Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adaptif radyasyon veya adaptif yayılım (Latince: adaptare – uyumlandırmak; radiatus – yayılarak), evrimsel biyolojide hızlıca çoğalım gösteren bir tür veya içinde husule getirerek ekolojik ve fenotipik çeşitliliğe yol açan, aynı zamanda yeni türlerin meydana gelmesinde büyük rol oynayarak birçok farklı grupların evrimine hizmet eden olayı tanımlayan terim. Bu süreç, son bir atadan başlayarak türleşmeye ve canlı organizmaların farklı çevre şartlarında ve yaşam ortamlarında yararlanabilecekleri, farklı morfolojik ve fizyolojik özelliklerin fenotipik adaptasyonlarına yol açar. Bu anlamda adaptif yayılım, az çeşitlilik gösteren bir türün çevre şartlarına özel uyumlar geliştirerek daha yüksek oranlarda çeşitlenmesi ve yayılmasıdır. Bunun yanında adoptif yayılım, daha önce işgal edilmemiş ve yararlanılmayan farklı ekolojik nişlerin kullanılabilmesi de sağlar.
Adaptif radyasyon, kladogeneze dair tipik bir örnek olup bir arada var olan türlerin dallarının veya fidanlarının grafiksel bir gösterimi şeklinde düşünülebilir. Bu süreç "alogenez", "alomorfoz", "kladogenez" veya "idyoadaptasyon" olarak da adlandırılır.
Coğrafi yalıtım yoluyla adaptif yayılım
Adaptif radyasyon sonucu türleşme evrimin temel mekanizmalarından biri olarak kabul edilir. Adaptif radyasyonun itici güçleri, birçok evrimsel süreçlerde olduğu gibi popülasyon içindeki genetik varyasyonlar ve doğal seçilimdir (örneğin, tür içindeki bireyler arasında var olan rekabet yüzünden oluşan seçilim baskısı gibi). Adaptif yayılım oluşumlarına dair özellikle ilgi çekici olan örnekler, volkanik faaliyetler sonucu okyanus yüzeylerinde beliren yeni adalar ile karalarda volkanik etkinliğin görüldüğü bölgelerin yakınlarında, çökmeler sonucu da oluşabilen tatlı su göllerinin canlılar tarafından yeni yaşam alanları olarak kullanılmaya başlanması ve orada koloniler oluşturmasıdır. Bu yeni yaşam alanları başlangıçta sadece çok az sayıda tür veya türler tarafından keşfedilirler. Böylece bu yeni ve tenha bölgelere yerleşen türler, eski yaşadıkları geniş kapsamlı ve karışık evrimsel örüntülere sahip olan ve birçok çeşitli türleri barındıran yaşam alanlarında olduğundan daha az rekabet şartlarına sahip olurlar. Genelde uzun zamana yayılan evrimsel gelişmelere kıyasla bu ortamlarda çok kısa bir zaman içinde (birkaç 1000 veya 10.000 yıl içinde) birçok çeşitli türler oluşur. Çok kısa zaman içinde evrimsel gelişmelerin görülebileceği böyle bir durum ise sadece bu yeni yaşam alanlarının daha önce canlı türleri tarafından işgal edilmedikleri ve yerleşilmedikleri durumlarda görülür. Burada başka bir ilginç örnek ise, daha önce üzerinde çeşitli canlı türlerin yaşadığı ve coğrafi veya ekolojik olarak birbirleriyle ilişkili olan adaların parçalanarak ayrılmalarından sonra, zaman içinde diğerlerinden yalıtılan ve izole kalmaya başlayan bir ada üstündeki canlı popülasyonların da morfolojik olarak birbirlerinden farklılaşmaya ve türleşmeye başlamasıdır. Yalnız bu durumda hızlandırılmış bir şekilde yeni tür oluşumlarının kendisini göstermeleri beklenmemelidir. Hızlı şekilde gelişen bir türleşme olayında, bir türün rekabet ettiği diğer türler olmadan büyük miktarda kaynaklara (özellikle besin kaynaklarına) sahip olabilmesi çok önemli gibi görünüyor. Adaptif yayılımı kolaylaştıran ve destekleyen etkenler bu anlamda henüz işgal edilmeyen boş ekolojik nişler olmaktadır.
Yeni adaların yerleşilmesinde gözlemlenen hızlandırılmış türleşme mekanizmaları, Evrim Kuramının sınanması sağladığı için bilimsel olarak çok dikkate alınır.
Yeni yaşam alanlarına yerleşen bir tür başlangıçta genel olarak az çeşitlenmiş olacaktır. Bunun bir nedeni, bir yandan genel olarak az çeşitli olması, diğer yandan spesiyal bir tür kendine özgü habitatlara veya özel yaşam birlikteliklerine ihtiyaç duyduğundan bu çevre şartları henüz oluşmamış da olabilir. Bu nedenle, yeni yaşam alanlarına yerleşen bir tür buradaki kaynakları tam anlamıyla etkili bir şekilde kullanamayacaktır. Bu durum, henüz olası diğer rekabetçiler olmadığı için başlangıçta pek de önem taşımaz. Ancak zaman içinde, kendi türü içinde rekabet edeceği bireylerin (türiçi rekabet) olması dolayısıyla, mevcut kaynakları iyi değerlendirebileceği bir şekilde değişmeye başlar. Canlı türün özellikleri değişmeye başladığından ve ayrıldığı ebeveyn popülasyonla gen alış verişinde bulunamadığından, zaman içinde kademeli olarak değişerek yeni ve ayrı bir tür oluşturur. Bu şekilde adaya özgü özellikler açıklanabilir. Yalnız burada şu soru da ortaya çıkıyor: Neden sadece tek bir tür oluşmuyor da çok sayıda türler oluşuyor? Bu soruyu kesin olarak yanıtlayacak veya tam olarak tatmin edecek bilimsel bir cevap henüz bulunmamakla birlikte çeşitli araştırmacı buna dair çeşitli modeller öne sürmüşlerdir. Büyük olasılıkla farklı durumlar için farklı modeller geçerli olacaktır.
Bu sorunun çözümlenmesinde iki alt proplemin işlenmesi gerekmektedir:
- Vücut yapısının ve morfolojinin değişmesi
- Bir türün iki ayrı türe bölünmesi
Türler birbirlerinden ayrılmadan da güçlü morfolojik farklılıklar gösterebileceği gibi birbirlerinden ayrılan türler de buna rağmen yaşam tarzları yönünden birbirlerine çok benzeyebilirler. Hatta bazı durumlarda bu türler birbirlerinden ayırt edemeyecek şekilde öyle benzeşirler ki, bu durumu tanımlayan "ikiz türler" veya "gizli türler" gibi tanımlamalardan bahsetmek mümkündür.
Örnekler
Araştırılmış olan gerçek vakalara dair sunulan farklı hipotezler farklı başarı oranları elde etmiştir. Öncelikle ekolojik türleşmenin gerçek önemi bilim alanında henüz tartışmalıdır. DNA dizilenmesindeki gelişmeler (PZT) sayesinde kısa bir süre önce adaptif yayılım özellikleri gösteren türlerin soy ağaçlarını oluşturmak günümüzde daha da kolay hale geldi. Bu sayede hipotezleri test etmek ve sınamak da daha kolaylaşmıştır. Tam da bazı adaptif yayılım olaylarında gözlemlenen yüksek türleşme hızı, bu türleşme hızına uygun şekilde çabuk tepki gösteren DNA işaretleyicisinin bulunmasını zorlaştığı için başka bir problem teşkil etmektedir. Detaydaki bu tür problemlere rağmen adaptif radyasyondaki süreçler ilke olarak iyi açıklanabilmektedir.
Adaptif yayılma dair bilinen örnekler:
- Galapagos adalarındaki Darwin isponozları
- Havai'deki (Drepanidinae)
- bölgesindeki Çiklitgiller balıkları
- 'ndaki Tenrekgiller ve Makimsiler
- Himalayalar'daki dev yengeç örümceği olarak da bilinen (Sparassidae)
- Jamaika'da bir keler türü olan
- Conidae, cinsinden koni şeklinde kabuklara sahip bir sümüklüböcek türü
- Havai adalarındaki meyve sinekleri Drosophilidae
- Avustralya'daki keseliler
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Schluter, Dolph (2000). "The Ecology of Adaptive Radiation". Oxford University Press. ss. 10-11. ISBN . 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2011.
- ^ Lewin, Roger (2005). "Human evolution : an illustrated introduction" (5. bas.). s. 21. ISBN . 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2011.
- ^ Brigitte Meinhard: Abiturprüfung Bayern Biologie GK. Stark Verlagsgesellschaft mbG & Co. KG, 2009, , S. 2004-4
- ^ In Bakterienkulturen können morphologisch unterscheidbare Stämme binnen drei Tagen entstehen: Paul B. Rainey & Michael Travisano (1998): Adaptive radiation in a heterogeneous environment. Nature 394: 69-72
- ^ D. J. Futuyama: Evolution Elsevier Verlag, München, 2007, S. 356.
- ^ Ernst Mayr: Das ist Evolution. München 2005, S. 208
Konuyla ilgili yayınlar
- Ulrich Kutschera: Evolutionsbiologie, 3. Auflage, Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart (2008),
- Dolph Schluter: The Ecology of Adaptive Radiation. Oxford: Oxford University Press. (2000)
- Wilson, E. et al. Life on Earth, by Wilson, E.; Eisner, T.; Briggs, W.; Dickerson, R.; Metzenberg, R.; O'brien,R.; Susman, M.; Boggs, W.; (Sinauer Associates, Inc., Publishers, Stamford, Connecticut), c 1974. Chapters: The Multiplication of Species; Biogeography, pp 824–877. 40 Graphs, w species pictures, also Tables, Photos, etc. Includes Galápagos Adaları, Hawaii, and Australia subcontinent, (plus St. Helena Island, etc.).
- . The Origin of Humankind—on adaptive radiation in biology and human evolution, pp. 28–32, 1994, Orion Publishing.
- Grant, P.R. 1999. The ecology and evolution of Darwin's Finches. Princeton University Press, Princeton, NJ.
- Mayer, Ernst. 2001. What evolution is. Basic Books, New York, NY.
- Kemp, A.C. 1978. A review of the hornbills: biology and radiation. The Living Bird 17: 105–136.
- Gavrilets, S. and A. Vose. 2005. Dynamic patterns of adaptive radiation Proc. Natl. Acad. Sci. USA 102: 18040-18045.
- Gavrilets, S. and A. Vose. 2009. Dynamic patterns of adaptive radiation: evolution of mating preferences. In Butlin, RK, J Bridle, and D Schluter (eds) Speciation and Patterns of Diversity, Cambridge University Press, pp. 102–126.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Adaptif radyasyon veya adaptif yayilim Latince adaptare uyumlandirmak radiatus yayilarak evrimsel biyolojide hizlica cogalim gosteren bir tur veya icinde husule getirerek ekolojik ve fenotipik cesitlilige yol acan ayni zamanda yeni turlerin meydana gelmesinde buyuk rol oynayarak bircok farkli gruplarin evrimine hizmet eden olayi tanimlayan terim Bu surec son bir atadan baslayarak turlesmeye ve canli organizmalarin farkli cevre sartlarinda ve yasam ortamlarinda yararlanabilecekleri farkli morfolojik ve fizyolojik ozelliklerin fenotipik adaptasyonlarina yol acar Bu anlamda adaptif yayilim az cesitlilik gosteren bir turun cevre sartlarina ozel uyumlar gelistirerek daha yuksek oranlarda cesitlenmesi ve yayilmasidir Bunun yaninda adoptif yayilim daha once isgal edilmemis ve yararlanilmayan farkli ekolojik nislerin kullanilabilmesi de saglar Galapagos adalarinda yasayan dort farkli Darwin isponozu turu farkli besin kaynaklarindan yararlandiklari icin adaptif radyasyonla bu besinlere uyum saglayan gaga sekilleri gelistirmislerdir Adaptif radyasyon kladogeneze dair tipik bir ornek olup bir arada var olan turlerin dallarinin veya fidanlarinin grafiksel bir gosterimi seklinde dusunulebilir Bu surec alogenez alomorfoz kladogenez veya idyoadaptasyon olarak da adlandirilir Cografi yalitim yoluyla adaptif yayilimDogu Afrika da Malavi Golu nde ciklitgiller baliklarinin su alti fotograflari Bu gollerde turler zenginligi gosteren ciklitgiller faunasi tek bir kurucu populasyonuna dayanir Adaptif radyasyon sonucu turlesme evrimin temel mekanizmalarindan biri olarak kabul edilir Adaptif radyasyonun itici gucleri bircok evrimsel sureclerde oldugu gibi populasyon icindeki genetik varyasyonlar ve dogal secilimdir ornegin tur icindeki bireyler arasinda var olan rekabet yuzunden olusan secilim baskisi gibi Adaptif yayilim olusumlarina dair ozellikle ilgi cekici olan ornekler volkanik faaliyetler sonucu okyanus yuzeylerinde beliren yeni adalar ile karalarda volkanik etkinligin goruldugu bolgelerin yakinlarinda cokmeler sonucu da olusabilen tatli su gollerinin canlilar tarafindan yeni yasam alanlari olarak kullanilmaya baslanmasi ve orada koloniler olusturmasidir Bu yeni yasam alanlari baslangicta sadece cok az sayida tur veya turler tarafindan kesfedilirler Boylece bu yeni ve tenha bolgelere yerlesen turler eski yasadiklari genis kapsamli ve karisik evrimsel oruntulere sahip olan ve bircok cesitli turleri barindiran yasam alanlarinda oldugundan daha az rekabet sartlarina sahip olurlar Genelde uzun zamana yayilan evrimsel gelismelere kiyasla bu ortamlarda cok kisa bir zaman icinde birkac 1000 veya 10 000 yil icinde bircok cesitli turler olusur Cok kisa zaman icinde evrimsel gelismelerin gorulebilecegi boyle bir durum ise sadece bu yeni yasam alanlarinin daha once canli turleri tarafindan isgal edilmedikleri ve yerlesilmedikleri durumlarda gorulur Burada baska bir ilginc ornek ise daha once uzerinde cesitli canli turlerin yasadigi ve cografi veya ekolojik olarak birbirleriyle iliskili olan adalarin parcalanarak ayrilmalarindan sonra zaman icinde digerlerinden yalitilan ve izole kalmaya baslayan bir ada ustundeki canli populasyonlarin da morfolojik olarak birbirlerinden farklilasmaya ve turlesmeye baslamasidir Yalniz bu durumda hizlandirilmis bir sekilde yeni tur olusumlarinin kendisini gostermeleri beklenmemelidir Hizli sekilde gelisen bir turlesme olayinda bir turun rekabet ettigi diger turler olmadan buyuk miktarda kaynaklara ozellikle besin kaynaklarina sahip olabilmesi cok onemli gibi gorunuyor Adaptif yayilimi kolaylastiran ve destekleyen etkenler bu anlamda henuz isgal edilmeyen bos ekolojik nisler olmaktadir Yeni adalarin yerlesilmesinde gozlemlenen hizlandirilmis turlesme mekanizmalari Evrim Kuraminin sinanmasi sagladigi icin bilimsel olarak cok dikkate alinir Yeni yasam alanlarina yerlesen bir tur baslangicta genel olarak az cesitlenmis olacaktir Bunun bir nedeni bir yandan genel olarak az cesitli olmasi diger yandan spesiyal bir tur kendine ozgu habitatlara veya ozel yasam birlikteliklerine ihtiyac duydugundan bu cevre sartlari henuz olusmamis da olabilir Bu nedenle yeni yasam alanlarina yerlesen bir tur buradaki kaynaklari tam anlamiyla etkili bir sekilde kullanamayacaktir Bu durum henuz olasi diger rekabetciler olmadigi icin baslangicta pek de onem tasimaz Ancak zaman icinde kendi turu icinde rekabet edecegi bireylerin turici rekabet olmasi dolayisiyla mevcut kaynaklari iyi degerlendirebilecegi bir sekilde degismeye baslar Canli turun ozellikleri degismeye basladigindan ve ayrildigi ebeveyn populasyonla gen alis verisinde bulunamadigindan zaman icinde kademeli olarak degiserek yeni ve ayri bir tur olusturur Bu sekilde adaya ozgu ozellikler aciklanabilir Yalniz burada su soru da ortaya cikiyor Neden sadece tek bir tur olusmuyor da cok sayida turler olusuyor Bu soruyu kesin olarak yanitlayacak veya tam olarak tatmin edecek bilimsel bir cevap henuz bulunmamakla birlikte cesitli arastirmaci buna dair cesitli modeller one surmuslerdir Buyuk olasilikla farkli durumlar icin farkli modeller gecerli olacaktir Bu sorunun cozumlenmesinde iki alt proplemin islenmesi gerekmektedir Vucut yapisinin ve morfolojinin degismesi Bir turun iki ayri ture bolunmesi Turler birbirlerinden ayrilmadan da guclu morfolojik farkliliklar gosterebilecegi gibi birbirlerinden ayrilan turler de buna ragmen yasam tarzlari yonunden birbirlerine cok benzeyebilirler Hatta bazi durumlarda bu turler birbirlerinden ayirt edemeyecek sekilde oyle benzesirler ki bu durumu tanimlayan ikiz turler veya gizli turler gibi tanimlamalardan bahsetmek mumkundur OrneklerArastirilmis olan gercek vakalara dair sunulan farkli hipotezler farkli basari oranlari elde etmistir Oncelikle ekolojik turlesmenin gercek onemi bilim alaninda henuz tartismalidir DNA dizilenmesindeki gelismeler PZT sayesinde kisa bir sure once adaptif yayilim ozellikleri gosteren turlerin soy agaclarini olusturmak gunumuzde daha da kolay hale geldi Bu sayede hipotezleri test etmek ve sinamak da daha kolaylasmistir Tam da bazi adaptif yayilim olaylarinda gozlemlenen yuksek turlesme hizi bu turlesme hizina uygun sekilde cabuk tepki gosteren DNA isaretleyicisinin bulunmasini zorlastigi icin baska bir problem teskil etmektedir Detaydaki bu tur problemlere ragmen adaptif radyasyondaki surecler ilke olarak iyi aciklanabilmektedir Adaptif yayilma dair bilinen ornekler Galapagos adalarindaki Darwin isponozlari Havai deki Drepanidinae bolgesindeki Ciklitgiller baliklari ndaki Tenrekgiller ve Makimsiler Himalayalar daki dev yengec orumcegi olarak da bilinen Sparassidae Jamaika da bir keler turu olan Conidae cinsinden koni seklinde kabuklara sahip bir sumuklubocek turu Havai adalarindaki meyve sinekleri Drosophilidae Avustralya daki keselilerAyrica bakinizKambriyen PatlamasiKaynakca a b Schluter Dolph 2000 The Ecology of Adaptive Radiation Oxford University Press ss 10 11 ISBN 0 19 850523 X 25 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2011 Lewin Roger 2005 Human evolution an illustrated introduction 5 bas s 21 ISBN 1 4051 0378 7 28 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2011 Brigitte Meinhard Abiturprufung Bayern Biologie GK Stark Verlagsgesellschaft mbG amp Co KG 2009 ISBN 9783894490966 S 2004 4 In Bakterienkulturen konnen morphologisch unterscheidbare Stamme binnen drei Tagen entstehen Paul B Rainey amp Michael Travisano 1998 Adaptive radiation in a heterogeneous environment Nature 394 69 72 D J Futuyama Evolution Elsevier Verlag Munchen 2007 S 356 Ernst Mayr Das ist Evolution Munchen 2005 S 208Konuyla ilgili yayinlarUlrich Kutschera Evolutionsbiologie 3 Auflage Verlag Eugen Ulmer Stuttgart 2008 ISBN 3 8252 8318 6 Dolph Schluter The Ecology of Adaptive Radiation Oxford Oxford University Press 2000 Wilson E et al Life on Earth by Wilson E Eisner T Briggs W Dickerson R Metzenberg R O brien R Susman M Boggs W Sinauer Associates Inc Publishers Stamford Connecticut c 1974 Chapters The Multiplication of Species Biogeography pp 824 877 40 Graphs w species pictures also Tables Photos etc Includes Galapagos Adalari Hawaii and Australia subcontinent plus St Helena Island etc The Origin of Humankind on adaptive radiation in biology and human evolution pp 28 32 1994 Orion Publishing Grant P R 1999 The ecology and evolution of Darwin s Finches Princeton University Press Princeton NJ Mayer Ernst 2001 What evolution is Basic Books New York NY Kemp A C 1978 A review of the hornbills biology and radiation The Living Bird 17 105 136 Gavrilets S and A Vose 2005 Dynamic patterns of adaptive radiation Proc Natl Acad Sci USA 102 18040 18045 Gavrilets S and A Vose 2009 Dynamic patterns of adaptive radiation evolution of mating preferences In Butlin RK J Bridle and D Schluter eds Speciation and Patterns of Diversity Cambridge University Press pp 102 126