Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erlik Han, Türk ve Altay mitolojisinde kötülük yapan Tanrı ruhudur. Erlik Han, Gök Tanrı'nın oğlu ve eski Türklerin inancı Tengricilik'te yer altı âleminin efendisidir. (Yerlik/Erlik de denir). Moğollar ise Erleg veya Yerleg derler. Macar mitolojisindeki Ördög ile eşdeğerdir. Ülgen'in kardeşidir. Yer Tengri'nin yeğeni ve Kayra Han'ın oğludur.
| Erlik | |
|---|---|
 | |
| Erlik Han, Yerlik | |
| Özellikleri | |
| Alanı | Ölüm ve Yeraltı |
| Mekânı | Tamag |
| Semboller | Canavar |
| Kişisel bilgileri | |
| Ebeveynler | Kayra ve Yer Tanrı |
| Kardeşler | Umay Ülgen Kuyaş Ay Ata |
Özellikleri
Günümüzde "kötü cin" olarak kullanılan bir tür cin olmasına rağmen kötülüğü simgeleyen bir tanrı ruhudur. Altayların bir yaradılış efsanesine göre Erlik Han, dünyanın yaradılışında Tengri'ye karşı fenalık yapmış ve Tengri onu ceza olarak yer altı âleminin efendisi yapmıştır. Erlik Han, yer altı âleminin en alt katında yeşil demirden bir sarayda, gümüşten bir tahtın üzerinde oturur. Orada kendine koyu kırmızı parlayan ve çok az ışık veren bir güneş yaratmıştır. Emirinde dokuz semerli boğası vardır.
Erlik Han lanetlenmiştir, Tanrı [Ülgen] ve yarattığı karada dokuz dallı çam ağacının dokuz dalından kendi halkını türetir. Erlik tanrıya: "Bu halk benim olsun." der. Tanrı da ona: "Git kendi halkını kendin bul." deyip Erlik'i geri çevirir. Tanrının halkının bu ağacın yalnız doğuya bakan 5 dalından istifade etmelerine izin verilmiştir. Kalan dört dal yasaklamıştır. Erlik gidip bu halkı baştan çıkarır. Erkek olan Törüngey ile dişi olan Eje, Erlik'in şu sözüne kanarlar "Bu dört dal aslında size yasak değildir, meyveleri de pek tatlıdır. Dilediğinizce yiyin." Erlik sonra ağaca bekçi bulunan yılan uyurken ağzına girer ve ağaca çıkar, Ece'ye müsaade ettiğini söyler. Bunun üstüne Ece meyveden yer, Törüngey'in de ağzına sürer. Tanrı durumu fark eder ve Erlik'i yer altına gönderir. Eje'ye, "Sen benim sözümü tutmadın, bundan sonra gebe kalasın ve doğum sancıları çekesin" der. Yılana "Sen benim sözümü tutmadın, bundan böyle Şeytan diye bilinesin, herkes seni ezmeye öldürmeye çalışsın" der. Törünge'ye, "Sen benim sözümü tutmadın, 9 kızın 9 oğlun olacak ve hepsinden sen sorumlu olacaksın, insan neslini sen çoğaltacaksın" der. "Hepinizi hanemden kovuyorum, dünyaya gönderiyorum, burada sizi ben beslerdim, ben korurdum, artık kendinizi besleyip koruyacaksınız, bir daha da sesimi duymayacaksınız" diye ekler. Böylece Erlik insanoğluna ilk kötülüğünü etmiş olur.
Erlik; sağlam gövdeli, atletik yapılı yaşlı bir varlık olarak düşünülür. Gözleri, kaşları kara renklidir. Çatal sakalı dizlerine değin uzanmıştır. Yaban domuzunun azı dişlerine benzeyen bıyığı kulakları üzerine yerleşmiştir. Kara ve kıvırcık saçlıdır. Çenesi tokmağa, boynuzları ağaç köklerine benzer. Kana benzer parlak yüzlü Erlik'in, kara demirden kılıcı ve kalkanı vardır. Bineği kara at ya da kara boğadır (belki de öküz). Erklig Kan, Eski Uygur sanatında boğa ya da öküze binmiş olarak tasvir edilmiştir.
Kötülüklerin kaynağıdır. Yer altında yaşar. Saçları, gözleri ve kaşları ile atı karadır. Çatal (çiftli) sakalı dizlerine kadar uzamıştır. Boynuzları ağaç köklerine, bıyıkları yaban domuzunun dişlerine benzer. Yatağı kunduz derisindendir. Kadehi insan kafatasındandır. Kamçısı karayılandandır. Körüğü, çekici ve örsü vardır. Dokuz oğlu ile dokuz kızı vardır. Çenesi tokmak gibidir. Eyerlenmiş dokuz boğası vardır. Gümüş bir tahtı vardır. Yer altında demir sarayında yaşar. Yassı demirden bir kalkanı bulunur. Kılıcı geniş ağızlı bir paladır. İhtiyar ve çirkin bir görüntüye sahiptir. Kara renkle simgelenir. Kendisine kara at kurban edilir. Kayra Han ilk önce bir varlık yaratmış onun aracılığı ile de yeryüzünü, dağları, vadileri meydana getirmiştir. Bu varlığın kendisine baş kaldırması üzerine, ona “Erlik” adını vererek ışık evreninden yer altına atmış, ayrıca yerden dokuz dallı bir ağaç büyüterek her dalında değişik bir cins insan yaratmıştır. Sonsuz suların içinden toprak (balçık) çıkarma görevi ona verilmiş fakat Erlik yeryüzü yaratılırken ağzında kendisi için bir parça toprak saklamış fakat bu yaptığı anlaşılınca cezalandırılmıştır. Bazı yaratılış efsanelerinde cezalandırılan canlı ördektir. Suyun altından çıkardığı toprağı ağzında saklamıştır. Macar efsanelerinde Aran Ata ördeğin bacaklarını kırdığı için paytak kalmıştır. Macar mitolojisinde Erlik’e eşdeğer olan Ördög’ün adının Ördek sözcüğüne benzemesi de bu bakımdan ilgi çekicidir. Evenk mitolojisinde ise cezalandırılan canlı köpektir. Bu ceza nedeniyle kıllı ve kirlidir. Erlik bilgisiz, yıkıcıdır. Düzen ve barış istemez. Huzura karşıdır, yeryüzünü karıştırmak ister. Sonsuz karanlıkların içinde yaşar. İradesi yoktur. İradesizliği simgeler. Affedilir fakat hemen ardından kötülüğe dalar. Evrenin başlangıcında yalnızca Ülgen ve Erlik vardır. Kaz ve kuğu kılığına girerek sonsuz suyun üzerinde uçarlar. Kayra Han ise evrenden önce de mevcuttur. İki köpeğinin adı Kazar ve Pazar’dır. Yer altındaki ırmağın kenarında, yüksek bir dağın eteğinde kırk köşeli taş evinde yaşar. Çelik mızrak şeklinde bir tılsımı vardır. Bir insanın eline geçtiğinde ölümcül bir silah olur. Tüm düşmanları yok eder. Gözkapakları bir karış, saçları dimdik, yüzü kan gibi kırmızıdır. Bıyığı kıvrılarak kulağına asılmıştır. Vücudu yılanlarla kaplıdır. Domuz boynuzlu öküzünün sırtında yolculuk yapar. Kızlarının hiçbirinin adı yoktur. Kötü ruhların tamamı onun egemenliği altındadır. Pora Ninci ve Kara Ninci adlı iki yardımcısı vardır. Gökten kovulduğunda yardımcı ve hizmetkârları da onunla birlikte yere dökülmüştür. O hızla toprağın altına saplanmışlardır. Erlik'in gelişiyle aleme aniden karanlık çöker, rüzgâr eser, fırtına kopar, yer sarsılır. Yer altını kara bir güneşle aydınlatır. 1980 yılında Moğolistan'da bulunan bir dinozora Erlik ismine istinaden Erlikosaurus adı verilmiştir.[]
Erlik Han'ın çocukları
Erlik'in dokuz oğlu ve dokuz kızı vardır. Kara Oğlanlar olarak anılan Dokuz oğlu, adlarıyla birlikte şunlardır: Karaş Han, Matır Han, Şıngay Han, Kömür Han, Badış Han, Yabaş Han, Temir Han, Uçar Han, Kerey Han.
Altay Şamanizmine göre Erlik'in oğulları yer altına inen şamana yol gösterirler. Erlik ve oğulları için zayıf ve hasta hayvanlar kurban edilir. Çünkü Altaylılar'ın inançlarına göre Erlik, kötü (zayıf ve sakat) kurbanlardan hoşlanır. Erlik'e asla at kurban edilmez. Ayrıca, Erlik'i simgeleyen şeyler ve tasvirler yapmak yasaktır. Erlik Han'ın oğulları her zaman babaları gibi kötü değildir. Bunlar, kötü ruhlardan insanları korurlar. Babaları için yapılan kurban törenlerinde hazır bulunurlar ve töreni yöneten kamın Erlik Han'ın yanına gitmesine öncülük ederler. Yeryüzündeki görevlerinden ayrı olarak Erlik'in oğulları yer altındaki gölleri, ırmakları, denizleri yönetirler...
Kızları olan Kara Kızlar kuttörenleri sırasında kamları baştan çıkarıp, onların başarısız olmalarına neden olurlar. Erlik ile iletişime geçen şamanlara Kara Kam denir.
Erlik'in kızları, kam Gök Tanrı'ya (Ülgen'e) kurban vermek için göğe çıkarken, kamı yataklarına çağırıp yolundan alıkoymağa çalışırlar. Kam, işini unutup Erlik'in kızlarının cilvelerine kanarsa başka ruhlarca cezalandırılır ve Tanrı'nın kurbanı kabul etmesi işi de tehlikeye düşer. Erlik'in kızlarından ikisi Kiştey Ana ile Erke Hanım'dır.
Erlik Han'ın mamutları
Sibirya'nın kuzeyinde yaşayan ve doğaya bağlı bir yaşam sürdüren Türk halkından olan Dolganlarda anlatılan bir efsaneye göre, Erlik han mamutları yeryüzünden alıp yer altı âlemine götürmüştür. Mamutlar orada pis kokuların, sıcağın ve karanlığın içinde Erlik Han'a hizmet etmek zorundadırlar. Eğer bir mamut oradan kaçıp tekrar yeryüzüne ulaşmaya çalışırsa derhal buz kesilip ölür.
Popüler Kültürde Erlik
Senfonik metal grubu Therion, 17 Ekim 2023 tarihinde "Leviathan III" adlı albümünde "Ruler of Tamag" adlı parçasında Erlik Han'dan, Karaş Han'dan ve Şıngay Han'dan bahsetmiştir. Tamag, Türk mitolojisinde cehennem ile ilişkilendirilebilecek mitolojik bir mekândır.
Etimoloji
"Er/Yer" kökünden türemiştir. Kişi, güç ve yer, yer altı kelimeleri ile bağlantılıdır. Buryatçada kan içen anlamında kullanılır.
