil once kadar uzanmaktadir Bu bulgular neredeyse ayni anda Avrupa Asya ve Kuzey Amerika da ortaya ciktigindan cift toynaklilarin kokenini dogru bir sekilde belirlemek cok zordur En eski fosiller Diacodexeidae familyasina ait olarak siniflandirilir grubun en taninmis ve en iyi korunmus uyesi Diacodexis dir Bu familyadaki hayvanlar ince yapili ince bacakli ve uzun kuyruklu bazilari bir tavsan kadar kucuk hayvanlardi Arka bacaklari on bacaklarindan cok daha uzundu Orta Eosen gunumuz memelilerinin cogunun atalarinin turlenmesinin meydana geldigi donemdir Entelodon bir Miyosen entelodontu Eosen de yaygin olan cift toynakli familyalari simdi soyu tukenmis Entelodontidae ve Anthracotheriidae idi Entelodontlar Avrasya ve Kuzey Amerika da orta Eosen den erken Miyosen e kadar yasadilar Kisa bacakli tiknaz bir vucuda ve alt cene kemigindeki iki tumsek ile karakterize edilen buyuk bir kafaya sahipti Anthtacotheridler kisa bacaklari ve uzun bir agzi olan buyuk domuz benzeri bir yapiya sahipti Bu grup Orta Eosen de Pliyosen e kadar olan donemde ortaya cikti ve Avrasya Afrika ve Kuzey Amerika ya yayildi Antrakotlarin su aygirlarinin atalari oldugu dusunuluyor ve muhtemelen benzer sekilde daha cok suda yasayan yasam tarzina sahiplerdi Suaygirlari Miyosen sonlarinda ortaya ciktilar ve Afrika ile Asya da dagildilar Amerika ya ise hic gelmediler Develer Tylopoda Senozoik in buyuk bir kisminda sadece Kuzey Amerika da yasiyor idi Cainotheriidae gibi erken formlar Avrupa da dagildilar Kuzey Amerika develeri arasinda tiknaz ve kisa bacakli olan gibi gruplar vardi Ilk olarak Eosen sonlarinda ortaya ciktilar ve Kuzey Amerika da cok cesitli turlere ayrildilar Sadece Miyosen sonlarinda veya Pliyosen baslarinda Kuzey Amerika dan Avrasya ya goc ettiler Kuzey Amerika dakilerin nesli yaklasik 10 000 yil once tukendi Domuzumsular ise Eosenden beri buralardadir Gec Eosen veya Oligosen de Avrasya ve Afrika da iki aile kalmisti Eski Dunya da nesli tukenen pek cok tur bugun sadece Amerika da yasamaktadir Sivatherium zurafalarin soyu tukenmis bir akrabasi Panama Kistagi ndaki kara koprusunun yaklasik uc milyon yil once kurulmasinin ardindan Guney Amerika ya Pliyosen de cift toynaklilar yerlesti Sadece pekariler Lamalar ve cesitli geyik turleri ile Guney Amerika hicbir yerli cift toynakli turu bulunmayan Avustralya disinda diger kitalara gore nispeten daha az cift toynakli familyasina sahiptir Balinalarin evrimi Erken Eosen doneminde yasamis Ambulocetus yuruyen balina Oldukca uzmanlasmis deniz memelilerinin 50 milyon yil kadar erken bir tarihte fosillerden bilinen bir grup ilkel balina olan Archaeoceti den evrimlestigi dusunuluyor Archaeoceteler in daha once morfolojik ozelliklere dayanan Mesonychian toynaklilarindan kaynaklandigi dusunuluyordu Bununla birlikte en eski Mesonychian lar 60 milyon yillik fosil yataklarindan bilinmektedir ilk cift toynaklilardan cok daha erken Bu ortak karakterlerin yakinsak evrimle kazanildigi artik genel olarak kabul edilse de deniz memelilerinin erken fosil tarihi cift toynaklilar evrimi ile ilgili olarak henuz tam olarak cozulmemistir SiniflandirmaCift toynaklilarin siniflandirilmalarinda midelerinin anatomisi onemli bir rol oynamaktadir Su aygirlarinin domuzumsularin ve pekarigillerin 2 ya da 3 bolumden olusan bir mideleri vardir ve gevis getirmeden sindirirler Bu yuzden gevisgetirmeyenler olarak bir grup icinde suina toplanirlardi Bunlarin haricinde tum diger cift toynaklilar gevis getirme yetenegine sahiplerdir Ama gevis getirme sekillerinde de farklar oldugu icin devegiller asil gevisgetirenlere dahil sayilmazlar ve topuktabanlilar olarak ayri bir alt takima konulurlar Alt takim Domuzumsular Suina Familya Domuzgiller Suidae Familya Pekarigiller Tayassuidae Alt takim Topuktabanlilar Tylopoda Familya Devegiller Camelidae Alt takim Gevisgetirenler Ruminantia Familya Cuce geyikgiller Tragulidae Familya Zurafagiller Giraffidae Familya Misk geyigigiller Moschidae Familya Amerikan antilobu Antilocapridae Familya Geyikgiller Cervidae Familya Boynuzlugiller Bovidae Alt takim Whippomorpha Familya Su aygirigiller Hippopotamidae Infratakim Balinalar Cetacea Balinalar da cift toynakli hayvanlardan turemislerdir Cok farkli olan vucut yapilarindan dolayi eskiden ayri bir takima konulsalar da cift toynaklilarin ayrintili bir kladogrami icin balinalarin da dikkate alinmasi gerekir Balinalar guncel olarak su aygirlari ile birlikte Whippomorpha alt takiminda siniflanirlar Dis Sistematik Boreoeutheria 95 myo Euarchontoglires primatlar kolugolar sivri sincapciklar kemirgenler tavsanlar Laurasiatheria 90 myo Eulipotyphla kirpiler sivri faregiller kostebekler haita yilandisi Scrotifera 84 myo Chiroptera yarasalar ve ucan tilkiler Ferungulata 82 myo Ferae 78 myo Pholidota pangolinler Carnivora kediler sirtlanlar kopekler ayilar yuzgecayaklilar vb Euungulata 75 myo Perissodactyla atlar tapirler gergedanlar vb Cetartiodactyla domuzlar gevis getirenler su aygirlari balinalar vb Filogenetik Siniflandirma Eski siniflandirma Cift toynaklilar Domuzumsular Domuzgiller Su aygirigiller Tylopoda Topuk tabanlilar Gevis getirenler Cuce geyikgiller Molekuler genetik verilerle desteklenen siniflandirma Artiodactyla Tylopoda Camelidae Suina Tayassuidae Suidae Whippomorpha Hippopotamidae Cetacea Mysticeti Balaenidae Cetotheriidae Eschrichtiidae Balaenopteridae Odontoceti Kogiidae Physeteridae Platanistidae Ziphiidae Lipotidae Iniidae Delphinidae Monodontidae Phocoenidae Ruminantia Tragulidae Antilocapridae Giraffidae Cervidae Moschidae Bovidae Kaynakca Artiodactyla paleobiodb org 6 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Agustos 2021 www mv helsinki fi Ingilizce 24 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Temmuz 2021 ucmp berkeley edu 6 Haziran 1997 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2021 a b www ultimateungulate com 1 Mart 2000 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2021 ucmp berkeley edu 6 Haziran 1997 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2021 Prothero Donald R Foss Scott E 17 Aralik 2007 The Evolution of Artiodactyls Ingilizce JHU Press ISBN 978 0 8018 8735 2 11 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2021 a b Spaulding Michelle O Leary Maureen A Gatesy John 23 Eylul 2009 Relationships of Cetacea Artiodactyla Among Mammals Increased Taxon Sampling Alters Interpretations of Key Fossils and Character Evolution PLoS ONE 4 9 doi 10 1371 journal pone 0007062 ISSN 1932 6203 PMC 2740860 2 PMID 19774069 7 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2021 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Artiodactyla ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Artiodactya ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur Ungulate Taxonomy A new perspective from Groves and Grubb 2011 1 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde