Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kurucu etkisi veya kurucu ilkesi, popülasyon genetiğinde büyük bir popülasyondan koparak daha az sayıdaki küçük ve yeni bir popülasyonun oluşması ve böylece genetik çeşitliliğin ve genetik varyasyonların kaybedilmesidir. Kurucu etkisi, ilk kez 1952 yılında, tam olarak ana hatlarıyla Ernst Mayr tarafından tanımlanmış olup bunun için daha önce Sewall Wright gibi araştırmacıların mevcut olan teorik çalışmalarını kullanmıştır.Genetik varyasyonun kaybedilmesinin bir sonucu olarak, yeni oluşan popülasyon, hem genetik hem de fenotipik olarak belirgin bir biçimde türediği ebeveyn popülasyondan farklı olabilir. Olağanüstü durumlarda, kurucu etkisinin türleşmeye ve ardından yeni türlerin sonraki evrimine yol açabileceği düşünülmektedir.
Şemada da gösterildiği gibi, orijinal popülasyon neredeyse eşit sayıda kırmızı ve mavi bireylerden oluşmaktadır. Özgün popülasyondan rastgele alınan numunelerle oluşturulan üç küçük kurucu popülasyon, bu popülasyonların bazılarında mavi rengin, diğerlerinde ise kırmızı rengin ağır basabileceğini (kurucusu etkisi) göstermektedir. Tam anlamıyla yeni bir popülasyon olmasa bile bu şekildeki bir popülasyon darboğazı, aynı zamanda kurucu etkisinin oluşmasına yol açabilir.
Burada özellikle ”genetik sürüklenme” olarak da tanımlanan rastlantısal seçilimler, evrimsel sürecin temel mekanizmalarından biri olarak önem kazanmaktadır. Olası bir felakette veya türün yaşadığı ekolojik sistem içinde baş gösteren ciddi çevre değişikliklerinde, kısaca olumsuz herhangi bir felakette, tür içinde var olan genotiplerden hangisinin hayatta kalacağı ve bu türün gen havuzunda bulunan özelliklerden hangisinin geride kalabileceği bu rastlantısallıklara bağlıdır. Aynı şekilde yeni bir yaşam alanına göç etmek zorunda kalan canlı türlerin beraberinde de ne tür bir gen havuzu getirdikleri bu rastlantısal olaylarla yakından ilişkilidir. Genetik sürüklenmenin etkisi en çok, bir canlı türünün kaderi sadece birkaç bireye bağlı olduğunda ortaya çıkar. Örneğin, fırtına sonrası deniz akımının etkisine maruz kalan bir veya birden çok canlının bir ağaç kütüğü yardımıyla eski yaşam alanından kopup başka bir ekolojik sisteme, mesela okyanustaki herhangi bir adaya sürüklenmesine ”coğrafi yalıtım” veya “coğrafi izolasyon” denilir. Eski türün bu bireylerine ise ”kurucu birey” veya ”kurucu popülasyon”, bu prensibe de “kurucu prensibi” denilmektedir.
Bu birkaç kurucu bireydeki alellerin görülme sıklığı, genellikle geride bıraktıkları popülasyonun alellerinde olduğundan ve diğer bireylerinin çoğundan farklıdır. Bu farklılıklar, yeni ortamda türeyen popülasyon üzerinde uzun süreli evrimsel etkiler yaratırlar. Havai Adaları gibi takım adalarda görülen tür çeşitliliğinin, birbirine temas eden ana karalardan fazla olmasının nedeni, bu kurucu prensibi ile ilişkilidir. Bu izole topluluklar genetik sürüklenme sonucu yeni yaşam alanlarında daha farklı seçici baskılara maruz kaldıkları genotipik farklılaşmaya uğrar ve bu topluluklar bir araya gelince o kadar evrimleşmiş olurlar ki artık birbirleriyle çiftleşemezler ve gen alış verişi yapamaz duruma gelirler.
Bu anlamda kurucu etkisi, genetik sürüklenmenin özel bir formudur. Kurucu etkisine ek olarak, yeni oluşan popülasyon genellikle küçük bir popülasyondan ibaret olduğundan genetik sürüklenmelerin etkisine karşı da çok hassas olup soy içinde gen kalitesini azaltabilen yakın akrabalı çiftleşmeler artış gösterir ve bu şekilde gen havuzunda nispeten düşük bir genetik varyasyon seviyesine yol açar. Bu durum, İzlanda, Faroe Adaları, Paskalya Adası ve Pitcairn Adasındaki yerli nüfusun sahip olduğu kısıtlı gen havuzunda görülebilir. Başka bir örnek, ABD'nin Massachusetts eyaletine bağlı Atlantik Okyanusu'nda yer alan Martha's Vineyard adası sakinlerinde görülen çok yüksek sağırlık oranı ile bu durumun yol açtığı ortaya çıkmasıdır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Provine WB (Temmuz 2004). . Genetics. 167 (3). ss. 1041-6. (PMC) 1470966 $2. (PMID) 15280221. 1 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2011.
- ^ Templeton AR (Nisan 1980). "The Theory of Speciation VIA the Founder Principle". Genetics. 94 (4). ss. 1011-38. (PMC) 1214177 $2. (PMID) 6777243.
- ^ “Biologie – Kompaktwissen Oberstufe” - Walter Kleesattel, Cornelsen Verlag, Berlin 2007
- ^ “Evolution und Biologische Vielfalt” - Prof. Dr. Wilfried Probst, Bibliografisches İnstitut & F.A. Brockhaus, Mannheim 2008
- ^ Hartwell, Hood, Goldberg, Reynolds, Silver, Veres, 2004, Genetics - from genes to genomes, page 688, McGraw Hill Higher Education
- ^ Raven, Evert, Eichhorn, 1999, Biology of plants, page 241, W H Freeman and Company
- ^ Everyone Here Spoke Sign Language: Hereditary Deafness on Martha's Vineyard. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1985. ISBN . Erişim tarihi: 21 Ekim 2010.
Konuyla ilgili yayınlar
- J. W. James: Kurucu Etkisi Ve Yapay Seçilime Yanıtı. Dergi: Genetical research Cilt 16, No: 3, Aralık 1970, S. 241–250, ISSN 0016-6723.PMID 5512250. (İngilizce)
Dış bağlantılar
- Darboğaz ve kurucu etkileri5 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Evrimi Anlamak (Türkçe)
- , Genbilim (Biyokimya Profesörü Laurence A. Moran'ın Talk Origins sitesindeki Random Genetic Drift başlıklı yazısının çevirisi) (Türkçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kurucu etkisi veya kurucu ilkesi populasyon genetiginde buyuk bir populasyondan koparak daha az sayidaki kucuk ve yeni bir populasyonun olusmasi ve boylece genetik cesitliligin ve genetik varyasyonlarin kaybedilmesidir Kurucu etkisi ilk kez 1952 yilinda tam olarak ana hatlariyla Ernst Mayr tarafindan tanimlanmis olup bunun icin daha once Sewall Wright gibi arastirmacilarin mevcut olan teorik calismalarini kullanmistir Genetik varyasyonun kaybedilmesinin bir sonucu olarak yeni olusan populasyon hem genetik hem de fenotipik olarak belirgin bir bicimde turedigi ebeveyn populasyondan farkli olabilir Olaganustu durumlarda kurucu etkisinin turlesmeye ve ardindan yeni turlerin sonraki evrimine yol acabilecegi dusunulmektedir Kurucu etkisinin basit gosterimi Solda yer alan orijinal populasyonun sagda yer alan uc olasi kurucu populasyonlari Semada da gosterildigi gibi orijinal populasyon neredeyse esit sayida kirmizi ve mavi bireylerden olusmaktadir Ozgun populasyondan rastgele alinan numunelerle olusturulan uc kucuk kurucu populasyon bu populasyonlarin bazilarinda mavi rengin digerlerinde ise kirmizi rengin agir basabilecegini kurucusu etkisi gostermektedir Tam anlamiyla yeni bir populasyon olmasa bile bu sekildeki bir populasyon darbogazi ayni zamanda kurucu etkisinin olusmasina yol acabilir Burada ozellikle genetik suruklenme olarak da tanimlanan rastlantisal secilimler evrimsel surecin temel mekanizmalarindan biri olarak onem kazanmaktadir Olasi bir felakette veya turun yasadigi ekolojik sistem icinde bas gosteren ciddi cevre degisikliklerinde kisaca olumsuz herhangi bir felakette tur icinde var olan genotiplerden hangisinin hayatta kalacagi ve bu turun gen havuzunda bulunan ozelliklerden hangisinin geride kalabilecegi bu rastlantisalliklara baglidir Ayni sekilde yeni bir yasam alanina goc etmek zorunda kalan canli turlerin beraberinde de ne tur bir gen havuzu getirdikleri bu rastlantisal olaylarla yakindan iliskilidir Genetik suruklenmenin etkisi en cok bir canli turunun kaderi sadece birkac bireye bagli oldugunda ortaya cikar Ornegin firtina sonrasi deniz akiminin etkisine maruz kalan bir veya birden cok canlinin bir agac kutugu yardimiyla eski yasam alanindan kopup baska bir ekolojik sisteme mesela okyanustaki herhangi bir adaya suruklenmesine cografi yalitim veya cografi izolasyon denilir Eski turun bu bireylerine ise kurucu birey veya kurucu populasyon bu prensibe de kurucu prensibi denilmektedir Bu birkac kurucu bireydeki alellerin gorulme sikligi genellikle geride biraktiklari populasyonun alellerinde oldugundan ve diger bireylerinin cogundan farklidir Bu farkliliklar yeni ortamda tureyen populasyon uzerinde uzun sureli evrimsel etkiler yaratirlar Havai Adalari gibi takim adalarda gorulen tur cesitliliginin birbirine temas eden ana karalardan fazla olmasinin nedeni bu kurucu prensibi ile iliskilidir Bu izole topluluklar genetik suruklenme sonucu yeni yasam alanlarinda daha farkli secici baskilara maruz kaldiklari genotipik farklilasmaya ugrar ve bu topluluklar bir araya gelince o kadar evrimlesmis olurlar ki artik birbirleriyle ciftlesemezler ve gen alis verisi yapamaz duruma gelirler Bu anlamda kurucu etkisi genetik suruklenmenin ozel bir formudur Kurucu etkisine ek olarak yeni olusan populasyon genellikle kucuk bir populasyondan ibaret oldugundan genetik suruklenmelerin etkisine karsi da cok hassas olup soy icinde gen kalitesini azaltabilen yakin akrabali ciftlesmeler artis gosterir ve bu sekilde gen havuzunda nispeten dusuk bir genetik varyasyon seviyesine yol acar Bu durum Izlanda Faroe Adalari Paskalya Adasi ve Pitcairn Adasindaki yerli nufusun sahip oldugu kisitli gen havuzunda gorulebilir Baska bir ornek ABD nin Massachusetts eyaletine bagli Atlantik Okyanusu nda yer alan Martha s Vineyard adasi sakinlerinde gorulen cok yuksek sagirlik orani ile bu durumun yol actigi ortaya cikmasidir Ayrica bakinizGenetik suruklenme Gen akisi Populasyon darbogazi Adaptif radyasyonKaynakca Provine WB Temmuz 2004 Genetics 167 3 ss 1041 6 PMC 1470966 2 PMID 15280221 1 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Kasim 2011 Templeton AR Nisan 1980 The Theory of Speciation VIA the Founder Principle Genetics 94 4 ss 1011 38 PMC 1214177 2 PMID 6777243 Biologie Kompaktwissen Oberstufe Walter Kleesattel Cornelsen Verlag Berlin 2007 Evolution und Biologische Vielfalt Prof Dr Wilfried Probst Bibliografisches Institut amp F A Brockhaus Mannheim 2008 Hartwell Hood Goldberg Reynolds Silver Veres 2004 Genetics from genes to genomes page 688 McGraw Hill Higher Education Raven Evert Eichhorn 1999 Biology of plants page 241 W H Freeman and Company Everyone Here Spoke Sign Language Hereditary Deafness on Martha s Vineyard Cambridge MA Harvard University Press 1985 ISBN 0 674 27041 X Erisim tarihi 21 Ekim 2010 Konuyla ilgili yayinlarJ W James Kurucu Etkisi Ve Yapay Secilime Yaniti Dergi Genetical research Cilt 16 No 3 Aralik 1970 S 241 250 ISSN 0016 6723 PMID 5512250 Ingilizce Dis baglantilarDarbogaz ve kurucu etkileri5 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Evrimi Anlamak Turkce Genbilim Biyokimya Profesoru Laurence A Moran in Talk Origins sitesindeki Random Genetic Drift baslikli yazisinin cevirisi Turkce