Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Nisan 2022) () |
Tengri, Eski Türkçede Tanrı, Gökyüzü; Eski Türklerin ve Moğolların inancı Tengricilik'te Gök Tanrı (Kök Tengri) ya da Gök'ün yüce tinidir. Aynı zamanda Orhun Yazıtları'nda ilk çözümlenen sözcük olup yazılışı "𐱅𐰭𐰼𐰃" şeklindedir. Yer Tengri; Gök Tengri'nin torunu, Kayra Han'ın oğlu, Ülgen'in kardeşi ve Erlik'in amcası. Gök Tengri; ise Kayra Han'ın babası, Yer Tengri'nin dedesi, Ülgen'in dedesi ve Erlik'in büyük dedesi.
Gök kültü
- Tengri (Eski Türkçe): Gök(-tanrısı). Eski Türkçe kaynaklarda Tanrı anlamına geliyor. Aynı sözcük, bugünkü anlamı ile Tanrı diye kullanılıyor.
- Kök Tengri (Eski Türkçe): Mavi Gök anlamına gelmektedir.
Tengri, kişiselleştirilmeyen Gök Tanrısı ya da Gök'ün tanrısal yüce tini. Tengricilik inancında Animizm'deki gibi doğadaki tüm nesneler birer tine sahiptir. Tengri bunların en yücesi, en büyükleridir. İklim doğrudan Tengri'nin isteğine göre değişir. Tengri, acunda (dünyada) dengenin yaratıcısı ve koruyucusudur ve iklimlerin doğal süreçleri, iklimlerin devinimleri onun tarafından sağlanır. Diğer tanrısal varlıklar Tengrici toplumların mitolojilerinde ve kamlarının dualarında insanlara benzer kişiselleştirilmiş bir biçimde tanıtılır; ama Tengri kişiselleştirilmez; yalnızca zamansız ve sonsuz Mavi Gök olarak anılır ("Kök" = mavi, "Tengri"= Gökyüzü; daha sonraları mavi renginden dolayı gökyüzüne de Kök/Gök denilmiştir.).[]
Tarihte Moğolistan'ın birleştiricisi Cengiz Han, gücünü Tengri'den bir vekilliğe dayandırıyordu ve bütün fermanlarını "Sonsuz Gök'ün dileğiyle..." sözleriyle başlatırdı. Gök Ata'ya zamansız ve sonsuz gök olarak tapılırdı. Her ne kadar iki oğlu olduğu söylense de (Ülgen ve Erlik), bir kişi olarak görülmezdi.[]
Ama kutsal görülen Gök'ün Adı "Tengri"yi doğadaki başka nesnelerle bağlantılı bir biçimde karşılaşmak da olanaklıdır; örneğin Tengri Dağ, Tengri Göl. Çünkü Tengri ayrıca bir tin kategorisinin de adıydı; Gök'e bağlı doğa tinleri. , "Tengrianizm:Türklerin ve Moğolların Dini" Adlı Kitabında Türklerde 17 ve Moğollarda 99 Gök tini, 77 Yer Su tinlerine denk olduğunu öne sürüyor. Ama asıl Göktanrı'yı, Tengri'yi, bunlarla karıştırmamak gerekir. Çünkü Tengricilik'te tek bir yaratıcı vardır ve Onun yardımcısı, eşi ya da kocası yoktur. Tengri tektir.[]
Eski Türkler'de Tanrı inancı
Orta Asya'nın uçsuz bucaksız bozkırlarında yaşayan Eski Türklerin inancı, Gök Tanrı = Kök Tengri inancıdır. Eski Türkçede Tanrı sözcüğü Tengri biçiminde söylenirdi (ayrıca Tengri sözcüğü, gök anlamına da gelirdi). Eskiden Kök olarak söylenen gök sözcüğünün ise Eski Türkçede üç anlamı vardı: Biri bugünkü kullandığımız anlamı ile gök, gökyüzü; biri, yine bugünkü kullandığımız anlamı ile mavi renk; biri de, bugün kullanmadığımız anlamı ile ulu, yüce, kutsal. İşte Kök Tengri/Gök Tanrı deyiminde geçen kök/gök sözünün taşıdığı anlam ulu, yüce, kutsal'dır. Buna bağlı olarak da, Kök Tengri/Gök Tanrı deyimi Ulu Tanrı, Yüce Tanrı anlamlarına gelir.
Gök Tanrı'nın özellikleri
Gök Tanrı'nın özelliklerinden söz etmek gerekirse şunlar söylenebilir: Öncelikle tektir, eşi ve benzeri yoktur. Yaratıcıdır; bilinen ve bilinmeyen her şeyi O yaratmıştır. Savaşlarda Tanrı'nın istenci (irade) ile zafere ulaşılır. Buyurur, iradesine uymayanları cezalandırır. İnsanlara kut ve ülüg (kısmet) bağışlar ama bunları layık olmayanlardan geri alır. Canlılara yaşam verir. Ölüm onun istencine bağlıdır. Varlıklara yaşam verdiği gibi, dilediğinde de onu geri alır.
Geç devirlerde Türkler arasında yayılan şamanlık Türklerin Gök Tanrı inancına dokunamamıştır. Şamanizm hakkında araştırmaları bulunan Mircea Eliade, Ulu Tanrı söz konusu olduğunda şamanlığın adeta sırıttığını söyler. Yakut Türkleri'nde Gök Tanrı kavramının karşılığı olan Tangara Kayra Han ile şaman pek meşgul olmaz. Göktürklerden kalan Orhun Anıtları'na göre Tanrı, evrenin ilk nedenidir, yani yaratıcısıdır. Göktürklerin bir kağanlık kurması O'nun isteği ile olmuş, Türk ulusuna kağanını O vermiştir. Yani, yazıtlara göre Tanrı, Türk milletinin yaşamı ile yakından ilgilenmektedir.
Türklerde Gök Tanrı'nın çok eski çağlardan beri tek bir ulu varlığı temsil ettiğine dair birçok kanıt vardır. Tanrı, Eski Türklerde manevi tek büyük kudret idi. Bizanslı tarihçi Simokattes, Göktürklerin yir-sub'lara (yer-su'lar; ırmak, dağ, orman vb doğa varlıkları) saygı gösterdiklerini ama yalnızca yerin göğün yaratıcısı bildikleri tek bir Tanrı'ya taptıklarını bildirmektedir. 790 yıllarında Tiflis'li St. Abo, Hazar Türklerinin tek bir yaratıcı Tanrı tanıdıklarını söylemiştir. Yine Hazar İmparatorluğu'nun kağanı, Hristiyanların teslis'e (Tanrı'yı üçleme) inanmalarına karşın kendilerinin tek bir Tanrı'ya inandıklarını kaydetmiştir.
Tanrı sözcüğü, bütün Türk şive ve lehçelerinde ortak olarak vardır. Türkçenin temel sözcüklerindendir. M.Ö.'ki Çin yıllığı Shi-ki'de, Büyük Hun İmparatorluğu Kağanı Oğuz Han (Mete) nedeni ile Türkçe Tengri/Tanrı sözcüğü Çinceye T'ien olarak geçmiştir (Çinliler, Orta Asya'daki Tanrı Dağları'na bu yüzden T'ien-Şan derler). En aşağı 2500 yıllık bir geçmişi olan öz Türkçe Tanrı kelimesi, Moğolca ile birlikte kimi Asya dillerine de yerleşmiştir. Ayrıca Eski Sümer dilinde Tanrı kavramının karşılığı olarak kullanılan Dingir/Tingir sözcüğünün de Tengri sözcüğü ile bağlantısı olmalıdır.
Eski Türklerde Gök Tanrı'ya kurban olarak hayvan kesilirdi. Kurban olarak koç ve aygır geçerliydi. Türklerde insan kurban etme gibi vahşi uygulamalar bulunmadığı gibi, egemen oldukları yerlerde de bu gelenekleri kaldırmaya çalışmışlardır. En makbul kurban olan at kemiklerine Eski Türk mezarlarında sıkça rastlanır.
Eski Türklerde dini törenler
- İlkbaharda kağan ve ülke ileri gelenlerinin de katılımı ile ata mağarasında yapılırdı. Bu mağara, Bozkurt/Ergenekon Destanı'ndaki Bozkurt'un son yaralı Türk'ü kaçırıp saklamış olduğu mağaradır. Bu mağara kesin olmayan tahminlere göre Turfan (Kao-çang) Dağları'nın (Altaylarda) kuzeyindedir. Burada ataların ruhuna kurbanlar kesilirdi.
- Haziran ayında ya da ırmaklarının kıyısında Gök Tanrı adına yapılırdı. Bu törende tek yaratıcı olarak düşünülen Gök Tanrı'ya aygır kurban edilirdi.
- Güzün Tailin'de, kutsal sayılan yir-sub'lar (yer-sular; doğa varlıkları, bir tür ermiş, evliya inancı) için yapılırdı.
En eski kanıtlar
Tengri: Gök(-tanrısı). Bu cümlenin en eski kanıtları eski Çin Edebiyatında Hsiung-nu (m.ö. 1766-400) halkını anlatan yazılarda bulunmuştur. Çinlilerin çeng-li şeklinde verdikleri bu cümle hiç şüphesiz, iki heceli Tengri cümlesinin Çinceleştirilmesidir. Daha geç yazılmış kaynaklarda Çinliler, Tengri olarak teng-ning-li (ya da teng-yi-li) şeklinde üç heceli bir cümle veriyorlar. Ortaya i'nin eklenmesi Çin çevirilerinde olağandır ve üç heceli cümle, Türk dillerinde kanıtlanmıştır; ama en eski kaynaklarda bulunmaz. Bu konu hakkında farklı düşünceler var: Şimdiye kadar karşılaştırılmak amacıyla ortaya konulmuş Sümerce Dingir (Sümerlerin en yüksek Tanrısı) ve Çince T'ien (Gök)'den daha çok memnun bırakan (Eski-)Türkçe Teng- (dön[-mek]) olmuştur.
Türklerin Ulusal Tanrısı
- Tengri ulusal bir tanrının bütün özelliklerine sahiptir. Türkler Dünyanın Merkezinde oturur, yani kendilerini koruyan Gök'ün altında. Eski Türk yazıtlarının içerikleri çok net bir şekilde Tengri'nin Türklerin Tanrısı (Türük Tengrisi) olduğunu diğer halkların tanrısı olmadığını belirtiyorlar. Tengri bazen kağan unvanını taşıyor ve özellikle kendi halkını koruyor. Başka tanrısal varlıklarla birlikte, Türk Halkının dağılmamasını, tekrar bir olmasını emrediyor."
Kâşgarlı Mahmud'un ünlü eseri Divân-ı Lügati't-Türk'te Tenğri üç anlamlıdır, bunlar:
- Tanrı
- Gök, sema (Müslüman olmayanlarca)
- Büyük bir dağ, büyük bir ağaç gibi göze ulu görünen her şey (Müslüman olmayanlarca).
Tengri'ye ibadet
Hiçbir Kam, ritüele Gök Baba'ya, Toprak Ana'ya ve atalara atfetmeden başlamaz. Tengri'nin varlığı, günlük faaliyetlerde evrenin dengesiyle kişisel yaşamın ilintili oluşu açışında hep anılır. Yeni bir şişe içki açıldığında, üsten bir kısım alınıp bir kaba konulur, sonra da dışarıya çıkarılarak Gök Baba'ya, Toprak Ana'ya ve atalara sunulur. Tsatsah olarak bilinen bu ritüel, Moğolistan ve Sibirya dininde hâlâ önemli bir yer işgal eder. Ev hanımları ayrıca aynı şekilde süt ve çay sunarlar, ger 'in etrafında yürürler ve sıvıyı üç kez dört yöne serperler.
Tengri'nin kaderi tayin etmekteki rolü günlük konuşmalarda (Mogol.) Tengeriin boşig (Gök'ün takdiri) gibi sözlerle sürekli anılır. Kadınların, mutfağı ve mutfak eşyalarını temiz tutmaları tembih edilir, çünkü onların kirlenmesine meydan vermek Tengri'ye hakaret addedilir. Bayramlarda ve dağ ruhlarına kurban verildiğinde Tengri'ye adaklar verilir ve dua edilir. Ayrıca kişiye özel bir ritüel olarak acil durumlarda Tengri'ye yapılan özel bir kurban vardır. Yağmur yapma ritüelleri doğrudan Tengri'ye hitap etmektedir ve Tengri ile dağ ruhlarına adanmış Obalarda gerçekleşir. Herkesin Tengri'ye yardım için başvurma hakkı vardır, ancak bir felaket veya güçlü bir ruhun müdahalesiyle denge bozulmuşsa, hastasının Tengri ile bağlantısını veya evrendeki dengeyi tekrar tesis etmek üzere şaman, ruhların gücünü kullanır.
Bazı Türk Dillerinde Tengri
Yakut dilinde Tangara; Kuman dilinde Tengre; Karaim dilinde Tangrı; Çuvaşçada Tura; Hakasçada Tigir; Tuvacada Deer; Kırgızca ve Kazakçada Tengri; Tatar dilinde Tengre; Karaçay-Malkar dilinde Teyri; Azerbaycan Türkçesinde Tarı/Tanrı; Türkiye Türkçesinde Tanrı olarak kullanılması bile bu sözcüklerin ifade ettiği kavramın Türk halkları arasındaki ortak kullanımının işaretidir.
Notlar
- ^ Göktürk tarihinin meseleleri-Osman Fikri Sertkaya-sayfa 130, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1995 Ankara (360 sayfa)
- ^ Adnan Binyazar-Türk dilinde 25 ünlü eser (sayfa 8), Varlık Yayınları, 263 sayfa, 1982
- ^ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı[]
- ^ Prof. Dr. Bahaeddin Ögel-Türklerde Devlet Anlayışı, sayfa 35
- ^ Eski Türklerin Mitolojisi; Die alttürkische Mythologie/ Jean-Paul Roux, s. 255.
- ^ Eski Türklerin Mitolojisi; Die alttürkische Mythologie/ Jean-Paul Roux, Sayfa 256
Kaynakça
- Käthe Uray-Kőhalmi, Jean-Paul Roux, Pertev N. Boratav, Edith Vertes: Götter und Mythen in Zentralasien und Nordeurasien. Daraus: Jean-Paul Roux: Die alttürkische Mythologie (Seite 173 - 278); Pertev N. Boratav: Die türkische Mythologie der Oghusen und Türken Anatoliens, Aserbaidschans und Turkmenistans (Seite 279-481)
- Rafael Bezertinov, "Tengrianizm: Türklerin ve Moğolların Dini" (Tengrianism: Religion of Türks and Mongols).
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Yeni Tengricilik
- Tengricilik/ Dr.
- Batı ve Doğu Türk halk inançlarında Dua, Dr. Yaşar Kalafat20 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Tengri on Mars14 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Nisan 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Tengri Eski Turkcede Tanri Gokyuzu Eski Turklerin ve Mogollarin inanci Tengricilik te Gok Tanri Kok Tengri ya da Gok un yuce tinidir Ayni zamanda Orhun Yazitlari nda ilk cozumlenen sozcuk olup yazilisi 𐱅𐰭𐰼𐰃 seklindedir Yer Tengri Gok Tengri nin torunu Kayra Han in oglu Ulgen in kardesi ve Erlik in amcasi Gok Tengri ise Kayra Han in babasi Yer Tengri nin dedesi Ulgen in dedesi ve Erlik in buyuk dedesi Gok kultuGuyug Han in Papa IV Innocentius a yazdigi mektuptan muhur 1246 Soldan saga yukaridan asagiya ilk dort kelime mongke ṭngri yin kucundur Ebedi cennetin gucu altinda seklinde okunur Tengri Eski Turkce Gok tanrisi Eski Turkce kaynaklarda Tanri anlamina geliyor Ayni sozcuk bugunku anlami ile Tanri diye kullaniliyor Kok Tengri Eski Turkce Mavi Gok anlamina gelmektedir Tengri kisisellestirilmeyen Gok Tanrisi ya da Gok un tanrisal yuce tini Tengricilik inancinda Animizm deki gibi dogadaki tum nesneler birer tine sahiptir Tengri bunlarin en yucesi en buyukleridir Iklim dogrudan Tengri nin istegine gore degisir Tengri acunda dunyada dengenin yaraticisi ve koruyucusudur ve iklimlerin dogal surecleri iklimlerin devinimleri onun tarafindan saglanir Diger tanrisal varliklar Tengrici toplumlarin mitolojilerinde ve kamlarinin dualarinda insanlara benzer kisisellestirilmis bir bicimde tanitilir ama Tengri kisisellestirilmez yalnizca zamansiz ve sonsuz Mavi Gok olarak anilir Kok mavi Tengri Gokyuzu daha sonralari mavi renginden dolayi gokyuzune de Kok Gok denilmistir kaynak belirtilmeli Tarihte Mogolistan in birlestiricisi Cengiz Han gucunu Tengri den bir vekillige dayandiriyordu ve butun fermanlarini Sonsuz Gok un dilegiyle sozleriyle baslatirdi Gok Ata ya zamansiz ve sonsuz gok olarak tapilirdi Her ne kadar iki oglu oldugu soylense de Ulgen ve Erlik bir kisi olarak gorulmezdi kaynak belirtilmeli Ama kutsal gorulen Gok un Adi Tengri yi dogadaki baska nesnelerle baglantili bir bicimde karsilasmak da olanaklidir ornegin Tengri Dag Tengri Gol Cunku Tengri ayrica bir tin kategorisinin de adiydi Gok e bagli doga tinleri Tengrianizm Turklerin ve Mogollarin Dini Adli Kitabinda Turklerde 17 ve Mogollarda 99 Gok tini 77 Yer Su tinlerine denk oldugunu one suruyor Ama asil Goktanri yi Tengri yi bunlarla karistirmamak gerekir Cunku Tengricilik te tek bir yaratici vardir ve Onun yardimcisi esi ya da kocasi yoktur Tengri tektir kaynak belirtilmeli Eski Turkler de Tanri inanciOrhun yazitlarinda Tengri ismi Orta Asya nin ucsuz bucaksiz bozkirlarinda yasayan Eski Turklerin inanci Gok Tanri Kok Tengri inancidir Eski Turkcede Tanri sozcugu Tengri biciminde soylenirdi ayrica Tengri sozcugu gok anlamina da gelirdi Eskiden Kok olarak soylenen gok sozcugunun ise Eski Turkcede uc anlami vardi Biri bugunku kullandigimiz anlami ile gok gokyuzu biri yine bugunku kullandigimiz anlami ile mavi renk biri de bugun kullanmadigimiz anlami ile ulu yuce kutsal Iste Kok Tengri Gok Tanri deyiminde gecen kok gok sozunun tasidigi anlam ulu yuce kutsal dir Buna bagli olarak da Kok Tengri Gok Tanri deyimi Ulu Tanri Yuce Tanri anlamlarina gelir Gok Tanri nin ozellikleri Gok Tanri nin ozelliklerinden soz etmek gerekirse sunlar soylenebilir Oncelikle tektir esi ve benzeri yoktur Yaraticidir bilinen ve bilinmeyen her seyi O yaratmistir Savaslarda Tanri nin istenci irade ile zafere ulasilir Buyurur iradesine uymayanlari cezalandirir Insanlara kut ve ulug kismet bagislar ama bunlari layik olmayanlardan geri alir Canlilara yasam verir Olum onun istencine baglidir Varliklara yasam verdigi gibi dilediginde de onu geri alir Gec devirlerde Turkler arasinda yayilan samanlik Turklerin Gok Tanri inancina dokunamamistir Samanizm hakkinda arastirmalari bulunan Mircea Eliade Ulu Tanri soz konusu oldugunda samanligin adeta sirittigini soyler Yakut Turkleri nde Gok Tanri kavraminin karsiligi olan Tangara Kayra Han ile saman pek mesgul olmaz Gokturklerden kalan Orhun Anitlari na gore Tanri evrenin ilk nedenidir yani yaraticisidir Gokturklerin bir kaganlik kurmasi O nun istegi ile olmus Turk ulusuna kaganini O vermistir Yani yazitlara gore Tanri Turk milletinin yasami ile yakindan ilgilenmektedir Turklerde Gok Tanri nin cok eski caglardan beri tek bir ulu varligi temsil ettigine dair bircok kanit vardir Tanri Eski Turklerde manevi tek buyuk kudret idi Bizansli tarihci Simokattes Gokturklerin yir sub lara yer su lar irmak dag orman vb doga varliklari saygi gosterdiklerini ama yalnizca yerin gogun yaraticisi bildikleri tek bir Tanri ya taptiklarini bildirmektedir 790 yillarinda Tiflis li St Abo Hazar Turklerinin tek bir yaratici Tanri tanidiklarini soylemistir Yine Hazar Imparatorlugu nun kagani Hristiyanlarin teslis e Tanri yi ucleme inanmalarina karsin kendilerinin tek bir Tanri ya inandiklarini kaydetmistir Tanri sozcugu butun Turk sive ve lehcelerinde ortak olarak vardir Turkcenin temel sozcuklerindendir M O ki Cin yilligi Shi ki de Buyuk Hun Imparatorlugu Kagani Oguz Han Mete nedeni ile Turkce Tengri Tanri sozcugu Cinceye T ien olarak gecmistir Cinliler Orta Asya daki Tanri Daglari na bu yuzden T ien San derler En asagi 2500 yillik bir gecmisi olan oz Turkce Tanri kelimesi Mogolca ile birlikte kimi Asya dillerine de yerlesmistir Ayrica Eski Sumer dilinde Tanri kavraminin karsiligi olarak kullanilan Dingir Tingir sozcugunun de Tengri sozcugu ile baglantisi olmalidir Eski Turklerde Gok Tanri ya kurban olarak hayvan kesilirdi Kurban olarak koc ve aygir gecerliydi Turklerde insan kurban etme gibi vahsi uygulamalar bulunmadigi gibi egemen olduklari yerlerde de bu gelenekleri kaldirmaya calismislardir En makbul kurban olan at kemiklerine Eski Turk mezarlarinda sikca rastlanir Eski Turklerde dini torenler Ilkbaharda kagan ve ulke ileri gelenlerinin de katilimi ile ata magarasinda yapilirdi Bu magara Bozkurt Ergenekon Destani ndaki Bozkurt un son yarali Turk u kacirip saklamis oldugu magaradir Bu magara kesin olmayan tahminlere gore Turfan Kao cang Daglari nin Altaylarda kuzeyindedir Burada atalarin ruhuna kurbanlar kesilirdi Haziran ayinda ya da irmaklarinin kiyisinda Gok Tanri adina yapilirdi Bu torende tek yaratici olarak dusunulen Gok Tanri ya aygir kurban edilirdi Guzun Tailin de kutsal sayilan yir sub lar yer sular doga varliklari bir tur ermis evliya inanci icin yapilirdi En eski kanitlarTengri Gok tanrisi Bu cumlenin en eski kanitlari eski Cin Edebiyatinda Hsiung nu m o 1766 400 halkini anlatan yazilarda bulunmustur Cinlilerin ceng li seklinde verdikleri bu cumle hic suphesiz iki heceli Tengri cumlesinin Cincelestirilmesidir Daha gec yazilmis kaynaklarda Cinliler Tengri olarak teng ning li ya da teng yi li seklinde uc heceli bir cumle veriyorlar Ortaya i nin eklenmesi Cin cevirilerinde olagandir ve uc heceli cumle Turk dillerinde kanitlanmistir ama en eski kaynaklarda bulunmaz Bu konu hakkinda farkli dusunceler var Simdiye kadar karsilastirilmak amaciyla ortaya konulmus Sumerce Dingir Sumerlerin en yuksek Tanrisi ve Cince T ien Gok den daha cok memnun birakan Eski Turkce Teng don mek olmustur Turklerin Ulusal TanrisiTengri ulusal bir tanrinin butun ozelliklerine sahiptir Turkler Dunyanin Merkezinde oturur yani kendilerini koruyan Gok un altinda Eski Turk yazitlarinin icerikleri cok net bir sekilde Tengri nin Turklerin Tanrisi Turuk Tengrisi oldugunu diger halklarin tanrisi olmadigini belirtiyorlar Tengri bazen kagan unvanini tasiyor ve ozellikle kendi halkini koruyor Baska tanrisal varliklarla birlikte Turk Halkinin dagilmamasini tekrar bir olmasini emrediyor Kasgarli Mahmud un unlu eseri Divan i Lugati t Turk te Tengri uc anlamlidir bunlar Tanri Gok sema Musluman olmayanlarca Buyuk bir dag buyuk bir agac gibi goze ulu gorunen her sey Musluman olmayanlarca Tengri ye ibadetHicbir Kam rituele Gok Baba ya Toprak Ana ya ve atalara atfetmeden baslamaz Tengri nin varligi gunluk faaliyetlerde evrenin dengesiyle kisisel yasamin ilintili olusu acisinda hep anilir Yeni bir sise icki acildiginda usten bir kisim alinip bir kaba konulur sonra da disariya cikarilarak Gok Baba ya Toprak Ana ya ve atalara sunulur Tsatsah olarak bilinen bu rituel Mogolistan ve Sibirya dininde hala onemli bir yer isgal eder Ev hanimlari ayrica ayni sekilde sut ve cay sunarlar ger in etrafinda yururler ve siviyi uc kez dort yone serperler Tengri nin kaderi tayin etmekteki rolu gunluk konusmalarda Mogol Tengeriin bosig Gok un takdiri gibi sozlerle surekli anilir Kadinlarin mutfagi ve mutfak esyalarini temiz tutmalari tembih edilir cunku onlarin kirlenmesine meydan vermek Tengri ye hakaret addedilir Bayramlarda ve dag ruhlarina kurban verildiginde Tengri ye adaklar verilir ve dua edilir Ayrica kisiye ozel bir rituel olarak acil durumlarda Tengri ye yapilan ozel bir kurban vardir Yagmur yapma rituelleri dogrudan Tengri ye hitap etmektedir ve Tengri ile dag ruhlarina adanmis Obalarda gerceklesir Herkesin Tengri ye yardim icin basvurma hakki vardir ancak bir felaket veya guclu bir ruhun mudahalesiyle denge bozulmussa hastasinin Tengri ile baglantisini veya evrendeki dengeyi tekrar tesis etmek uzere saman ruhlarin gucunu kullanir Bazi Turk Dillerinde TengriYakut dilinde Tangara Kuman dilinde Tengre Karaim dilinde Tangri Cuvascada Tura Hakascada Tigir Tuvacada Deer Kirgizca ve Kazakcada Tengri Tatar dilinde Tengre Karacay Malkar dilinde Teyri Azerbaycan Turkcesinde Tari Tanri Turkiye Turkcesinde Tanri olarak kullanilmasi bile bu sozcuklerin ifade ettigi kavramin Turk halklari arasindaki ortak kullaniminin isaretidir Notlar Gokturk tarihinin meseleleri Osman Fikri Sertkaya sayfa 130 Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu 1995 Ankara 360 sayfa Adnan Binyazar Turk dilinde 25 unlu eser sayfa 8 Varlik Yayinlari 263 sayfa 1982 TDK Divanu Lugati t Turk Veri Tabani olu kirik baglanti Prof Dr Bahaeddin Ogel Turklerde Devlet Anlayisi sayfa 35 ISBN 978 605 155 389 4 Eski Turklerin Mitolojisi Die altturkische Mythologie Jean Paul Roux s 255 Eski Turklerin Mitolojisi Die altturkische Mythologie Jean Paul Roux Sayfa 256KaynakcaKathe Uray Kohalmi Jean Paul Roux Pertev N Boratav Edith Vertes Gotter und Mythen in Zentralasien und Nordeurasien ISBN 3 12 909870 4 Daraus Jean Paul Roux Die altturkische Mythologie Seite 173 278 Pertev N Boratav Die turkische Mythologie der Oghusen und Turken Anatoliens Aserbaidschans und Turkmenistans Seite 279 481 Rafael Bezertinov Tengrianizm Turklerin ve Mogollarin Dini Tengrianism Religion of Turks and Mongols Ayrica bakinizSamanizm Otuken Umay Ulgen Erlik Kam Kayra Han Turk mitolojisiDis baglantilarYeni Tengricilik Tengricilik Dr Bati ve Dogu Turk halk inanclarinda Dua Dr Yasar Kalafat20 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tengri on Mars14 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde