Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2023) () |
Maraş Katliamı veya Maraş Olayları, 19 Aralık ile 26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş'ta meydana gelen Aleviler'e, Kürtler'e ve solculara yönelik katliamdır. Yedi gün süren olaylar sırasında iddianameye göre 111 kişi öldürüldü. Aleviler'e ait 559 ev yakıldı, 290'a yakın iş yeri tahrip edildi. 23 yıl süren davalar sonunda 22 kişi idam, 7 kişi müebbet hapis, 321 kişi de 1-24 yıl arasında hapis cezası aldı. Katliamda önemli rol oynayan 68 kişiye ise ulaşılamadı.12 Eylül Darbesi'ne sebep olan olaylardan biri olarak kabul edilmektedir.
| Türkiye'de sağ-sol çatışması 12 Eylül Darbesi'ne giden süreç | |
| Bölge | Kahramanmaraş, Türkiye |
|---|---|
| Tarih | 19-26 Aralık 1978 |
| Hedef | Aleviler Kürtler Solcular |
Saldırı türü | Katliam |
| Ölü | 111 |
| Yaralı | 1.000+ |
| İşleyenler |
|
Kronoloji
19 Aralık
Siyasi nedenlerle körüklenen Alevi-Sünni ayrılığının Kahramanmaraş'ta gerginliği tırmandırdığı bir dönemde, 19 Aralık'ta kentteki Çiçek Sineması'na, o dönemin ender milliyetçi filmlerinden biri olan, Cüneyt Arkın'ın başrol oynadığı Güneş Ne Zaman Doğacak başlıklı filmin gösterimi sırasında saat 21.00'de patlayıcı madde atılması olayların başlangıcı oldu. İddianameye göre tahrip gücü az patlayıcı madde Ülkücü Gençlik Derneği Kahramanmaraş şube başkanı Mehmet Leblebici ve başkan yardımcısı Mustafa Kanlıdere'nin talimatları ile ülkücü militanlar Ökkeş Kenger ve Yunus İlhan tarafından atıldı. Gaziantep Eğitim Enstitüsü öğrencisi Ökkeş Kenger polise verdiği ilk ifadesinde "Çiçek Sineması'nı kendisinin arkadaşlarıyla birlikte bombaladığını" itiraf etti. Yunus İlhan ise yazılı ifadesinde Ökkeş Kenger tarafından zorlandığını söyledi.
Emniyet Genel Müdürlüğü’ün raporlarında da Ökkeş Kenger’in teşkilata patlayıcı madde temin eden kişi olarak nitelendirildiğini belirtilerek şöyle denildi:
"Kenger, 19 Aralık 1978’de Çiçek Sineması’ndaki patlamadan önce ve sonra Ankara ÜGD’ye (Ülkücü Gençlik Derneğine) ait 29 43 51 numaralı telefonla konuştu. Kenger, patlamadan hemen sonra sanki bu patlamayı bekliyormuş gibi salondaki şahısları toplayarak onlara öncülük etmiş, emirler vererek sloganlar attırmıştır."
20 Aralık
20 Aralık günü Aleviler'in yoğunlukla oturduğu Yürükselim Mahallesi'nde bir kıraathaneye el fenerinden yapılma bomba atıldı. Bomba, şans eseri kahvehane penceresinin altındaki betona isabet ederek kahvehaneye girmedi. Kimse yara almazken daha sonra silahla ateş edilmesi sonucu ayağa kalkan Gıjgın Dede lakaplı Sabri Özkan öldü. (Suçu işleyen kişinin açıklaması bu yöndedir.)
21 Aralık
21 Aralık 1978 günü Hacı Çolak ve Mustafa Yüzbaşıoğlu isimli iki sol görüşlü öğretmen, fraksiyon ayrılığı yüzünden öldürüldü. Adana 1 No.'lu Askerî Mahkemesi'nin 1984/208 sayılı kararı ile failler idam cezası aldı. 1991 yılında çıkarılan infaz yasası ile tahliye edildiler. Zaten gergin olan bu ortamda fraksiyon kavgası kimsenin aklına gelmeyeceği için olayın faili olarak ülkücüler gösterildi. Dönemin Kahramanmaraş Valisi Tahsin Soylu, kente askerî güç gönderilmesini istedi ancak talebi uygun görülmedi.[]
22 Aralık
Evlerine giderken öldürülen TÖB-DER'li iki öğretmen, Hacı Çolak ve Mustafa Yüzbaşıoğlu'nun 22 Aralık günü camiye götürülen cenazelerine "Komünistler'in ve Aleviler'in cenaze namazı kılınmaz" diyerek çoğunluğunu MHP'li ve ülkücülerin oluşturduğu sağ gruplar tarafından saldırı gerçekleştirildi. 300'e yakın işyeri tahrip edildi. Olaylar sırasında 39 kişi yaralandı. Çıkan olaylarda 2 kişi öldürüldü.
Bağlarbaşı Camisi İmamı Mustafa Yıldız cuma vaazında şu konuşmayı yaptı:
"Oruç tutmak, namaz kılmakla hacı olunmaz. Bir Alevi öldüren beş sefer hacca gitmiş gibi sevap kazanır. Bütün din kardeşlerimiz; hükûmete ve komünistlere, dinsizlere karşı ayaklanmalıdır! Çevremizde bulunan Alevileri ve CHP'li Sünni imansızları temizleyeceğiz!"
Olaylarda CHP Kahramanmaraş milletvekili Orhan Sezal'ın avukatlık bürosu, Hürriyet gazetesi muhabiri Şeref Turhan'ın, Işık gazetesi matbaası, CHP il binası, eczane ve muayenehaneler tahrip edildi.
Kalabalık dağılıp cenazeler ortada kalırken güvenlik güçlerinin müdahalesiyle karşılaşmayan saldırgan kitle kent çarşısına yürüyerek Alevilere ve CHP'lilere ait iş yerlerini tahrip etti. Çatışmalarda 2 kişi öldürüldü. Aynı gece Sünni mahallelerinde "ertesi gün solcu Aleviler'in silahlı saldırı yapacakları" anlatılarak kitlesel biçimde silahlanma sağlandı.[]
23 Aralık
Çevre illerden de gelen sağcı gruplar Cumhuriyet Halk Partisi, Türkiye İşçi Partisi, TÖB-DER, TİKP ve POL-DER gibi sol görüşlü olduğu bilinen kurumların binalarını ateşe verdi.Türkoğlu ilçesinden gelen bir grup ülkücü, "Kanımız aksa da zafer İslam’ın!" ve "Müslüman Türkiye!" sloganlarıyla seyirci kitlesini coşturarak Cumhuriyet Halk Partisi İl Merkezi, PTT ve binalarına saldırdı. Kentin merkezindeki Ulu Cami'den "Öldürün, öldürün, bunların katli vaciptir" anonsları yapıldı.
23 Aralık günü sabah erken saatlerden itibaren belediye hoparlöründen, "Kızıllar üç kardeşimizi şehit etti. Cenazeleri almak için hastane önünde buluşalım.", "Kızıllar kentimizi bastı." türünden tahrik edici anonslar yapıldı. Böylece kalabalık bir kitlenin, Alevi mahallelerinin hemen bitişiğindeki devlet hastanesinin önünde toplanması sağlandı. Hastane önünde toplanan kalabalık, "Aleviler suya zehir kattı.", "Alevi mahallelerinde camiler yakılıyor." türünden asılsız söylemlerle kışkırtıldı ve aynı saatlerde Alevi mahallerine yönelik saldırılar başladı. Saldırılar sırasında Yürükselim Mahallesi dirense de başarılı olamadı.[]
Adıyaman ve Kayseri'den askerî birlikler getirildi. Malatya ve Adana'dan gönderilen jet uçakları kentin üzerinde alçak uçuşlar yaptı. Gölbaşı'ndan getirilmiş jandarma komando birliği ve Gaziantep'ten gönderilen mekanize tabur, güvenlik önlemleri almaya çalışırken, valilikçe ayrıca Gaziantep'ten zırhlı tugay, Kayseri'den hava indirme birliği istendi. İskenderun'dan ise piyade tugayı kentte alınan güvenlik tedbirlerine katılmak için yola çıktı.
24 Aralık
24 Aralık'ta saldırıların polis kuvvetlerine yönelmesi üzerine polis ile halk arasında çatışmayı önlemek amacı ile kentteki bütün polisler görev dışı bırakıldı. Sünni kesim bundan istifade ederek Aleviler üzerindeki baskılarını artırdı. İnsanlar galeyana geldi, durum kontrolden çıktı ve il genelinde kaos ortamı yaşandı. Aynı gün olay büyük bir katliama döndü.[]
CHP Kahramanmaraş il başkanı Mehmet Parlakyiğit, 25 Aralık'taki gazete açıklamasında katliama dair şunları söyledi:
"Kahramanmaraş'taki katliamı tarif etmek için kelime bulamıyorum. Buna vahşet demek hafif olur. Sokaklardan evlerden 3 yaşındaki çocukların, 60 yaşındaki ihtiyarların parçalanmış cesetleri taşınıyor. İki gün süren saldırılarda ölenlerin 150 civarında olduğunu tahmin ediyorum. Olaylar, saldırılar, cinayetler vatandaşların kalbinde derin yaralar açmıştır. Unutmak istesek dahi bu olayların, bu vahşetin, unutulabileceğini söylemek mümkün değil. (...) Olayların başlangıcında konulan sokağa çıkma yasağına yalnız ve yalnız mağdur vatandaşlar uymuş ve hala uymaktadır. Ne var ki, mağdur yurttaşların evlerinde mahsur kalmaları ve saldırıya hedef olmaları biçimine dönüşmüştür bu yasak."
Katliam sırasında, sivillere yönelik yağma ve sistematik işkence olayları yaşandığı da görgü tanıklarının ifadelerinde yer almaktadır:
"Maraş doğum hastanesi var oraya da gittim. Bir kadını öldürmüşler tel ile direğe bağlamışlar ve bebeğini karnından çıkartıp göğsüne çivilemişlerdi. Kadının her yeri kanlar içerisindeydi.
Bir kadının göğsünü kesmişler, kestikleri göğsünü de çocuğunun ağzına koymuşlardı. Orada Cennet Şimal’ı da gördüm. Cennet Şimal Elif Ana’nın ablasıdır. O dönem bizim yaptığımız evin inşaatına kum getiren demirci Cuma, Cennet Şimal’ın sağ gözünü tornavida ile çıkarttı. "90 yaşındaki kadının gözünü niye çıkartıyorsunuz Allah’tan korkmuyor musunuz?" diye sordum. "Bir Alevi öldürürsek biz cennetlik oluruz, kitabımızda yazıyor" dedi
Bir kazana koydular. Değnek sapladılar. Bir evin bodrumuna indirdiler. Annesi geldi, kol kemiği düşmüştü. Kocası görmesin diye bir beze bağladı arsasına gömdü. Kazanın içinde kaynamış etleri topladı bezlere sardı. Herkesin mezarı birdi, Ali Traş’ın 3 mezarı vardı. Ama kardeşleri görmedi. Ben gördüm."
Sonrası
Maraş olayları patlak verdiğinde CHP iktidar, Bülent Ecevit ise başbakandı. Olaydan sonra CHP'li İçişleri Bakanı İrfan Özaydınlı yaptığı açıklamada, olayların sebebinin "sol örgütler" olduğunu söyleyerek partisinden büyük tepki aldı. Sonrasında da içişleri bakanlığından istifa etmek zorunda bırakıldı, yerine Hasan Fehmi Güneş getirildi. Bülent Ecevit, olayların, kendisini uzun süredir direndiği sıkıyönetim talebine zorlamak için kontrgerillalar tarafından çıkarıldığını iddia etti. Ana Muhalefet Lideri ve Adalet Partisi Genel Başkanı Süleyman Demirel ise, "Bana, 'Sağcılar ve milliyetçiler cinayet işliyor.' dedirtemezsiniz." şeklinde bir açıklama yaptı.
Maraş katliamından 1 ay sonra, 17 Ocak 1979 tarihli bir bilgi notu hazırlayan MİT olaylarda ülkücülerden bahsetti:
"Olaylar, ülkücülerin olaylardan 2-3 hafta önce MHP Kahramanmaraş il örgütünde MHP K.Maraş yöneticileri ile Ülkücü Gençlik Derneği (ÜGD) mensuplarının katılması ile yapılan bir toplantıda planlanmıştır. Toplantıya ÜGD Genel Merkezi’nden bir yetkili de katılmıştır. (Büyük ihtimalle Sefa Şevkat Çetin) Toplantıda K.Maraş’taki Aleviler'in ve bunları destekleyen sol grubun son zamanlarda ülkücü ve Sünniler üzerindeki baskılarını arttırdıkları gerekçesiyle, bunlara bir ders vermenin zamanı geldiği belirtilerek, ilk önce sol gruba mensup Alevilerin meskûn bulunduğu mahallelerde, ileri gelenlerin adresleri tespit edilmiş daha sonra tespit edilen adreslere eylem yapacak şahıslar belirlenmiştir."
Ayrıca raporda, Alevilerin çoğunluğunun Kürt olduğu belirtilerek ağustos ayından itibaren Akıncı ve Ülkücü kesimlerin, Kürt Alevilerin bir Kürt devleti kurmak için çaba gösterdiklerini, miting ve yürüyüşlerde bunu açıkça dile getirdiklerini halka yayarak tansiyonu yükselttiği belirtildi. Dönemin Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, 1990 yılında yayımladığı Kenan Evren'in Anıları'nın ilk cildinde bu katliamdan şöyle bahsetti:
"Kahramanmaraş'ta öldürülen iki öğretmenin cenaze töreninde Milliyetçi Hareket Partisi militanları ve dinci yobazlar tarafından başlatılan katliam kısa sürede bütün şehre yayılmış, şehirdeki emniyet kuvvetleri ve askerî birliklerle dahi katliam önlenememiş ve Gaziantep'ten mekanize birliklerin gönderilmesi sonucu ancak 27 Aralık günü durdurulabilmiştir. Olaylar sırasında çoğunlukla Alevi vatandaşların oturdukları evler ve iş yerleri yakılmış yıkılmış ve çocuklarla hamile kadınlar da dâhil olmak üzere hunharca 107 kişi katledilmiştir. Olaylar başlar başlamaz 23 Aralık günü İçişleri Bakanı İrfan Özaydınlı ile Jandarma Genel Komutanı Sedat Celasun Kahramanmaraş'a gitmişler ve olaylara mahallinde müdahale etmişlerse de gözlerini kan bürümüş canilerin şehrin muhtelif yerlerindeki katliamına ve tahribata mâni olamamışlardır. Jandarma Genel Komutanı'nın döndükten sonra bana anlattıklarından benim de tüylerim ürperdi. Beş altı aylık çocuğun bacaklarından tutup ikiye bölünmüş, karnından bıçaklanmış kadın, çocuk, genç, ihtiyar cesetlerini gözleri ile görmüş."
Olaylar nedeniyle Diyarbakır, İzmir, Suriye-İran-Irak gibi sınır boylarını çevreleyen iller de dâhil olmak üzere birçok ilde sıkıyönetim ilanı gündeme gelmiş ve 26 Aralık 1978 saat 07.00'den itibaren İstanbul, Ankara, Kahramanmaraş, Adana, Elazığ, Bingöl, Erzurum, Erzincan, Gaziantep, Kars, Malatya, Sivas ve Şanlıurfa olmak üzere toplam 13 ilde sıkıyönetim ilan edilmiştir. Daha sonra bu illerin sayısı artırılmıştır.
Saldırılar sonucunda resmî verilere göre 120 kişi öldürüldü, 1000'den fazla kişi yaralandı, Alevilere ait 559 ev yakıldı. 290'a yakın iş yeri tahrip edildi. Resmî olmayan beyanlara göre ise ölü sayısı 500'e yakındır. Şeyh Adil Mezarlığı'nda topluca defnedilen kurbanların defin yerinin tam olarak neresi olduğu ve defin tarihinde dinî tören yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir.
Yargılama
Katliamdan 1 yıl 16 gün sonra tamamlanan esas hakkındaki iddianamede 5000 civarında tanığın ifadesinden sonra, 476'sı tutuklu 806 sanık sanıktan 275'i için idam cezası, 449'u için 1 yıl ile 24 yıl arasında hapis cezası istendi. İlk iddianamede 330 kişi hakkında idam istenmişti.
Sıkıyönetim mahkemelerinde açılan davalar 1991 yılına kadar sürmüş, çoğunlukla sağ ve aşırı sağ görüşlü olarak nitelenen toplam 804 kişi hakkında dava açılmıştır. Sanıklardan 29 kişi idam, 7 kişi müebbet hapis, 321 kişi de 1-24 yıl arasında hapis cezaları ile cezalandırılmıştır. İdam ve müebbet hapis cezaları dışındakilere 1/6 oranında cezai indirim uygulanmış ve cezaları azaltılmıştır. Sıkıyönetim Mahkemesi'nin kararı Yargıtay tarafından bozulmuş, yeniden yapılan yargılama sonucunda idam cezaları uygulanmamıştır.[]
Katliamın müdahil avukatları Ceyhun Can 10 Eylül 1979'da, Halil Sıtkı Güllüoğlu 3 Şubat 1980'de ve Ahmet Albay 3 Mayıs 1980'de öldürüldü.
Ceza alanların cezaları da 1991 yılında çıkarılan terörle mücadele kanunu nedeniyle ertelendi ve daha sonra da serbest bırakıldılar. Bu kişilerden bazıları daha sonra milletvekili olarak TBMM çatısı altında yer aldı.
O zamanın CHP Milletvekili Oğuz Söğütlü, Kahramanmaraş'ta yaşananların açık soykırımdan başka bir şey olmadığını, Alevi nüfusun yüzde 80'inin kenti terk ettiğini iddia etti.[]
Olayın bir numaralı sanığı Ökkeş Kenger yargılanıp beraat etti ve soyadını Şendiller olarak değiştirdi. Daha sonra 1991 yılında Refah Partisi'nden 19'uncu dönem Kahramanmaraş milletvekili seçildi.
Devlete ait gizli rapor
Basına ve kamuoyuna yansıyan iddialara göre, olayların ardından istifa eden dönemin İçişleri Bakanı İrfan Özaydınlı katliamın açığa çıkartılması için özel bir ekip görevlendirdi, hazırlanan ayrıntılı rapor İçişleri Bakanlığına sunuldu ancak raporun içeriği gizli tutuldu. Raporda katliamın planlayıcılarının, "26 seyyar piyango bayisi görünümünde şehre geldikleri saptanmıştır." denildiği ve Bahçelievler Katliamı sanıklarından Ünal Osmanağaoğlu, Haluk Kırcı, Bünyamin Adanalı, Ahmet Ercüment Gedikli gibi isimlerin katliamın yaşandığı günlerde Kahramanmaraş'ta olduklarının kaydedildiği öne sürülen iddialar arasındadır.
Popüler kültürde
Orhan Eskiköy ve Zeynel Doğan'ın yönettiği ve Maraş Katliamı'ndan etkilenen Kürt-Alevi bir ailenin hikâyesini ele alan Babamın Sesi, 2012'de Türkiye'de gösterime girdi.
TRT 1'de yayımlanan Yedi Güzel Adam dizisi bu olayları konu almaktadır.
Atv'de yayımlanmış olan Hatırla Sevgili dizisinin bir bölümü bu olaya ayrılmış, dizinin bazı karakterleri de olayların ortasında kalmış şekilde tasvir edilmiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Maraş Katliamı: Geçmişle yüzleşme zamanı". politikyol.com. 21 Aralık 2023. 29 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Nisan 2024.
- ^ a b "Kaynak". 21 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Aralık 2021.
- ^ a b . 18 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d "Yarın karar günü". Cumhuriyet Gazetesi. 7 Ağustos 1980. s. 5. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ . 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015.
- ^ "Maraş Katliamı'nda Neler Yaşandı? Katliamı Kimler Yaptı?". NeOldu.com. 14 Ekim 2015. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022.
- ^ . Radikal. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022.
- ^ "Türkiye'yi yıllarca geriye götürecek 1980 askeri darbesine zemin hazırlayan en kanlı, en vahşi katliamın 41. yıldönümü…". bursabarosu.org.tr. 26 Aralık 2019. 29 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Nisan 2024.
- ^ "Maraş olaylarının idam istemiyle yargılanacak 304 sanığın 10'u kadın". Cumhuriyet Gazetesi. 13 Mayıs 1979. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Maraş olaylarını başlatan bombalamayı bir ülkücü üstlendi". Cumhuriyet Gazetesi. 17 Ocak 1979. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Kahramanmaraş Olayı Sanıklarından Üçü Dünkü Duruşmadan Sonra Salıverildi". Cumhuriyet Gazetesi. 9 Haziran 1979. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ a b "MİT askeri suçladı". Cumhuriyet Gazetesi. 24 Nisan 2012. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ . 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 2 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2011.
- ^ a b "K. Maraş'ta 2 öğretmenin cenazesini kaldırtmayan sağ grupların gösterilerinde 2 kişi öldürüldü". Cumhuriyet Gazetesi. 23 Aralık 1978. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Yaşlı, Fatih (2019). Antikomünizm, ülkücü hareket, Türkeş : Türkiye ve Soğuk Savaş. Birinci basım. İstanbul. s. 313. ISBN . OCLC 1104213771.
- ^ "31 Kişi öldü, 150 yaralının 65'i ağır". Cumhuriyet Gazetesi. 24 Aralık 1978. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ . euronews. 19 Aralık 2021. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022.
- ^ a b . Milliyet Gazetesi. 24 Aralık 1978. s. 9. 24 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2023.
- ^ ""Öldürün, bunların katli vaciptir"". Cumhuriyet Gazetesi. 7 Ağustos 1980. s. 5. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Maraş'ta ölü sayısı artıyor". Cumhuriyet Gazetesi. 25 Aralık 1978. 18 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Özgül, Ersin (24 Aralık 2022). . PİRHA. 24 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023.
- ^ Sonzamanci, Elif (21 Aralık 2017). . PİRHA. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023.
- ^ Uğur Mumcu, Cumhuriyet, 26 Aralık 1978 https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1978-12-26/0 26 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . www.rudaw.net. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022.
- ^ Kenan Evren'in Anıları 1. 20 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2021.
- ^ "Belgenet:26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş olayları". 31 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2012.
- ^ . Sabah. 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022.
- ^ Aziz Tunç (2015). Maraş Kıyımı. Fırat Yayınları.
- ^ Mezarları kaybedene dava yok 16 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Radikal (16 Mart 2014). En son 16 Mart 2014 tarihinde erişildi.
- ^ "K. Maraş katliamı nedeniyle idamı istenenler 330'a yükseldi". Cumhuriyet Gazetesi. 31 Mayıs 1979. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Sevgili dayım" 27 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Radikal, 22 Temmuz 2012. 25 Temmuz 2012 tarihinde erişildi.
- ^ Mesut Yılmazın Konuşması 9 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .(29/11/1994)
- ^ TBMM Genel Kurul Tutanağı XIX. Dönem 4. Yasama Yılı 3. Birleşim 23 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .(07/09/1994)
- ^ Haber Sütun 16 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .BBP kurucularından Ökkeş Şendiller istifa etti(15/01/08)
- ^ Zaman gazetesi 8 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .Maraş olayları tezgâh, yüzleşmek istiyorum(20/04/08)
- ^ a b . "Maraş katliamında derin tartışma" 21 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Radikal (7 Ocak 2007). 10 Mart 2012 tarihinde erişildi.
- ^ Akçura, Belma, "Maraş katliamının gizli dosyaları açılsın" 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Milliyet (22 Aralık 2008). 10 Mart 2012 tarihinde erişildi.
- ^ TBMM Tutanak Dergisi 51. Birleşim 28 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., TBMM (29 Ocak 2009). 10 Mart 2012 tarihinde erişildi.]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Maras Katliami haber gazete kitap akademik JSTOR Ocak 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Maras Katliami veya Maras Olaylari 19 Aralik ile 26 Aralik 1978 de Kahramanmaras ta meydana gelen Aleviler e Kurtler e ve solculara yonelik katliamdir Yedi gun suren olaylar sirasinda iddianameye gore 111 kisi olduruldu Aleviler e ait 559 ev yakildi 290 a yakin is yeri tahrip edildi 23 yil suren davalar sonunda 22 kisi idam 7 kisi muebbet hapis 321 kisi de 1 24 yil arasinda hapis cezasi aldi Katliamda onemli rol oynayan 68 kisiye ise ulasilamadi 12 Eylul Darbesi ne sebep olan olaylardan biri olarak kabul edilmektedir Maras KatliamiTurkiye de sag sol catismasi 12 Eylul Darbesi ne giden surecBolgeKahramanmaras TurkiyeTarih19 26 Aralik 1978HedefAleviler Kurtler SolcularSaldiri turuKatliamOlu111Yarali1 000 IsleyenlerUlku Ocaklari Sag goruslu yerli halkKronoloji19 Aralik Siyasi nedenlerle koruklenen Alevi Sunni ayriliginin Kahramanmaras ta gerginligi tirmandirdigi bir donemde 19 Aralik ta kentteki Cicek Sinemasi na o donemin ender milliyetci filmlerinden biri olan Cuneyt Arkin in basrol oynadigi Gunes Ne Zaman Dogacak baslikli filmin gosterimi sirasinda saat 21 00 de patlayici madde atilmasi olaylarin baslangici oldu Iddianameye gore tahrip gucu az patlayici madde Ulkucu Genclik Dernegi Kahramanmaras sube baskani Mehmet Leblebici ve baskan yardimcisi Mustafa Kanlidere nin talimatlari ile ulkucu militanlar Okkes Kenger ve Yunus Ilhan tarafindan atildi Gaziantep Egitim Enstitusu ogrencisi Okkes Kenger polise verdigi ilk ifadesinde Cicek Sinemasi ni kendisinin arkadaslariyla birlikte bombaladigini itiraf etti Yunus Ilhan ise yazili ifadesinde Okkes Kenger tarafindan zorlandigini soyledi Emniyet Genel Mudurlugu un raporlarinda da Okkes Kenger in teskilata patlayici madde temin eden kisi olarak nitelendirildigini belirtilerek soyle denildi Kenger 19 Aralik 1978 de Cicek Sinemasi ndaki patlamadan once ve sonra Ankara UGD ye Ulkucu Genclik Dernegine ait 29 43 51 numarali telefonla konustu Kenger patlamadan hemen sonra sanki bu patlamayi bekliyormus gibi salondaki sahislari toplayarak onlara onculuk etmis emirler vererek sloganlar attirmistir 20 Aralik 20 Aralik gunu Aleviler in yogunlukla oturdugu Yurukselim Mahallesi nde bir kiraathaneye el fenerinden yapilma bomba atildi Bomba sans eseri kahvehane penceresinin altindaki betona isabet ederek kahvehaneye girmedi Kimse yara almazken daha sonra silahla ates edilmesi sonucu ayaga kalkan Gijgin Dede lakapli Sabri Ozkan oldu Sucu isleyen kisinin aciklamasi bu yondedir 21 Aralik 21 Aralik 1978 gunu Haci Colak ve Mustafa Yuzbasioglu isimli iki sol goruslu ogretmen fraksiyon ayriligi yuzunden olduruldu Adana 1 No lu Askeri Mahkemesi nin 1984 208 sayili karari ile failler idam cezasi aldi 1991 yilinda cikarilan infaz yasasi ile tahliye edildiler Zaten gergin olan bu ortamda fraksiyon kavgasi kimsenin aklina gelmeyecegi icin olayin faili olarak ulkuculer gosterildi Donemin Kahramanmaras Valisi Tahsin Soylu kente askeri guc gonderilmesini istedi ancak talebi uygun gorulmedi kaynak belirtilmeli 22 Aralik Evlerine giderken oldurulen TOB DER li iki ogretmen Haci Colak ve Mustafa Yuzbasioglu nun 22 Aralik gunu camiye goturulen cenazelerine Komunistler in ve Aleviler in cenaze namazi kilinmaz diyerek cogunlugunu MHP li ve ulkuculerin olusturdugu sag gruplar tarafindan saldiri gerceklestirildi 300 e yakin isyeri tahrip edildi Olaylar sirasinda 39 kisi yaralandi Cikan olaylarda 2 kisi olduruldu Baglarbasi Camisi Imami Mustafa Yildiz cuma vaazinda su konusmayi yapti Oruc tutmak namaz kilmakla haci olunmaz Bir Alevi olduren bes sefer hacca gitmis gibi sevap kazanir Butun din kardeslerimiz hukumete ve komunistlere dinsizlere karsi ayaklanmalidir Cevremizde bulunan Alevileri ve CHP li Sunni imansizlari temizleyecegiz Olaylarda CHP Kahramanmaras milletvekili Orhan Sezal in avukatlik burosu Hurriyet gazetesi muhabiri Seref Turhan in Isik gazetesi matbaasi CHP il binasi eczane ve muayenehaneler tahrip edildi Kalabalik dagilip cenazeler ortada kalirken guvenlik guclerinin mudahalesiyle karsilasmayan saldirgan kitle kent carsisina yuruyerek Alevilere ve CHP lilere ait is yerlerini tahrip etti Catismalarda 2 kisi olduruldu Ayni gece Sunni mahallelerinde ertesi gun solcu Aleviler in silahli saldiri yapacaklari anlatilarak kitlesel bicimde silahlanma saglandi kaynak belirtilmeli 23 Aralik Cevre illerden de gelen sagci gruplar Cumhuriyet Halk Partisi Turkiye Isci Partisi TOB DER TIKP ve POL DER gibi sol goruslu oldugu bilinen kurumlarin binalarini atese verdi Turkoglu ilcesinden gelen bir grup ulkucu Kanimiz aksa da zafer Islam in ve Musluman Turkiye sloganlariyla seyirci kitlesini costurarak Cumhuriyet Halk Partisi Il Merkezi PTT ve binalarina saldirdi Kentin merkezindeki Ulu Cami den Oldurun oldurun bunlarin katli vaciptir anonslari yapildi 23 Aralik gunu sabah erken saatlerden itibaren belediye hoparlorunden Kizillar uc kardesimizi sehit etti Cenazeleri almak icin hastane onunde bulusalim Kizillar kentimizi basti turunden tahrik edici anonslar yapildi Boylece kalabalik bir kitlenin Alevi mahallelerinin hemen bitisigindeki devlet hastanesinin onunde toplanmasi saglandi Hastane onunde toplanan kalabalik Aleviler suya zehir katti Alevi mahallelerinde camiler yakiliyor turunden asilsiz soylemlerle kiskirtildi ve ayni saatlerde Alevi mahallerine yonelik saldirilar basladi Saldirilar sirasinda Yurukselim Mahallesi dirense de basarili olamadi kaynak belirtilmeli Adiyaman ve Kayseri den askeri birlikler getirildi Malatya ve Adana dan gonderilen jet ucaklari kentin uzerinde alcak ucuslar yapti Golbasi ndan getirilmis jandarma komando birligi ve Gaziantep ten gonderilen mekanize tabur guvenlik onlemleri almaya calisirken valilikce ayrica Gaziantep ten zirhli tugay Kayseri den hava indirme birligi istendi Iskenderun dan ise piyade tugayi kentte alinan guvenlik tedbirlerine katilmak icin yola cikti 24 Aralik 24 Aralik ta saldirilarin polis kuvvetlerine yonelmesi uzerine polis ile halk arasinda catismayi onlemek amaci ile kentteki butun polisler gorev disi birakildi Sunni kesim bundan istifade ederek Aleviler uzerindeki baskilarini artirdi Insanlar galeyana geldi durum kontrolden cikti ve il genelinde kaos ortami yasandi Ayni gun olay buyuk bir katliama dondu kaynak belirtilmeli CHP Kahramanmaras il baskani Mehmet Parlakyigit 25 Aralik taki gazete aciklamasinda katliama dair sunlari soyledi Kahramanmaras taki katliami tarif etmek icin kelime bulamiyorum Buna vahset demek hafif olur Sokaklardan evlerden 3 yasindaki cocuklarin 60 yasindaki ihtiyarlarin parcalanmis cesetleri tasiniyor Iki gun suren saldirilarda olenlerin 150 civarinda oldugunu tahmin ediyorum Olaylar saldirilar cinayetler vatandaslarin kalbinde derin yaralar acmistir Unutmak istesek dahi bu olaylarin bu vahsetin unutulabilecegini soylemek mumkun degil Olaylarin baslangicinda konulan sokaga cikma yasagina yalniz ve yalniz magdur vatandaslar uymus ve hala uymaktadir Ne var ki magdur yurttaslarin evlerinde mahsur kalmalari ve saldiriya hedef olmalari bicimine donusmustur bu yasak Katliam sirasinda sivillere yonelik yagma ve sistematik iskence olaylari yasandigi da gorgu taniklarinin ifadelerinde yer almaktadir Maras dogum hastanesi var oraya da gittim Bir kadini oldurmusler tel ile direge baglamislar ve bebegini karnindan cikartip gogsune civilemislerdi Kadinin her yeri kanlar icerisindeydi Bir kadinin gogsunu kesmisler kestikleri gogsunu de cocugunun agzina koymuslardi Orada Cennet Simal i da gordum Cennet Simal Elif Ana nin ablasidir O donem bizim yaptigimiz evin insaatina kum getiren demirci Cuma Cennet Simal in sag gozunu tornavida ile cikartti 90 yasindaki kadinin gozunu niye cikartiyorsunuz Allah tan korkmuyor musunuz diye sordum Bir Alevi oldurursek biz cennetlik oluruz kitabimizda yaziyor dedi Bir kazana koydular Degnek sapladilar Bir evin bodrumuna indirdiler Annesi geldi kol kemigi dusmustu Kocasi gormesin diye bir beze bagladi arsasina gomdu Kazanin icinde kaynamis etleri topladi bezlere sardi Herkesin mezari birdi Ali Tras in 3 mezari vardi Ama kardesleri gormedi Ben gordum SonrasiMaras olaylari patlak verdiginde CHP iktidar Bulent Ecevit ise basbakandi Olaydan sonra CHP li Icisleri Bakani Irfan Ozaydinli yaptigi aciklamada olaylarin sebebinin sol orgutler oldugunu soyleyerek partisinden buyuk tepki aldi Sonrasinda da icisleri bakanligindan istifa etmek zorunda birakildi yerine Hasan Fehmi Gunes getirildi Bulent Ecevit olaylarin kendisini uzun suredir direndigi sikiyonetim talebine zorlamak icin kontrgerillalar tarafindan cikarildigini iddia etti Ana Muhalefet Lideri ve Adalet Partisi Genel Baskani Suleyman Demirel ise Bana Sagcilar ve milliyetciler cinayet isliyor dedirtemezsiniz seklinde bir aciklama yapti Maras katliamindan 1 ay sonra 17 Ocak 1979 tarihli bir bilgi notu hazirlayan MIT olaylarda ulkuculerden bahsetti Olaylar ulkuculerin olaylardan 2 3 hafta once MHP Kahramanmaras il orgutunde MHP K Maras yoneticileri ile Ulkucu Genclik Dernegi UGD mensuplarinin katilmasi ile yapilan bir toplantida planlanmistir Toplantiya UGD Genel Merkezi nden bir yetkili de katilmistir Buyuk ihtimalle Sefa Sevkat Cetin Toplantida K Maras taki Aleviler in ve bunlari destekleyen sol grubun son zamanlarda ulkucu ve Sunniler uzerindeki baskilarini arttirdiklari gerekcesiyle bunlara bir ders vermenin zamani geldigi belirtilerek ilk once sol gruba mensup Alevilerin meskun bulundugu mahallelerde ileri gelenlerin adresleri tespit edilmis daha sonra tespit edilen adreslere eylem yapacak sahislar belirlenmistir Ayrica raporda Alevilerin cogunlugunun Kurt oldugu belirtilerek agustos ayindan itibaren Akinci ve Ulkucu kesimlerin Kurt Alevilerin bir Kurt devleti kurmak icin caba gosterdiklerini miting ve yuruyuslerde bunu acikca dile getirdiklerini halka yayarak tansiyonu yukselttigi belirtildi Donemin Genelkurmay Baskani Kenan Evren 1990 yilinda yayimladigi Kenan Evren in Anilari nin ilk cildinde bu katliamdan soyle bahsetti Kahramanmaras ta oldurulen iki ogretmenin cenaze toreninde Milliyetci Hareket Partisi militanlari ve dinci yobazlar tarafindan baslatilan katliam kisa surede butun sehre yayilmis sehirdeki emniyet kuvvetleri ve askeri birliklerle dahi katliam onlenememis ve Gaziantep ten mekanize birliklerin gonderilmesi sonucu ancak 27 Aralik gunu durdurulabilmistir Olaylar sirasinda cogunlukla Alevi vatandaslarin oturduklari evler ve is yerleri yakilmis yikilmis ve cocuklarla hamile kadinlar da dahil olmak uzere hunharca 107 kisi katledilmistir Olaylar baslar baslamaz 23 Aralik gunu Icisleri Bakani Irfan Ozaydinli ile Jandarma Genel Komutani Sedat Celasun Kahramanmaras a gitmisler ve olaylara mahallinde mudahale etmislerse de gozlerini kan burumus canilerin sehrin muhtelif yerlerindeki katliamina ve tahribata mani olamamislardir Jandarma Genel Komutani nin dondukten sonra bana anlattiklarindan benim de tuylerim urperdi Bes alti aylik cocugun bacaklarindan tutup ikiye bolunmus karnindan bicaklanmis kadin cocuk genc ihtiyar cesetlerini gozleri ile gormus Olaylar nedeniyle Diyarbakir Izmir Suriye Iran Irak gibi sinir boylarini cevreleyen iller de dahil olmak uzere bircok ilde sikiyonetim ilani gundeme gelmis ve 26 Aralik 1978 saat 07 00 den itibaren Istanbul Ankara Kahramanmaras Adana Elazig Bingol Erzurum Erzincan Gaziantep Kars Malatya Sivas ve Sanliurfa olmak uzere toplam 13 ilde sikiyonetim ilan edilmistir Daha sonra bu illerin sayisi artirilmistir Saldirilar sonucunda resmi verilere gore 120 kisi olduruldu 1000 den fazla kisi yaralandi Alevilere ait 559 ev yakildi 290 a yakin is yeri tahrip edildi Resmi olmayan beyanlara gore ise olu sayisi 500 e yakindir Seyh Adil Mezarligi nda topluca defnedilen kurbanlarin defin yerinin tam olarak neresi oldugu ve defin tarihinde dini toren yapilip yapilmadigi bilinmemektedir YargilamaKatliamdan 1 yil 16 gun sonra tamamlanan esas hakkindaki iddianamede 5000 civarinda tanigin ifadesinden sonra 476 si tutuklu 806 sanik saniktan 275 i icin idam cezasi 449 u icin 1 yil ile 24 yil arasinda hapis cezasi istendi Ilk iddianamede 330 kisi hakkinda idam istenmisti Sikiyonetim mahkemelerinde acilan davalar 1991 yilina kadar surmus cogunlukla sag ve asiri sag goruslu olarak nitelenen toplam 804 kisi hakkinda dava acilmistir Saniklardan 29 kisi idam 7 kisi muebbet hapis 321 kisi de 1 24 yil arasinda hapis cezalari ile cezalandirilmistir Idam ve muebbet hapis cezalari disindakilere 1 6 oraninda cezai indirim uygulanmis ve cezalari azaltilmistir Sikiyonetim Mahkemesi nin karari Yargitay tarafindan bozulmus yeniden yapilan yargilama sonucunda idam cezalari uygulanmamistir kaynak belirtilmeli Katliamin mudahil avukatlari Ceyhun Can 10 Eylul 1979 da Halil Sitki Gulluoglu 3 Subat 1980 de ve Ahmet Albay 3 Mayis 1980 de olduruldu Ceza alanlarin cezalari da 1991 yilinda cikarilan terorle mucadele kanunu nedeniyle ertelendi ve daha sonra da serbest birakildilar Bu kisilerden bazilari daha sonra milletvekili olarak TBMM catisi altinda yer aldi O zamanin CHP Milletvekili Oguz Sogutlu Kahramanmaras ta yasananlarin acik soykirimdan baska bir sey olmadigini Alevi nufusun yuzde 80 inin kenti terk ettigini iddia etti kaynak belirtilmeli Olayin bir numarali sanigi Okkes Kenger yargilanip beraat etti ve soyadini Sendiller olarak degistirdi Daha sonra 1991 yilinda Refah Partisi nden 19 uncu donem Kahramanmaras milletvekili secildi Devlete ait gizli raporBasina ve kamuoyuna yansiyan iddialara gore olaylarin ardindan istifa eden donemin Icisleri Bakani Irfan Ozaydinli katliamin aciga cikartilmasi icin ozel bir ekip gorevlendirdi hazirlanan ayrintili rapor Icisleri Bakanligina sunuldu ancak raporun icerigi gizli tutuldu Raporda katliamin planlayicilarinin 26 seyyar piyango bayisi gorunumunde sehre geldikleri saptanmistir denildigi ve Bahcelievler Katliami saniklarindan Unal Osmanagaoglu Haluk Kirci Bunyamin Adanali Ahmet Ercument Gedikli gibi isimlerin katliamin yasandigi gunlerde Kahramanmaras ta olduklarinin kaydedildigi one surulen iddialar arasindadir Populer kulturdeOrhan Eskikoy ve Zeynel Dogan in yonettigi ve Maras Katliami ndan etkilenen Kurt Alevi bir ailenin hikayesini ele alan Babamin Sesi 2012 de Turkiye de gosterime girdi TRT 1 de yayimlanan Yedi Guzel Adam dizisi bu olaylari konu almaktadir Atv de yayimlanmis olan Hatirla Sevgili dizisinin bir bolumu bu olaya ayrilmis dizinin bazi karakterleri de olaylarin ortasinda kalmis sekilde tasvir edilmistir Ayrica bakinizCorum OlaylariKaynakca Maras Katliami Gecmisle yuzlesme zamani politikyol com 21 Aralik 2023 29 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Nisan 2024 a b Kaynak 21 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Aralik 2021 a b 18 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d Yarin karar gunu Cumhuriyet Gazetesi 7 Agustos 1980 s 5 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 29 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Eylul 2015 Maras Katliami nda Neler Yasandi Katliami Kimler Yapti NeOldu com 14 Ekim 2015 19 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Agustos 2022 Radikal 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Mayis 2022 Turkiye yi yillarca geriye goturecek 1980 askeri darbesine zemin hazirlayan en kanli en vahsi katliamin 41 yildonumu bursabarosu org tr 26 Aralik 2019 29 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Nisan 2024 Maras olaylarinin idam istemiyle yargilanacak 304 sanigin 10 u kadin Cumhuriyet Gazetesi 13 Mayis 1979 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 Maras olaylarini baslatan bombalamayi bir ulkucu ustlendi Cumhuriyet Gazetesi 17 Ocak 1979 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 Kahramanmaras Olayi Saniklarindan Ucu Dunku Durusmadan Sonra Saliverildi Cumhuriyet Gazetesi 9 Haziran 1979 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 a b MIT askeri sucladi Cumhuriyet Gazetesi 24 Nisan 2012 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 25 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi 10 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi 2 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2011 a b K Maras ta 2 ogretmenin cenazesini kaldirtmayan sag gruplarin gosterilerinde 2 kisi olduruldu Cumhuriyet Gazetesi 23 Aralik 1978 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 Yasli Fatih 2019 Antikomunizm ulkucu hareket Turkes Turkiye ve Soguk Savas Birinci basim Istanbul s 313 ISBN 978 605 172 320 4 OCLC 1104213771 31 Kisi oldu 150 yaralinin 65 i agir Cumhuriyet Gazetesi 24 Aralik 1978 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 euronews 19 Aralik 2021 19 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Mayis 2022 a b Milliyet Gazetesi 24 Aralik 1978 s 9 24 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2023 Oldurun bunlarin katli vaciptir Cumhuriyet Gazetesi 7 Agustos 1980 s 5 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 Maras ta olu sayisi artiyor Cumhuriyet Gazetesi 25 Aralik 1978 18 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 Ozgul Ersin 24 Aralik 2022 PIRHA 24 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2023 Sonzamanci Elif 21 Aralik 2017 PIRHA 8 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2023 Ugur Mumcu Cumhuriyet 26 Aralik 1978 https egazete cumhuriyet com tr oku 192 1978 12 26 0 26 Eylul 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde www rudaw net 15 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Agustos 2022 Kenan Evren in Anilari 1 20 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2021 Belgenet 26 Aralik 1978 de Kahramanmaras olaylari 31 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Temmuz 2012 Sabah 22 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Mayis 2022 Aziz Tunc 2015 Maras Kiyimi Firat Yayinlari Mezarlari kaybedene dava yok 16 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal 16 Mart 2014 En son 16 Mart 2014 tarihinde erisildi K Maras katliami nedeniyle idami istenenler 330 a yukseldi Cumhuriyet Gazetesi 31 Mayis 1979 3 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ocak 2023 Sevgili dayim 27 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal 22 Temmuz 2012 25 Temmuz 2012 tarihinde erisildi Mesut Yilmazin Konusmasi 9 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde 29 11 1994 TBMM Genel Kurul Tutanagi XIX Donem 4 Yasama Yili 3 Birlesim 23 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 07 09 1994 Haber Sutun 16 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBP kurucularindan Okkes Sendiller istifa etti 15 01 08 Zaman gazetesi 8 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Maras olaylari tezgah yuzlesmek istiyorum 20 04 08 a b Maras katliaminda derin tartisma 21 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal 7 Ocak 2007 10 Mart 2012 tarihinde erisildi Akcura Belma Maras katliaminin gizli dosyalari acilsin 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milliyet 22 Aralik 2008 10 Mart 2012 tarihinde erisildi TBMM Tutanak Dergisi 51 Birlesim 28 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde TBMM 29 Ocak 2009 10 Mart 2012 tarihinde erisildi