Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karyalılar, MÖ 2. binyılının sonlarından itibaren güneybatı Anadolu'da varlıkları bilinen ve Karya uygarlığını kurmuş kavim. Başkentleri başlangıçta Mylasa'da (Milas) iken, MÖ 4. yüzyılda Mausolus tarafından Halikarnas'a taşınmış, ancak Mylasa önemini korumuştur. Yaklaşık olarak Büyük Menderes Nehri ile Dalaman Çayı arasındaki bölgeye denk gelen yayılma alanlarında çok sayıda köy ve mezra türü yerleşimin bir araya gelerek oluşturduğu federasyonlar etrafında örgütlenmişlerdir.
Etnik özellikleri ve dini inançları
En önemli kült merkezlerinden biri olan ve Zeus adı ile anılmakta birlikte yerli özelliklere sahip tanrılarından biri olan Mylasa'daki "Karyalı Zeus"un tapınağına Karyalıların yanı sıra sadece kuzey komşuları Lidyalılar ve Misyalıların kabul edilmesi geleneğinin işaret ettiği, anılan halklarla akrabalık bağları bulunduğuna dayalı inançları MÖ 1. binyıl boyunca canlı kalmış, günümüz bulgularıyla da doğrulanır niteliktedir. Nitekim, Karyalılarla ilgili ilk tarihi kayıtlardan biri, Mylasalı Arselis adlı bir Karya beyinin MÖ 7. yüzyılın başlarında Kral Gigis'in Sard'daki Lidya tahtını ele geçirmesine yardım etmesi ile ilgilidir. Diğer öndegelen tanrıları arasında, Arselis'in Lidya'dan getirdiği çifte baltayı () taşıdığı tasvir edilen "Labrandalı Zeus" ve ana tapınağı yine Mylasa'da bulunan "Zeus Osogoa" (başlangıçta sadece "Osogoa") bulunmaktaydı.
Erken dönem tarihleri
Arselis ile ilgili anılan ilk kesin tarihi kaydın kısa bir süre öncesine kadar (MÖ 8. yüzyıl) sürdüğü varsayılan bir dönemde Karyalıların Ege Denizi'ne yayılmış bir deniz kavmi olduklarını düşündüren eski Yunan kaynaklarına dayalı bir anlatı geleneği de bulunmaktadır. Daha da öncesinde Homeros'ta ise Karyalılar Truva Savaşı'nda Truvalıların müttefikleri arasında sayılmaktadır ve bölgeleri Milet (Balat) ve 'yi (Dilek Yarımadası) de kapsayacak şekilde daha da kuzeye uzanır şekilde belirtilmektedir. Aynı dönemler Karya iç bölgeleri de yoğun ve özgün üretim tarzları ile arkeolojinin dikkatini çekmiştir.
İleri dönemlerdeki tarihi aşamaları
Batı Anadolu sahil şeridine yönelik üç eski Yunan kolonizasyon dalgasının sonuncusunu ve en geç tarihlisini oluşturan Dorların kıyılarda koloniler kurmalarıyla Karyalılar iç bölgelerde egemenliklerini sürdürmüşler ve bu dönemde Mylasa, Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), (Eskihisar), Idyma (Akyaka), Garga (), sonradan Afrodisias adını alacak mermercilik merkezi () gibi gerçek anlamda Karya kentleri, yine Mylasa, Labranda, , gibi Karya kült merkezleri ortaya çıkmıştır. MÖ 7. ve 6. yıllarda hanedanının Lidya kralları Anadolu'nun önemli bir kısmı gibi Karya Dor kentlerini de ele geçirdiler. MÖ 546'da Lidyalıların Perslere yenilmesinden itibaren ise, Karyalılar da Pers İmparatorluğu'nun yönetimi altına girdiler. Karyalıların bölgelerinde Perslere karşı kayda değer direniş örnekleri sergiledikleri ve Atina merkezli olarak kurulan Attik Delos Birliği'ne bir süre üye oldukları anlaşılmaktadır. Mylasalı hanedanı ve özellikle de Mausolus döneminde fiilen bağımsız politikalar izlemişler, ancak Helenizmin iç bölgelere de nüfuz etmesi ve eski Yunanca'nın resmi dil olarak yerleşmesi de bu dönemde başlamış, Karya dili muhtemelen Milattan kısa bir süre öncesinde veya sonrasında tarihe karışmıştır. Karya ülkesi Büyük İskender'in generalleri tarafından kurulan devletler ve sonrasında Roma İmparatorluğu içindeki çekişmelerden en çok zarar gören bölgelerden biri olmuş, MÖ 27'de Augustus'un Roma İmparatorluğu'nu kurmasıyla refaha kavuşmuştur. Karyalılar Anadolu'da içlerinde çoktanrıcı inançların en uzun ömürlü kaldığı halklardan biri olarak da dikkati çekmiştir. I. Konstantin saltanatında Doğu Roma İmparatorluğu'nun Hristiyanlık dinine geçmeye başlamasına kadar (4. yüzyıl) bu yeni din Karyalılar arasında fazla ilerleme kaydedemiştir. Bölge 13. yüzyıl ortalarından itibaren Menteşe Beyliği hakimiyetine geçmiştir.
