Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 3. Olağan Kongresi, 10-18 Mayıs 1931 tarihlerindeAnkara'da bulunan II. TBMM Binasında toplanmış bir CHF (günümüzdeki adıyla CHP) kongresidir. Birleşimlerini Genel Başkan Vekili sıfatıyla İsmet Paşa'nın yönettiği kongrede (kurultayda), fırkanın nizamnamesi (tüzüğü) bir kez daha değiştirilmiş ve Dokuz umdenin ardından ilk kez fırkanın programı hazırlanmıştır. Kongreye gidilen dönemde; 1929 Büyük Buhranı, Türkiye'nin ikinci çok partili yaşam denemesi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası deneyimi, Kubilay Olayı ve Türk Ocakları'nın kapatılması olayları yaşanmıştır. Yaşanan bu olaylar, CHF'nin kongresini etkilemiştir.
| ||
|
Divan Başkanı Kongre Başkanı | |
---|---|
Cumhuriyet Halk Partisi | |
Oluşum | 4 Eylül 1919 |
Açılışı yapan | Mustafa Kemal Paşa |
Kongrenin başlangıcı ve Yapılan Konuşmalar
Kongrenin açılış konuşmasında genel başkan Gazi Mustafa Kemal, fırkanın ilk kongresi olduğunu söylediği Sivas Kongresinden ve o dönemki şartlardan bahsetmiş ve pek çok engele karşı fırkanın başarılı olduğunu söylemiştir. Türk milletine, CHF'ye verdiği destek ve duyduğu güven dolayısıyla şükranlarını sunmuştur. Ardından Genel Başkan Vekili ve Başbakan olan İsmet Bey iki kongre arasında yaşanan gelişmeleri ve yapılan devrimleri umumî reis (genel başkan) adına anlattığı Umumî Riyaset Beyannamesi adlı bildirgeyi delegelere okudu. Harf Devrimi, kadınlara seçme ve seçilme haklarının tanınması ve bunun neticesinde kadınların ilk defa oy kullandığı 1930 yerel seçimlerini ve kadınların toplumsal hayata ve ekonomiye katılımlarının artırılması başarılarından söz etti. Kadınların günlük hayatta daha fazla rol almasının fırkanın politikası olduğunu belirtti. Eğitim ve sağlık alanlarında yapılan köklü yenilikleri aktardı. Dış politikada uygulanan barış siyasetine değindi. Fırkanın iktidarında yaşanan ekonomik gelişmeleri; Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti'nin kuruluşunu, kredi kooperatiflerinin kurulmasını, hızla açılan yeni demiryolu hatlarını, yerli sanayi ve hayvan ıslahları için açılan sergileri, Türkiye Merkez Bankası için gereken sermayenin toplandığını ve paranın değerinin korunması adına gereken önlemlerin alındığını anlattı. İsmet Bey, Umumî Reis (Genel Başkan) adına yaptığı ve fırkanın iki kongre arası icraatlarını anlattığı konuşmanın sonunda CHF için "Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve İnkılapçı fırkamız" ifadesini kullandı.
Nizamname Encümeni'nin oluşturulması
Gazi Mustafa Kemal'in açılış konuşması ve İsmet Bey'in yapılan icraatları Umumî Riyaset Beyannamesi adı altında anlatmasının ardından kongrede yapılacak işler için encümenler oluşturulmuştur. Encümenlerin seçimi oylamayla yapılmıştır. kongrenin en önemli amacı olan yeni nizamnamenin ve fırka proramının oluşturulması adına teşkil edilen Nizamname Encümenine Yunus Nadi Bey, Hakkı Tarık Bey, Necip Ali Bey, Vasıf Bey, Refik Şevket Bey, Hasan Fehmi Bey, Celâl Sahir Bey, Süleyman Sırrı Bey, İsmet Bey, Emin Bey ve Süreyya Beyler seçilmiştir. Encümen başkanı Yunus Nadi Bey olmuştur.
Kongrenin Hazırladığı Fırka (Parti) Programı ve İçeriği
Bir önceki kongrede hazırlanıp kabul edilen nizamname ile Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi), siyasi konumunu belirleme yolunda önemli adımlar atmıştır. Fırkanın yapmaya çalıştıkları üç ilke halinde özetlenmiştir. Bu ilkeler, Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik ve Halkçılık idi. O dönem ismi zikredilmese de diğer maddelerde laikliğe de değiniliyor ve destekleniyordu. 1931 kongresiyle birlikte bu ilkeler fırka nizamnamesinden çıkarılıp bu kongrede kabul edilen yeni programa eklenmiştirler. 1927'de adı verilmeden tarif edilen laiklik 1931 programında doğrudan zikredilmiştir. Ayrıca bu kongreyle birlikte devletçilik ve inkılapçılık ilkeleri de fırka programına eklenmiş ve böylece Altı İlke tamamlanmıştır. İlerleyen maddelerde bu ilkelerin anlam ve amaçları da tarif edilmiştir. Buna ek olarak fırka programında vatandaşların siyasi hakları konusunda cinsiyet ayrımı yapılamayacağı belirtilmiştir.
Fırka (parti) programında iktisat ile ilgili bolca hüküm bulunmaktadır. Bunun en önemli nedeni bir kaç yıl önce başlayan ve o dönemde de dünya ekonomisini sert bir şekilde etkileyen 1929 Buhranının, Türkiye'nin zaten o dönem sermaye kıtlığından dolayı başarmakta zorlandığı iktisadi kalkınmasına ket vurması olduğu söylenebilir. Programda, tıpkı krizin ortaya çıktığı 1929 yılında yapıldığı gibi halkın tasarrufa yönlendirilmesi önerilmiş, çitçiler için kooperatifler oluşturulması planlanmış, sermaye ve ferdin ekonominin başat unsuru olarak görülmesine rağmen hızlı şekilde refaha ve kalkınmaya ulaşılması için devletin iktisada müdahale etmesi gerektiği savunulmuştur.
Programda eğitimin hurafe ve yabancı fikirlerden uzak, milli ve Türk'ün derin tarihini anlatacak nitelikte olacağı belirtmiştir. Ayrıca meslek ve sanat okullarının ülkenin ihtiyacını giderecek seviyeye dek arttırılacağı kararı alınmıştır. Ortaokul ve liselerin sayılarının fazlalaştırılması, köylerde ziraat eğitimine yönelik okulların ve kursların açılması, güzel sanatların teşviki ve müzeciliğin geliştirilmesi eğitim alanında programın önerdiklerinden bazıları olmuştur.
Programı hazırlayan Nizamname Encümeni, hazırlık aşamasında genel başkan Gazi Mustafa Kemal'in 1931 mebusluk seçimlerinde halka vermiş olduğu vaatlerden yoğun bir şekilde yararlandığını belirtmiştir.
Fırka programının hazırlanması ve kabulünün ardından il-ilçe yapılanmalarından gelen ve halkın taleplerini içeren arzular değerlendirilmiştir. Bunun ardından kongre delegesi tarafından nizamnamenin değerlendirilmesi sürecine başlanılmıştır.
Nizamnamenin Değişmesi
1927 Nizamnamesinde belirtilen fırkanın üç ilkesi buradan kaldırılarak fırka programına eklenmiştir ve nizamnameye "Cumhuriyet Halk Fırkası, programında belirtilen esaslar üzerinde çalışan bir siyasî cemiyettir." ibaresi konulmuştur. Yeni nizamnedeki kayda değer değişikliklerden bir tanesi de ikinci maddede Gazi Mustafa Kemal'e daimî (kalıcı, değişmez) genel başkan unvanının verilmesi oldu. Nizamname ile alakalı görüşmeler 17 Mayıs 1931 gününde tamamlandı ve yeni nizamname kabul edildi. Bunun ardından Türk Ocakları'nin feshi kararı kongre tarafından incelenmiş ve mal varlıklarının Cumhuriyet Halk Fırkası'na devredilmesine dair karar yine kongre tarafından alınmıştır.
Kongrenin Kapanışı
Kongrenin Türk Ocakları ile ilgili aldığı karar sonrası yaşanan son faaliyetler; çeşitli delegelerin çalışmalar sırasında belirtmiş oldukları önerilere ilişkin tasarıların onaylanması; “Büyük Reis Gazi Mustafa Kemal Hazretlerine”, bütün delegeler tarafından imza edilmiş olan saygı belgesinin, Kongrenin bir hatırası olarak sunulması; Asteğmen Kubilay Anıtı’na yardım yapılması; Milli Mücadele şehitleri için saygı duruşunun yapılması; Umumi Reislik Divanı için seçim yapılması şeklinde olmuştur. Kongre, 18 Mayıs 1931 tarihinde, Başbakan ve CHF Genel Başkan vekili İsmet Bey'in kapanış konuşmasıyla sona ermiştir.
Umumî İdare Heyeti (Genel İdare Kurulu) ve Umumî Reislik Divanı (Genel Başkanlık Divanı) Seçimleri sonuçları
Umumî İdare Heyeti, fırkanın kongresinin toplanmadığı dönemlerde genel merkez bulunan ve fırkayı idare eden bir kuruldu. 1927 Kongresinde alınan kararlarla ihdas edilmiş olan bu heyetin içerisinden fırkanın umumî katibi (genel sekreter) seçiliyordu. Umumî Katip, fırkanın en yüksek organı olan Umumî Reislik divanına da üye oluyordu. Bu divanın diğer üyeleri ise Umumî Resi (Genel Başkan) ve yine onun atadığı Umumî Reis Vekili (Genel Başkan Vekili) idi. Kongrenin delegesi tarafından hazırlanan ve yine delegelerin oylarıyla kabul edilen Umumî İdare Heyeti üyeleri şunlar oldu:
Değerlendirme
CHF (CHP) 1931 Kongresi, modern Türkiye'nin inşasında baskın rol oynayan ve bugün Türkiye Cumhuriyeti Anayasası içerisinde bulunan Atatürk İlkelerinin tamamlandığı kongre olmuştur. Altı ilkenin oluşumunun tamamlanması, ileride fırkanın amblemini ve bayrağını teşkil edecek olan Altı Okun Köy enstitülerinin mimarlarından İsmail Hakkı Tonguç tarafından 1933'te hazırlanmasına vesile olmuştur. Fırkanın hep tartışmalı bir konusu olan ve önceki zamanlarda bir türlü mutabakata varılamayan ekonomi modeli konusu; bu kongrede ilke olarak kabul edilen ve fertlerle devletin ekonomide birlikte bulunmasını öngören Devletçilik ile çözülmüştür. Ekonomik kalkınma modeli olarak Karma ekonomi seçilmiştir. 1931 kongresinde Devletçiliğin kabul edilmesi, ilerleyen yıllarda CHP genel başkanı olan İsmet İnönü'nün başlatacağı ve Bülent Ecevit'in taşıyacağı Ortanın solu hareketiyle CHP'nin siyasi yelpazenin Merkez sol kısmında konumlanmasına meşruiyet kaynağı olmuştur. Gazi Mustafa Kemal'in (Atatürk) harekete geçmesiyle kongreden hemen önce kendini fesheden Türk Ocakları'nın mal varlığının CHF'ye kongrenin kararıyla geçirilmesi ilerleyen süreç içerisinde Halkevlerinin kurulmasına zemin ve kaynak hazırlamıştır.
Kaynakça
- ^ a b c CHF Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları (10-18 Mayıs 1931) (PDF). İstanbul Devlet Matbaası. 1931. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ TBMM. Zabıt Ceridesi, Dördüncü Devre, Fevkalade İçtima, 1.İnikat, 4.5.1931, ss. 2-3.
- ^ a b c d e f g h Necdet AYSAL-- Sezai Kürşat ÖKTE.(2016).TEK PARTİ DÖNEMİNDE CUMHURİYET HALK PARTİSİ ÜÇÜNCÜ BÜYÜK KONGRESİ (10-18 Mayıs 1931).The Journal of Academic Social Science
- ^ Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. TBMM Kütüphanesi. 1927. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ a b c CHF Programı. TBMM Kütüphanesi. 1931. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi (1931). TBMM Matbaası. 1931. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ Hakimiyet-i Milliye, “Büyük Kongre Mesaisini Bitirdi”, 19 Mayıs 1931, Salı, s. 1; Başbakan İsmet Paşa’nın Büyük Kongre kapanış konuşması için bkz., EK-4.
Dış Bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cumhuriyet Halk Firkasi Partisi 3 Olagan Kongresi 10 18 Mayis 1931 tarihlerindeAnkara da bulunan II TBMM Binasinda toplanmis bir CHF gunumuzdeki adiyla CHP kongresidir Birlesimlerini Genel Baskan Vekili sifatiyla Ismet Pasa nin yonettigi kongrede kurultayda firkanin nizamnamesi tuzugu bir kez daha degistirilmis ve Dokuz umdenin ardindan ilk kez firkanin programi hazirlanmistir Kongreye gidilen donemde 1929 Buyuk Buhrani Turkiye nin ikinci cok partili yasam denemesi olan Serbest Cumhuriyet Firkasi deneyimi Kubilay Olayi ve Turk Ocaklari nin kapatilmasi olaylari yasanmistir Yasanan bu olaylar CHF nin kongresini etkilemistir Cumhuriyet Halk Firkasi 3 Olagan Kongresi 1927 10 18 Mayis 1931 1935 Divan Baskani Kongre BaskaniGorevdeki Ismet Pasa 10 18 Mayis 1931 tarihleri arasinda gorev yapti Cumhuriyet Halk PartisiOlusum4 Eylul 1919Acilisi yapanMustafa Kemal PasaKongrenin baslangici ve Yapilan KonusmalarKongrenin acilis konusmasinda genel baskan Gazi Mustafa Kemal firkanin ilk kongresi oldugunu soyledigi Sivas Kongresinden ve o donemki sartlardan bahsetmis ve pek cok engele karsi firkanin basarili oldugunu soylemistir Turk milletine CHF ye verdigi destek ve duydugu guven dolayisiyla sukranlarini sunmustur Ardindan Genel Baskan Vekili ve Basbakan olan Ismet Bey iki kongre arasinda yasanan gelismeleri ve yapilan devrimleri umumi reis genel baskan adina anlattigi Umumi Riyaset Beyannamesi adli bildirgeyi delegelere okudu Harf Devrimi kadinlara secme ve secilme haklarinin taninmasi ve bunun neticesinde kadinlarin ilk defa oy kullandigi 1930 yerel secimlerini ve kadinlarin toplumsal hayata ve ekonomiye katilimlarinin artirilmasi basarilarindan soz etti Kadinlarin gunluk hayatta daha fazla rol almasinin firkanin politikasi oldugunu belirtti Egitim ve saglik alanlarinda yapilan koklu yenilikleri aktardi Dis politikada uygulanan baris siyasetine degindi Firkanin iktidarinda yasanan ekonomik gelismeleri Milli Iktisat ve Tasarruf Cemiyeti nin kurulusunu kredi kooperatiflerinin kurulmasini hizla acilan yeni demiryolu hatlarini yerli sanayi ve hayvan islahlari icin acilan sergileri Turkiye Merkez Bankasi icin gereken sermayenin toplandigini ve paranin degerinin korunmasi adina gereken onlemlerin alindigini anlatti Ismet Bey Umumi Reis Genel Baskan adina yaptigi ve firkanin iki kongre arasi icraatlarini anlattigi konusmanin sonunda CHF icin Cumhuriyetci Milliyetci Halkci Devletci Laik ve Inkilapci firkamiz ifadesini kullandi Nizamname Encumeni nin olusturulmasi Gazi Mustafa Kemal in acilis konusmasi ve Ismet Bey in yapilan icraatlari Umumi Riyaset Beyannamesi adi altinda anlatmasinin ardindan kongrede yapilacak isler icin encumenler olusturulmustur Encumenlerin secimi oylamayla yapilmistir kongrenin en onemli amaci olan yeni nizamnamenin ve firka proraminin olusturulmasi adina teskil edilen Nizamname Encumenine Yunus Nadi Bey Hakki Tarik Bey Necip Ali Bey Vasif Bey Refik Sevket Bey Hasan Fehmi Bey Celal Sahir Bey Suleyman Sirri Bey Ismet Bey Emin Bey ve Sureyya Beyler secilmistir Encumen baskani Yunus Nadi Bey olmustur Kongrenin Hazirladigi Firka Parti Programi ve IcerigiBir onceki kongrede hazirlanip kabul edilen nizamname ile Cumhuriyet Halk Firkasi Partisi siyasi konumunu belirleme yolunda onemli adimlar atmistir Firkanin yapmaya calistiklari uc ilke halinde ozetlenmistir Bu ilkeler Cumhuriyetcilik Milliyetcilik ve Halkcilik idi O donem ismi zikredilmese de diger maddelerde laiklige de deginiliyor ve destekleniyordu 1931 kongresiyle birlikte bu ilkeler firka nizamnamesinden cikarilip bu kongrede kabul edilen yeni programa eklenmistirler 1927 de adi verilmeden tarif edilen laiklik 1931 programinda dogrudan zikredilmistir Ayrica bu kongreyle birlikte devletcilik ve inkilapcilik ilkeleri de firka programina eklenmis ve boylece Alti Ilke tamamlanmistir Ilerleyen maddelerde bu ilkelerin anlam ve amaclari da tarif edilmistir Buna ek olarak firka programinda vatandaslarin siyasi haklari konusunda cinsiyet ayrimi yapilamayacagi belirtilmistir Firka parti programinda iktisat ile ilgili bolca hukum bulunmaktadir Bunun en onemli nedeni bir kac yil once baslayan ve o donemde de dunya ekonomisini sert bir sekilde etkileyen 1929 Buhraninin Turkiye nin zaten o donem sermaye kitligindan dolayi basarmakta zorlandigi iktisadi kalkinmasina ket vurmasi oldugu soylenebilir Programda tipki krizin ortaya ciktigi 1929 yilinda yapildigi gibi halkin tasarrufa yonlendirilmesi onerilmis citciler icin kooperatifler olusturulmasi planlanmis sermaye ve ferdin ekonominin basat unsuru olarak gorulmesine ragmen hizli sekilde refaha ve kalkinmaya ulasilmasi icin devletin iktisada mudahale etmesi gerektigi savunulmustur Programda egitimin hurafe ve yabanci fikirlerden uzak milli ve Turk un derin tarihini anlatacak nitelikte olacagi belirtmistir Ayrica meslek ve sanat okullarinin ulkenin ihtiyacini giderecek seviyeye dek arttirilacagi karari alinmistir Ortaokul ve liselerin sayilarinin fazlalastirilmasi koylerde ziraat egitimine yonelik okullarin ve kurslarin acilmasi guzel sanatlarin tesviki ve muzeciligin gelistirilmesi egitim alaninda programin onerdiklerinden bazilari olmustur Programi hazirlayan Nizamname Encumeni hazirlik asamasinda genel baskan Gazi Mustafa Kemal in 1931 mebusluk secimlerinde halka vermis oldugu vaatlerden yogun bir sekilde yararlandigini belirtmistir Firka programinin hazirlanmasi ve kabulunun ardindan il ilce yapilanmalarindan gelen ve halkin taleplerini iceren arzular degerlendirilmistir Bunun ardindan kongre delegesi tarafindan nizamnamenin degerlendirilmesi surecine baslanilmistir Nizamnamenin Degismesi1927 Nizamnamesinde belirtilen firkanin uc ilkesi buradan kaldirilarak firka programina eklenmistir ve nizamnameye Cumhuriyet Halk Firkasi programinda belirtilen esaslar uzerinde calisan bir siyasi cemiyettir ibaresi konulmustur Yeni nizamnedeki kayda deger degisikliklerden bir tanesi de ikinci maddede Gazi Mustafa Kemal e daimi kalici degismez genel baskan unvaninin verilmesi oldu Nizamname ile alakali gorusmeler 17 Mayis 1931 gununde tamamlandi ve yeni nizamname kabul edildi Bunun ardindan Turk Ocaklari nin feshi karari kongre tarafindan incelenmis ve mal varliklarinin Cumhuriyet Halk Firkasi na devredilmesine dair karar yine kongre tarafindan alinmistir Kongrenin KapanisiKongrenin Turk Ocaklari ile ilgili aldigi karar sonrasi yasanan son faaliyetler cesitli delegelerin calismalar sirasinda belirtmis olduklari onerilere iliskin tasarilarin onaylanmasi Buyuk Reis Gazi Mustafa Kemal Hazretlerine butun delegeler tarafindan imza edilmis olan saygi belgesinin Kongrenin bir hatirasi olarak sunulmasi Astegmen Kubilay Aniti na yardim yapilmasi Milli Mucadele sehitleri icin saygi durusunun yapilmasi Umumi Reislik Divani icin secim yapilmasi seklinde olmustur Kongre 18 Mayis 1931 tarihinde Basbakan ve CHF Genel Baskan vekili Ismet Bey in kapanis konusmasiyla sona ermistir Umumi Idare Heyeti Genel Idare Kurulu ve Umumi Reislik Divani Genel Baskanlik Divani Secimleri sonuclari Umumi Idare Heyeti firkanin kongresinin toplanmadigi donemlerde genel merkez bulunan ve firkayi idare eden bir kuruldu 1927 Kongresinde alinan kararlarla ihdas edilmis olan bu heyetin icerisinden firkanin umumi katibi genel sekreter seciliyordu Umumi Katip firkanin en yuksek organi olan Umumi Reislik divanina da uye oluyordu Bu divanin diger uyeleri ise Umumi Resi Genel Baskan ve yine onun atadigi Umumi Reis Vekili Genel Baskan Vekili idi Kongrenin delegesi tarafindan hazirlanan ve yine delegelerin oylariyla kabul edilen Umumi Idare Heyeti uyeleri sunlar oldu Recep Bey Saffet Bey Abdulmuttalip Bey Resit Galip Hakki Tarik Bey Dr Ahmet Cemal Bey Esat Bey Hasan Cemil Bey Memduh Sevket Bey Muhlis Bey Dr Fikri Bey Mustafa Fevzi Bey Hasan Resit Bey Kazim Husnu BeyDegerlendirmeCHF CHP 1931 Kongresi modern Turkiye nin insasinda baskin rol oynayan ve bugun Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi icerisinde bulunan Ataturk Ilkelerinin tamamlandigi kongre olmustur Alti ilkenin olusumunun tamamlanmasi ileride firkanin amblemini ve bayragini teskil edecek olan Alti Okun Koy enstitulerinin mimarlarindan Ismail Hakki Tonguc tarafindan 1933 te hazirlanmasina vesile olmustur Firkanin hep tartismali bir konusu olan ve onceki zamanlarda bir turlu mutabakata varilamayan ekonomi modeli konusu bu kongrede ilke olarak kabul edilen ve fertlerle devletin ekonomide birlikte bulunmasini ongoren Devletcilik ile cozulmustur Ekonomik kalkinma modeli olarak Karma ekonomi secilmistir 1931 kongresinde Devletciligin kabul edilmesi ilerleyen yillarda CHP genel baskani olan Ismet Inonu nun baslatacagi ve Bulent Ecevit in tasiyacagi Ortanin solu hareketiyle CHP nin siyasi yelpazenin Merkez sol kisminda konumlanmasina mesruiyet kaynagi olmustur Gazi Mustafa Kemal in Ataturk harekete gecmesiyle kongreden hemen once kendini fesheden Turk Ocaklari nin mal varliginin CHF ye kongrenin karariyla gecirilmesi ilerleyen surec icerisinde Halkevlerinin kurulmasina zemin ve kaynak hazirlamistir Kaynakca a b c CHF Ucuncu Buyuk Kongre Zabitlari 10 18 Mayis 1931 PDF Istanbul Devlet Matbaasi 1931 Erisim tarihi 4 Eylul 2024 TBMM Zabit Ceridesi Dorduncu Devre Fevkalade Ictima 1 Inikat 4 5 1931 ss 2 3 a b c d e f g h Necdet AYSAL Sezai Kursat OKTE 2016 TEK PARTI DONEMINDE CUMHURIYET HALK PARTISI UCUNCU BUYUK KONGRESI 10 18 Mayis 1931 The Journal of Academic Social Science Cumhuriyet Halk Firkasi Nizamnamesi TBMM Kutuphanesi 1927 Erisim tarihi 4 Eylul 2024 a b c CHF Programi TBMM Kutuphanesi 1931 Erisim tarihi 4 Eylul 2024 Cumhuriyet Halk Firkasi Nizamnamesi 1931 TBMM Matbaasi 1931 Erisim tarihi 4 Eylul 2024 Hakimiyet i Milliye Buyuk Kongre Mesaisini Bitirdi 19 Mayis 1931 Sali s 1 Basbakan Ismet Pasa nin Buyuk Kongre kapanis konusmasi icin bkz EK 4 Dis Baglantilar 1 CHF 1931 Nizamnamesi TBMM Acik Erisim Kutuphanesi 2 Necdet AYSAL Sezai Kursat OKTE TEK PARTI DONEMINDE CUMHURIYET HALK PARTISI UCUNCU BUYUK KONGRESI 10 18 Mayis 1931 The Journal of Academic Social Science 2016 3 CHF 1931 Firka Programi TBMM Acik Erisim Kutuphanesi