Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İran, Güneybatı Asya'da, Umman Körfezi, Fars Körfezi, Hazar Denizi, Irak, Türkiye ve Pakistan arasında bir coğrafik konuma sahiptir. İran yeryüzündeki en dağlık ülkelerden biridir. Dağlar, üzerlerinde ana tarım ve yerleşim bölgelerinin yer aldığı çok sayıda dar havza veya platoyu çevrelemektedir.
| İran coğrafyası | |
|---|---|
 | |
| Kıta | Asya |
| Bölge | Güneybatı Asya Güney Asya Orta Asya |
| Koordinatlar | 32°00′K 53°00′D |
| Yüzölçüm | dünyada 16. sırada 1.648.000 km² Kara : 99,28 % Su : 0,72 % |
| Kıyılar | km |
| Sınırlar | Irak 1,458 km Türkmenistan 992 km, Afganistan 936 km, Pakistan 909 km, Azerbaycan 611 km Türkiye 499 km Ermenistan 35 km Toplam 5,440 km |
| En yüksek nokta | Demavent Dağı, 5.607 m |
| En alçak nokta | Hazar Denizi, -28 m |
| En uzun nehir | , 720 km |
| En büyük göl | Urmiye Gölü, 5200 km2 |
Yüzey Şekilleri
İran çok aşınmış, kütlesel bir dizi dağ sırasının kuşattığı yüksek bir platoyu kaplar. Genelde 460 m'nin üzerinde olan yükseklik, ülke topraklarının yaklaşık altıda birini oluşturan dağ kuşağında 2.000 m'yi geçer. Gerçek anlamda düzlükler Irak sınırı boyunca uzanan havzası, Basra ve Umman körfezlerine bakan ve dağ kuşağından engebeli kayalıklarla ayrılan dar kıyı şeridi ve Hazar Denizi kıyısında birdenbire alçalan yüksek dorukların eteğindeki bataklık ovalarla sınırlıdır.
Ülkenin kuzeybatısından başlayıp Basra Körfezine doğru inen Zagros Dağları daha sonra doğuya yönelerek Belucistan içlerine sokulur ve burada birleşir. Mezopotamya ovalarıyla iç plato arasındaki bölümünde, yaklaşık 200 km genişliğinde bir alana yayılan bir dizi paralel sırtı kapsar. Aşılması güç ve engebeli bir yapı gösteren Zagros Dağlarının sularını toplayan akarsular batı yönünde akarak dar boğazları yardıktan sonra verimli vadilerden geçer.
Elburz Dağları Hazar Denizinin güney kıyıları boyunca bir yay biçiminde uzanarak Horasan'ın sınır dağlarıyla birleşir. Horasan ve Belucistan'daki sıradağlar iç platonun doğu kenarını oluşturur. Elburz sistemi üzerinde bir bölümü hala etkin olan çok sayıda volkanik doruk bulunur; bu dorukların en yükseği, tepesi sürekli karla kaplı Demavend Dağıdır (5.604 m). Ülkenin güneydoğusunda yer alan, masif koni biçimli bir başka volkanik doruk olan (4.042 m) zaman zaman gaz ve çamur fışkırtır. Kuzeybatıda da sönmüş bir yanardağ olan (4.812 m) ve (3.710 m) dağları yükselir. Lav ve kül örtüsüyle kaplı olan volkanik kuşaklarda sık sık şiddetli depremler olur.
İç plato iki küçük sıradağ dışında genelde kıraç ve düz bir yapı gösterir. Platonun en önemli yüzey şekilleri Kevir Çölü (Deşt-i Kevir) ve Lut Çölüdür (Deşt-i Lut). Alçak kesimlerdeki havzalarda biriken suların buharlaşmasıyla çok sayıda çorak alan oluşturmuştur. Yüksek kesimlere doğru kumlu ve çakıllı yüzey, yerini dağ ve tepe yamaçlarındaki verimli topraklara bırakır.
