Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İspanyol Engizisyonuyla başlayıp Holokost'la neredeyse yok olmaya yüz tutan, II.Dünya Savaşı ve atlatan Bosna-Hersek'teki Yahudilerin zengin bir tarihi vardır.
Bosna-Hersek Yahudi cemaatine bağlı 500 kişi Saraybosna, Banya Luka, Mostar, Tuzla, Doboj ve Zenica şehirlerinde yaşamaktadır.
Cemaatin tarihçesi
Osmanlı hakimiyeti
Bosna ve Hersek bölgelerine ilk Yahudiler 1575'te vardılar.
Osmanlı İmparatorluğu'nun sultanı II. Bayezid İspanyol ve engizisyonlarından kaçan onbinlerce Yahudiye kucak açtı. Engizisyondan kaçan Yahudiler Osmanlı hakimiyetindeki Bosna-Hersek, Makedonya, Trakya ve Avrupa'daki diğer topraklara yerleşti. Yahudiler Bosna-Hersek'e toplu halde 16. yüzyılda vardılar ve çoğunlukla Saraybosna'ya yerleştiler. İlk Aşkenaz Yahudileri, Osmanlı Türkleri Macaristan'dan 1686'da kovuldukları zaman geldiler. Müslüman komşularıyla dostluk ve varlık içinde yaşayan Sefaradlar İspanya dışındaki en kalabalık Sefarad cemaatini oluşturdular.
Osmanlı İmparatorluğu altında genelde iyi muamele gören Yahudiler gayrimüslimlere tanınan haklardan faydalandılar. Bazı kısıtlamalara rağmen bu İmparatorluktaki Yahudiler varlık sahibi oldular. Onlara bazı otonom haklar tanınıp, gayri menkul satın alma, sinagog inşa etme ve İmparatorluk altında ticaret yapma hakkı tanıdılar. 1856'da Yahudilere ve diğer gayrimüslimlere eşit haklar sağlandı.
Habsburg hakimiyeti
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun 1878'de Bosna-Hersek'i işgal etmesiyle bölgeye Avrupa sermayesi, şirketleri ve metotları soktular. Bununla birlikte birçok eğitimli profesyonel Aşkenaz da bölgeye gelmiş oldu. Sefaradlar geleneksel olarak el sanatları ve dış ticaretle ilgilenmeye devam ettiler.
I.Dünya Savaşı'nda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun çökmesiyle Bosna-Hersek Yugoslavya Krallığı'nın parçası oldu. 1921 tarihindeki nüfus sayımına göre Saraybosna'lı 70,000 kişiden 10,000'inin anadili Ladino'ydu. 1926'da Bosna-Hersek'teki Yahudi sayısı 13,000 idi.
Holokost
Geçmiş
1940'ta 10,000'i Saraybosna'da olmak üzere Bosna-Hersek'te yaklaşık 14,000 Yahudi vardı.
Nisan 1941'de Nazi Almanyası'nın Yugoslavya Krallığı'nı işgal etmesiyle Bosna-Hersek Nazilerin kukla devleti olan Hırvatistan Bağımsız Devleti'nin himayesine girdi. Hırvatistan Bağımsız Devleti antisemitizmliğiyle bilinen Ustaşa hareketi tarafından yönetiliyordu ve zaman kaybetmeden Sırp, Yahudi ve Çingene gibi Hırvat olmayan halklara zulmettiler.
Tehcir ve cinayet
Hırvatistan hükûmetinin bakanlarından ve Ustaşa ideolojisinin liderlerinden 22 Temmuz 1941'de Ustaşanın amacının Hırvatistan Bağımsız Devleti'nin "yabancı unsurlar"dan temizlemek olduğunu belirtti. Mesajında "Ustaşa hareketinin temeli dindir. Sırp, Yahudi ve Çingeneler için üç milyon kurşunumuz var" dedi.Ustaşa hareketinin lideri Ante Pavelic 1941'de "Kısa bir sürede Yahudilerin öldürüleceği"ni belirtti.
Eylül 1941'de tehcirler başladı ve çoğu Bosna Yahudisi Auschwitz'e veya Hırvatistan toplama kamplarına gönderildi. Ustaşa, , , ve 'da toplama kampları inşa etti. Ülkedeki akıllara sığmayan ölçüde Yahudilere ve Sırplara karşı vahşet ve Jasenovac toplama kamplarında gerçekleşti. Sadece Jasenovac'ta binlerce kişi öldürüldü; bunların çoğu Sırp olmakla birlikte 20,000'i Yahudiydi.
