Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İrlanda (İrlandaca: Éire,İngilizce: Ireland) ya da İrlanda Cumhuriyeti (İrlandaca: Poblacht na hÉireann,İngilizce: Republic of Ireland), kuzeybatı Avrupa'da bulunan ülke. Büyük Britanya'nın batısındaki İrlanda adasının yaklaşık altıda beşini kaplamaktadır. Başkenti ve en büyük şehri Dublin'dir, 4,9 milyonluk nüfusun yaklaşık %40'ı bu şehir ve banliyölerinde yaşar. Tek kara sınırı kuzeydoğudaki Birleşik Krallık'a bağlı Kuzey İrlanda ile olan İrlanda'nın batısı Atlas Okyanusu, doğusu İrlanda Denizi, güneydoğusu St George Kanalı, güneyi ise Kelt Denizi ile çevrilidir. Ülke, üniter bir yapıya sahiptir ve parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Yasama gücü alt meclis Dáil Éireann (İrlanda Meclisi) ve üst meclis Seanad Éireann (İrlanda Senatosu)'ndan oluşan Oireachtas (Parlamento)'nun elindedir. Cumhurbaşkanının görevleri semboliktir ancak bazı önemli güçleri ve görevleri bulunur. Başbakan (Taoiseach) Meclis tarafından seçilir ve cumhurbaşkanınca atanır.
İrlanda | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Dublin 53°26′K 6°15′B / 53.433°K 6.250°B | ||||||||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||||||||
| Etnik gruplar (2022) |
| ||||||||||||
| Demonim | İrlandalı | ||||||||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter cumhuriyet | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Yasama organı | |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||
• Toplam | 70.273 km2 (120.) | ||||||||||||
• Su (%) | 2,0 | ||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||
• 2018 tahminî | 4.857.000 | ||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2023 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | $500,27 milyar (44..) | ||||||||||||
• Kişi başına | $99.239 (3..) | ||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | $476,66 milyar (28..) | ||||||||||||
• Kişi başına | $94.556 (3..) | ||||||||||||
| Gini (2018) | ▼ 28.9 düşük · 23. | ||||||||||||
| İGE (2022) |  0.945çok yüksek · 8. | ||||||||||||
| Para birimi | Euro (€, EUR) | ||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC±00:00 (BAS) | ||||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+01:00 (BAYS) | ||||||||||||
| Trafik akışı | sol | ||||||||||||
| Telefon kodu | 353 | ||||||||||||
| İnternet alan adı | .ie | ||||||||||||
1922'de İngiliz-İrlanda Antlaşması gereğince, Serbest İrlanda Devleti adıyla İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı bir dominyon olarak kuruldu. 1937'de kabul edilen yeni anayasayla ülkenin ismi "İrlanda" olarak değiştirildi ve devlet başkanı makamı kurularak cumhuriyet idaresi benimsendi. Cumhuriyetin resmen ilanı ise 1948 İrlanda Cumhuriyeti Yasası ile gerçekleşti. 1955'te Birleşmiş Milletler'e, 1973'te Avrupa Birliği'nin öncülü olan Avrupa Toplulukları'na katıldı. 1980'lere kadar Kuzey İrlanda'yla resmi ilişki kurmayan İrlanda, 1985'ten itibaren Kuzey İrlanda Sorunu'nun çözümü için Kuzey İrlanda'yla iş birliği yaptı. 1998'de imzalanan Hayırlı Cuma Antlaşması uyarınca İrlanda hükûmeti ve Kuzey İrlanda Yönetimi'nin katılımıyla Kuzey/Güney Bakanlar Konseyi oluşturuldu.
Avrupa'nın finans merkezlerinden biri olan İrlanda, vergi politikası sebebiyle ülkeye yerleşmiş bazı uluslararası şirketler sayesinde 2023 yılı itibarıyla kişi başına düşen GSYİH sıralamasında SAGP bazında 3. ve nominal bazda 3.'dür.
Bu verinin İrlanda ekonomisini yansıttığını söylemek güçtür, bu yüzden İrlanda Merkez Bankası 2017'den itibaren değiştirilmiş gayri safi milli gelir (GSMG*) uygulamasına geçmiştir. Avrupa Toplulukları'na katılmasının ardından hükûmet liberal ekonomik politikalar izlemiş, sonuçta 1995-2007 yılları arasında rekor büyüme sağlanmıştır. 2008 ekonomik kriziyle sonlanan bu dönem İrlanda'nın Kelt Kaplanı olarak adlandırılmasına neden olmuştur.