Ayrıca bakınız
Dipnotlar
- ^ Molly Miller (1971). The Thalassocracies (İngilizce). State University of New York. Thucydides tarafından yazılan Peloponnesia Savaşı tarihinde, Delos adasının savaşı kazanan Atinalılar tarafından "arındırılması" (eski kalıntıların ortadan kaldırılması) esnasında adadaki mezarların yarısının Karya mezarları olduğunun görüldüğü belirtilmişse de, bu kayıt arkeolojik bulgularla henüz doğrulanabilmiş veya arkeologlarca genel anlamda kabul edilmiş değildir.
- ^ Yasemin Polat (2009). The Findings From A Late Geometric Period Grave Uncovered At Beçin (İngilizce). Anatolia Antiqua XVII, 133-150.
Kaynakça
- George E. Bean (1971). Turkey beyond the Maeander (İngilizce). Frederick A. Praeger, Londra.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karyalilar MO 2 binyilinin sonlarindan itibaren guneybati Anadolu da varliklari bilinen ve Karya uygarligini kurmus kavim Baskentleri baslangicta Mylasa da Milas iken MO 4 yuzyilda Mausolus tarafindan Halikarnas a tasinmis ancak Mylasa onemini korumustur Yaklasik olarak Buyuk Menderes Nehri ile Dalaman Cayi arasindaki bolgeye denk gelen yayilma alanlarinda cok sayida koy ve mezra turu yerlesimin bir araya gelerek olusturdugu federasyonlar etrafinda orgutlenmislerdir Milas Becin de bir Karya mezari uzerinde arastirma yapan arkeologlarEtnik ozellikleri ve dini inanclariEn onemli kult merkezlerinden biri olan ve Zeus adi ile anilmakta birlikte yerli ozelliklere sahip tanrilarindan biri olan Mylasa daki Karyali Zeus un tapinagina Karyalilarin yani sira sadece kuzey komsulari Lidyalilar ve Misyalilarin kabul edilmesi geleneginin isaret ettigi anilan halklarla akrabalik baglari bulunduguna dayali inanclari MO 1 binyil boyunca canli kalmis gunumuz bulgulariyla da dogrulanir niteliktedir Nitekim Karyalilarla ilgili ilk tarihi kayitlardan biri Mylasali Arselis adli bir Karya beyinin MO 7 yuzyilin baslarinda Kral Gigis in Sard daki Lidya tahtini ele gecirmesine yardim etmesi ile ilgilidir Diger ondegelen tanrilari arasinda Arselis in Lidya dan getirdigi cifte baltayi tasidigi tasvir edilen Labrandali Zeus ve ana tapinagi yine Mylasa da bulunan Zeus Osogoa baslangicta sadece Osogoa bulunmaktaydi Erken donem tarihleriArselis ile ilgili anilan ilk kesin tarihi kaydin kisa bir sure oncesine kadar MO 8 yuzyil surdugu varsayilan bir donemde Karyalilarin Ege Denizi ne yayilmis bir deniz kavmi olduklarini dusunduren eski Yunan kaynaklarina dayali bir anlati gelenegi de bulunmaktadir Daha da oncesinde Homeros ta ise Karyalilar Truva Savasi nda Truvalilarin muttefikleri arasinda sayilmaktadir ve bolgeleri Milet Balat ve yi Dilek Yarimadasi de kapsayacak sekilde daha da kuzeye uzanir sekilde