Akarsular ve Göller
İç platodaki tuzlu bataklıklarda kaybolan az sayıda akarsu dışında, ülkedeki akarsular genellikle dağların dış yamaçlarından denizlere doğru bir çığır izler. Zagros Dağlarından doğan Karun Nehri dağlar arasında kıvrılarak ilerledikten sonra düzlük kesimde güneye doğru inerek Şattü'l-Arap'la birleşir. Kuzeyde Elburz Dağlarından kaynaklanan Gilan Ovasını geçerek Hazar Denizine dökülür. 1960'ların başında tamamlanan Mencil'deki barajdan hidroelektrik enerji üretiminin yanı sıra sulamada da yararlanılır.
İsfahan'ın can damarını oluşturan Zagros Dağlarından çıktıktan sonra güneydoğu yönünde akarak sularını boşaltır. 1971'de 'nın tamamlanmasıyla Karun'un yukarı çığırından Zayende'ye bir tünelle aktarılan sular tarım alanlarını sulamada kullanılır. Ülkenin üç büyük nehrinden yalnızca Karun ulaşıma elverişlidir. Öteki nehirlerin taşıdığı su miktarı mevsimlere göre büyük değişiklikler gösterir. Yaz aylarında iç havzalarda kaybolan sular yerlatında birikerek doğal kaynak biçiminde yeniden ortaya çıkar.
İran'ın en büyük iç su kütlesi kuzeybatıdaki Urmiye Gölüdür; göl yüzeyinin kapladığı alan 5.100-6.000 km2 arasında değişir.
Toprak Dokusu
Hazar kıyılarındaki verimli kahverengi topraklar zengin bir astropik bitki örtüsüyle kaplıdır. Dağlık alanlarda kayaçları kaplayan ince toprak katmanlar yüksek oranda aşınmamış kırık parçalar içerir. Doğal aşınma daha ince dokulu toprakları vadilere taşır. Alüvyonlu çökeller genellikle tebeşirlidir. Yarı kurak platolar çayırlık alanların uzandığı kahverengi ve kestane rengi topraklarla kaplıdır. Hafif alkalik olan bu topraklar düşük miktarda organik madde içerir. Kurak bölgelerin tuzlu ve alkalik toprakları açık renkli ve verimsizdir. Kumullar gevşek kuvarstan ve öteki mineral kırıklarından oluşur.
İklim
İran'da astropikten kadar değişen karmaşık iklim türleri görülür. Kış aylarında Sibirya merkezli yüksek basınç kuşağı İran Platosunun içlerine sokulurken, denize yakın yerlerde alçak basınç kuşağı egemen olur. Yaz aylarında güneyde dünyanın en alçak basınç merkezlerinden biri oluşur. Pakistan'dan gelen kuzey rüzgarları şubattan ekime değin kuzeybatı yönünde eser; yaz rüzgarlarının hızı Pakistan sınırındaki Sistan bölgesinde 110 km'ye ulaşır. Arabistan'dan esen sıcak rüzgarlar Basra Körfezinden nem taşır.
Yükseklik, deniz etkisi, mevsim rüzgarları, dağ ve çöllerle yakınlık gibi etkenler sıcaklık farklılıklarında önemli rol oynar. En yüksek yaz sıcaklığı Basra Körfezi kıyısındaki Huzistan'da 55 °C'dir; kışın Azerbaycan'da sıcaklık -37 °C'ye kadar iner. Yıllık ortalama yağış miktarı 400 mm'dir; Hazar kıyılarında 1.000 mm'nin üzerine çıkan bu miktar iç bölgelerdeki tuzlu çöllerde 100 mm'nin altında kalır. Yağışların yazrıdan fazlası kış aylarında düşer. Yaz ayları Hazar kıyıları dışında genelde kurak geçer. Ülkenin kuzey ve batısında dört mevsim belirgin biçimde ayırt edilir. Güney ve doğuya doğru ilkbahar ve sonbahar mevsimleri gittikçe kısalır.
 | Ilıman ve Çok Yağışlı Bölgeler(Karadeniz Bölgesi gibi) Ilıman Bölgeler Yağışlı ve Akdeniz İkliminin hakim olduğu bölgeler Akdeniz İklim'nin hakim olduğu bölgeler Soğuk Dağlar Çok Soğuk Dağlar Soğuk Karasal İklim Sıcak Karasal İklim Kuru Alanlar Sıcak ve Kuru İklimin hakim olduğu bölgeler Sıcak Kıyı Bölgeleri Sıcak İklimin hakim olduğu kıyı bölgeleri |
Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı
Ülke topraklarının yaklaşık onda birini kaplayan ormanların büyük bölümü Hazar yakınlarında toplanmıştır. Bu bölgede meşe, kayın, ıhlamur, karaağaç, dişbudak ve gürgen gibi yaprakdöken ağaçların yanı sıra az sayıda yaprak dökmeyen ağaç türü de yetişir. Zagros Dağları karaağaç, akçaağaç, çitlembik, ceviz ve çam fıstığı ağaçlarının da yer aldığı yarı nemli meşe ormanlarıyla kaplıdır; dağ koyaklarında söğüt, kavak ve çınar gibi ağaçlara rastlanır. Geçiş kuşağındaki kurak platolarda ardıç, badem, dağ muşmulası ve yabani meyve ağaçlarının oluşturduğu seyrek kümeler bulunur. Step alanlarında bitki örtüsünü dikenli çalılıklar oluşturur. Orta yükseklikteki çöl düzlükleri ve engebeli kırlarda yavşan yetişir; 900 m'nin altındaki kesimlerde akasya ve bodur palmiye ağaçlarıyla seyrek çalılıklar vardır. Çöl ve kumul alanlarında yeraltı suları üzerinde ağaçlıklar uzanır.
Ormanlık dağlardaki başlıca yabani hayvanlar, pars, ayı, sırtlan, yaban domuzu, dağ keçisi, ceylan ve . Hazar bölgesinde çitaya da rastlanır. Yarı çöllük yüksek kesimlerde geyik, tilki, kirpi ve çeşitli kemirici hayvanlar bulunur. Belucistan'da Asya kara ayısı, kaplan ve sincaba rastlanır. İç kesimlerde çakal ve tavşan, çöllerde ise yaban eşeği yaygındır. Keklik ülkenin hemen her yanında rastlanan bir kuştur. Hazar ve Basra kıyılarındaki kuşlar arasında sülün, martı, ördek ve kaz sayılabilir. Çöllük alanlarda çok sayıda şahin yaşar. Elburz ve Zagros dağlarının yamaçlarıyla Huzistan ve Belucistan'da amfibyum ve sürüngen varlığı son derece zengindir. Basra Körfezindeki balık türlerinin sayısı 200'ü bulur; karides, ıstakoz ve kaplumbağa da boldur. Hazar denizinin en önemli balığı havyar elde edilen mersinbalığıdır.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- İran - Video14 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iran Guneybati Asya da Umman Korfezi Fars Korfezi Hazar Denizi Irak Turkiye ve Pakistan arasinda bir cografik konuma sahiptir Iran yeryuzundeki en daglik ulkelerden biridir Daglar uzerlerinde ana tarim ve yerlesim bolgelerinin yer aldigi cok sayida dar havza veya platoyu cevrelemektedir Iran cografyasiKita AsyaBolge Guneybati Asya Guney Asya Orta AsyaKoordinatlar 32 00 K 53 00 DYuzolcum dunyada 16 sirada 1 648 000 km Kara 99 28 Su 0 72 Kiyilar kmSinirlar Irak 1 458 km Turkmenistan 992 km Afganistan 936 km Pakistan 909 km Azerbaycan 611 km Turkiye 499 km Ermenistan 35 km Toplam 5 440 kmEn yuksek nokta Demavent Dagi 5 607 mEn alcak nokta Hazar Denizi 28 mEn uzun nehir 720 kmEn buyuk gol Urmiye Golu 5200 km2Yuzey SekilleriIran cok asinmis kutlesel bir dizi dag sirasinin kusattigi yuksek bir platoyu kaplar Genelde 460 m nin uzerinde olan yukseklik ulke topraklarinin yaklasik altida birini olusturan dag kusaginda 2 000 m yi gecer Gercek anlamda duzlukler Irak siniri boyunca uzanan havzasi Basra ve Umman korfezlerine bakan ve dag kusagindan engebeli kayaliklarla ayrilan dar kiyi seridi ve Hazar Denizi kiyisinda birdenbire alcalan yuksek doruklarin etegindeki bataklik ovalarla sinirlidir Iran in genel manzarasi icinde yogun yesil alanlar barindiran daglik bir gorunume sahiptir Resim Elburz Daglari nin guneyinde Firuzkuh yakinlarinda cekilmistir Ulkenin kuzeybatisindan baslayip Basra Korfezine dogru inen Zagros Daglari daha sonra doguya yonelerek Belucistan iclerine sokulur ve burada birlesir Mezopotamya ovalariyla ic plato arasindaki bolumunde yaklasik 200 km genisliginde bir alana yayilan bir dizi paralel sirti kapsar Asilmasi guc ve engebeli bir yapi gosteren Zagros Daglarinin sularini toplayan akarsular bati yonunde akarak dar bogazlari yardiktan sonra verimli vadilerden gecer Elburz Daglari Hazar Denizinin guney kiyilari boyunca bir yay biciminde uzanarak Horasan in sinir daglariyla birlesir Horasan ve Belucistan daki siradaglar ic platonun dogu kenarini olusturur Elburz sistemi uzerinde bir bolumu hala etkin olan cok sayida volkanik doruk bulunur bu doruklarin en yuksegi tepesi surekli karla kapli Demavend Dagidir 5 604 m Ulkenin guneydogusunda yer alan masif koni bicimli bir baska volkanik doruk olan 4 042 m zaman zaman gaz ve camur fiskirtir Kuzeybatida da sonmus bir yanardag olan 4 812 m ve 3 710 m daglari yukselir Lav ve kul ortusuyle kapli olan volkanik kusaklarda sik sik siddetli depremler olur Ic plato iki kucuk siradag disinda genelde kirac ve duz bir yapi gosterir Platonun en onemli yuzey sekilleri Kevir Colu Dest i Kevir ve Lut Coludur Dest i Lut Alcak kesimlerdeki havzalarda biriken sularin buharlasmasiyla cok sayida corak alan olusturmustur Yuksek kesimlere dogru kumlu ve cakilli yuzey yerini dag ve tepe yamaclarindaki verimli topraklara birakir Akarsular ve GollerIc platodaki tuzlu batakliklarda kaybolan az sayida akarsu disinda ulkedeki akarsular genellikle daglarin dis yamaclarindan denizlere dogru bir cigir izler Zagros Daglarindan dogan Karun Nehri daglar arasinda kivrilarak ilerledikten sonra duzluk kesimde guneye dogru inerek Sattu l Arap la birlesir Kuzeyde Elburz Daglarindan kaynaklanan Gilan Ovasini gecerek Hazar Denizine dokulur 1960 larin basinda tamamlanan Mencil deki barajdan hidroelektrik enerji uretiminin yani sira sulamada da yararlanilir Isfahan in can damarini olusturan Zagros Daglarindan ciktiktan sonra guneydogu yonunde akarak sularini bosaltir 1971 de nin tamamlanmasiyla Karun un yukari cigirindan Zayende ye bir tunelle aktarilan sular tarim alanlarini sulamada kullanilir Ulkenin uc buyuk nehrinden yalnizca Karun ulasima elverislidir Oteki nehirlerin tasidigi su miktari mevsimlere gore buyuk degisiklikler gosterir Yaz aylarinda ic havzalarda kaybolan sular yerlatinda birikerek dogal kaynak biciminde yeniden ortaya cikar Iran in en buyuk ic su kutlesi kuzeybatidaki Urmiye Goludur gol yuzeyinin kapladigi alan 5 100 6 000 km2 arasinda degisir Toprak DokusuHazar kiyilarindaki verimli kahverengi topraklar zengin bir astropik bitki ortusuyle kaplidir Daglik alanlarda kayaclari kaplayan ince toprak katmanlar yuksek oranda asinmamis kirik parcalar icerir Dogal asinma daha ince dokulu topraklari vadilere tasir Aluvyonlu cokeller genellikle tebesirlidir Yari kurak platolar cayirlik alanlarin uzandigi kahverengi ve kestane rengi topraklarla kaplidir Hafif alkalik olan bu topraklar dusuk miktarda organik madde icerir Kurak bolgelerin tuzlu ve alkalik topraklari acik renkli ve verimsizdir Kumullar gevsek kuvarstan ve oteki mineral kiriklarindan olusur IklimIran da astropikten kadar degisen karmasik iklim turleri gorulur Kis aylarinda Sibirya merkezli yuksek basinc kusagi Iran Platosunun iclerine sokulurken denize yakin yerlerde alcak basinc kusagi egemen olur Yaz aylarinda guneyde dunyanin en alcak basinc merkezlerinden biri olusur Pakistan dan gelen kuzey ruzgarlari subattan ekime degin kuzeybati yonunde eser yaz ruzgarlarinin hizi Pakistan sinirindaki Sistan bolgesinde 110 km ye ulasir Arabistan dan esen sicak ruzgarlar Basra Korfezinden nem tasir Yukseklik deniz etkisi mevsim ruzgarlari dag ve collerle yakinlik gibi etkenler sicaklik farkliliklarinda onemli rol oynar En yuksek yaz sicakligi Basra Korfezi kiyisindaki Huzistan da 55 C dir kisin Azerbaycan da sicaklik 37 C ye kadar iner Yillik ortalama yagis miktari 400 mm dir Hazar kiyilarinda 1 000 mm nin uzerine cikan bu miktar ic bolgelerdeki tuzlu collerde 100 mm nin altinda kalir Yagislarin yazridan fazlasi kis aylarinda duser Yaz aylari Hazar kiyilari disinda genelde kurak gecer Ulkenin kuzey ve batisinda dort mevsim belirgin bicimde ayirt edilir Guney ve doguya dogru ilkbahar ve sonbahar mevsimleri gittikce kisalir Iran climate map showing locations of province capitals Iliman ve Cok Yagisli Bolgeler Karadeniz Bolgesi gibi Iliman Bolgeler Yagisli ve Akdeniz Ikliminin hakim oldugu bolgeler Akdeniz Iklim nin hakim oldugu bolgeler Soguk Daglar Cok Soguk Daglar Soguk Karasal Iklim Sicak Karasal Iklim Kuru Alanlar Sicak ve Kuru Iklimin hakim oldugu bolgeler Sicak Kiyi Bolgeleri Sicak Iklimin hakim oldugu kiyi bolgeleriBitki Ortusu ve Hayvan VarligiMazenderan Eyaleti nde ormanlik tepeler Ulke topraklarinin yaklasik onda birini kaplayan ormanlarin buyuk bolumu Hazar yakinlarinda toplanmistir Bu bolgede mese kayin ihlamur karaagac disbudak ve gurgen gibi yaprakdoken agaclarin yani sira az sayida yaprak dokmeyen agac turu de yetisir Zagros Daglari karaagac akcaagac citlembik ceviz ve cam fistigi agaclarinin da yer aldigi yari nemli mese ormanlariyla kaplidir dag koyaklarinda sogut kavak ve cinar gibi agaclara rastlanir Gecis kusagindaki kurak platolarda ardic badem dag musmulasi ve yabani meyve agaclarinin olusturdugu seyrek kumeler bulunur Step alanlarinda bitki ortusunu dikenli caliliklar olusturur Orta yukseklikteki col duzlukleri ve engebeli kirlarda yavsan yetisir 900 m nin altindaki kesimlerde akasya ve bodur palmiye agaclariyla seyrek caliliklar vardir Col ve kumul alanlarinda yeralti sulari uzerinde agacliklar uzanir Ormanlik daglardaki baslica yabani hayvanlar pars ayi sirtlan yaban domuzu dag kecisi ceylan ve Hazar bolgesinde citaya da rastlanir Yari colluk yuksek kesimlerde geyik tilki kirpi ve cesitli kemirici hayvanlar bulunur Belucistan da Asya kara ayisi kaplan ve sincaba rastlanir Ic kesimlerde cakal ve tavsan collerde ise yaban esegi yaygindir Keklik ulkenin hemen her yaninda rastlanan bir kustur Hazar ve Basra kiyilarindaki kuslar arasinda sulun marti ordek ve kaz sayilabilir Colluk alanlarda cok sayida sahin yasar Elburz ve Zagros daglarinin yamaclariyla Huzistan ve Belucistan da amfibyum ve surungen varligi son derece zengindir Basra Korfezindeki balik turlerinin sayisi 200 u bulur karides istakoz ve kaplumbaga da boldur Hazar denizinin en onemli baligi havyar elde edilen mersinbaligidir Fars leopari Asya Citasi Kizil sahin Pantropik benekli yunusuKaynakcaDis baglantilarIran Video14 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde