Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa (d. ? - ö. 22 Ocak 1387, Serez) (Hayreddin ismini vezirliğe getirilmesinden sonra almıştır). Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde büyük katkıları olmuş bir Osmanlı devlet adamıdır. Tarihe Çandarlılar Ailesi olarak geçmiş olan ailenin üst düzey bir mevkiye gelmiş ilk bireyidir. İlmiye sınıfından yetişmiş; kadılık ve kazaskerlik görevlerinde bulunmuş; Eylül 1364 ile 22 Ocak 1387 tarihleri arasında 22 yıl 4 ay vezirlik yapmış ve vezirliği döneminde de Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa ismiyle anılan devlet adamıdır.
| Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa | |
|---|---|
| Osmanlı Veziri | |
| Görev süresi Eylül 1364 - 21 Ocak 1387 | |
| Hükümdar | I. Murad |
| Yerine geldiği | Sinanüddin Fakih Yusuf Paşa |
| Yerine gelen | Çandarlı Ali Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | y. 1330 Sivrihisar, Çendere köyü |
| Ölüm | 22 Ocak 1387 Serez |
Hayatı
Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa Karamanoğulları Beyliği'ne bağlı olan Sivrihisar Kazasının Çendere köyünde doğmuştur. Babasının adının Ali olduğu, yaptırdığı bazı eserlerin kitabelerinden öğrenilmiştir. Asıl adı Halil'dir ve lakabının gençken Kara veya Karaca olduğu belirtilmektedir. Hayreddin lakabını Osmanlı Beyliği veziri olduktan sonra almıştır. Medrese tahsili aldığı ilmiye sınıfına katılmasından anlaşılmaktadır. Fakat hangi medresede, hangi kişilerden eğitim aldığı hakkında elimizde şimdilik belge yoktur. Çandarlı ailesinden tanınmış olan ilk kişidir. İlmiye sınıfına katılmak için iyi yetişmiş olduğu kabul edilmektedir. İznik Medresesi müderrislerinden Tâceddin Kurdî’nin kızı ile evlenmiştir.[] Bu evlilik ile âhi teşkilatı liderlerinden olan Şeyh Edebâli ile bacanak olmuş ve aynı ilişki ile de Osmanlı Beyliği'nin ilk beyi Osman Gazi’ye akraba olmuştur.
14. yüzyılda Anadolu'da yer yer geniş teşkilata sahip olan Ahi teşkilatı ile ilişkisi nedeni ile ilmiye sınıfı içinde hızla yükselmiştir. Kara Halil Efendi Osmanlı Beyliği ilk beyi Osman Gazi’nin son yıllarında Orhan Bey’in babasına vekâlet ettiği tarihlerde, belki de Şeyh Edebâli’nin tavsiyesiyle, bu beylik içinde önemli bir kent olan Bilecik'e kadı olmuştur. Daha sonra İznik'te kadılık etmiş ve oradan da Osmanlı beyliğinin merkezi Bursa'nın kadılığına atanmıştır. I. Murad'ın [1362]'de padişah olması üzerine Kara Halil Efendi, Osmanlılarda ilk defa oluşturulan kazaskerlik makamına getirilmiş ve bu ilmiye mesleği en yüksek kadılık sayılmıştır
kısmında görüldüğü üzere Orhan Bey beylik döneminde Kazasker Kara Halil Efendi bu hizmette bulunduğu sırada beyliğin ilk askeri teşkilatı olan yaya ve müsellim teşkilatını kurmuş ve bu suretle aşiret kuvvetlerinden muntazam askeri teşkilata doğru bir adım atılmıştır. Bu yeni asker ilk Osmanlı fetihlerinde önemli bir etken olmuştur.
Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa 1372'de Sinanüddin Fakih Yusuf Paşa'dan sonra vezir olmuştur. Oğlu Çandarlı Ali Paşa'nın vezirlik/başvezirlik zamanına kadar Osmanlı Devleti'nde tek bir vezir bulunmakla beraber; Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa tüm Osmanlı devletinin yaklaşık 600 yıllık tarihinde en uzun süre vezirlik/başvezirlik yapan kişi olmuştur.
İlk Osmanlı vezirleri askeri işlerle pek meşgul olmamışlardı. Vezir olduğunda Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa'nın tavsiyesiyle savaşta esir düşen genç Hristiyanların Türk köylüsünün yanına verilmek suretiyle İslam terbiyesi üzere yetiştirilip, Türkçeyi de öğrendikten sonra acemi ocağına verilmesi ve oradan da yeniçeri olmaları usulü kabul edilmiş ve bu suretle ilk düzenli Osmanlı yaya ocağı kurularak bu ocağa Yeniçeri Ocağı denilmiştir. Böylece Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa Yeniçeri Ocağı'nın ve devşirme sisteminin kurucusu olmuştur.
Aynı dönemde alim 'in ikazı ve Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa'nın padişaha arz etmesi üzerine maliye teşkilatı kurulmuş ve yeni kurulan Yeniçeri Ocağına harpte esir edilerek olanlardan beşte birinin devlet hesabına alınması ve esire ihtiyaç olmadığı zamanlarda ise beşte bir esir akçesi alınması kanun olmuştur.
Vezir olarak Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa'nın askeri alanlarda da, Batı Trakya fütuhatı sırasında, vezirlikle birlikte ordu komutanlığı görevini de yüklenmiştir. Bu kendisinden sonra gelen Osmanlı başvezirlerinin hem idari ve hem askeri işlerle sorumlu olmaları sonucunu doğurmuştur.
Kara Halil Hayreddin Paşa Gümülcine, İskeçe, Zihne, Kavala, Drama ve Serez şehirlerinin Osmanlı Devleti tarafından ele geçirilmesinde ordu komutanı rolü oynamıştır. 1374’te Bizans İmparatoru ’in oğlu Selânik Valisi Manuel üzerine gönderilmiştir. Daha sonra Selanik'i, Makedonya'da Manastır ve Ohri şehirlerini Osmanlı Devleti adına zaptetmiştir. Arnavut prensleri arasındaki mücadeleler sırasında Osmanlı ordusu ile 1386’da ve İşkodra’ya kadar ilerlemiştir. Fakat Sultan I. Murad Anadolu'ya geçip Karamanoğlu Alâeddin Bey üzerine sefere çıkmaya karar verince Arnavutluk'ta ilerleme sona erdirildi.
Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa'ın I. Murat'ın seferi sırasında Rumeli sınırlarını koruma görevi ile Rumeli'de bırakılmasına karar verildi. Vezir Arnavutluk'tan dönmekte iken 1387'de Vardar Yenicesi ordugahında hastalanarak Serez'e getirilip orada ölmüştür. Karamanoğulları üzerine sefer hazırlığı içindeki Osmanlı Devleti'nin vezirliğine büyük oğlu Çandarlı Ali Paşa getirilmiştir.
Cenazesi büyük oğlu Çandarlı Ali Paşa tarafından İznik'e getirilmiş ve Lefke (Osmaneli) Kapısı dışında, sonradan bir türbe yapılacak mevkiye, defnedilmiştir. Yapılan türbe 1922’de işgalci Yunan ordusu tarafından tahrip edildi. Sonradan aynı aileden gelen Nuh Neciyüddin Bey bu türbeyi eski şekliyle tamir ettirdi.
Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa’nın Ali, İlyas, İbrâhim adındaki üç oğlu olduğu bilinmektedir. Bunlardan Çandarlı Ali Paşa (1387-1406) döneminde ve Çandarlı (1.) İbrahim Paşa (1421-1429) döneminde vezîriâzam olmuşlardır. İlyas Paşa ise beylerbeyliğine kadar yükselmiştir.
Eserleri
Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa birçok hayır eseri de yaptırmıştır:
- 1378-79'da İznik'te bir külliye yapılmasına başlanmıştır ve bu ölümünden sonra 1391-92de oğlu Çandarlı Ali Paşa tarafından tamamlanmıştır. Günümüzde bu külliyeden sadece Yeşilcami bulunmaktadır ve bu eser ilk devir Osmanlı mimarisinin ayakta duran tek örneğidir. Külliyeye dahil olan Dârülhadis adlı medrese ve imaret harap olmuştur.
- 1385'te Serez’de Kurşunlu Camii'ni yaptırmıştır. Bu camii Serez kalesinin güneybatısında Aşağı Çarşı mahallesindedir. (1719-20)'de çıkan bir yangın bu caminin harap olmasına neden olmuştur. 20 yıl sonra II. Mahmud Kurşunlu Camii restore ettirip üzerine yeni bir kitâbe koydurmuştur. Yine Serez'de Kurşunlu Camii yakınlarındaki "Eskihamam" da Halil Hayreddin Paşa'nın eseridir. Bu cami ve hamam için 19 köy vakfedilmiştir ve XVI. yüzyıl ortalarında bu vakfın yıllık geliri 197,676 akçeye ulaşmıştı.
- 1385 adli kitabesine göre Gelibolu'da bulunan Eskicami veya Sultan Camii Halil Hayreddin Paşa tarafından yaptırılmıştır. Fakat bu caminin Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa tarafından yaptırıldığı iddiası yaygındır.
Osmanlı Devleti'nin ilk devrinde yetişen tefsir, lügat, edebiyat ve tıp âlimi Cemâleddin Aksarâyî (ölümü: 1388-89) kaleme aldığı "Zemahşerî’nin el-Keşşâf" adlı tefsiri üzerine olan hâşiyesini Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa’ya ithaf etmiştir.
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i Yılmaz, Mehmet (1999), "Halil Hayreddin Paşa (Çandarlı Kara) ", Yaşamlarıyla ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi C.1 s.516-517 İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş.
- ^ a b c d e f g h i Aktepe, Münir (1993) " Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:8 Sayfa:214-215, Ankara:TDV Online:[1] 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Konuyla ilgili yayınlar
- Yılmaz, Mehmet (1999), "Halil Hayreddin Paşa (Çandarlı Kara)" Yaşamlarıyla ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi C.1 s.516-517 İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1974; 1988:3.Basım), Çandarlı Vezir Ailesi,, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN 2880000005544 s.1-28
- Danişmend, İsmail Hâmi, (1947) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi , İstanbul:Türkiye Yayınevi C.I..... [2] 16 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Aktepe, Münir (1993) " Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:8 Sayfa:214-215, Ankara:TDV Online:[3] 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Sinanüddin Fakih Yusuf Paşa |  Osmanlı Veziri 1364-1387 | Sonra gelen: Çandarlı Ali Paşa |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Candarli Kara Halil Hayreddin Pasa d o 22 Ocak 1387 Serez Hayreddin ismini vezirlige getirilmesinden sonra almistir Osmanli Devleti nin kurulus doneminde buyuk katkilari olmus bir Osmanli devlet adamidir Tarihe Candarlilar Ailesi olarak gecmis olan ailenin ust duzey bir mevkiye gelmis ilk bireyidir Ilmiye sinifindan yetismis kadilik ve kazaskerlik gorevlerinde bulunmus Eylul 1364 ile 22 Ocak 1387 tarihleri arasinda 22 yil 4 ay vezirlik yapmis ve vezirligi doneminde de Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa ismiyle anilan devlet adamidir Candarli Kara Halil Hayreddin PasaOsmanli VeziriGorev suresi Eylul 1364 21 Ocak 1387Hukumdar I MuradYerine geldigi Sinanuddin Fakih Yusuf PasaYerine gelen Candarli Ali PasaKisisel bilgilerDogum y 1330 Sivrihisar Cendere koyuOlum 22 Ocak 1387 SerezHayatiCandarli Ali Pasa solda ve Candarli Halil Pasa sagda kabirleri Iznik Bursa Candarli Kara Halil Hayreddin Pasa Karamanogullari Beyligi ne bagli olan Sivrihisar Kazasinin Cendere koyunde dogmustur Babasinin adinin Ali oldugu yaptirdigi bazi eserlerin kitabelerinden ogrenilmistir Asil adi Halil dir ve lakabinin gencken Kara veya Karaca oldugu belirtilmektedir Hayreddin lakabini Osmanli Beyligi veziri olduktan sonra almistir Medrese tahsili aldigi ilmiye sinifina katilmasindan anlasilmaktadir Fakat hangi medresede hangi kisilerden egitim aldigi hakkinda elimizde simdilik belge yoktur Candarli ailesinden taninmis olan ilk kisidir Ilmiye sinifina katilmak icin iyi yetismis oldugu kabul edilmektedir Iznik Medresesi muderrislerinden Taceddin Kurdi nin kizi ile evlenmistir kaynak belirtilmeli Bu evlilik ile ahi teskilati liderlerinden olan Seyh Edebali ile bacanak olmus ve ayni iliski ile de Osmanli Beyligi nin ilk beyi Osman Gazi ye akraba olmustur 14 yuzyilda Anadolu da yer yer genis teskilata sahip olan Ahi teskilati ile iliskisi nedeni ile ilmiye sinifi icinde hizla yukselmistir Kara Halil Efendi Osmanli Beyligi ilk beyi Osman Gazi nin son yillarinda Orhan Bey in babasina vekalet ettigi tarihlerde belki de Seyh Edebali nin tavsiyesiyle bu beylik icinde onemli bir kent olan Bilecik e kadi olmustur Daha sonra Iznik te kadilik etmis ve oradan da Osmanli beyliginin merkezi Bursa nin kadiligina atanmistir I Murad in 1362 de padisah olmasi uzerine Kara Halil Efendi Osmanlilarda ilk defa olusturulan kazaskerlik makamina getirilmis ve bu ilmiye meslegi en yuksek kadilik sayilmistir kisminda goruldugu uzere Orhan Bey beylik doneminde Kazasker Kara Halil Efendi bu hizmette bulundugu sirada beyligin ilk askeri teskilati olan yaya ve musellim teskilatini kurmus ve bu suretle asiret kuvvetlerinden muntazam askeri teskilata dogru bir adim atilmistir Bu yeni asker ilk Osmanli fetihlerinde onemli bir etken olmustur Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa 1372 de Sinanuddin Fakih Yusuf Pasa dan sonra vezir olmustur Oglu Candarli Ali Pasa nin vezirlik basvezirlik zamanina kadar Osmanli Devleti nde tek bir vezir bulunmakla beraber Candarli Kara Halil Hayreddin Pasa tum Osmanli devletinin yaklasik 600 yillik tarihinde en uzun sure vezirlik basvezirlik yapan kisi olmustur Ilk Osmanli vezirleri askeri islerle pek mesgul olmamislardi Vezir oldugunda Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa nin tavsiyesiyle savasta esir dusen genc Hristiyanlarin Turk koylusunun yanina verilmek suretiyle Islam terbiyesi uzere yetistirilip Turkceyi de ogrendikten sonra acemi ocagina verilmesi ve oradan da yeniceri olmalari usulu kabul edilmis ve bu suretle ilk duzenli Osmanli yaya ocagi kurularak bu ocaga Yeniceri Ocagi denilmistir Boylece Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa Yeniceri Ocagi nin ve devsirme sisteminin kurucusu olmustur Ayni donemde alim in ikazi ve Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa nin padisaha arz etmesi uzerine maliye teskilati kurulmus ve yeni kurulan Yeniceri Ocagina harpte esir edilerek olanlardan beste birinin devlet hesabina alinmasi ve esire ihtiyac olmadigi zamanlarda ise beste bir esir akcesi alinmasi kanun olmustur Vezir olarak Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa nin askeri alanlarda da Bati Trakya futuhati sirasinda vezirlikle birlikte ordu komutanligi gorevini de yuklenmistir Bu kendisinden sonra gelen Osmanli basvezirlerinin hem idari ve hem askeri islerle sorumlu olmalari sonucunu dogurmustur Kara Halil Hayreddin Pasa Gumulcine Iskece Zihne Kavala Drama ve Serez sehirlerinin Osmanli Devleti tarafindan ele gecirilmesinde ordu komutani rolu oynamistir 1374 te Bizans Imparatoru in oglu Selanik Valisi Manuel uzerine gonderilmistir Daha sonra Selanik i Makedonya da Manastir ve Ohri sehirlerini Osmanli Devleti adina zaptetmistir Arnavut prensleri arasindaki mucadeleler sirasinda Osmanli ordusu ile 1386 da ve Iskodra ya kadar ilerlemistir Fakat Sultan I Murad Anadolu ya gecip Karamanoglu Alaeddin Bey uzerine sefere cikmaya karar verince Arnavutluk ta ilerleme sona erdirildi Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa in I Murat in seferi sirasinda Rumeli sinirlarini koruma gorevi ile Rumeli de birakilmasina karar verildi Vezir Arnavutluk tan donmekte iken 1387 de Vardar Yenicesi ordugahinda hastalanarak Serez e getirilip orada olmustur Karamanogullari uzerine sefer hazirligi icindeki Osmanli Devleti nin vezirligine buyuk oglu Candarli Ali Pasa getirilmistir Cenazesi buyuk oglu Candarli Ali Pasa tarafindan Iznik e getirilmis ve Lefke Osmaneli Kapisi disinda sonradan bir turbe yapilacak mevkiye defnedilmistir Yapilan turbe 1922 de isgalci Yunan ordusu tarafindan tahrip edildi Sonradan ayni aileden gelen Nuh Neciyuddin Bey bu turbeyi eski sekliyle tamir ettirdi Candarli Kara Halil Hayrettin Pasa nin Ali Ilyas Ibrahim adindaki uc oglu oldugu bilinmektedir Bunlardan Candarli Ali Pasa 1387 1406 doneminde ve Candarli 1 Ibrahim Pasa 1421 1429 doneminde veziriazam olmuslardir Ilyas Pasa ise beylerbeyligine kadar yukselmistir EserleriCandarli Kara Halil Hayrettin Pasa bircok hayir eseri de yaptirmistir 1378 79 da Iznik te bir kulliye yapilmasina baslanmistir ve bu olumunden sonra 1391 92de oglu Candarli Ali Pasa tarafindan tamamlanmistir Gunumuzde bu kulliyeden sadece Yesilcami bulunmaktadir ve bu eser ilk devir Osmanli mimarisinin ayakta duran tek ornegidir Kulliyeye dahil olan Darulhadis adli medrese ve imaret harap olmustur 1385 te Serez de Kursunlu Camii ni yaptirmistir Bu camii Serez kalesinin guneybatisinda Asagi Carsi mahallesindedir 1719 20 de cikan bir yangin bu caminin harap olmasina neden olmustur 20 yil sonra II Mahmud Kursunlu Camii restore ettirip uzerine yeni bir kitabe koydurmustur Yine Serez de Kursunlu Camii yakinlarindaki Eskihamam da Halil Hayreddin Pasa nin eseridir Bu cami ve hamam icin 19 koy vakfedilmistir ve XVI yuzyil ortalarinda bu vakfin yillik geliri 197 676 akceye ulasmisti 1385 adli kitabesine gore Gelibolu da bulunan Eskicami veya Sultan Camii Halil Hayreddin Pasa tarafindan yaptirilmistir Fakat bu caminin Orhan Gazi nin oglu Suleyman Pasa tarafindan yaptirildigi iddiasi yaygindir Osmanli Devleti nin ilk devrinde yetisen tefsir lugat edebiyat ve tip alimi Cemaleddin Aksarayi olumu 1388 89 kaleme aldigi Zemahseri nin el Kessaf adli tefsiri uzerine olan hasiyesini Candarli Kara Halil Hayreddin Pasa ya ithaf etmistir Kaynakca a b c d e f g h i Yilmaz Mehmet 1999 Halil Hayreddin Pasa Candarli Kara Yasamlariyla ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi C 1 s 516 517 Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik A S ISBN 975 0800710 a b c d e f g h i Aktepe Munir 1993 Candarli Kara Halil Hayreddin Pasa Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 8 Sayfa 214 215 Ankara TDV Online 1 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Konuyla ilgili yayinlarYilmaz Mehmet 1999 Halil Hayreddin Pasa Candarli Kara Yasamlariyla ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi C 1 s 516 517 Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik A S ISBN 975 0800710 Uzuncarsili Ismail Hakki 1974 1988 3 Basim Candarli Vezir Ailesi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 2880000005544 s 1 28 Danismend Ismail Hami 1947 Izahli Osmanli Tarihi Kronolojisi Istanbul Turkiye Yayinevi C I 2 16 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Aktepe Munir 1993 Candarli Kara Halil Hayreddin Pasa Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 8 Sayfa 214 215 Ankara TDV Online 3 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Siyasi goreviOnce gelen Sinanuddin Fakih Yusuf Pasa Osmanli Veziri 1364 1387 Sonra gelen Candarli Ali Pasa