belirtilmektedir Ayni donemler Karya ic bolgeleri de yogun ve ozgun uretim tarzlari ile arkeolojinin dikkatini cekmistir Ileri donemlerdeki tarihi asamalariBati Anadolu sahil seridine yonelik uc eski Yunan kolonizasyon dalgasinin sonuncusunu ve en gec tarihlisini olusturan Dorlarin kiyilarda koloniler kurmalariyla Karyalilar ic bolgelerde egemenliklerini surdurmusler ve bu donemde Mylasa Alabanda Cine Alinda Karpuzlu Eskihisar Idyma Akyaka Garga sonradan Afrodisias adini alacak mermercilik merkezi gibi gercek anlamda Karya kentleri yine Mylasa Labranda gibi Karya kult merkezleri ortaya cikmistir MO 7 ve 6 yillarda hanedaninin Lidya krallari Anadolu nun onemli bir kismi gibi Karya Dor kentlerini de ele gecirdiler MO 546 da Lidyalilarin Perslere yenilmesinden itibaren ise Karyalilar da Pers Imparatorlugu nun yonetimi altina girdiler Karyalilarin bolgelerinde Perslere karsi kayda deger direnis ornekleri sergiledikleri ve Atina merkezli olarak kurulan Attik Delos Birligi ne bir sure uye olduklari anlasilmaktadir Mylasali hanedani ve ozellikle de Mausolus doneminde fiilen bagimsiz politikalar izlemisler ancak Helenizmin ic bolgelere de nufuz etmesi ve eski Yunanca nin resmi dil olarak yerlesmesi de bu donemde baslamis Karya dili muhtemelen Milattan kisa bir sure oncesinde veya sonrasinda tarihe karismistir Karya ulkesi Buyuk Iskender in generalleri tarafindan kurulan devletler ve sonrasinda Roma Imparatorlugu icindeki cekismelerden en cok zarar goren bolgelerden biri olmus MO 27 de Augustus un Roma Imparatorlugu nu kurmasiyla refaha kavusmustur Karyalilar Anadolu da iclerinde coktanrici inanclarin en uzun omurlu kaldigi halklardan biri olarak da dikkati cekmistir I Konstantin saltanatinda Dogu Roma Imparatorlugu nun Hristiyanlik dinine gecmeye baslamasina kadar 4 yuzyil bu yeni din Karyalilar arasinda fazla ilerleme kaydedemistir Bolge 13 yuzyil ortalarindan itibaren Mentese Beyligi hakimiyetine gecmistir Ayrica bakinizKarkiya Karya Karca Misyalilar Likyalilar KilikyalilarDipnotlar Molly Miller 1971 The Thalassocracies Ingilizce State University of New York Thucydides tarafindan yazilan Peloponnesia Savasi tarihinde Delos adasinin savasi kazanan Atinalilar tarafindan arindirilmasi eski kalintilarin ortadan kaldirilmasi esnasinda adadaki mezarlarin yarisinin Karya mezarlari oldugunun goruldugu belirtilmisse de bu kayit arkeolojik bulgularla henuz dogrulanabilmis veya arkeologlarca genel anlamda kabul edilmis degildir Yasemin Polat 2009 The Findings From A Late Geometric Period Grave Uncovered At Becin Ingilizce Anatolia Antiqua XVII 133 150 KaynakcaGeorge E Bean 1971 Turkey beyond the Maeander ISBN 0 87471 038 3 Ingilizce Frederick A Praeger Londra