Dış bağlantılar
- Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca 8 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- Çoban, Ramazan Volkan. (2012). Türk Mitolojisinde Kötülük Tanrısı Erlik’in İnanıştaki Yeri, Tasviri ve Kökeni. Simitçay Dergisi, Sayı 2, 1-6. Kaynak 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Çoban, Ramazan Volkan. (2013). Türk Mitolojisinde İyilik Tanrısı Ülgen’in İnanıştaki Yeri, Tasviri ve Kökeni. Bilim ve Kültür Dergisi, Sayı 1, 192-198. Kaynak 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Çoban, Ramazan Volkan. (2019). Türk Mitolojisinin Karanlık ve Aydınlık Yüzleri Ülgen Erlik Aktüel Arkeoloji Dergisi, Aktüel Arkeoloji, Sayı 70, 34-43. Kaynak 8 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Erlik Han Turk ve Altay mitolojisinde kotuluk yapan Tanri ruhudur Erlik Han Gok Tanri nin oglu ve eski Turklerin inanci Tengricilik te yer alti aleminin efendisidir Yerlik Erlik de denir Mogollar ise Erleg veya Yerleg derler Macar mitolojisindeki Ordog ile esdegerdir Ulgen in kardesidir Yer Tengri nin yegeni ve Kayra Han in ogludur ErlikErlik Han YerlikOzellikleriAlaniOlum ve YeraltiMekaniTamagSembollerCanavarKisisel bilgileriEbeveynlerKayra ve Yer TanriKardeslerUmay Ulgen Kuyas Ay AtaErlik seklindeki kapi kilidi OzellikleriGunumuzde kotu cin olarak kullanilan bir tur cin olmasina ragmen kotulugu simgeleyen bir tanri ruhudur Altaylarin bir yaradilis efsanesine gore Erlik Han dunyanin yaradilisinda Tengri ye karsi fenalik yapmis ve Tengri onu ceza olarak yer alti aleminin efendisi yapmistir Erlik Han yer alti aleminin en alt katinda yesil demirden bir sarayda gumusten bir tahtin uzerinde oturur Orada kendine koyu kirmizi parlayan ve cok az isik veren bir gunes yaratmistir Emirinde dokuz semerli bogasi vardir Erlik Han lanetlenmistir Tanri Ulgen ve yarattigi karada dokuz dalli cam agacinin dokuz dalindan kendi halkini turetir Erlik tanriya Bu halk benim olsun der Tanri da ona Git kendi halkini kendin bul deyip Erlik i geri cevirir Tanrinin halkinin bu agacin yalniz doguya bakan 5 dalindan istifade etmelerine izin verilmistir Kalan dort dal yasaklamistir Erlik gidip bu halki bastan cikarir Erkek olan Torungey ile disi olan Eje Erlik in su sozune kanarlar Bu dort dal aslinda size yasak degildir meyveleri de pek tatlidir Dilediginizce yiyin Erlik sonra agaca bekci bulunan yilan uyurken agzina girer ve agaca cikar Ece ye musaade ettigini soyler Bunun ustune Ece meyveden yer Torungey in de agzina surer Tanri durumu fark eder ve Erlik i yer altina gonderir Eje ye Sen benim sozumu tutmadin bundan sonra gebe kalasin ve dogum sancilari cekesin der Yilana Sen benim sozumu tutmadin bundan boyle Seytan diye bilinesin herkes seni ezmeye oldurmeye calissin der Torunge ye Sen benim sozumu tutmadin 9 kizin 9 oglun olacak ve hepsinden sen sorumlu olacaksin insan neslini sen cogaltacaksin der Hepinizi hanemden kovuyorum dunyaya gonderiyorum burada sizi ben beslerdim ben korurdum artik kendinizi besleyip koruyacaksiniz bir daha da sesimi duymayacaksiniz diye ekler Boylece Erlik insanogluna ilk kotulugunu etmis olur Erlik saglam govdeli atletik yapili yasli bir varlik olarak dusunulur Gozleri kaslari kara renklidir Catal sakali dizlerine degin uzanmistir Yaban domuzunun azi dislerine benzeyen biyigi kulaklari uzerine yerlesmistir Kara ve kivircik saclidir Cenesi tokmaga boynuzlari agac koklerine benzer Kana benzer parlak yuzlu Erlik in kara demirden kilici ve kalkani vardir Binegi kara at ya da kara bogadir belki de okuz Erklig Kan Eski Uygur sanatinda boga ya da okuze binmis olarak tasvir edilmistir Kotuluklerin kaynagidir Yer altinda yasar Saclari gozleri ve kaslari ile ati karadir Catal ciftli sakali dizlerine kadar uzamistir Boynuzlari agac koklerine biyiklari yaban domuzunun dislerine benzer Yatagi kunduz derisindendir Kadehi insan kafatasindandir Kamcisi karayilandandir Korugu cekici ve orsu vardir Dokuz oglu ile dokuz kizi vardir Cenesi tokmak gibidir Eyerlenmis dokuz bogasi vardir Gumus bir tahti vardir Yer altinda demir sarayinda yasar Yassi demirden bir kalkani bulunur Kilici genis agizli bir paladir Ihtiyar ve cirkin bir goruntuye sahiptir Kara renkle simgelenir Kendisine kara at kurban edilir Kayra Han ilk once bir varlik yaratmis onun araciligi ile de yeryuzunu daglari vadileri meydana getirmistir Bu varligin kendisine bas kaldirmasi uzerine ona Erlik adini vererek isik evreninden yer altina atmis ayrica yerden dokuz dalli bir agac buyuterek her dalinda degisik bir cins insan yaratmistir Sonsuz sularin icinden toprak balcik cikarma gorevi ona verilmis fakat Erlik yeryuzu yaratilirken agzinda kendisi icin bir parca toprak saklamis fakat bu yaptigi anlasilinca cezalandirilmistir Bazi yaratilis efsanelerinde cezalandirilan canli ordektir Suyun altindan cikardigi topragi agzinda saklamistir Macar efsanelerinde Aran Ata ordegin bacaklarini kirdigi icin paytak kalmistir Macar mitolojisinde Erlik e esdeger olan Ordog un adinin Ordek sozcugune benzemesi de bu bakimdan ilgi cekicidir Evenk mitolojisinde ise cezalandirilan canli kopektir Bu ceza nedeniyle killi ve kirlidir Erlik bilgisiz yikicidir Duzen ve baris istemez Huzura karsidir yeryuzunu karistirmak ister Sonsuz karanliklarin icinde yasar Iradesi yoktur Iradesizligi simgeler Affedilir fakat hemen ardindan kotuluge dalar Evrenin baslangicinda yalnizca Ulgen ve Erlik vardir Kaz ve kugu kiligina girerek sonsuz suyun uzerinde ucarlar Kayra Han ise evrenden once de mevcuttur Iki kopeginin adi Kazar ve Pazar dir Yer altindaki irmagin kenarinda yuksek bir dagin eteginde kirk koseli tas evinde yasar Celik mizrak seklinde bir tilsimi vardir Bir insanin eline gectiginde olumcul bir silah olur Tum dusmanlari yok eder Gozkapaklari bir karis saclari dimdik yuzu kan gibi kirmizidir Biyigi kivrilarak kulagina asilmistir Vucudu yilanlarla kaplidir Domuz boynuzlu okuzunun sirtinda yolculuk yapar Kizlarinin hicbirinin adi yoktur Kotu ruhlarin tamami onun egemenligi altindadir Pora Ninci ve Kara Ninci adli iki yardimcisi vardir Gokten kovuldugunda yardimci ve hizmetkarlari da onunla birlikte yere dokulmustur O hizla topragin altina saplanmislardir Erlik in gelisiyle aleme aniden karanlik coker ruzgar eser firtina kopar yer sarsilir Yer altini kara bir gunesle aydinlatir 1980 yilinda Mogolistan da bulunan bir dinozora Erlik ismine istinaden Erlikosaurus adi verilmistir kaynak belirtilmeli Erlik Han in cocuklariErlik in dokuz oglu ve dokuz kizi vardir Kara Oglanlar olarak anilan Dokuz oglu adlariyla birlikte sunlardir Karas Han Matir Han Singay Han Komur Han Badis Han Yabas Han Temir Han Ucar Han Kerey Han Altay Samanizmine gore Erlik in ogullari yer altina inen samana yol gosterirler Erlik ve ogullari icin zayif ve hasta hayvanlar kurban edilir Cunku Altaylilar in inanclarina gore Erlik kotu zayif ve sakat kurbanlardan hoslanir Erlik e asla at kurban edilmez Ayrica Erlik i simgeleyen seyler ve tasvirler yapmak yasaktir Erlik Han in ogullari her zaman babalari gibi kotu degildir Bunlar kotu ruhlardan insanlari korurlar Babalari icin yapilan kurban torenlerinde hazir bulunurlar ve toreni yoneten kamin Erlik Han in yanina gitmesine onculuk ederler Yeryuzundeki gorevlerinden ayri olarak Erlik in ogullari yer altindaki golleri irmaklari denizleri yonetirler Kizlari olan Kara Kizlar kuttorenleri sirasinda kamlari bastan cikarip onlarin basarisiz olmalarina neden olurlar Erlik ile iletisime gecen samanlara Kara Kam denir Erlik in kizlari kam Gok Tanri ya Ulgen e kurban vermek icin goge cikarken kami yataklarina cagirip yolundan alikoymaga calisirlar Kam isini unutup Erlik in kizlarinin cilvelerine kanarsa baska ruhlarca cezalandirilir ve Tanri nin kurbani kabul etmesi isi de tehlikeye duser Erlik in kizlarindan ikisi Kistey Ana ile Erke Hanim dir Erlik Han in mamutlariSibirya nin kuzeyinde yasayan ve dogaya bagli bir yasam surduren Turk halkindan olan Dolganlarda anlatilan bir efsaneye gore Erlik han mamutlari yeryuzunden alip yer alti alemine goturmustur Mamutlar orada pis kokularin sicagin ve karanligin icinde Erlik Han a hizmet etmek zorundadirlar Eger bir mamut oradan kacip tekrar yeryuzune ulasmaya calisirsa derhal buz kesilip olur Populer Kulturde ErlikSenfonik metal grubu Therion 17 Ekim 2023 tarihinde Leviathan III adli albumunde Ruler of Tamag adli parcasinda Erlik Han dan Karas Han dan ve Singay Han dan bahsetmistir Tamag Turk mitolojisinde cehennem ile iliskilendirilebilecek mitolojik bir mekandir Etimoloji Er Yer kokunden turemistir Kisi guc ve yer yer alti kelimeleri ile baglantilidir Buryatcada kan icen anlaminda kullanilir Dis baglantilarTurk Mitoloji Sozlugu Pinar Karaca 8 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Therion dan Erlik Han in Anlatildigi Turkce Sarki Tamga Turk Erisim 19 10 2023 Ruler of Tamag Leviathan III Therion Coban Ramazan Volkan 2012 Turk Mitolojisinde Kotuluk Tanrisi Erlik in Inanistaki Yeri Tasviri ve Kokeni Simitcay Dergisi Sayi 2 1 6 Kaynak 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Coban Ramazan Volkan 2013 Turk Mitolojisinde Iyilik Tanrisi Ulgen in Inanistaki Yeri Tasviri ve Kokeni Bilim ve Kultur Dergisi Sayi 1 192 198 Kaynak 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Coban Ramazan Volkan 2019 Turk Mitolojisinin Karanlik ve Aydinlik Yuzleri Ulgen Erlik Aktuel Arkeoloji Dergisi Aktuel Arkeoloji Sayi 70 34 43 Kaynak 8 Agustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ayrica bakinizKara Oglanlar Kara Kizlar