İrlanda gelişmiş bir ülke olarak değerlendirilir: Sağlık hizmetleri, ekonomik özgürlük ve basın özgürlüğü alanlarında üst sıralardadır.Avrupa Konseyi ve OECD'nin kurucu üyesidir. Ülke II. Dünya Savaşı'nın hemen öncesinde aldığı tarafsızlık kararı sebebiyle NATO'ya katılmamıştır, ancak Barış İçin Ortaklık ve AB üyelerinin bazılarının katıldığı Kalıcı Yapılandırılmış İşbirliği Savunma Antlaşması (PESCO) üyesidir.
Tarihçe
1916 Nisan'ındaki Paskalya Ayaklanması'nın ardından gelen baskı döneminde, İrlandalı gönüllüler IRA (Irish Republician Army, İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu) çatısı altında örgütlenerek Britanyalılar'a karşı bir gerilla savaşına giriştiler. İngiliz başbakanı David Lloyd George biri Kuzey İrlanda, diğeri Güney İrlanda için olmak üzere iki parlamento kurarak kontrolü elinde tutmaya çalıştı. Gerçekten, protestan Kuzey İrlanda'da (Ulster) parlamento toplandı. Ancak katolik Güney İrlanda, İngilizlere ödün vermeyi reddetti. Bunun üzerine İngiliz başbakanı Lloyd George İrlandalı yurtseverler ile görüşme masasında barış yaptı.
Antlaşma sonucunda Güney İrlanda uygulamada Serbest İrlanda Devleti adıyla bağımsızlığını kazandı (6 Aralık 1921 tarihli, İngiliz-İrlanda Antlaşması). Kuzey İrlanda ise Birleşik Krallık'a bağlı kaldı. Antlaşma sırasında statüsü, İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı bir dominyon olarak geçen İrlanda antlaşmanın yürürlük tarihinden 1 yıl sonra (6 Aralık 1922) tam bağımsızlığa kavuşmuş ve yüzyıllar süren işgalden sonra İngiliz güçleri İrlanda'nın büyük bir kısmından çekilmiştir.
Fakat IRA'nın aşırı kanadı, Eamon de Valera'nın öncülüğünde, İrlanda'nın bir bölümünü bağımsız, bir bölümünü de yeniden İngiltere'ye bağlı kılan anlaşmayı kabul etmedi. Bunu, bu anlaşmayı destekleyenlerin ve anlaşmaya karşı olanların savaştıkları bir iç savaş izledi. Sonunda IRA, İrlanda'nın bölünmesine razı oldu. 1925'te gerçekleşen Bağımsız İrlanda ile Kuzey İrlanda arasındaki sınır belirleme görüşmelerinden sonuç çıkmadı.
De Valera'nın Fianna Fáil partisi, 1927'de başbakan 'in hükûmetine katıldı. 1932'de De Valera başbakan oldu ve Birleşik Krallık karşıtı birtakım ekonomik önlemler aldı. II. Dünya Savaşı'nda İrlanda tarafsız kaldı. 1948'de De Valera seçimleri kaybetti ve 1949'da İrlanda Cumhuriyeti ilan edildi. 1951'de De Valera yeniden başbakan, 1959'da ise cumhurbaşkanı oldu. 1972'de bir referandum ile Roma Katolik Kilisesi'nin devlet üzerindeki etkisi ortadan kaldırıldı. 1973'te protestan cumhurbaşkanı oldu. Onu Cearbhall Ó Dálaigh (1974-1976), (1976-1990), Mary Robinson (1990-1997) izledi.
Siyaset
İrlanda Cumhuriyeti, egemen, bağımsız ve demokratik bir devlettir. Parlamento, başkan ve iki meclisten meydana gelir. Bunlar Temsilciler Meclisi ve Senatodur. Cumhurbaşkanı 7 yıl süreyle 18 yaşından büyük seçmenler tarafından seçilir. Senato 60 üyeli olup, 11 üyesi başbakan tarafından tayin edilir. Meclis ise 166 üyelidir. Mahallî idâre için ülke 27 bölge konseyine ve 4 ilçe konseyine ayrılmıştır.
Coğrafya
İrlanda'nın orta bölümü, doğuda Dublin’den batıda Galway’e kadar uzanan bir düzlüktür. Bu düzlük otlaklardan ve ormanlardan meydana gelir ve Büyük Allen bataklığı da bu ovadadır. Ovanın çevresinde 900 metreyi geçmeyen dağlar vardır. Başlıca sıradağlar arasında Wicklow Dağları yer alır. 926 m yüksekliğindeki Lugnaquilla bu dağların en yüksek yeridir. Güneybatıda Kerry Dağlarında Macgillycudys Reeks Dağı (1040) Carrantuohill de zirveyi meydana getirir. Burası İrlanda'nın en yüksek dağıdır. Connemare Dağları, Mayo Dağları ve kuzeybatıdaki Donegal Dağları başlıca sıradağlarıdır.
Bataklıklar ülkenin 1/6’ini kaplar. Bunlar genellikle Shannon Irmağının batısında yer alır. Britanya Adalarının en uzun ırmağı olan Shannon 385 km uzunluğundadır. Ülkenin diğer önemli ırmağı Liffey’dir. Önemli gölleri arasında yine İngiliz adalarının en büyük gölü olan Logh Neagh bulunur. Ayrıca göller bölgesinde Ree, Derg ve Killarney de önemli göller arasındadır.
İklim
İrlanda ılıman bir deniz iklimine sahiptir. Temmuz ayında elde edilen sıcaklıklar güneyde 16° ile kuzeyde 14° arasında değişir. Kışlar nispeten sıcak geçer ve sıcaklık Ocak ayında 4° ile 7° arasında değişir. Ülkeye hakim olan Atlas Okyanusu'ndan gelen nemli rüzgarlar ülkenin yıl boyunca yağış almasına neden olur. Ülkenin yaklaşık yüzde sekseni yılda ortalama 762 ile 1270 mm arasında yağış alır. Yağışlar nedeniyle ülke oldukça ıslaktır. Çoğu günler sis tabakasıyla kaplıdır.
Bitki örtüsü ve hayvanlar: İrlanda topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayır ve meralardan meydana gelmektedir. Orman yok denecek kadar azdır. En çok rastlanan ağaçlar meşe, dişbudak ve akağaçtır. İrlanda tamamıyla bir kır ülkesidir.
Ekonomi
İrlanda ekonomisi tarıma ve endüstriye aynı derecede bağlıdır. Refah seviyesi yüksek olup dünya devletleri arasında ilk on arasındadır. Ayrıca ülke düşük vergi oranları nedeniyle Google, Facebook, Apple ve Twitter gibi teknoloji şirketleri tarafından Avrupa üssü olarak kullanılmaktadır.
Ovalardaki toprakları genellikle verimlidir. Tarımda yulaf ve patates yetiştiriciliği başta gelmektedir. Çalışan nüfusun üçte biri tarımla uğraşmaktadır. Diğer yetiştirdiği ürünler buğday, arpa ve şeker pancarıdır..
Topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayırlık ve meralardan meydana geldiği için hayvancılık çok gelişmiştir. Yılın on ayında hayvanlar otlaklarda otlayabilir. Sığır yetiştiriciliği hayvancılıkta başta gelir. Dağlık bölgelerde ve cılız otlaklarda koyun yetiştiriciliği yapılır. Koşum hayvanı olarak at beslenir. Dört tarafı denizlerle çevrili olmasına rağmen İrlanda’da balıkçılık çok gelişmemiştir. 1977’de Balıkçılık Bakanlığının kurulmasıyla bir sanâyi hâlini almıştır.
Ülkede çalışanların yaklaşık üçte biri imalat, madencilik ve inşaat sektörlerinde istihdam olmaktadır. Ağır sanayi ise gelişmemiştir. İmalat sanayinin büyük bölümü ise Dublin’de toplanmıştır. Başlıca endüstri, gıda, yapı malzemeleri, dokuma, giyim, kimya, metalurji, elektrik malzemeleri ve tütün sektörleridir. İrlanda, sanayideki kömür ve petrolden doğan enerji açığını hidrolik santrallerle kapatmaya çalışmaktadır. Yabancı sermâye sanâyinin gelişmesini de teşvik etmektedir. Halihazırda petrol ve yeraltı gazı çıkarılmamak ile birlikte bu yöndeki araştırmalar devam etmektedir.
Besin ürünleri ihrâcâtın yarısından fazlasını meydana getirir. Sığır eti ihrâcât toplamının dörtte birini teşkil eder. Canlı hayvan satışı da ihrâcatta önemli yer tutar. Diğer ihraç ürünleri kimyasal maddeler, makineler, süt ürünleri, yumurta ve dokuma malzemeleridir. İhrâcatın onda dokuzunu İngiltere ile yapmaktadır. İrlanda dışarıdan ağır makine, nakliyat malzemeleri, petrol ve petrol ürünleri, tahıl ve hammaddeler satın alır. İthâlatın yarısını İngiltere’den sağlar. İrlanda 1973 yılında AET’ye katılmıştır.
İrlanda'nın maden kaynakları sınırlıdır. Adanın muhtelif yerlerine dağılmış durumda küçük bakır, gümüş, kurşun, çinko, altın ve demir yatakları vardır. Az miktarda taş kömürü bulunur. Adanın geleneksel yakıtı peat denilen yarı karbonlaşmış nebati toprak örtüsüdür.
Altyapı
İrlanda’nın toplam kara yolu uzunluğu 9722 km’dir. Demir yollarının uzunluğu ise 1988 km’dir. Hava ulaşımı, İrlanda Hava Yolları ile sağlanır. Ada olduğu için birçok limanı vardır. İrlanda’nın 100 gross tonluk 80 büyük gemisi bulunmaktadır.
Demografi
İrlanda’nın nüfûsu 4.757.976'dır. Kilometre kareye 53 kişi düşer. Nüfus yoğunluğu doğu ve kuzeyde yüksek, batıda ise düşüktür. Nüfus artışı % 0,5’tir. Nüfus azlığına göçler sebep olmaktadır. Göçlere özellikle kadınlar katılmaktadır.
Dil
Devletin İrlandaca (Gaeilge) ve İngilizce olmak üzere iki resmî dili vardır. İngilizceyi toplumun %99'u konuşurken, halkın %36'sı İrlandaca konuşabildiğini belirtmiştir. Buna rağmen günlük dil olarak İrlandaca adı verilen ülkenin batı kıyılarındakı bazı bölgelerde yoğunlaşmıştır ve genel halkın sadece %1,8'i İrlandacayı günlük bir şekilde kullanmaktadır. Göçmenler dolayısı ile İngilizceden sonra en çok kullanılan konuşma dili Lehçe olmakta, İrlandaca 3. sırada kalmaktadır. İrlanda dili bütün okullarda zorunludur.[]
Din
Nüfusun % 95’i Katolik, % 5’i Protestandır.
Eğitim
6-14 yaş arasında öğrenim mecburî olup ücretsizdir. Ülkede 3.415 ilkokul vardır. Orta öğretim kurumları özel olup, çoğunlukla dinsel kurumlar tarafından yönetilir. Devlet tarafından yardım görür. Yükseköğrenim 1908 yılında kurulan Millî İrlanda Üniversitesi ile Dublin Üniversitesi tarafından sağlanır.
Kaynakça
- ^ "Population Usually Resident and Present in the State". CSO.ie. Central Statistics Office. 30 Mayıs 2023. 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
- ^ a b c d e "Uluslararası Para Fonu 2023 GYSİH Tahminleri". Dünya Ekonomi Tahmini. Uluslararası Para Fonu. 10 Ekim 2023.
- ^ . ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF).
- ^ İrlanda hükûmeti (1937). "Madde 4". İrlanda Anayasası. Dublin. 16 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından .
The name of the State is Éire, or, in the English language, Ireland. [Devletlerin ismi Éire veya İngilizce'de Irelanddır.]
- ^ İrlanda Hükûmeti (1948). "Article 2". İrlanda Cumhuriyeti Anayasası, 1948. Dublin: İrlanda Hükûmeti. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından .
It is hereby declared that the description of the State shall be the Republic of Ireland.
- ^ "Population and Migration Estimates, April 2018" 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Central Statistics Office, released 28 August 2018
- ^ L. Prakke; C. A. J. M. Kortmann; J. C. E. van den Brandhof (2004), Constitutional Law of 15 EU Member States, Deventer: Kluwer, s. 429, ISBN ,
Since 1937 Ireland has been a parliamentary republic, in which ministers appointed by the president depend on the confidence of parliament
- ^ David Reynolds, Charles Teddlie, Sam Stringfield ve Bert Creemers (2003). World class schools: international perspectives on school effectiveness. Londra.
- ^ . 13 Temmuz 2016. 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.bloomberg.com vasıtasıyla.
- ^ ; Thomas Torslov; Ludvig Wier (June 2018). . National Bureau of Economic Research. s. 31. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Appendix Table 2: Tax Havens
- ^ "Ireland is the world's biggest corporate 'tax haven', say academics". Irish Times. 13 Haziran 2018. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
New Gabriel Zucman study claims State shelters more multinational profits than the entire Caribbean
- ^ . Irish Independent. 6 Mart 2018. 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gni2isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gni1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Nicoll, Ruaridh (16 Mayıs 2009). "Ireland: As the Celtic Tiger roars its last". The Guardian. Londra. 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
- ^ (PDF). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. s. 300. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019.
- ^ . NATO. NATO. 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ . samanyoluhaber. 4 Mayıs 2013. 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.
- ^ "Census of Population 2016 - Preliminary Results". 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Haziran 2017.
- ^ (PDF). Ec.europa.eu. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Irish is third most used language – Census". rte.ie. 29 Mart 2012. 30 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Irlanda Irlandaca Eire Ingilizce Ireland ya da Irlanda Cumhuriyeti Irlandaca Poblacht na hEireann Ingilizce Republic of Ireland kuzeybati Avrupa da bulunan ulke Buyuk Britanya nin batisindaki Irlanda adasinin yaklasik altida besini kaplamaktadir Baskenti ve en buyuk sehri Dublin dir 4 9 milyonluk nufusun yaklasik 40 i bu sehir ve banliyolerinde yasar Tek kara siniri kuzeydogudaki Birlesik Krallik a bagli Kuzey Irlanda ile olan Irlanda nin batisi Atlas Okyanusu dogusu Irlanda Denizi guneydogusu St George Kanali guneyi ise Kelt Denizi ile cevrilidir Ulke uniter bir yapiya sahiptir ve parlamenter demokrasi ile yonetilmektedir Yasama gucu alt meclis Dail Eireann Irlanda Meclisi ve ust meclis Seanad Eireann Irlanda Senatosu ndan olusan Oireachtas Parlamento nun elindedir Cumhurbaskaninin gorevleri semboliktir ancak bazi onemli gucleri ve gorevleri bulunur Basbakan Taoiseach Meclis tarafindan secilir ve cumhurbaskaninca atanir IrlandaEire Irlandaca Ireland Ingilizce Bayrak ArmaMilli mars Amhran na bhFiann The Soldier s Song Askerin Sarkisi source source track track track track track track track track track track track Baskent ve en buyuk sehirDublin 53 26 K 6 15 B 53 433 K 6 250 B 53 433 6 250Resmi dil ler IrlandacaIngilizceEtnik gruplar 2022 76 6 Beyaz Irlandali 10 8 Diger Beyazlar 3 3 Uzakdogulu 1 5 Siyahi 7 9 DigerDemonimIrlandaliHukumetUniter parlamenter cumhuriyet CumhurbaskaniMichael D Higgins BasbakanSimon Harris Micheal MartinYasama organi Ust meclis Alt meclisTarihce Ilan24 Nisan 1916 Bagimsizlik Bildirgesi21 Ocak 1919 Ingiliz Irlanda Antlasmasi geregi Serbest Irlanda Devleti adiyla dominyon statusunde bagimsiz olmasi6 Aralik 1921 Ingiliz Irlanda Antlasmasi sonucu 1 yil sonra tam bagimsiz olmasi6 Aralik 1922 Anayasa29 Aralik 1937 Ingiliz Milletler Toplulugu ndan Ayrilma18 Nisan 1949Yuzolcumu Toplam70 273 km2 120 Su 2 0Nufus 2018 tahmini4 857 000GSYIH SAGP 2023 tahmini Toplam 500 27 milyar 44 Kisi basina 99 239 3 GSYIH nominal 2023 tahmini Toplam 476 66 milyar 28 Kisi basina 94 556 3 Gini 2018 28 9 dusuk 23 IGE 2022 0 945 cok yuksek 8 Para birimiEuro EUR Zaman dilimiUTC 00 00 BAS Yaz YSU UTC 01 00 BAYS Trafik akisisolTelefon kodu353Internet alan adi ie 1922 de Ingiliz Irlanda Antlasmasi geregince Serbest Irlanda Devleti adiyla Ingiliz Milletler Toplulugu na bagli bir dominyon olarak kuruldu 1937 de kabul edilen yeni anayasayla ulkenin ismi Irlanda olarak degistirildi ve devlet baskani makami kurularak cumhuriyet idaresi benimsendi Cumhuriyetin resmen ilani ise 1948 Irlanda Cumhuriyeti Yasasi ile gerceklesti 1955 te Birlesmis Milletler e 1973 te Avrupa Birligi nin onculu olan Avrupa Topluluklari na katildi 1980 lere kadar Kuzey Irlanda yla resmi iliski kurmayan Irlanda 1985 ten itibaren Kuzey Irlanda Sorunu nun cozumu icin Kuzey Irlanda yla is birligi yapti 1998 de imzalanan Hayirli Cuma Antlasmasi uyarinca Irlanda hukumeti ve Kuzey Irlanda Yonetimi nin katilimiyla Kuzey Guney Bakanlar Konseyi olusturuldu Avrupa nin finans merkezlerinden biri olan Irlanda vergi politikasi sebebiyle ulkeye yerlesmis bazi uluslararasi sirketler sayesinde 2023 yili itibariyla kisi basina dusen GSYIH siralamasinda SAGP bazinda 3 ve nominal bazda 3 dur Bu verinin Irlanda ekonomisini yansittigini soylemek guctur bu yuzden Irlanda Merkez Bankasi 2017 den itibaren degistirilmis gayri safi milli gelir GSMG uygulamasina gecmistir Avrupa Topluluklari na katilmasinin ardindan hukumet liberal ekonomik politikalar izlemis sonucta 1995 2007 yillari arasinda rekor buyume saglanmistir 2008 ekonomik kriziyle sonlanan bu donem Irlanda nin Kelt Kaplani olarak adlandirilmasina neden olmustur Irlanda gelismis bir ulke olarak degerlendirilir Saglik hizmetleri ekonomik ozgurluk ve basin ozgurlugu alanlarinda ust siralardadir Avrupa Konseyi ve OECD nin kurucu uyesidir Ulke II Dunya Savasi nin hemen oncesinde aldigi tarafsizlik karari sebebiyle NATO ya katilmamistir ancak Baris Icin Ortaklik ve AB uyelerinin bazilarinin katildigi Kalici Yapilandirilmis Isbirligi Savunma Antlasmasi PESCO uyesidir Tarihce1916 Nisan indaki Paskalya Ayaklanmasi nin ardindan gelen baski doneminde Irlandali gonulluler IRA Irish Republician Army Irlanda Cumhuriyetci Ordusu catisi altinda orgutlenerek Britanyalilar a karsi bir gerilla savasina giristiler Ingiliz basbakani David Lloyd George biri Kuzey Irlanda digeri Guney Irlanda icin olmak uzere iki parlamento kurarak kontrolu elinde tutmaya calisti Gercekten protestan Kuzey Irlanda da Ulster parlamento toplandi Ancak katolik Guney Irlanda Ingilizlere odun vermeyi reddetti Bunun uzerine Ingiliz basbakani Lloyd George Irlandali yurtseverler ile gorusme masasinda baris yapti Antlasma sonucunda Guney Irlanda uygulamada Serbest Irlanda Devleti adiyla bagimsizligini kazandi 6 Aralik 1921 tarihli Ingiliz Irlanda Antlasmasi Kuzey Irlanda ise Birlesik Krallik a bagli kaldi Antlasma sirasinda statusu Ingiliz Milletler Toplulugu na bagli bir dominyon olarak gecen Irlanda antlasmanin yururluk tarihinden 1 yil sonra 6 Aralik 1922 tam bagimsizliga kavusmus ve yuzyillar suren isgalden sonra Ingiliz gucleri Irlanda nin buyuk bir kismindan cekilmistir Fakat IRA nin asiri kanadi Eamon de Valera nin onculugunde Irlanda nin bir bolumunu bagimsiz bir bolumunu de yeniden Ingiltere ye bagli kilan anlasmayi kabul etmedi Bunu bu anlasmayi destekleyenlerin ve anlasmaya karsi olanlarin savastiklari bir ic savas izledi Sonunda IRA Irlanda nin bolunmesine razi oldu 1925 te gerceklesen Bagimsiz Irlanda ile Kuzey Irlanda arasindaki sinir belirleme gorusmelerinden sonuc cikmadi De Valera nin Fianna Fail partisi 1927 de basbakan in hukumetine katildi 1932 de De Valera basbakan oldu ve Birlesik Krallik karsiti birtakim ekonomik onlemler aldi II Dunya Savasi nda Irlanda tarafsiz kaldi 1948 de De Valera secimleri kaybetti ve 1949 da Irlanda Cumhuriyeti ilan edildi 1951 de De Valera yeniden basbakan 1959 da ise cumhurbaskani oldu 1972 de bir referandum ile Roma Katolik Kilisesi nin devlet uzerindeki etkisi ortadan kaldirildi 1973 te protestan cumhurbaskani oldu Onu Cearbhall o Dalaigh 1974 1976 1976 1990 Mary Robinson 1990 1997 izledi SiyasetIrlanda Cumhuriyeti egemen bagimsiz ve demokratik bir devlettir Parlamento baskan ve iki meclisten meydana gelir Bunlar Temsilciler Meclisi ve Senatodur Cumhurbaskani 7 yil sureyle 18 yasindan buyuk secmenler tarafindan secilir Senato 60 uyeli olup 11 uyesi basbakan tarafindan tayin edilir Meclis ise 166 uyelidir Mahalli idare icin ulke 27 bolge konseyine ve 4 ilce konseyine ayrilmistir CografyaIrlandanin topografisi Irlanda nin orta bolumu doguda Dublin den batida Galway e kadar uzanan bir duzluktur Bu duzluk otlaklardan ve ormanlardan meydana gelir ve Buyuk Allen batakligi da bu ovadadir Ovanin cevresinde 900 metreyi gecmeyen daglar vardir Baslica siradaglar arasinda Wicklow Daglari yer alir 926 m yuksekligindeki Lugnaquilla bu daglarin en yuksek yeridir Guneybatida Kerry Daglarinda Macgillycudys Reeks Dagi 1040 Carrantuohill de zirveyi meydana getirir Burasi Irlanda nin en yuksek dagidir Connemare Daglari Mayo Daglari ve kuzeybatidaki Donegal Daglari baslica siradaglaridir Batakliklar ulkenin 1 6 ini kaplar Bunlar genellikle Shannon Irmaginin batisinda yer alir Britanya Adalarinin en uzun irmagi olan Shannon 385 km uzunlugundadir Ulkenin diger onemli irmagi Liffey dir Onemli golleri arasinda yine Ingiliz adalarinin en buyuk golu olan Logh Neagh bulunur Ayrica goller bolgesinde Ree Derg ve Killarney de onemli goller arasindadir Iklim Irlanda iliman bir deniz iklimine sahiptir Temmuz ayinda elde edilen sicakliklar guneyde 16 ile kuzeyde 14 arasinda degisir Kislar nispeten sicak gecer ve sicaklik Ocak ayinda 4 ile 7 arasinda degisir Ulkeye hakim olan Atlas Okyanusu ndan gelen nemli ruzgarlar ulkenin yil boyunca yagis almasina neden olur Ulkenin yaklasik yuzde sekseni yilda ortalama 762 ile 1270 mm arasinda yagis alir Yagislar nedeniyle ulke oldukca islaktir Cogu gunler sis tabakasiyla kaplidir Bitki ortusu ve hayvanlar Irlanda topraklarinin yaklasik ucte ikisi cayir ve meralardan meydana gelmektedir Orman yok denecek kadar azdir En cok rastlanan agaclar mese disbudak ve akagactir Irlanda tamamiyla bir kir ulkesidir EkonomiIrlanda ekonomisi tarima ve endustriye ayni derecede baglidir Refah seviyesi yuksek olup dunya devletleri arasinda ilk on arasindadir Ayrica ulke dusuk vergi oranlari nedeniyle Google Facebook Apple ve Twitter gibi teknoloji sirketleri tarafindan Avrupa ussu olarak kullanilmaktadir Ovalardaki topraklari genellikle verimlidir Tarimda yulaf ve patates yetistiriciligi basta gelmektedir Calisan nufusun ucte biri tarimla ugrasmaktadir Diger yetistirdigi urunler bugday arpa ve seker pancaridir Topraklarinin yaklasik ucte ikisi cayirlik ve meralardan meydana geldigi icin hayvancilik cok gelismistir Yilin on ayinda hayvanlar otlaklarda otlayabilir Sigir yetistiriciligi hayvancilikta basta gelir Daglik bolgelerde ve ciliz otlaklarda koyun yetistiriciligi yapilir Kosum hayvani olarak at beslenir Dort tarafi denizlerle cevrili olmasina ragmen Irlanda da balikcilik cok gelismemistir 1977 de Balikcilik Bakanliginin kurulmasiyla bir sanayi halini almistir Ulkede calisanlarin yaklasik ucte biri imalat madencilik ve insaat sektorlerinde istihdam olmaktadir Agir sanayi ise gelismemistir Imalat sanayinin buyuk bolumu ise Dublin de toplanmistir Baslica endustri gida yapi malzemeleri dokuma giyim kimya metalurji elektrik malzemeleri ve tutun sektorleridir Irlanda sanayideki komur ve petrolden dogan enerji acigini hidrolik santrallerle kapatmaya calismaktadir Yabanci sermaye sanayinin gelismesini de tesvik etmektedir Halihazirda petrol ve yeralti gazi cikarilmamak ile birlikte bu yondeki arastirmalar devam etmektedir Besin urunleri ihracatin yarisindan fazlasini meydana getirir Sigir eti ihracat toplaminin dortte birini teskil eder Canli hayvan satisi da ihracatta onemli yer tutar Diger ihrac urunleri kimyasal maddeler makineler sut urunleri yumurta ve dokuma malzemeleridir Ihracatin onda dokuzunu Ingiltere ile yapmaktadir Irlanda disaridan agir makine nakliyat malzemeleri petrol ve petrol urunleri tahil ve hammaddeler satin alir Ithalatin yarisini Ingiltere den saglar Irlanda 1973 yilinda AET ye katilmistir Irlanda nin maden kaynaklari sinirlidir Adanin muhtelif yerlerine dagilmis durumda kucuk bakir gumus kursun cinko altin ve demir yataklari vardir Az miktarda tas komuru bulunur Adanin geleneksel yakiti peat denilen yari karbonlasmis nebati toprak ortusudur Altyapi Irlanda nin toplam kara yolu uzunlugu 9722 km dir Demir yollarinin uzunlugu ise 1988 km dir Hava ulasimi Irlanda Hava Yollari ile saglanir Ada oldugu icin bircok limani vardir Irlanda nin 100 gross tonluk 80 buyuk gemisi bulunmaktadir DemografiIrlanda da gunluk olarak Irlandaca kullanan insanlarin dagilimiYillara gore Irlanda nufusu Irlanda nin nufusu 4 757 976 dir Kilometre kareye 53 kisi duser Nufus yogunlugu dogu ve kuzeyde yuksek batida ise dusuktur Nufus artisi 0 5 tir Nufus azligina gocler sebep olmaktadir Goclere ozellikle kadinlar katilmaktadir Dil Devletin Irlandaca Gaeilge ve Ingilizce olmak uzere iki resmi dili vardir Ingilizceyi toplumun 99 u konusurken halkin 36 si Irlandaca konusabildigini belirtmistir Buna ragmen gunluk dil olarak Irlandaca adi verilen ulkenin bati kiyilarindaki bazi bolgelerde yogunlasmistir ve genel halkin sadece 1 8 i Irlandacayi gunluk bir sekilde kullanmaktadir Gocmenler dolayisi ile Ingilizceden sonra en cok kullanilan konusma dili Lehce olmakta Irlandaca 3 sirada kalmaktadir Irlanda dili butun okullarda zorunludur kaynak belirtilmeli Din Nufusun 95 i Katolik 5 i Protestandir Egitim 6 14 yas arasinda ogrenim mecburi olup ucretsizdir Ulkede 3 415 ilkokul vardir Orta ogretim kurumlari ozel olup cogunlukla dinsel kurumlar tarafindan yonetilir Devlet tarafindan yardim gorur Yuksekogrenim 1908 yilinda kurulan Milli Irlanda Universitesi ile Dublin Universitesi tarafindan saglanir Kaynakca Population Usually Resident and Present in the State CSO ie Central Statistics Office 30 Mayis 2023 31 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Haziran 2023 a b c d e Uluslararasi Para Fonu 2023 GYSIH Tahminleri Dunya Ekonomi Tahmini Uluslararasi Para Fonu 10 Ekim 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link ec europa eu Eurostat 8 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2020 Human Development Report 2023 2024 PDF Ingilizce Birlesmis Milletler Kalkinma Programi 13 Mart 2024 13 Mart 2024 tarihinde kaynagindan PDF Irlanda hukumeti 1937 Madde 4 Irlanda Anayasasi Dublin 16 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan The name of the State is Eire or in the English language Ireland Devletlerin ismi Eire veya Ingilizce de Irelanddir Irlanda Hukumeti 1948 Article 2 Irlanda Cumhuriyeti Anayasasi 1948 Dublin Irlanda Hukumeti 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan It is hereby declared that the description of the State shall be the Republic of Ireland Population and Migration Estimates April 2018 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Central Statistics Office released 28 August 2018 L Prakke C A J M Kortmann J C E van den Brandhof 2004 Constitutional Law of 15 EU Member States Deventer Kluwer s 429 ISBN 9013012558 Since 1937 Ireland has been a parliamentary republic in which ministers appointed by the president depend on the confidence of parliament David Reynolds Charles Teddlie Sam Stringfield ve Bert Creemers 2003 World class schools international perspectives on school effectiveness Londra KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link 13 Temmuz 2016 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi www bloomberg com vasitasiyla Thomas Torslov Ludvig Wier June 2018 National Bureau of Economic Research s 31 10 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Appendix Table 2 Tax Havens Ireland is the world s biggest corporate tax haven say academics Irish Times 13 Haziran 2018 24 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mart 2021 New Gabriel Zucman study claims State shelters more multinational profits than the entire Caribbean Irish Independent 6 Mart 2018 6 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi gni2 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi gni1 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Nicoll Ruaridh 16 Mayis 2009 Ireland As the Celtic Tiger roars its last The Guardian Londra 6 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2010 PDF Birlesmis Milletler Kalkinma Programi s 300 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2019 NATO NATO 31 Mart 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2014 samanyoluhaber 4 Mayis 2013 10 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2013 Census of Population 2016 Preliminary Results 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Haziran 2017 PDF Ec europa eu 6 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi a b Irish is third most used language Census rte ie 29 Mart 2012 30 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2017