Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yer fıstığı (Arachis hypogaea), baklagiller (Fabaceae) familyasından Arachis cinsinin bir türüdür. Tohumlarında %45-60 oranında yağ, %20-30 oranında protein, %18 oranında karbonhidrat, vitaminler ve madensel maddeler içeren, özellikle yağ sanayi ve çerez yapımı başta olmak üzere, sapı kuru ot ve kabuğu da çeşitli şekillerde değerlendirilen değerli bir bitkidir.
| Yer fıstığı | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 meyve | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Arachis hypogaea | |||||||||||||||||
Yer fıstığının 32 türü tespit edilmiştir; bunların bir kısmı tek yıllık, bir kısmı ise çok yıllıktır.
Sulama
Sulama, üstün verim için önemli bir üretim faktörüdür. Aynı zamanda toprağın çoraklaşmaması ve korunması açısından da bilgi gerektiren bir uygulamadır. Sulama zamanının ve bir sulamada verilmesi gereken su miktarının bilinmesi için bitki gelişiminin ve kritik dönemlerinin iyi bilinmesi gerekir.
Gelişme dönemleri
Başlangıç dönemi (10-20 gün), vejetatif gelişme dönemi (25-35 gün), çiçeklenme dönemi (30-40 gün), ürün oluşum dönemi (30-35 gün) ve olgunluk (hasat) dönemi (10-20 gün) şeklinde bölümlendirilir.
Kritik sulama dönemleri
Çiçeklenme dönemleri, su kısıntısına karşı en duyarlı dönemdir. Bunu ürün oluşum dönemi izler. Genel olarak, vejetatif dönemdeki su kısıntısı çiçeklenmenin ve hasadın gecikmesine, ürün miktarının düşmesine neden olur. Çiçeklenme dönemindeki su kısıntısı çiçek dökülmesine ve tozlaşmanın zayıf olmasına neden olur. Ürün oluşum dönemindeki su kısıntısı kabuk içinin dolmasını zayıflatır veya engeller. Ürün oluşumunun erken dönemlerinde, yani yumru teşekkülü esnasında genellikle bitki su eksikliğine karşı duyarlıdır. Olgunluk döneminde su tüketimi azalır.
Sulama uygulamaları
Yer fıstığının mevsimlik su tüketimi 500–700 mm arasındadır. Yağmur ile karşılanamayan kısım sulama ile verilir. Bir takım pratik deneyimlere göre, ilk sulama genellikle çiçeklenme başladıktan sonra yapılmalıdır. Erken sulama kök sisteminin zayıf ve gövdenin irileşmesine neden olur ve susuzluk belirtisi çabuk görülür. Çiçeklenme ve meyve bağlama döneminde su tüketimi maksimuma ulaşır. Bu dönem suya karşı duyarlı bir dönemdir. Yer fıstığı tarımında su yetmezliği varsa çiçeklenme ve ürün oluşum dönemlerinde su kısıntısı yapılmaması gerekir.
Sulama aralıkları toprak bünyesine göre değişir. Tınlı toprakta 6-14 gün, killi topraklarda 21 güne kadar çıkar. Sulama aralığının çiçeklenme döneminde kısa tutulması, toprağın kullanılabilir nem düzeyinin %40'tan aşağı inmemesi gerekir. Bitki sulama ile desteklendiği zaman en uygun zaman çiçeklenme zamanıdır. Yer fıstığı için en iyi sulama sistemi yağmurlama sulamadır.
Yer fıstığı üretiminde çapalama, ilaçlama gibi diğer üretim faktörlerinin yanı sıra hasadın toplanması da önemli konular arasındadır.
Gıda endüstrisindeki önemi
Yer fıstığı daha çok çerez olarak tüketilmektedir. Bu amaçla yer fıstığı tohumları ya dış kabuk kırılmadan ya da kabuk kırılıp tohumlar ayrıldıktan sonra kavrulup çiğ fıstık tadı giderilmiş ve aynı zamanda dayanıklılığı arttırılmış olarak tüketime sunulur.
Yer fıstığı tohumunda yağ oranının çok yüksek olması yer fıstığının birçok yağlı tohumlar arasında bitkisel yağ üretimi bakımından önemli bir yer almasını sağlar. Yer fıstığı yağının tadı güzel olup, rengi açık, görünüşü berrak ve yüksek sıcaklık derecelerine karşı oldukça dayanıklıdır. İçinde doğal halde bulunan antioksidan maddelerden dolayı kızartıldıktan sonra bir süre saklanacak olan gıda maddeleri için özellikle tercih edilir. Yer fıstığı yağı yüksek oranda oleik asit içermesi nedeniyle gerek fiziksel özellikleri ve gerekse besin değeri bakımından çeşitli bitkisel yağlar içinde zeytinyağına en yakın bitkisel yağ olarak tanımlanır.
Yer fıstığı tohumundan yağ elde edildikten sonra arta kalan küspe, üstün bir protein kaynağıdır. Yer fıstığı küspesinden sağlanan proteinin besin değeri yüksek olduğundan çeşitli çocuk mamalarının hazırlanmasında ve protein açısından yeterli olmayan gıda maddelerinin protein değerinin yükseltilmesinde yararlanılır.
Yer fıstığı az miktarlarda da olsa çeşitli tatlı ve şekerlemelerin içinde veya üzerinde de kullanılmaktadır.
Yer fıstığı özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde yer fıstığı ezmesi şeklinde tüketilmektedir. Amerikan toplumunun yer fıstığının beslenme değeri konusunda aydınlatılmış olması ve yer fıstığı tüketiminin sağlamış olduğu bazı kolaylıklar nedeniyle bir saatte 8-10 ton yer fıstığını ezmeye çeviren ve tam gün çalışan büyük tesislerin kurulması zorunlu kılınmıştır.
Yer fıstığı ezmesinin bir toplumda aranılan bir gıda maddesi olabilmesini sağlayacak özelliklerden başlıcaları olarak tadının güzel oluşu nedeniyle yalın halde ve diğer gıda maddeleri içine katılarak tüketilebilmesi, tüketime hazır halde bulunması ve mikrobiyolojik bozulmalara karşı dayanıklı ve bu nedenle de muhafazasının kolay olması sayılabilir.
Tohumu
Yer fıstığı tohumu, tohum kabuğu ile kaplanmış iki adet kotiledon ve bir adet embriyodan oluşur. Ağırlık esasına göre kotiledonlar yer fıstığı tohumunun ortalama %93'ünü oluştururken, bu oranlar tohum kabuğu ve embriyo için sırasıyla %4 ve %3 kadardır.
Herhangi bir işleme tabi tutulmamış çiğ yer fıstığı tohumunda nem oranı %5-7 arasında değişir. Tohumların kavrulması ile bu oran yaklaşık %2'ye düşürülürken, aynı zamanda yer fıstığı tohumlarının küflenme yoluyla bozulmaları, bayatlamaları ve tadındaki acılaşma da önlenmiş olur.
Yer fıstığı tohumunun yağ içeriği çeşit özelliklerine bağlı olarak değişmekle beraber ortalama %50 civarındadır. Bu yağın yaklaşık tümünün kotiledonlarda bulunduğu söylenebilirse de gerek tohum kabuğunun ve gerekse embriyonun az miktarda yağ içerdikleri de bilinmektedir.
Yer fıstığı tohumunda bol miktarda riboflavin, tiyamin, nikotinik asit ve E vitamini bulunur. Yer fıstığı tohumundaki A, C ve D vitaminlerinin miktarı yok denecek kadar azdır. Bu nedenle yer fıstığı tohumundan yapılan işlenmiş ürünlere eksik olan vitaminlerin dışarıdan katılması yarar sağlar. Kavurma işlemi sırasında tiyamindeki azalmaya karşılık niyasin, kolin ve riboflavin miktarlarında önemli bir değişme olmaz.
Türkiye'de çeşitleri
- Adana yer fıstığı 24.11.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Adana için coğrafi işaret almıştır.
- Marmaris yer fıstığı 21.09.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Muğla için coğrafi işaret almıştır.
- Meriç yer fıstığı 29.09.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Edirne için coğrafi işaret almıştır.
- Osmaniye yer fıstığı 18.06.2003 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Osmaniye için coğrafi işaret almıştır.
Resimler
Kaynakça
- ^ . 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2021.
- ^ "İLİMİZDE YERFISTIĞI HASADI". 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2021.
- ^ "Yer fıstığı (ileilgili.org)". 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2021.
- ^ . 16 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2021.
- ^ "Adana Yer Fıstığı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 1 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ocak 2024.
- ^ "Marmaris Yer Fıstığı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 1 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ocak 2024.
- ^ "Meriç Yer Fıstığı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 1 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ocak 2024.
- ^ "Osmaniye Yer Fıstığı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 1 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ocak 2024.
Dış bağlantılar
 Wikimedia Commons'ta Yer fıstığı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
 Wikispecies'te Yer fıstığı ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yer fistigi Arachis hypogaea baklagiller Fabaceae familyasindan Arachis cinsinin bir turudur Tohumlarinda 45 60 oraninda yag 20 30 oraninda protein 18 oraninda karbonhidrat vitaminler ve madensel maddeler iceren ozellikle yag sanayi ve cerez yapimi basta olmak uzere sapi kuru ot ve kabugu da cesitli sekillerde degerlendirilen degerli bir bitkidir Yer fistigimeyveBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim FabalesFamilya FabaceaeOymak Cins ArachisTur A hypogaeaIkili adlandirmaArachis hypogaeaL Yer fistiginin 32 turu tespit edilmistir bunlarin bir kismi tek yillik bir kismi ise cok yilliktir SulamaSulama ustun verim icin onemli bir uretim faktorudur Ayni zamanda topragin coraklasmamasi ve korunmasi acisindan da bilgi gerektiren bir uygulamadir Sulama zamaninin ve bir sulamada verilmesi gereken su miktarinin bilinmesi icin bitki gelisiminin ve kritik donemlerinin iyi bilinmesi gerekir Gelisme donemleri Baslangic donemi 10 20 gun vejetatif gelisme donemi 25 35 gun ciceklenme donemi 30 40 gun urun olusum donemi 30 35 gun ve olgunluk hasat donemi 10 20 gun seklinde bolumlendirilir Kritik sulama donemleri Ciceklenme donemleri su kisintisina karsi en duyarli donemdir Bunu urun olusum donemi izler Genel olarak vejetatif donemdeki su kisintisi ciceklenmenin ve hasadin gecikmesine urun miktarinin dusmesine neden olur Ciceklenme donemindeki su kisintisi cicek dokulmesine ve tozlasmanin zayif olmasina neden olur Urun olusum donemindeki su kisintisi kabuk icinin dolmasini zayiflatir veya engeller Urun olusumunun erken donemlerinde yani yumru tesekkulu esnasinda genellikle bitki su eksikligine karsi duyarlidir Olgunluk doneminde su tuketimi azalir Sulama uygulamalari Yer fistiginin mevsimlik su tuketimi 500 700 mm arasindadir Yagmur ile karsilanamayan kisim sulama ile verilir Bir takim pratik deneyimlere gore ilk sulama genellikle ciceklenme basladiktan sonra yapilmalidir Erken sulama kok sisteminin zayif ve govdenin irilesmesine neden olur ve susuzluk belirtisi cabuk gorulur Ciceklenme ve meyve baglama doneminde su tuketimi maksimuma ulasir Bu donem suya karsi duyarli bir donemdir Yer fistigi tariminda su yetmezligi varsa ciceklenme ve urun olusum donemlerinde su kisintisi yapilmamasi gerekir Sulama araliklari toprak bunyesine gore degisir Tinli toprakta 6 14 gun killi topraklarda 21 gune kadar cikar Sulama araliginin ciceklenme doneminde kisa tutulmasi topragin kullanilabilir nem duzeyinin 40 tan asagi inmemesi gerekir Bitki sulama ile desteklendigi zaman en uygun zaman ciceklenme zamanidir Yer fistigi icin en iyi sulama sistemi yagmurlama sulamadir Yer fistigi uretiminde capalama ilaclama gibi diger uretim faktorlerinin yani sira hasadin toplanmasi da onemli konular arasindadir Gida endustrisindeki onemiYer fistigi daha cok cerez olarak tuketilmektedir Bu amacla yer fistigi tohumlari ya dis kabuk kirilmadan ya da kabuk kirilip tohumlar ayrildiktan sonra kavrulup cig fistik tadi giderilmis ve ayni zamanda dayanikliligi arttirilmis olarak tuketime sunulur Yer fistigi tohumunda yag oraninin cok yuksek olmasi yer fistiginin bircok yagli tohumlar arasinda bitkisel yag uretimi bakimindan onemli bir yer almasini saglar Yer fistigi yaginin tadi guzel olup rengi acik gorunusu berrak ve yuksek sicaklik derecelerine karsi oldukca dayaniklidir Icinde dogal halde bulunan antioksidan maddelerden dolayi kizartildiktan sonra bir sure saklanacak olan gida maddeleri icin ozellikle tercih edilir Yer fistigi yagi yuksek oranda oleik asit icermesi nedeniyle gerek fiziksel ozellikleri ve gerekse besin degeri bakimindan cesitli bitkisel yaglar icinde zeytinyagina en yakin bitkisel yag olarak tanimlanir Yer fistigi tohumundan yag elde edildikten sonra arta kalan kuspe ustun bir protein kaynagidir Yer fistigi kuspesinden saglanan proteinin besin degeri yuksek oldugundan cesitli cocuk mamalarinin hazirlanmasinda ve protein acisindan yeterli olmayan gida maddelerinin protein degerinin yukseltilmesinde yararlanilir Yer fistigi az miktarlarda da olsa cesitli tatli ve sekerlemelerin icinde veya uzerinde de kullanilmaktadir Yer fistigi ozellikle Amerika Birlesik Devletleri nde yer fistigi ezmesi seklinde tuketilmektedir Amerikan toplumunun yer fistiginin beslenme degeri konusunda aydinlatilmis olmasi ve yer fistigi tuketiminin saglamis oldugu bazi kolayliklar nedeniyle bir saatte 8 10 ton yer fistigini ezmeye ceviren ve tam gun calisan buyuk tesislerin kurulmasi zorunlu kilinmistir Yer fistigi ezmesinin bir toplumda aranilan bir gida maddesi olabilmesini saglayacak ozelliklerden baslicalari olarak tadinin guzel olusu nedeniyle yalin halde ve diger gida maddeleri icine katilarak tuketilebilmesi tuketime hazir halde bulunmasi ve mikrobiyolojik bozulmalara karsi dayanikli ve bu nedenle de muhafazasinin kolay olmasi sayilabilir TohumuYer fistigi tohumu tohum kabugu ile kaplanmis iki adet kotiledon ve bir adet embriyodan olusur Agirlik esasina gore kotiledonlar yer fistigi tohumunun ortalama 93 unu olustururken bu oranlar tohum kabugu ve embriyo icin sirasiyla 4 ve 3 kadardir Herhangi bir isleme tabi tutulmamis cig yer fistigi tohumunda nem orani 5 7 arasinda degisir Tohumlarin kavrulmasi ile bu oran yaklasik 2 ye dusurulurken ayni zamanda yer fistigi tohumlarinin kuflenme yoluyla bozulmalari bayatlamalari ve tadindaki acilasma da onlenmis olur Yer fistigi tohumunun yag icerigi cesit ozelliklerine bagli olarak degismekle beraber ortalama 50 civarindadir Bu yagin yaklasik tumunun kotiledonlarda bulundugu soylenebilirse de gerek tohum kabugunun ve gerekse embriyonun az miktarda yag icerdikleri de bilinmektedir Yer fistigi tohumunda bol miktarda riboflavin tiyamin nikotinik asit ve E vitamini bulunur Yer fistigi tohumundaki A C ve D vitaminlerinin miktari yok denecek kadar azdir Bu nedenle yer fistigi tohumundan yapilan islenmis urunlere eksik olan vitaminlerin disaridan katilmasi yarar saglar Kavurma islemi sirasinda tiyamindeki azalmaya karsilik niyasin kolin ve riboflavin miktarlarinda onemli bir degisme olmaz Turkiye de cesitleriAdana yer fistigi 24 11 2023 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Adana icin cografi isaret almistir Marmaris yer fistigi 21 09 2022 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Mugla icin cografi isaret almistir Meric yer fistigi 29 09 2022 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Edirne icin cografi isaret almistir Osmaniye yer fistigi 18 06 2003 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Osmaniye icin cografi isaret almistir ResimlerKaynakca 25 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2021 ILIMIZDE YERFISTIGI HASADI 5 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2021 Yer fistigi ileilgili org 5 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2021 16 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2021 Adana Yer Fistigi Turk Patent ve Marka Kurumu 1 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ocak 2024 Marmaris Yer Fistigi Turk Patent ve Marka Kurumu 1 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ocak 2024 Meric Yer Fistigi Turk Patent ve Marka Kurumu 1 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ocak 2024 Osmaniye Yer Fistigi Turk Patent ve Marka Kurumu 1 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ocak 2024 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Yer fistigi ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Wikispecies te Yer fistigi ile ilgili detayli taksonomi bilgileri bulunur