Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karakum Çölü (Türkmence: Garagum, Rusça: Каракумы) Orta Asya'da yer alan bir çöl.
| Karakum Çölü | |
|---|---|
 | |
| Coğrafya | |
| Ülke(ler) | Türkmenistan |
| Konum | Orta Asya |
| Koordinatlar | 39°0′K 60°0′D / 39.000°K 60.000°D |
| Özellikler | |
| Biyom | Kurak çöl |
| Biyocoğrafik bölge | Palearktik |
| Hayvan türü | Felis margarita, Karakulak, Varanus griseus |
| Akarsu | Karakum Kanalı |
| Yüzölçümü | 350.000 km2 (140.000 sq mi) |
| Sıcaklık | -18-49 °C (0-120 °F) |
| Yağış miktarı | 100 mm - 150 mm |
| Nüfus yoğunluğu | 1/6,5 km² |
| Wikimedia Commons | |
Karakum Çölü Türkmenistan'da 350,000 km2 bir alan kaplar. Çöl bölgesinde nüfus çok seyrektir, 6,5 km2'ye ancak bir insan düşer. Alan olarak dünyanın en büyük çöllerindendir. Ülkenin 4/5'ini kaplar.
Dünyanın en geniş kanalı olan Karakum Kanalı bu çölden geçer. 1.375 km uzunluğundaki kanal ile yılda 13–20 km3 su taşınır.
Oluşumu
Birûni, 10 yüzyılda çölün eskiden deniz olduğunu ileri sürmüştür. Günümüz bilim adamları çölün kumlarının güneyde bulunan dağlardan akarsular tarafından taşındığı ileri sürülmüştür.
200 milyon yıl önce alanda Tetis Okyanusu yer alıyordu. Güneyde oluşan dağlar Tetis Okyanusu'nu küçülterek kurutmuştur. Bu durumda Ceyhun Nehri Hazar Gölü'ne doğru akmaya başlamıştır. Nehrin taşıdığı kumlar çöl alanında birikmeye başlamıştır. Tecen ve Murgap nehirleri Ceyhun ile birleşerek kum birikimini hızlandırmıştır. İklimin kuraklaşması ile bu kumul alanı üzerinde Karakum Çölü oluşturmuştur. Murgap ve Tecen nehirleri zamanla çöl içinde kaybolmuştur.
Yerşekilleri
Rüzgarlı ve kuru hava ile kumlu arazinin etkisi ile farklı şekiller oluşmuştur. Kumul tepeleri arasında tuz bataklıkları ve görülebilir. Genel olarak düz bir görünüme sahip çölde kumul tepelerinin üzerinde zayıf bitki örtüsü oluşur. Yüzlerce kilometre uzayabilen kumul tepeleri ve sırtları arasında 200–300 m uzaklık bulunur. Yükseklikleri 5–60 m arasındadır.
Çöl topoğrafyasına barkan, ripple mark, (parabolik kumullar), inselberg, (hamada), deflasyon çukuru, playa, (regler) hakimdir.
Mary ve Tejen şehirlerinin yer aldığı çölde önemli miktarda petrol ve doğalgaz rezervi bulunmaktadır.
Ünüz ötesi Garagum
Ünüz ötesi Garagum Amuderya ile Uzboyun ünüz ve Horezm pesliği arasında yer alıyor. Kuzey Garagum olarak da anılıyor. Jeolojik olarak bu bölge Garagum en eski bölgesidir. Zaman olarak neojen dönemine ait olan rengi kızıl olan kumlardan ve kireçli topraklardan ibarettir. Bu bölgede kum rölyefi olarak geriş kumullar meridyenler boyunca uzuyor. Yükseklikleri ise 30–60 m’yi bulmaktadır. Burada ekstra olarak KÜKÜRT madenide bulunuyor.
Merkezi Garagum
Merkezi Garagum. Diğer adıyla Alçak Garagum, Garagum’un en büyük bölgesidir. Bu bölge bugünkü görünümüne kavuşana kadar çok jeolojik devirleri atlatmıştır. Miyosen devrinde bu alanlarda SARMAT denizi varlığını sürdürmüştür. Sonra pliyosende Pamir, Altay ve Kompetanlarının yükselmeleriyle Sarmat denizi küçülmüştür. Bölgenin rölyefini barkan kumulları ve geriş kumulları oluşturuyor. Bu kumulların yükseklikleri 60–70 m dir.
Güney-Doğu Garagum
Güney-Doğu Garagum. Bu bölge kuzeyde Tejen-Türkmenabat tren yolu boyunca uzanıyor. Alüvyal çökellerden oluşmuştur. Bölge tren yolu boyunca uzandığı için kumullardan korunması lazımdır. Bunun içinde tren yol kenarlarına sıkı bitki örtüsü dikiliyor ve yeken isimli bitkiyle dörtgenler şeklinde yapılar yapılıror.
İklimi
Garagum çölü sıcaklık açısından zengindir. Bu sıcaklıklar elektrik üretiminde kullanılmaktadır. En yüksek derece +49 °C, en düşük derece -18 °C. Yıl boyunca yağan nemin miktarı 100- 200mm’dir. Kışın kar çok nadir yağıyor ve yağdığı takdirde de hemen eriyor. Havanın ortalama yıllık derecesi Temmuz ayında +32 °C, ocakta ise +2 °C’dir. Yazın çok sıcaktır, kışın ise az nemlidir. Bu çölde esas olarak “Afgan rüzgarları”hükmünü sürdürüyor.
Hidrograf yası
Çölde yer altı suları 6-10 metre derinlikte bulunur. Tatlı su olarak linzalar var. Güneyde, Murghab ve Tejen nehirleridir. Nehirlerin kaynakları batı deki Hindu Kuş Dağları'ndan alırlar ve çölün içine boşalır ve sulama suyu sağlarlar.
Garagum Kanalı
Dünyadaki ikinci büyük sulama kanalı olan Garagum Kanalı Garagum çölünden geçiyor. Kanal 1954 yılında başladı, 1,375 km uzunluğunda ve yılda 13–20 km3 su taşıyor. Kanaldan sızıntılar kanal boyunca göl ve göletler yarattı ve yeraltı sularındaki yükselme yaygın toprak tuzlanmasına neden oldu.
Murgap Nehri
Kaynağını Türkistan dağlarının arasında bulunan bir platoda yer almaktadır. Darband-ı Kilrekht ile Mukhammedkhan arasında Murghab, Band-ı Türkistan'ın batı kesimini geçmektedir. Daha sonra derin bir kanyonda kuzeybatıya doğru ilerlemektedir. Mukhammedkhan'da, Jaokar'ın geçitlerini geçmektedir. Bundan sonra vadi biraz kademeli olarak genişleyerek Türkmenistan'da 2 kilometre genişliğe ulaşmaktadır. Mukhamedkhan'ın ötesinde, Murgap suyunun küçük bir kısmı sulama için kullanılır. Murghab, Kaysar nehri sularını alıyor, daha sonra Türkmenistan ile Afganistan arasındaki sınırı 16 kilometre uzunluğunda (10 mil) oluşturuyor. Türkmenistan topraklarında 25 kilometre (16 mil) uzunlukta olup, Merv vahasına ulaşan Murgap, sularını Amu-Darya'dan bir miktar su çeken Karakum Kanalı ile karıştırıyor.
Tejen nehri
Mevsimlik bir nehirdir. Tejen nehrinin mansabı kış ayları Karakum çölünde kayıb olmakta yazınsa sürekli akmakta.Mevsimlik nehir olmasının nedeni, Kaynağının dağ buzullarının erimesidir.
Türkmen Gölü
Türkmen gölü garagum çölünde bulunan göldür, yapaydır. Göl yapımının amacı garagum çölündeki bitkilerin hayvanların sudan yararlanabilmesi için ve çöle serinlik getirilmesi için yapılmıştır.
Bitki Örtüsü
Çölde bitki olarak sazak, patlak, gyrtyç ve mevsimlik step bitkileri yer alıyor. Kumulların tepelerinde selin gandym alçak kısımlarında ise borjak isimli bitkileri bulunmaktadır.
Garagum Çölün Milli Koruma Parkları
Repetek milli parkı başta olmak üzere, Batı garagum milli parkı, Bathyz-Garabil ve Gaplangır milli koruma parkları bulunmaktadır.
Arkeoloji
Garagum çölünde arkeologların Taş Devrinden kalma insan kalıntılarını bulunmuş. Dağ sırası olan Büyük (Büyük) Balkanlar oluşumu holosen çağında bitmiştir.
Ekonomi Kaynakları
Mary ve Tejen oasisleri pamuk ve Kavun, Karpuz yetiştirilmekte dikkat çekiyor. Bölgede önemli petrol doğal gaz ve kükürt yatakları bulunmaktadır.
Jeoloji
Garagum Çölü, Darvaza Gaz Krateri'ne ev sahipliği yapmakta.
Ulaşım
Çölde, Trans-Hazar Demir yolları geçer.
Kaynakça
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karakum Colu Turkmence Garagum Rusca Karakumy Orta Asya da yer alan bir col Karakum ColuCografyaUlke ler TurkmenistanKonumOrta AsyaKoordinatlar39 0 K 60 0 D 39 000 K 60 000 D 39 000 60 000OzelliklerBiyomKurak colBiyocografik bolgePalearktikHayvan turuFelis margarita Karakulak Varanus griseusAkarsuKarakum KanaliYuzolcumu350 000 km2 140 000 sq mi Sicaklik 18 49 C 0 120 F Yagis miktari100 mm 150 mmNufus yogunlugu1 6 5 km Wikimedia Commons Vikiveri de duzenle Karakum Colu Turkmenistan da 350 000 km2 bir alan kaplar Col bolgesinde nufus cok seyrektir 6 5 km2 ye ancak bir insan duser Alan olarak dunyanin en buyuk collerindendir Ulkenin 4 5 ini kaplar Dunyanin en genis kanali olan Karakum Kanali bu colden gecer 1 375 km uzunlugundaki kanal ile yilda 13 20 km3 su tasinir OlusumuBiruni 10 yuzyilda colun eskiden deniz oldugunu ileri surmustur Gunumuz bilim adamlari colun kumlarinin guneyde bulunan daglardan akarsular tarafindan tasindigi ileri surulmustur 200 milyon yil once alanda Tetis Okyanusu yer aliyordu Guneyde olusan daglar Tetis Okyanusu nu kuculterek kurutmustur Bu durumda Ceyhun Nehri Hazar Golu ne dogru akmaya baslamistir Nehrin tasidigi kumlar col alaninda birikmeye baslamistir Tecen ve Murgap nehirleri Ceyhun ile birleserek kum birikimini hizlandirmistir Iklimin kuraklasmasi ile bu kumul alani uzerinde Karakum Colu olusturmustur Murgap ve Tecen nehirleri zamanla col icinde kaybolmustur YersekilleriRuzgarli ve kuru hava ile kumlu arazinin etkisi ile farkli sekiller olusmustur Kumul tepeleri arasinda tuz batakliklari ve gorulebilir Genel olarak duz bir gorunume sahip colde kumul tepelerinin uzerinde zayif bitki ortusu olusur Yuzlerce kilometre uzayabilen kumul tepeleri ve sirtlari arasinda 200 300 m uzaklik bulunur Yukseklikleri 5 60 m arasindadir Col topografyasina barkan ripple mark parabolik kumullar inselberg hamada deflasyon cukuru playa regler hakimdir Mary ve Tejen sehirlerinin yer aldigi colde onemli miktarda petrol ve dogalgaz rezervi bulunmaktadir Unuz otesi Garagum Unuz otesi Garagum Amuderya ile Uzboyun unuz ve Horezm pesligi arasinda yer aliyor Kuzey Garagum olarak da aniliyor Jeolojik olarak bu bolge Garagum en eski bolgesidir Zaman olarak neojen donemine ait olan rengi kizil olan kumlardan ve kirecli topraklardan ibarettir Bu bolgede kum rolyefi olarak geris kumullar meridyenler boyunca uzuyor Yukseklikleri ise 30 60 m yi bulmaktadir Burada ekstra olarak KUKURT madenide bulunuyor Merkezi Garagum Merkezi Garagum Diger adiyla Alcak Garagum Garagum un en buyuk bolgesidir Bu bolge bugunku gorunumune kavusana kadar cok jeolojik devirleri atlatmistir Miyosen devrinde bu alanlarda SARMAT denizi varligini surdurmustur Sonra pliyosende Pamir Altay ve Kompetanlarinin yukselmeleriyle Sarmat denizi kuculmustur Bolgenin rolyefini barkan kumullari ve geris kumullari olusturuyor Bu kumullarin yukseklikleri 60 70 m dir Guney Dogu Garagum Guney Dogu Garagum Bu bolge kuzeyde Tejen Turkmenabat tren yolu boyunca uzaniyor Aluvyal cokellerden olusmustur Bolge tren yolu boyunca uzandigi icin kumullardan korunmasi lazimdir Bunun icinde tren yol kenarlarina siki bitki ortusu dikiliyor ve yeken isimli bitkiyle dortgenler seklinde yapilar yapiliror IklimiGaragum colu sicaklik acisindan zengindir Bu sicakliklar elektrik uretiminde kullanilmaktadir En yuksek derece 49 C en dusuk derece 18 C Yil boyunca yagan nemin miktari 100 200mm dir Kisin kar cok nadir yagiyor ve yagdigi takdirde de hemen eriyor Havanin ortalama yillik derecesi Temmuz ayinda 32 C ocakta ise 2 C dir Yazin cok sicaktir kisin ise az nemlidir Bu colde esas olarak Afgan ruzgarlari hukmunu surduruyor Hidrograf yasiColde yer alti sulari 6 10 metre derinlikte bulunur Tatli su olarak linzalar var Guneyde Murghab ve Tejen nehirleridir Nehirlerin kaynaklari bati deki Hindu Kus Daglari ndan alirlar ve colun icine bosalir ve sulama suyu saglarlar Garagum Kanali Dunyadaki ikinci buyuk sulama kanali olan Garagum Kanali Garagum colunden geciyor Kanal 1954 yilinda basladi 1 375 km uzunlugunda ve yilda 13 20 km3 su tasiyor Kanaldan sizintilar kanal boyunca gol ve goletler yaratti ve yeralti sularindaki yukselme yaygin toprak tuzlanmasina neden oldu Murgap Nehri Kaynagini Turkistan daglarinin arasinda bulunan bir platoda yer almaktadir Darband i Kilrekht ile Mukhammedkhan arasinda Murghab Band i Turkistan in bati kesimini gecmektedir Daha sonra derin bir kanyonda kuzeybatiya dogru ilerlemektedir Mukhammedkhan da Jaokar in gecitlerini gecmektedir Bundan sonra vadi biraz kademeli olarak genisleyerek Turkmenistan da 2 kilometre genislige ulasmaktadir Mukhamedkhan in otesinde Murgap suyunun kucuk bir kismi sulama icin kullanilir Murghab Kaysar nehri sularini aliyor daha sonra Turkmenistan ile Afganistan arasindaki siniri 16 kilometre uzunlugunda 10 mil olusturuyor Turkmenistan topraklarinda 25 kilometre 16 mil uzunlukta olup Merv vahasina ulasan Murgap sularini Amu Darya dan bir miktar su ceken Karakum Kanali ile karistiriyor Tejen nehri Mevsimlik bir nehirdir Tejen nehrinin mansabi kis aylari Karakum colunde kayib olmakta yazinsa surekli akmakta Mevsimlik nehir olmasinin nedeni Kaynaginin dag buzullarinin erimesidir Turkmen Golu Turkmen golu garagum colunde bulunan goldur yapaydir Gol yapiminin amaci garagum colundeki bitkilerin hayvanlarin sudan yararlanabilmesi icin ve cole serinlik getirilmesi icin yapilmistir Bitki OrtusuColde bitki olarak sazak patlak gyrtyc ve mevsimlik step bitkileri yer aliyor Kumullarin tepelerinde selin gandym alcak kisimlarinda ise borjak isimli bitkileri bulunmaktadir Garagum Colun Milli Koruma ParklariRepetek milli parki basta olmak uzere Bati garagum milli parki Bathyz Garabil ve Gaplangir milli koruma parklari bulunmaktadir ArkeolojiGaragum colunde arkeologlarin Tas Devrinden kalma insan kalintilarini bulunmus Dag sirasi olan Buyuk Buyuk Balkanlar olusumu holosen caginda bitmistir Ekonomi KaynaklariMary ve Tejen oasisleri pamuk ve Kavun Karpuz yetistirilmekte dikkat cekiyor Bolgede onemli petrol dogal gaz ve kukurt yataklari bulunmaktadir JeolojiGaragum Colu Darvaza Gaz Krateri ne ev sahipligi yapmakta UlasimColde Trans Hazar Demir yollari gecer Kaynakca a b c d ARBATOV Nurgeldi KARATEPE Doc Dr Akif Ocak 2016 TURKMENISTANIN JEOMORFOLOJISI MARMARA COGRAFYA DERGISI 22 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Aralik 2016 Dis baglantilar