II.Dünya Savaşı'nın sonunda Ustaşa 100,000 Sırp, 40,000 Çingene ve 32,000 Yahudi öldürdü.Savaştan önce nüfusu 14,000 olan Bosna Yahudilerinden 10,000'i öldürüldü. Geriye kalan 4000 Yahudi ise , veya Sovyet partizan gruplarına katılıp savaşarak hayatta kalmayı başardı (yaklaşık 1600 kişi İtalyan kontrolündeki Dalmaçya'ya kaçarak kutuldu)
Yugoslavya Krallığı ordusundaki Yahudi askerler ise Almanların hakimiyetinde savaş suçlusu olarak hayatta kalmayı başardı. Savaş bittikten sonra Saraybosna'ya geri döndüler.
Saraybosna Agadası
Saraybosna Agadası birkaç kez yok olma tehlikesiyle karşı karşıya geldi. Tarihçilerin görüşüne göre bu Agada İspanyol Yahudileri tarafından 1492'deki Engizisyonlardan kaçarken getirildi. Kitabın kenarındaki yazılardan anlaşıldığına göre 1500'lerde İtalya'da su üstüne çıktı. Joseph Kohen tarafından 1894'te Saraybosna'daki millî müzeye satıldı.
II. Dünya Savaşı sırasında müze yönetmeni Dr. Jozo Petrovic ve baş kütüphaneci Derviş Korkut tarafından Nazilerden saklandı. Derviş, kitabı saklaması için onu Treskavica yakınlarında bir dağ köyüdneki Müslüman bir hocaya verdi ve Agada bir camide diğer Kur'anların arasında saklandı. Agada, 1992-1995'teki Bosna Savaşı sırasında Sırp kuşatmasından yeraltı banka kasasında saklanarak korundu.
Birleşmiş Milletler ve Bosna Yahudi cemaatinin desteğiyle düzenlenen kampanyada Agada iade edildi ve Aralık 2002'de müzeye konuldu.
Savaş sonrası cemaat
Bosna-Hersek Yahudi cemaati Holokost'tan sonra tekrar kuruldu fakat savaştan kurtulanların çoğu İsrail'e göç etti. Cemaat, Belgrad merkezli Yugoslavya Yahudi Cemaatleri Federasyonu himayesine alındı.
1990'ların başında Yugoslav Savaşlarından önce Bosna-Hersek'in Yahudi nüfusu 2000'den fazlaydı, ve Yahudilerin Katolik, Ortodoks ve Müslüman komşularıyla ilişkileri iyiydi.
Yugoslav savaşları
1991'de patlak vermesiyle Amerikan Yahudi Ortak Dağıtım Komitesi Bosna Yahudilerinin İsrail'e gitmesine yardımcı oldu ve göçmenlerin çoğu savaş bittikten sonra bile orada kalmayı tercih etti.
Bugün
Bugün Bosna-Hersek'te yaklaşık 500 Yahudi vardır. Tarih boyunca olduğu gibi Yahudiler Yahudi olmayan komşularıyla ve hükûmetle iyi ilişkilerini sürdürmektedir. Etnik denge sağlama amaçlı sunulan BM güdümlü Bosna-Hersek Anayasasına göre Yahudiler ve diğer azınlıklar devlet başkanlığına getirilemezler. Buna karşılık Yahudi ve Yahudi olmayan Boşnaklar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bu durumun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı olduğunu bildirmiştir.
Kaynakça
- ^ a b c d "Jewish Virtual Library - Bosnia-Herzegovina". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ "JewishEncyclopedia.com - BOSNIA". 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ a b c . 16 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ Budin
- ^ a b c . 9 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ "Macedonia and the Jewish people", A. Assa, Skopje, 1992, p.36
- ^ El español en el mundo. Anuario 2004. El español en Bosnia-Herzegovina. Situación de los estudios de español fuera de la Universidad de Sarajevo 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., .
- ^
- ^ a b c d . 13 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ Jews of Yugoslavia 1941-1945 Victims of Genocide and Freedom Fighters, Jasa Romano, p7
- ^ Ustaşa
- ^ . 1 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ a b c "American Jewish Joint Distribution Committee - Bosnia-Herzegovina". 2 Mayıs 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2010.
- ^ Unsung Heroes of the Holocaust 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . at
- ^ Vlajko Palavestra, PRIČANJA O SUDBINI SARAJEVSKE HAGGADE 7 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
![image]()
- ^ Geraldine Brooks, Chronicles, "The Book of Exodus," 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The New Yorker, December 3, 2007, p. 74
- ^ Jew challenges Bosnia presidency ban[], , Jerusalem Post, February 18, 2007.
- ^ Bosnia Jew seeks to reverse ban on running for president 6 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Haaretz, June 5, 2009
Dış bağlantılar
- Jewish Virtual Library - Bosnia-Herzegovina, Stephanie Persin 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Association of Descendants and Supporters of Victims of Ustashian Concentration Camps in Jadovno 1941.-ארגון בנים ותומכים של קורבני מחנות רכוז ידובנו 194115 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ispanyol Engizisyonuyla baslayip Holokost la neredeyse yok olmaya yuz tutan II Dunya Savasi ve atlatan Bosna Hersek teki Yahudilerin zengin bir tarihi vardir Bosna Hersek Yahudi cemaatine bagli 500 kisi Saraybosna Banya Luka Mostar Tuzla Doboj ve Zenica sehirlerinde yasamaktadir Cemaatin tarihcesiOsmanli hakimiyeti Bosna ve Hersek bolgelerine ilk Yahudiler 1575 te vardilar Osmanli Imparatorlugu nun sultani II Bayezid Ispanyol ve engizisyonlarindan kacan onbinlerce Yahudiye kucak acti Engizisyondan kacan Yahudiler Osmanli hakimiyetindeki Bosna Hersek Makedonya Trakya ve Avrupa daki diger topraklara yerlesti Yahudiler Bosna Hersek e toplu halde 16 yuzyilda vardilar ve cogunlukla Saraybosna ya yerlestiler Ilk Askenaz Yahudileri Osmanli Turkleri Macaristan dan 1686 da kovulduklari zaman geldiler Musluman komsulariyla dostluk ve varlik icinde yasayan Sefaradlar Ispanya disindaki en kalabalik Sefarad cemaatini olusturdular Osmanli Imparatorlugu altinda genelde iyi muamele goren Yahudiler gayrimuslimlere taninan haklardan faydalandilar Bazi kisitlamalara ragmen bu Imparatorluktaki Yahudiler varlik sahibi oldular Onlara bazi otonom haklar taninip gayri menkul satin alma sinagog insa etme ve Imparatorluk altinda ticaret yapma hakki tanidilar 1856 da Yahudilere ve diger gayrimuslimlere esit haklar saglandi Habsburg hakimiyeti Avusturya Macaristan Imparatorlugu nun 1878 de Bosna Hersek i isgal etmesiyle bolgeye Avrupa sermayesi sirketleri ve metotlari soktular Bununla birlikte bircok egitimli profesyonel Askenaz da bolgeye gelmis oldu Sefaradlar geleneksel olarak el sanatlari ve dis ticaretle ilgilenmeye devam ettiler I Dunya Savasi nda Avusturya Macaristan Imparatorlugu nun cokmesiyle Bosna Hersek Yugoslavya Kralligi nin parcasi oldu 1921 tarihindeki nufus sayimina gore Saraybosna li 70 000 kisiden 10 000 inin anadili Ladino ydu 1926 da Bosna Hersek teki Yahudi sayisi 13 000 idi Holokost Gecmis 1940 ta 10 000 i Saraybosna da olmak uzere Bosna Hersek te yaklasik 14 000 Yahudi vardi Nisan 1941 de Nazi Almanyasi nin Yugoslavya Kralligi ni isgal etmesiyle Bosna Hersek Nazilerin kukla devleti olan Hirvatistan Bagimsiz Devleti nin himayesine girdi Hirvatistan Bagimsiz Devleti antisemitizmligiyle bilinen Ustasa hareketi tarafindan yonetiliyordu ve zaman kaybetmeden Sirp Yahudi ve Cingene gibi Hirvat olmayan halklara zulmettiler Tehcir ve cinayet Hirvatistan hukumetinin bakanlarindan ve Ustasa ideolojisinin liderlerinden 22 Temmuz 1941 de Ustasanin amacinin Hirvatistan Bagimsiz Devleti nin yabanci unsurlar dan temizlemek oldugunu belirtti Mesajinda Ustasa hareketinin temeli dindir Sirp Yahudi ve Cingeneler icin uc milyon kursunumuz var dedi Ustasa hareketinin lideri Ante Pavelic 1941 de Kisa bir surede Yahudilerin oldurulecegi ni belirtti Eylul 1941 de tehcirler basladi ve cogu Bosna Yahudisi Auschwitz e veya Hirvatistan toplama kamplarina gonderildi Ustasa ve da toplama kamplari insa etti Ulkedeki akillara sigmayan olcude Yahudilere ve Sirplara karsi vahset ve Jasenovac toplama kamplarinda gerceklesti Sadece Jasenovac ta binlerce kisi olduruldu bunlarin cogu Sirp olmakla birlikte 20 000 i Yahudiydi II Dunya Savasi nin sonunda Ustasa 100 000 Sirp 40 000 Cingene ve 32 000 Yahudi oldurdu Savastan once nufusu 14 000 olan Bosna Yahudilerinden 10 000 i olduruldu Geriye kalan 4000 Yahudi ise veya Sovyet partizan gruplarina katilip savasarak hayatta kalmayi basardi yaklasik 1600 kisi Italyan kontrolundeki Dalmacya ya kacarak kutuldu Yugoslavya Kralligi ordusundaki Yahudi askerler ise Almanlarin hakimiyetinde savas suclusu olarak hayatta kalmayi basardi Savas bittikten sonra Saraybosna ya geri donduler Saraybosna Agadasi Saraybosna Agadasi birkac kez yok olma tehlikesiyle karsi karsiya geldi Tarihcilerin gorusune gore bu Agada Ispanyol Yahudileri tarafindan 1492 deki Engizisyonlardan kacarken getirildi Kitabin kenarindaki yazilardan anlasildigina gore 1500 lerde Italya da su ustune cikti Joseph Kohen tarafindan 1894 te Saraybosna daki milli muzeye satildi II Dunya Savasi sirasinda muze yonetmeni Dr Jozo Petrovic ve bas kutuphaneci Dervis Korkut tarafindan Nazilerden saklandi Dervis kitabi saklamasi icin onu Treskavica yakinlarinda bir dag koyudneki Musluman bir hocaya verdi ve Agada bir camide diger Kur anlarin arasinda saklandi Agada 1992 1995 teki Bosna Savasi sirasinda Sirp kusatmasindan yeralti banka kasasinda saklanarak korundu Birlesmis Milletler ve Bosna Yahudi cemaatinin destegiyle duzenlenen kampanyada Agada iade edildi ve Aralik 2002 de muzeye konuldu Savas sonrasi cemaat Bosna Hersek Yahudi cemaati Holokost tan sonra tekrar kuruldu fakat savastan kurtulanlarin cogu Israil e goc etti Cemaat Belgrad merkezli Yugoslavya Yahudi Cemaatleri Federasyonu himayesine alindi 1990 larin basinda Yugoslav Savaslarindan once Bosna Hersek in Yahudi nufusu 2000 den fazlaydi ve Yahudilerin Katolik Ortodoks ve Musluman komsulariyla iliskileri iyiydi Yugoslav savaslari 1991 de patlak vermesiyle Amerikan Yahudi Ortak Dagitim Komitesi Bosna Yahudilerinin Israil e gitmesine yardimci oldu ve gocmenlerin cogu savas bittikten sonra bile orada kalmayi tercih etti BugunBugun Bosna Hersek te yaklasik 500 Yahudi vardir Tarih boyunca oldugu gibi Yahudiler Yahudi olmayan komsulariyla ve hukumetle iyi iliskilerini surdurmektedir Etnik denge saglama amacli sunulan BM gudumlu Bosna Hersek Anayasasina gore Yahudiler ve diger azinliklar devlet baskanligina getirilemezler Buna karsilik Yahudi ve Yahudi olmayan Bosnaklar Avrupa Insan Haklari Mahkemesine bu durumun Avrupa Insan Haklari Sozlesmesine aykiri oldugunu bildirmistir Kaynakca a b c d Jewish Virtual Library Bosnia Herzegovina 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Nisan 2010 JewishEncyclopedia com BOSNIA 4 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Nisan 2010 a b c 16 Temmuz 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Nisan 2010 Budin a b c 9 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Nisan 2010 Macedonia and the Jewish people A Assa Skopje 1992 p 36 El espanol en el mundo Anuario 2004 El espanol en Bosnia Herzegovina Situacion de los estudios de espanol fuera de la Universidad de Sarajevo 27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d 13 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Nisan 2010 Jews of Yugoslavia 1941 1945 Victims of Genocide and Freedom Fighters Jasa Romano p7 Ustasa 1 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Nisan 2010 a b c American Jewish Joint Distribution Committee Bosnia Herzegovina 2 Mayis 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Nisan 2010 Unsung Heroes of the Holocaust 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde at Vlajko Palavestra PRICANJA O SUDBINI SARAJEVSKE HAGGADE 7 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Geraldine Brooks Chronicles The Book of Exodus 22 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde The New Yorker December 3 2007 p 74 Jew challenges Bosnia presidency ban olu kirik baglanti Jerusalem Post February 18 2007 Bosnia Jew seeks to reverse ban on running for president 6 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Haaretz June 5 2009Dis baglantilarJewish Virtual Library Bosnia Herzegovina Stephanie Persin 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Association of Descendants and Supporters of Victims of Ustashian Concentration Camps in Jadovno 1941 ארגון בנים ותומכים של קורבני מחנות רכוז ידובנו 194115 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde