Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Harput, asırlardır büyük çoğunluğunu Ermeniler'in oluşturduğu azınlıklara yurt olmuştur. Bölgeye muhtemelen M.Ö. 6. Yüzyıl civarlarında yerleşen Ermeniler bölgenin Arap ve Türk müslümanlarca alınmasından sonra onların bir tebaası olarak yaşadılar. Kendilerine ait din ve kültürleriyle Elazığ'da derin izler bıraktılar. 1915 yılında Tehcir Kanununun çıkmasıyla Suriye’nin kuzeyine ve ABD'ye zorunlu göçe tabi tutulan Harput'lu Ermeniler, günümüz Modern Türkiye'sinde hiçbir etnik baskı görmeden hayatlarını sürdürmektedirler.
Խարբերդահայեր | |
|---|---|
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Türkiye (Elazığ, Diyarbakır, Malatya, Erzincan, Bingöl, Tunceli), Suriye, Irak, Ermenistan, Amerika Birleşik Devletleri | |
| Diller | |
| Din | |
İslam öncesi tarihi
Ermeniler'in Anadolu'nun doğusuna yerleşmesi ve ilk devletlerini kurması M.Ö. 6. ve 5. yüzyıl civarlarında olmuştur. M.Ö. 6. yüzyılda kuzeydoğu Anadolu'da Medler'e tabi olarak küçük bir beylik kuran Ermeniler, Medler'in kültür ve dinlerini de benimsemişlerdir. II. Kiros'un bu bölgede hakimiyet kurmasıyla Persler'e tabi olarak Doğu Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde dağınık yaşamışlardır. M.Ö. 500'li yılların son çeyreğinde de burada Büyük ve Küçük Ermenistan adlarıyla iki krallık kurmuşlardır. Harput, Küçük Ermenistan sınırları içindeydi. Harput Ermenilerinin de bu dönemden beri burada yaşadığı anlaşılıyor.
Nüfus
Harput'un Osmanlı idaresine geçtikten sonraki 1518 yılına ait tahrirden önceki nüfus yapısına dair bilgi yoktur. Bu ilk tahrirde 2.287, 1523'te 3.630, 1566'de ise 6.190 gayrimüslim kaydedilmiştir. 1518 tahririnde gayrimüslüm mahalleleri Norsis, Sinabud, Gürcü Bey ve Şehroz olmak üzere dörtttür. 1691 tahririnde Müslüman nüfus gibi gayrimüslim nüfus da azalmış 1.812'ye düşmüştür. Buna bağlı olarak mahalleler de Şehroz, Gürcü Bey ve Sinabud olmak üzee üçe düşmüştür. 19. yüzyıın ilk yarısında nüfus yine artış göstermiş bu dönemde Çelebi ve Asuri mahalleleri de kaydedilmiştir. 1906 yılında Osmanlının en son yaptığı nüfus sayımına göre Harput'un merkez nüfusu 15.000, bunun 9000 kişilik kısmı müslüman çoğunlukla Türk, 6000 kişi gayrimüslim çoğunlukla Ermenilerden oluşmaktaydı. Merkezinden başka köylerde de önemli miktarda gayrimüslim nüfus yaşamaktaydı ki bu gayrimüslim nüfusun ağırlıklı kısmını Ermeniler oluşturmaktaydı. Bazı köylerin ilk yerleşen halkının Ermeni olmasından ötürü bu köyler Ermeni isimleri almışlardır. Günümüzde de Elazığ'da bu köyler eski Ermeni isimleriyle adlandırılır.
Harput ve çevresindeki Ermeni nüfusu
Ermeni nüfusu, Ermeni Kırımı ile doğrudan bağlantılı olduğundan üzerinde pek çok tartışma yaşanan bir konudur. Kaynaklarda birbirinden farklı sayılar mevcuttur. Osmanlı kaynaklarında hakkında bilgi bulunan yerleşimler şunlardır:
Günümüzde Elazığ’a bağlı
- Akçakiraz (Perçenç): Günümüzde Bingöl ile Diyarbakır yollarının kavşağında bir mahalle olan Perçenç Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı bir köydü.
- Aksaray (Yeğeki): Günümüzde Elazığ şehir merkezinde mahalle olan bir köydü. Çimento fabrikası ve Elazığ garı bu mahallededir.
- Alpagut (Arpavud), Harput'a 30 km. uzaklıkta Çemişkezek yolu üzerinde bir köydür.
- Altınçevre (Etminik): Günümüzde asri mezarlık karşısında bulunan bir köydü.
- Bağlarca (Nekereg)
- Bahçekapı (Şintil)
- Çatalçeşme (Mornik): Günümüzde Elazığ şehir merkezinde mahalle olan bir köydü. Hüseynig’in 5 km güneyinde yer alır. Şimdi Elazığ şehir hastanesi ve buna bağlı gelişen Doğukent Çatalçeşme mahallesi eskiden Ermenilerin yerleşim yeriydi.
- Çevrimtaş (Ayvoz)
- Dallıca (Üngüzek)
- Değirmenönü (Zerteriç)
- Doğankuş (Tilenzit)
- Elmapınarı (Ağınsı)
- Gümüşkavak (Hırhirik): Günümüzde Bingöl yolu çıkışda bir mahalledir.
- Güntaşı (Kovenk)
- Harmantepe (Çorçig)
- İkizdemir (Habusi)
- Kaplıkaya (Zarik)
- Kavakpınar (Ağmezre): Elazığ - Keban karayolu üzerinde, Harput'a 30 km. uzaklıkta bir köydür. sayımında 104, 1894 salnamesinde 145 Ermeni sayılmıştır. Ermeni nüfusu hakkında bilgi yoktur.
- Kızılay (Kesrig): Günümüzde şehir merkezinde mahalle olan bir köy. Ermenilerin yoğun olarak bulunduğu bu yerleşim yeri 1895’te ilk Ermeni isyanının çıktığı köydür.
- Kuşhane (Vertenik)
- Mezre (Mezire): Günümüzdeki Elazığ asıl olarak bu isimle kurulan bir yerleşimdir. Harput’un önemini kaybetmesiyle idari merkez Harput’un hemen aşağısında Altınovadaki Mezireye taşınmıştır. Yönetimin buraya taşınmasıyla Ermeniler de Müslüman teb’ayla birlikte buraya taşınmıştır. Mezire ismi muhtemel Doğu Anadolu’da yaygın olan ‘mezra, ismiyle ilintilidir. Daha sonra Mamuratülaziz adını alan bu idari merkezin ismi söyleniş zorluğundan dolayı Elaziz’e çevrilmiş, Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlı hanedanlığına ait bir isim olduğu için değiştirilerek Elazık yapılmış, nihayetinde ise günümüzdeki adı olan Elazığ olarak değiştirilmiştir. Azınlıklar da bu süreç içinde bu yeni yerleşime taşınmış, kendilerine ait yaşam alanlarını oluşturmaya başlamıştır. Osmanlı hükûmetinin yeni yönetim yerini ovada bulunan ve Harput’a yakın olan Husenig (şimdi Ulukent) ve Mornik (şimdi Çatalçeşme) gibi eski ve kalkınmış yerleşimlere taşımaması düşündürücüdür. Harput tarihine dair büyük bir külliyat yazarı olan İshak Sunguroğlu bunu Osmanlı hükûmetinin yeni yerleşim yerini o zamanlarda da Osmanlı ordu teşkilatının bulunduğu şimdiki 8. Kolordunun etrafında kurmaya çalışmasıyla açıklar. Gerçekte de şimdiki Elazığ bu kolordunun etrafında şekillenmeye başlamış bir şehirdir.
- Salkaya (Hersenk)
- Sarıçubuk (Bizmişen): Günümüzde Keban yolu üzerinde bulunan köy.
- Sürsürü (Sorsorig): Günümüzde şehir merkezinde mahalle olan bir köydü. Şaraplık siyah üzüm bağlarıyla meşhurdur. Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı bu mahallede bir Ermeni mezarlığı vardı. Ama günümüzde mezarlıkta sadece Mülümanlara ait mezarlar bulunmaktadır.
- Şahinkaya (Holvenk): Günümüzde Keban yolu üzerindeki ilk köydür.
- Tadım: Ovada Ermeni nüfusun yoğun olarak bulunduğu bir köydü. Köyün merkezi yerinde bir Urartu kalesi vardır.
- Ulukent (Hüseynig): Günümüzde Elazığ şehrine bağlı bir mahalle olan Ulukent antik zamanlarda Harput Kalesine ulaşan yol üzerindeki ilk köydü. Cumhuriyet devrinde adı anlamsızca Ulukent olarak değiştirildi. 1834 sayımında Ermeni nüfus sayılmamıştır. 1840 dayımda ise Ermenilerin nüfusu 776 erkekti. 1878 sayımında muhtemelen önceki sayımlardaki yanlışa istinaden köyde Ermeni nüfusu 2.469 olmuştur.
- Uzuntarla (Erzürük)
- Yedigöze (Germili)
- Yurtbaşı (Hoğu), Günümüzde Elazığ merkeze bağlı bir beldedir. Harput’a 28 km uzaklıktaki bu belde geçmişte Ermenilerin yaşadığı büyük köylerdendi.
- Yazıkonak (Vertetil), Günümüzde Diyarbakır yolu üzerinde bir belde olan köy. Elazığ Havaalanı ve organize sanayi bölgesi bu beldededir. 1915 öncesi yoğun bir Ermeni nüfusu mevcuttu.
Tehcir öncesi
Harput'ta asırlarca Müslüman halkla sorunsuz yaşayan ve herhangi etnik bir sorun yaşamayan Ermeniler, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yükselişe geçen Ermeni milliyetçiliğinin sebep olduğu karışıklıklardan etkilenmişlerdir. Özellikle 20. yüzyılın başında kurulan Ermeni Hınçak ve Taşnak milli teşkilatları bölgedeki Ermeni halkın üzerinde milliyetçiliği ve ayrılıkçı duyguları arttırdı. Bu teşkilatların nihai hedefi Doğu Anadolu'da bağımsız bir Ermeni devleti kurmaktı. 93 Harbinden yenik çıkan Osmanlı, Ruslar'ın dayatmasıyla azınlıkların çoğunlukta olduğu bölgelerde azınlıkların sorunlarına yönelik düzenlemeler yapmayı taahhüt etmiştir. Bölgedeki Ermeni milliyetçisi teşkilatlar da Osmanlı hükûmetinin bu konuda çalışma yapmadığını bahane ederek özelikle 1890 yılından sonra Doğu Anadolu'daki Ermeni halkın yaşadığı yerlerde propaganda ve silahlı isyan hareketlerine başladılar. Bu çalışmalar neticesinde 1895 yılında Harput'ta da Ermeniler huzursuzluk çıkarmaya yönelik faaliyetlere başladılar. İlk isyan 15 Eylül 1895'te o yıllarda Harput'a bağlı olan Eğin'de çıkmıştır. Bu nahiyede çıkan isyan kısa sürede batırılmış, silahlı isyancıların çoğunluğu öldürülmüştür. 4-7 Kasım 1895 tarihlerinde Malatya'da çıkan silahlı isyan da bastırılmış, askerin yanı sıra yerli halkın da olaylara karışmasıyla beş yüzden fazla kişi ölmüştür.
1891 yılından beri Harput Ermenileri arasında propaganda faaliyetlerini yürütün Hınçak teşkilatının Harput'ta bir şubesi bulunuyordu. 1895 yılında şehirde bulunan teşkilat mensupları halkı kışkırtmaya ve gerginlik yaratmaya başladılar. 7 Kasım 1895 tarihinde şehre bağlı Kesrik köyünde (şimdi Kızılay mahallesi) Ermenilerle Müslümanlar arasındaki bir asayiş olayıyla çatışmalar başladı. Askerin yatıştırdığı bu halk arasındaki çatışmada 30 Ermeni ve 10 Müslüman Kürt ölmüş, Ermenilerin dükkan ve malları yağmalanmıştır. Olayı haber alan Kürtler tekrar Kesrik'e gelerek Ermenilere saldırdılar ev ve dükkanlarını yaktılar. Bu çatışmada da 90 Ermeni ve 15 Kürt ölmüştür. Olaylar daha sonra çevre köylere nihayetinde de 10 Kasım'da Harput şehir merkezine taşınmıştır. Harput'taki Ermeniler ile Kürtler arasında çatışma çıkmış, Ermeni mülkleri ateşe verilmiş 27 Ermeni bu olaylarda hayatını kaybetmiştir. Asker Harput'tan Kürtleri çıkartarak olayları yatıştırmıştır.
Misyonerler
Bu dönem Hristiyan misyonerlerin de bölgede faaliyetlerini arttırdığı zamana denk gelir. 1852 yılında Amerikalı Protestan bir rahip olan George W. Dunmore Anadolu'yu gezerek bir rapor oluşturdu. Raporda Harput'un misyonerlik faaliyetleri için en elverişli bölge olduğunu bildirmiştir. Bu rapora istinaden aynı yıl Harput'ta Fırat Koleji ismiyle bir misyoner okulu kuruldu. Fırat Koleji Ermeni kız ve erkek çocuklarına Protestan mezhebi temel alınarak eğitim veriyordu. Aynı zamanda köylerde de misyoner faaliyetleri için istasyon adı verilen bürolar kuruldu. Burada Ermenilere Protestan mezhebi esasları üzerine eğitim verilmiştir. Daha sonra 1859'da erkekler için Ruhban Okulu ile 1862 yılında kız çocukları için Hazırlama Okulu kurulmuştur. Bu okullarda yetişen öğrenciler Harput çevresindeki okullarda öğretmen olarak görev yapmıştır. Amerikanların yanı sıra Harput'ta diğer milletler de Hristiyan okulları açmıştır. Fransız misyonerler 4 katolik okulu ve 2 hemşire okulu, Alman misyonerler de kız ve erkeklerin ayrı eğitim aldığı bir okul açmışlardır.
Hristiyan Ermeniler üzerindeki etkisini arttırmaya başlayan Amerikan hükûmeti, Doğu Anadolu'da Erzurum'la birlikte Harput'ta da bir konsolosluk açma çalışmalarına başladı. 1895'te buraya bir konsolos atansa da Osmanlı Hükûmeti'nin tanımaması nedeniyle geri dönmüştür. 1899 yılında yeniden bir konsolos atanmış, burada bir konsolosluk binası açarak faaliyete başlamıştır. Tercümanı ve posta memuru Ermeni olan bu konsolusluğun faaliyetleriyle Harput Ermenileri'nin yarısına yakını ABD vatandaşlığına geçmiş ve imkânı olanlar bu ülkeye yerleşmeye başlamışlardır. Buradaki Amerikan misyonerleri, Ermeni milliyetçiliğine ve devlete silahlı kalkışmayı Ermeni halkının zararına olacağı gerekçesiyle onaylamamışlarıdır. Fakat konsolosluk ile kolej çalışanlarının Ermeni olması ve komitacıların etkisinin fazlalığından Ermeni amaçlarına ya sessiz kalmışlar veya el altından destek olmuşlardır.
Tehcir
Ermenilerin, Avrupa devletlerinin dikkatini bu bölgeye çekmek için uyguladıkları silahlı isyanlar, terör ve gerginlik ortamı 1915 yılına değin aralıklarla sürdü. 1914 yılında 1. Dünya Harbi'ne giren Osmanlı Devleti, Doğu bölgesindeki bu sorunu çözmek için Ermenilerin bu bölgeden tehcirine karar verdi. 27 Mayıs 1915'te Tehcir Kanunu adıyla bilinen bir kanunla Ermeniler yaşadıkları vilayetlerden o zamanlar Osmanlı sınırları içindeki Irak ve Suriye'nin kuzeyindeki topraklara zorunlu göçe tabi tutuldu. Sevkin nasıl yapılacağına dair yayınlanan 'Genel Sevk Talimatnamesi'ne göre Harput kuzeyden gelen kafilelerin toplandığı bir ara durak merkeziydi. Nitekim Erzurum Ermenilerinin ilk kafilesi Harput üzerinden nakledilmiştir. Harput Ermenileri'ne ise 26 Haziran 1915'te tehcir tebliği yapılmış, 1 Temmuzda ise tehcire başlanmıştır. Harput Ermenilerinin tehcirine dair zamanın ABD Harput konsolosu Leslie Davis ayrıntılı bilgiler verir. Buna göre Harput'tan çıkartılan Ermeniler Malatya yönüne sevk edilmişlerdir. Malatya, Kahta, Urfa üzerinden Viranşehir' ulaşan kafile buradan demiryolu vasıtasiyle iskan edileceği Halep'e gönderilmiştir. Harput'tan 'mezbahane' diye bahseden konsolos, Ermenilerin bu yolculukta Kürtler tarafından soyulduğunu da yazar.
Kaynakça
- ^ "Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine" (PDF). dunyasavasi.ttk.gov.tr. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- ^ Hocaoğlu, Mustafa Celalettin. (PDF). haypedia. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi. 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2010.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Harput asirlardir buyuk cogunlugunu Ermeniler in olusturdugu azinliklara yurt olmustur Bolgeye muhtemelen M O 6 Yuzyil civarlarinda yerlesen Ermeniler bolgenin Arap ve Turk muslumanlarca alinmasindan sonra onlarin bir tebaasi olarak yasadilar Kendilerine ait din ve kulturleriyle Elazig da derin izler biraktilar 1915 yilinda Tehcir Kanununun cikmasiyla Suriye nin kuzeyine ve ABD ye zorunlu goce tabi tutulan Harput lu Ermeniler gunumuz Modern Turkiye sinde hicbir etnik baski gormeden hayatlarini surdurmektedirler Harput ErmenileriԽարբերդահայերOsmanli askerleri esliginde Harput tan Mezire gunumuzde Elazig yakinindaki bir hapishaneye dogru surulen Ermeniler Nisan 1915Onemli nufusa sahip bolgelerTurkiye Elazig Diyarbakir Malatya Erzincan Bingol Tunceli Suriye Irak Ermenistan Amerika Birlesik DevletleriDillerAgirlikli olarak Ermenice Ingilizce Turkce ArapcaDinHristiyanlikIslam oncesi tarihiErmeniler in Anadolu nun dogusuna yerlesmesi ve ilk devletlerini kurmasi M O 6 ve 5 yuzyil civarlarinda olmustur M O 6 yuzyilda kuzeydogu Anadolu da Medler e tabi olarak kucuk bir beylik kuran Ermeniler Medler in kultur ve dinlerini de benimsemislerdir II Kiros un bu bolgede hakimiyet kurmasiyla Persler e tabi olarak Dogu Anadolu nun cesitli bolgelerinde daginik yasamislardir M O 500 li yillarin son ceyreginde de burada Buyuk ve Kucuk Ermenistan adlariyla iki krallik kurmuslardir Harput Kucuk Ermenistan sinirlari icindeydi Harput Ermenilerinin de bu donemden beri burada yasadigi anlasiliyor NufusHarput un Osmanli idaresine gectikten sonraki 1518 yilina ait tahrirden onceki nufus yapisina dair bilgi yoktur Bu ilk tahrirde 2 287 1523 te 3 630 1566 de ise 6 190 gayrimuslim kaydedilmistir 1518 tahririnde gayrimuslum mahalleleri Norsis Sinabud Gurcu Bey ve Sehroz olmak uzere dortttur 1691 tahririnde Musluman nufus gibi gayrimuslim nufus da azalmis 1 812 ye dusmustur Buna bagli olarak mahalleler de Sehroz Gurcu Bey ve Sinabud olmak uzee uce dusmustur 19 yuzyiin ilk yarisinda nufus yine artis gostermis bu donemde Celebi ve Asuri mahalleleri de kaydedilmistir 1906 yilinda Osmanlinin en son yaptigi nufus sayimina gore Harput un merkez nufusu 15 000 bunun 9000 kisilik kismi musluman cogunlukla Turk 6000 kisi gayrimuslim cogunlukla Ermenilerden olusmaktaydi Merkezinden baska koylerde de onemli miktarda gayrimuslim nufus yasamaktaydi ki bu gayrimuslim nufusun agirlikli kismini Ermeniler olusturmaktaydi Bazi koylerin ilk yerlesen halkinin Ermeni olmasindan oturu bu koyler Ermeni isimleri almislardir Gunumuzde de Elazig da bu koyler eski Ermeni isimleriyle adlandirilir Harput ve cevresindeki Ermeni nufusu Ermeni nufusu Ermeni Kirimi ile dogrudan baglantili oldugundan uzerinde pek cok tartisma yasanan bir konudur Kaynaklarda birbirinden farkli sayilar mevcuttur Osmanli kaynaklarinda hakkinda bilgi bulunan yerlesimler sunlardir Gunumuzde Elazig a bagli Akcakiraz Percenc Gunumuzde Bingol ile Diyarbakir yollarinin kavsaginda bir mahalle olan Percenc Ermenilerin yogun olarak yasadigi bir koydu Aksaray Yegeki Gunumuzde Elazig sehir merkezinde mahalle olan bir koydu Cimento fabrikasi ve Elazig gari bu mahallededir Alpagut Arpavud Harput a 30 km uzaklikta Cemiskezek yolu uzerinde bir koydur Altincevre Etminik Gunumuzde asri mezarlik karsisinda bulunan bir koydu Baglarca Nekereg Bahcekapi Sintil Catalcesme Mornik Gunumuzde Elazig sehir merkezinde mahalle olan bir koydu Huseynig in 5 km guneyinde yer alir Simdi Elazig sehir hastanesi ve buna bagli gelisen Dogukent Catalcesme mahallesi eskiden Ermenilerin yerlesim yeriydi Cevrimtas Ayvoz Dallica Unguzek Degirmenonu Zerteric Dogankus Tilenzit Elmapinari Aginsi Gumuskavak Hirhirik Gunumuzde Bingol yolu cikisda bir mahalledir Guntasi Kovenk Harmantepe Corcig Ikizdemir Habusi Kaplikaya Zarik Kavakpinar Agmezre Elazig Keban karayolu uzerinde Harput a 30 km uzaklikta bir koydur sayiminda 104 1894 salnamesinde 145 Ermeni sayilmistir Ermeni nufusu hakkinda bilgi yoktur Kizilay Kesrig Gunumuzde sehir merkezinde mahalle olan bir koy Ermenilerin yogun olarak bulundugu bu yerlesim yeri 1895 te ilk Ermeni isyaninin ciktigi koydur Kushane Vertenik Mezre Mezire Gunumuzdeki Elazig asil olarak bu isimle kurulan bir yerlesimdir Harput un onemini kaybetmesiyle idari merkez Harput un hemen asagisinda Altinovadaki Mezireye tasinmistir Yonetimin buraya tasinmasiyla Ermeniler de Musluman teb ayla birlikte buraya tasinmistir Mezire ismi muhtemel Dogu Anadolu da yaygin olan mezra ismiyle ilintilidir Daha sonra Mamuratulaziz adini alan bu idari merkezin ismi soylenis zorlugundan dolayi Elaziz e cevrilmis Cumhuriyetin ilk yillarinda Osmanli hanedanligina ait bir isim oldugu icin degistirilerek Elazik yapilmis nihayetinde ise gunumuzdeki adi olan Elazig olarak degistirilmistir Azinliklar da bu surec icinde bu yeni yerlesime tasinmis kendilerine ait yasam alanlarini olusturmaya baslamistir Osmanli hukumetinin yeni yonetim yerini ovada bulunan ve Harput a yakin olan Husenig simdi Ulukent ve Mornik simdi Catalcesme gibi eski ve kalkinmis yerlesimlere tasimamasi dusundurucudur Harput tarihine dair buyuk bir kulliyat yazari olan Ishak Sunguroglu bunu Osmanli hukumetinin yeni yerlesim yerini o zamanlarda da Osmanli ordu teskilatinin bulundugu simdiki 8 Kolordunun etrafinda kurmaya calismasiyla aciklar Gercekte de simdiki Elazig bu kolordunun etrafinda sekillenmeye baslamis bir sehirdir Salkaya Hersenk Saricubuk Bizmisen Gunumuzde Keban yolu uzerinde bulunan koy Sursuru Sorsorig Gunumuzde sehir merkezinde mahalle olan bir koydu Saraplik siyah uzum baglariyla meshurdur Ermenilerin yogun olarak yasadigi bu mahallede bir Ermeni mezarligi vardi Ama gunumuzde mezarlikta sadece Mulumanlara ait mezarlar bulunmaktadir Sahinkaya Holvenk Gunumuzde Keban yolu uzerindeki ilk koydur Tadim Ovada Ermeni nufusun yogun olarak bulundugu bir koydu Koyun merkezi yerinde bir Urartu kalesi vardir Ulukent Huseynig Gunumuzde Elazig sehrine bagli bir mahalle olan Ulukent antik zamanlarda Harput Kalesine ulasan yol uzerindeki ilk koydu Cumhuriyet devrinde adi anlamsizca Ulukent olarak degistirildi 1834 sayiminda Ermeni nufus sayilmamistir 1840 dayimda ise Ermenilerin nufusu 776 erkekti 1878 sayiminda muhtemelen onceki sayimlardaki yanlisa istinaden koyde Ermeni nufusu 2 469 olmustur Uzuntarla Erzuruk Yedigoze Germili Yurtbasi Hogu Gunumuzde Elazig merkeze bagli bir beldedir Harput a 28 km uzakliktaki bu belde gecmiste Ermenilerin yasadigi buyuk koylerdendi Yazikonak Vertetil Gunumuzde Diyarbakir yolu uzerinde bir belde olan koy Elazig Havaalani ve organize sanayi bolgesi bu beldededir 1915 oncesi yogun bir Ermeni nufusu mevcuttu Tehcir oncesiHarput ta asirlarca Musluman halkla sorunsuz yasayan ve herhangi etnik bir sorun yasamayan Ermeniler 19 yuzyilin ikinci yarisindan itibaren yukselise gecen Ermeni milliyetciliginin sebep oldugu karisikliklardan etkilenmislerdir Ozellikle 20 yuzyilin basinda kurulan Ermeni Hincak ve Tasnak milli teskilatlari bolgedeki Ermeni halkin uzerinde milliyetciligi ve ayrilikci duygulari arttirdi Bu teskilatlarin nihai hedefi Dogu Anadolu da bagimsiz bir Ermeni devleti kurmakti 93 Harbinden yenik cikan Osmanli Ruslar in dayatmasiyla azinliklarin cogunlukta oldugu bolgelerde azinliklarin sorunlarina yonelik duzenlemeler yapmayi taahhut etmistir Bolgedeki Ermeni milliyetcisi teskilatlar da Osmanli hukumetinin bu konuda calisma yapmadigini bahane ederek ozelikle 1890 yilindan sonra Dogu Anadolu daki Ermeni halkin yasadigi yerlerde propaganda ve silahli isyan hareketlerine basladilar Bu calismalar neticesinde 1895 yilinda Harput ta da Ermeniler huzursuzluk cikarmaya yonelik faaliyetlere basladilar Ilk isyan 15 Eylul 1895 te o yillarda Harput a bagli olan Egin de cikmistir Bu nahiyede cikan isyan kisa surede batirilmis silahli isyancilarin cogunlugu oldurulmustur 4 7 Kasim 1895 tarihlerinde Malatya da cikan silahli isyan da bastirilmis askerin yani sira yerli halkin da olaylara karismasiyla bes yuzden fazla kisi olmustur 1891 yilindan beri Harput Ermenileri arasinda propaganda faaliyetlerini yurutun Hincak teskilatinin Harput ta bir subesi bulunuyordu 1895 yilinda sehirde bulunan teskilat mensuplari halki kiskirtmaya ve gerginlik yaratmaya basladilar 7 Kasim 1895 tarihinde sehre bagli Kesrik koyunde simdi Kizilay mahallesi Ermenilerle Muslumanlar arasindaki bir asayis olayiyla catismalar basladi Askerin yatistirdigi bu halk arasindaki catismada 30 Ermeni ve 10 Musluman Kurt olmus Ermenilerin dukkan ve mallari yagmalanmistir Olayi haber alan Kurtler tekrar Kesrik e gelerek Ermenilere saldirdilar ev ve dukkanlarini yaktilar Bu catismada da 90 Ermeni ve 15 Kurt olmustur Olaylar daha sonra cevre koylere nihayetinde de 10 Kasim da Harput sehir merkezine tasinmistir Harput taki Ermeniler ile Kurtler arasinda catisma cikmis Ermeni mulkleri atese verilmis 27 Ermeni bu olaylarda hayatini kaybetmistir Asker Harput tan Kurtleri cikartarak olaylari yatistirmistir Misyonerler Bu donem Hristiyan misyonerlerin de bolgede faaliyetlerini arttirdigi zamana denk gelir 1852 yilinda Amerikali Protestan bir rahip olan George W Dunmore Anadolu yu gezerek bir rapor olusturdu Raporda Harput un misyonerlik faaliyetleri icin en elverisli bolge oldugunu bildirmistir Bu rapora istinaden ayni yil Harput ta Firat Koleji ismiyle bir misyoner okulu kuruldu Firat Koleji Ermeni kiz ve erkek cocuklarina Protestan mezhebi temel alinarak egitim veriyordu Ayni zamanda koylerde de misyoner faaliyetleri icin istasyon adi verilen burolar kuruldu Burada Ermenilere Protestan mezhebi esaslari uzerine egitim verilmistir Daha sonra 1859 da erkekler icin Ruhban Okulu ile 1862 yilinda kiz cocuklari icin Hazirlama Okulu kurulmustur Bu okullarda yetisen ogrenciler Harput cevresindeki okullarda ogretmen olarak gorev yapmistir Amerikanlarin yani sira Harput ta diger milletler de Hristiyan okullari acmistir Fransiz misyonerler 4 katolik okulu ve 2 hemsire okulu Alman misyonerler de kiz ve erkeklerin ayri egitim aldigi bir okul acmislardir Hristiyan Ermeniler uzerindeki etkisini arttirmaya baslayan Amerikan hukumeti Dogu Anadolu da Erzurum la birlikte Harput ta da bir konsolosluk acma calismalarina basladi 1895 te buraya bir konsolos atansa da Osmanli Hukumeti nin tanimamasi nedeniyle geri donmustur 1899 yilinda yeniden bir konsolos atanmis burada bir konsolosluk binasi acarak faaliyete baslamistir Tercumani ve posta memuru Ermeni olan bu konsoluslugun faaliyetleriyle Harput Ermenileri nin yarisina yakini ABD vatandasligina gecmis ve imkani olanlar bu ulkeye yerlesmeye baslamislardir Buradaki Amerikan misyonerleri Ermeni milliyetciligine ve devlete silahli kalkismayi Ermeni halkinin zararina olacagi gerekcesiyle onaylamamislaridir Fakat konsolosluk ile kolej calisanlarinin Ermeni olmasi ve komitacilarin etkisinin fazlaligindan Ermeni amaclarina ya sessiz kalmislar veya el altindan destek olmuslardir TehcirErmenilerin Avrupa devletlerinin dikkatini bu bolgeye cekmek icin uyguladiklari silahli isyanlar teror ve gerginlik ortami 1915 yilina degin araliklarla surdu 1914 yilinda 1 Dunya Harbi ne giren Osmanli Devleti Dogu bolgesindeki bu sorunu cozmek icin Ermenilerin bu bolgeden tehcirine karar verdi 27 Mayis 1915 te Tehcir Kanunu adiyla bilinen bir kanunla Ermeniler yasadiklari vilayetlerden o zamanlar Osmanli sinirlari icindeki Irak ve Suriye nin kuzeyindeki topraklara zorunlu goce tabi tutuldu Sevkin nasil yapilacagina dair yayinlanan Genel Sevk Talimatnamesi ne gore Harput kuzeyden gelen kafilelerin toplandigi bir ara durak merkeziydi Nitekim Erzurum Ermenilerinin ilk kafilesi Harput uzerinden nakledilmistir Harput Ermenileri ne ise 26 Haziran 1915 te tehcir tebligi yapilmis 1 Temmuzda ise tehcire baslanmistir Harput Ermenilerinin tehcirine dair zamanin ABD Harput konsolosu Leslie Davis ayrintili bilgiler verir Buna gore Harput tan cikartilan Ermeniler Malatya yonune sevk edilmislerdir Malatya Kahta Urfa uzerinden Viransehir ulasan kafile buradan demiryolu vasitasiyle iskan edilecegi Halep e gonderilmistir Harput tan mezbahane diye bahseden konsolos Ermenilerin bu yolculukta Kurtler tarafindan soyuldugunu da yazar Kaynakca Ermeni Propagandasinin Amerika Boyutu Uzerine PDF dunyasavasi ttk gov tr 7 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Mayis 2020 Hocaoglu Mustafa Celalettin PDF haypedia Suleyman Demirel Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi 18 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Mayis 2010