Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İspanya tarihi (1810-1873), Joseph Bonaparte'ın yönettiği İspanya Krallığı'na karşı kurulan İspanya'dan Birinci İspanya Cumhuriyeti'ne kadar olan dönemi kapsar. Bu dönem aynı zamanda İspanya tarhinin en karışık dönemidir.
Reino de España İspanya Krallığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1810-1873 | |||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||
 | |||||||||
| Başkent | Madrid | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | İspanyolca | ||||||||
| Hükûmet | Mutlak monarşi (1814-1820; 1823- 1833) Anayasal monarşi(1810-1814; 1820-1823; 1833-1873) | ||||||||
| Kral | |||||||||
| |||||||||
| Naip | |||||||||
| Başbakan | |||||||||
| |||||||||
| Yasama organı | General Cortes | ||||||||
• Senato | Üst meclis | ||||||||
• Temsilciler Kongresi | Alt meclis | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Para birimi | Esscudo (1813-1869) Pezeta (1869-1873) | ||||||||
| |||||||||
1810-1813
1808 yılında Napolyon'un emri ile Joachim Murat komutasındaki Fransız ordusu İspanya'yı işgal etti. İşgalden kısa bir süre sonra 2 Mayıs günü Dos de Mayo Ayaklanması oldu. Bu ayaklanma Yarımada Savaşı'nı başlatan olaydır. Savaş devam ederken İspanyol partizanları tarafından kurtarılmış olan Cadiz kentinde 19 Mart 1812 tarihinde bugünkü yönetim yapısının kökenini oluşturan Napolyon modelinden esinlenerek oluşturulan ve dönemin en demokratik anayasası olan 1812 İspanyol Anayasası ilan edildi. Bu anayasa ile kralın yetkileri azaltılıyordu. Bundan dolayı Fransa isyan hareketini bölmek için VII. Fernando'yu Valencay Antlaşması ile serbest bıraktı. Yarımada Savaşı bitmesinden sonra kral yetkilerini kısıtlayan anayasayı Valensiya'da Manifesto yayımlayarak tanımadığını açıkladı. Böylece anayasa ile ortadan kalkan mutlak krallık, İspanyol Engizisyonu geri geldi.
1814-1820
Demokratik anayasa kaldırıldıktan sonra kral; din adamları ve kilise ile anlaşma yaparak Napolyon'un işgalinden önceki İspanya'yı geri getirmeyi amaçlamıştır. Bu alınan kararlar Liberalleri hiç memnun etmemişti. Özelikle savaş esnasında destekleme kararı aldıkları kralın bunları yapması ihanete uğramış hissi verdi. Joseph Bonaparte karşı cuntalar kuran Latin Amerikalılar az sayıda olan bağımsızlıkçılara katılmaya başladı. Bu da 1820 yılının başında ise İspanya'ya bağlı olan Latin Amerika ülkeleri bağımsız oldular.
1820-1823
1820 yılında ise Albay Rafael del Riego ordunun tam desteğini alarak darbe yaptı. Darbe ile Liberaller iktidara geldi. 1812 İspanyol Anayasası tekrar yürürlüğe konuldu. Ancak Liberaller adeta bir enkaz devralmışlardı. 1805 yılında Trafalgar Savaşı ile İspanyol donanmasını paramparça olmuştu. Bu savaşın ardından meydana gelen Yarımada Savaşı ve hala devam eden Latin Amerika bağımsızlık savaşları ülke ekonomisini çökertti. Ayrıca elden çıkan topraklardan elde edilen gelir artık gelemeyecekti. Liberaller, ekonomik sıkıntıdan kurtulabilmek için yurt dışından para almayı çözüm olarak gördüler. Bu amaçla Paris ve Londra'ya gidildi. Buralarda Nathan Rothschild ve James Rothschild'den destek alındı.
1823 yılında gerici uluslararası ittifak üyesi olan Fransa'nın İspanya'ya müdahalesi ile VII Ferdinand İspanya üzerinde hakimiyetini tekrar kurdu.
1823-1833
Fransızların müdahalesinin ardından koltuğunu güçlendiren Ferdinand VII, Liberallere karşı cadı avı başlattı. Liberal Parti üyelerinin çoğu, Londra gibi yerlere kaçarak yurt dışına gitti. Kaçmayan veya kaçamayanlar Liberaller ise başkent Madrid'de bulunan La Cebada Meydanı'nda idam edildi.
Francisco Tadeo Calomarde Adalet Bakanı olarak seçildi. Calomarde, üniversiteleri sıkı kontrol aldı. Basına ağır bir sansür uygulandı.
Ferdinand'ın politikaları muhafazakâr parti de hoşnutsuzluklara neden oldu. Bunun sonucunda kendisinin bizzat kurduğu kralcı gönüllüler ayaklandı. 1827 yılında başta Katalonya olmak üzere birçok bölgede Agraviados savaşları başlamıştı. İsyan sonucunda isyan liderlerinin bir kısmı idam edildi. Diğer kısmı ise Fransa'ya kaçtı.
Daha sonraki yıllarda, Ferdinand ağır hastalık geçirdi ve devleti yönetme yeteneğini kaybetti. Bu durumda ise devleti karısı Maria Christina fiillen yöneticiydi. Maria Christina ise ekonomi sıkıntıları atlatmak için liberal muhalefetten destek aramaya karar verdi.
1833-1843
Maria Christina bu amaçla Cizvitleri sınırdışı etti. Fransızların müdahalesi ile ülkeden kaçmak zorunda kalan Liberallerin geri dönmesine izin verildi.
Diğer yandan kralın kardeşi olan Don Carlos, mutlakiyetçiydi ve tahta hakkı olduğunu iddia ediyordu. Ancak onun yerine II İsabella kraliçe oldu. Bu durumda Çarlist Savaşlarının başlamasına neden oldu.
Savaşın ilk 3 senesinde Çarlistler savaşta üstünlüğü elinde tutuyordu. Ancak 1836 yılında gerçekleşen Luchana Savaşı ile Liberaller üstünlüğü ele geçirdi. Ve 1839 yılında Çarlistleri kesin bir yenilgiye uğrattı.
Çarlist tehdidi sona ererken naip Maria Cristina 1837 Anayasası'nı geri almak için kampanyalar yapmaya başladı. Liberal kesimlerde büyük öfke toplayan bu girişim başarısız oldu. Çünkü General Espartero, seçilmiş yerel konseyler kaldırılması hamlesi üzerine devletin bu yönde adım atması hâlinde darbe yapacağı tehdidinde bulundu. Espartero'nun reform programını uygulama teşebbüsünde bulunmasıyla naip Maria Cristina istifa etti.
Maria Cristina istifası ile boşalan yeri II. İsabella'nın hocası olarak Agustín Argüelles geçti. Kendisi liberal politikacıydı. 1842 yılında Barselona'da, uygulanan bu Liberal politikalara karşı bir gerici ayaklanma gerçekleşti. Ayaklanma sert yöntemlerle bastırıldı.
Ancak 1 sene sonra bu sefer ordu içerisinde ayaklanma çıktı. Ramón María'nın öncülüğünde bir ordu Madrid'in üzerine yürüdüm Espartero'nun yetersiz mücadelesi bir sonuç vermedi ve hükûmet düştü.
1843-1849
Espartero'nun düşmesinin ardından Salustiano Olózaga hükûmeti kuruldu. Hükûmet komisyonu kuruldu. Ancak II. İsabella verdiği desteği geri çekti ve onun rakibi olan Luis González Bravo'yu devlet başkanı olarak seçti. Böylece Olózaga sadece on beş gün hükûmet başkanı olarak kalabilmiştir.
1846 yılında İspanya'nın kuzeyinde bulunan Katalonya'da İkinci Çarlist Savaşı başladı. İsyancılar, Katalonya bölgesinde hükûmet güçlerine karşı bir gerilla savaşı başlattı. İsyanın liderliğini Ramón Cabrera yapıyordu. Ayaklanma 1849 yılında bastırıldı.
Gerçekleşen iç savaş esnasında Avrupa'nın geneline yayılmış bir devrimci dalga vardı. İspanya'daki sosyalistler ise bu devrimci dalagadan yararlanamadılar. Çünkü gerici bir tehdit söz konusuydu. Bu yüzden sosyalistler Çarlistlere göre daha ilerici olarak kabul ettikleri devletin yanında mücadele ettiler. Ancak İspanya devleti İtalya'da devrimcilere karşı ordu yollamıştı.
1849-1856
1850 yılında Murillo Narváez başkan oldu. Her ne kadar otoriter eğilimlere taşıyan birisi olsa da İspanyol sanayisini ve ticaretini ilerletmek için ciddi çaba sarf etmiştir. Bununla birlikte İspanya'da demiryolu ağı kurmak için ciddi bir gayret gösterdi.
Murillo, din konusunda da adım attı. Vatikan ile din konusunda anlaşmaya vardı. Anlaşmaya göre devlet dini Roma Katolikliği olacaktı. Ancak eğitim sistemi devlet tarafından düzenlenecekti. Buna ek olarak, devlet kilise toprakları satışını başlayacaktı.
1854 yılında Espartero O'Donnell ile koalisyon kurarak tekrardam devletin başına geçti. Espartero din özgürlüğü, basın özgürlüğü ve oy hakkı için girişimlerde bulundu. Ancak 1856 yılında O'Donnell ile olan koalisyon çöktü. Kraliçe ise hükûmet başkanı olarak O'Donnell'i seçti.
1856-1868
Bu dönemde Fransızlar'ın Vietnam'da bulunan Koçinçin saldırısında destek veren İspanya, Fransızların Meksika'ya müdahalesine'de destek verdi. Bununla birlikte Îspanya, güney komşusu Fas'a askerî harekât düzenleyerek zaferler elde etti.
Bununla birlikte 1492 yılında Yahudilere karşı yayımlanan Elhamra Kararnamesi 1868 yılında kaldırıldı.
1868-1873
1868 yılına gelindiğinde ülke ekonomik bunalımdaydı. Bunun üstüne II İsabella'nın kötü yönetimi halkta büyük tepkiye neden oldu. Eylül 1868 yılında ise bu tepkiye ees verecek olay gerçekleşti ve donanma komutanı Juan Bautista Topete sahil kesiminde bulunan ve ilk demokratikleşme hamlesinin başladığı yer olan Cadiz'te İsabella'ya karşı isyan başlattı.
Devrimden sonra Manuel Pavía'nın kontrolündeki kraliyet ordusu ile devrim safında olan Francisco Serrano Domínguez'e bağlı ordu Alcolea Savaşında çarpıştı. Savaşı devrimci güçler kazanarak kraliyetin gücünü kırdı. Domínguez, ordusu ile birlikte başkent Madrid'e yürümeye başladı. Bunun üzerine İsabella Fransa'ya kaçtı.
İspanyol Meclisi olan Cortes, yeni bir kral seçmek için toplandı. Alınan karara göre Aosta Dükü olan Amadeo I, İspanya Kralı oldu. Yeni kral 2 Ocak 1871 tarihinde Madrid'de anayasayı koruyacağını ilan etti.
Yeni Kral seçilmesine rağmen ülkede kriz vardı. Ülkede birçok suikast girişimleri oldu. Bask ve Katalan bölgelerinde Üçüncü Carlist ayaklanması meydana geldi. Aynı dönemde cumhuriyetçilerde ülke genelinde ayaklanmalar başlattı. Müdahale için gönderilen ordu topçuları greve gitti. Bunların yanı sıra Küba'da bağımsızlık savaşı başladı.
I. Amadeo ise grev ilan eden topçulara karşı bir emir yayınlamakla meşguldü. Ancak aynı günün gecesinde İspanya'da Birinci cumhuriyet ilan edildi. Amadeo'nun krallığı 11 Şubat 1873'te sona erdi ve Kral İtalya'ya geri döndü.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ispanya tarihi 1810 1873 Joseph Bonaparte in yonettigi Ispanya Kralligi na karsi kurulan Ispanya dan Birinci Ispanya Cumhuriyeti ne kadar olan donemi kapsar Bu donem ayni zamanda Ispanya tarhinin en karisik donemidir Reino de Espana Ispanya Kralligi1810 1873Bayrak ArmaMilli mars Kraliyet marsi Marcha Real 1813 1822 1823 1873 source source track track track track Himno de Riego 1822 1823 source source track track track BaskentMadridYaygin dil ler IspanyolcaHukumetMutlak monarsi 1814 1820 1823 1833 Anayasal monarsi 1810 1814 1820 1823 1833 1873 Kral 1813 1833Ferdinand VII 1833 1868Isabella II 1870 1873Amadeo INaip Basbakan 1813 1814 ilk Jose Luyando 1872 1873 son Manuel Ruiz ZorrillaYasama organiGeneral Cortes SenatoUst meclis Temsilciler KongresiAlt meclisTarihce Kurulusu1810 Cadiz Cortes inin kurulusu24 Ekim 1810 Amadeo nun tahttan cekilmesi11 Subat 1873 Dagilisi1873Para birimiEsscudo 1813 1869 Pezeta 1869 1873 Onculler ArdillarIspanya Kralligi Bonapart Hanedani Birinci Ispanya Cumhuriyeti1810 18131808 yilinda Napolyon un emri ile Joachim Murat komutasindaki Fransiz ordusu Ispanya yi isgal etti Isgalden kisa bir sure sonra 2 Mayis gunu Dos de Mayo Ayaklanmasi oldu Bu ayaklanma Yarimada Savasi ni baslatan olaydir Savas devam ederken Ispanyol partizanlari tarafindan kurtarilmis olan Cadiz kentinde 19 Mart 1812 tarihinde bugunku yonetim yapisinin kokenini olusturan Napolyon modelinden esinlenerek olusturulan ve donemin en demokratik anayasasi olan 1812 Ispanyol Anayasasi ilan edildi Bu anayasa ile kralin yetkileri azaltiliyordu Bundan dolayi Fransa isyan hareketini bolmek icin VII Fernando yu Valencay Antlasmasi ile serbest birakti Yarimada Savasi bitmesinden sonra kral yetkilerini kisitlayan anayasayi Valensiya da Manifesto yayimlayarak tanimadigini acikladi Boylece anayasa ile ortadan kalkan mutlak krallik Ispanyol Engizisyonu geri geldi 1814 1820Demokratik anayasa kaldirildiktan sonra kral din adamlari ve kilise ile anlasma yaparak Napolyon un isgalinden onceki Ispanya yi geri getirmeyi amaclamistir Bu alinan kararlar Liberalleri hic memnun etmemisti Ozelikle savas esnasinda destekleme karari aldiklari kralin bunlari yapmasi ihanete ugramis hissi verdi Joseph Bonaparte karsi cuntalar kuran Latin Amerikalilar az sayida olan bagimsizlikcilara katilmaya basladi Bu da 1820 yilinin basinda ise Ispanya ya bagli olan Latin Amerika ulkeleri bagimsiz oldular 1820 18231820 yilinda ise Albay Rafael del Riego ordunun tam destegini alarak darbe yapti Darbe ile Liberaller iktidara geldi 1812 Ispanyol Anayasasi tekrar yururluge konuldu Ancak Liberaller adeta bir enkaz devralmislardi 1805 yilinda Trafalgar Savasi ile Ispanyol donanmasini paramparca olmustu Bu savasin ardindan meydana gelen Yarimada Savasi ve hala devam eden Latin Amerika bagimsizlik savaslari ulke ekonomisini cokertti Ayrica elden cikan topraklardan elde edilen gelir artik gelemeyecekti Liberaller ekonomik sikintidan kurtulabilmek icin yurt disindan para almayi cozum olarak gorduler Bu amacla Paris ve Londra ya gidildi Buralarda Nathan Rothschild ve James Rothschild den destek alindi 1823 yilinda gerici uluslararasi ittifak uyesi olan Fransa nin Ispanya ya mudahalesi ile VII Ferdinand Ispanya uzerinde hakimiyetini tekrar kurdu 1823 1833Fransizlarin mudahalesinin ardindan koltugunu guclendiren Ferdinand VII Liberallere karsi cadi avi baslatti Liberal Parti uyelerinin cogu Londra gibi yerlere kacarak yurt disina gitti Kacmayan veya kacamayanlar Liberaller ise baskent Madrid de bulunan La Cebada Meydani nda idam edildi Francisco Tadeo Calomarde Adalet Bakani olarak secildi Calomarde universiteleri siki kontrol aldi Basina agir bir sansur uygulandi Ferdinand in politikalari muhafazakar parti de hosnutsuzluklara neden oldu Bunun sonucunda kendisinin bizzat kurdugu kralci gonulluler ayaklandi 1827 yilinda basta Katalonya olmak uzere bircok bolgede Agraviados savaslari baslamisti Isyan sonucunda isyan liderlerinin bir kismi idam edildi Diger kismi ise Fransa ya kacti Daha sonraki yillarda Ferdinand agir hastalik gecirdi ve devleti yonetme yetenegini kaybetti Bu durumda ise devleti karisi Maria Christina fiillen yoneticiydi Maria Christina ise ekonomi sikintilari atlatmak icin liberal muhalefetten destek aramaya karar verdi 1833 1843Maria Christina bu amacla Cizvitleri sinirdisi etti Fransizlarin mudahalesi ile ulkeden kacmak zorunda kalan Liberallerin geri donmesine izin verildi Diger yandan kralin kardesi olan Don Carlos mutlakiyetciydi ve tahta hakki oldugunu iddia ediyordu Ancak onun yerine II Isabella kralice oldu Bu durumda Carlist Savaslarinin baslamasina neden oldu Savasin ilk 3 senesinde Carlistler savasta ustunlugu elinde tutuyordu Ancak 1836 yilinda gerceklesen Luchana Savasi ile Liberaller ustunlugu ele gecirdi Ve 1839 yilinda Carlistleri kesin bir yenilgiye ugratti Carlist tehdidi sona ererken naip Maria Cristina 1837 Anayasasi ni geri almak icin kampanyalar yapmaya basladi Liberal kesimlerde buyuk ofke toplayan bu girisim basarisiz oldu Cunku General Espartero secilmis yerel konseyler kaldirilmasi hamlesi uzerine devletin bu yonde adim atmasi halinde darbe yapacagi tehdidinde bulundu Espartero nun reform programini uygulama tesebbusunde bulunmasiyla naip Maria Cristina istifa etti Maria Cristina istifasi ile bosalan yeri II Isabella nin hocasi olarak Agustin Arguelles gecti Kendisi liberal politikaciydi 1842 yilinda Barselona da uygulanan bu Liberal politikalara karsi bir gerici ayaklanma gerceklesti Ayaklanma sert yontemlerle bastirildi Ancak 1 sene sonra bu sefer ordu icerisinde ayaklanma cikti Ramon Maria nin onculugunde bir ordu Madrid in uzerine yurudum Espartero nun yetersiz mucadelesi bir sonuc vermedi ve hukumet dustu 1843 1849Espartero nun dusmesinin ardindan Salustiano Olozaga hukumeti kuruldu Hukumet komisyonu kuruldu Ancak II Isabella verdigi destegi geri cekti ve onun rakibi olan Luis Gonzalez Bravo yu devlet baskani olarak secti Boylece Olozaga sadece on bes gun hukumet baskani olarak kalabilmistir 1846 yilinda Ispanya nin kuzeyinde bulunan Katalonya da Ikinci Carlist Savasi basladi Isyancilar Katalonya bolgesinde hukumet guclerine karsi bir gerilla savasi baslatti Isyanin liderligini Ramon Cabrera yapiyordu Ayaklanma 1849 yilinda bastirildi Gerceklesen ic savas esnasinda Avrupa nin geneline yayilmis bir devrimci dalga vardi Ispanya daki sosyalistler ise bu devrimci dalagadan yararlanamadilar Cunku gerici bir tehdit soz konusuydu Bu yuzden sosyalistler Carlistlere gore daha ilerici olarak kabul ettikleri devletin yaninda mucadele ettiler Ancak Ispanya devleti Italya da devrimcilere karsi ordu yollamisti 1849 18561850 yilinda Murillo Narvaez baskan oldu Her ne kadar otoriter egilimlere tasiyan birisi olsa da Ispanyol sanayisini ve ticaretini ilerletmek icin ciddi caba sarf etmistir Bununla birlikte Ispanya da demiryolu agi kurmak icin ciddi bir gayret gosterdi Murillo din konusunda da adim atti Vatikan ile din konusunda anlasmaya vardi Anlasmaya gore devlet dini Roma Katolikligi olacakti Ancak egitim sistemi devlet tarafindan duzenlenecekti Buna ek olarak devlet kilise topraklari satisini baslayacakti 1854 yilinda Espartero O Donnell ile koalisyon kurarak tekrardam devletin basina gecti Espartero din ozgurlugu basin ozgurlugu ve oy hakki icin girisimlerde bulundu Ancak 1856 yilinda O Donnell ile olan koalisyon coktu Kralice ise hukumet baskani olarak O Donnell i secti 1856 1868Bu donemde Fransizlar in Vietnam da bulunan Kocincin saldirisinda destek veren Ispanya Fransizlarin Meksika ya mudahalesine de destek verdi Bununla birlikte Ispanya guney komsusu Fas a askeri harekat duzenleyerek zaferler elde etti Bununla birlikte 1492 yilinda Yahudilere karsi yayimlanan Elhamra Kararnamesi 1868 yilinda kaldirildi 1868 1873Kralice II Isabel 1868 yilina gelindiginde ulke ekonomik bunalimdaydi Bunun ustune II Isabella nin kotu yonetimi halkta buyuk tepkiye neden oldu Eylul 1868 yilinda ise bu tepkiye ees verecek olay gerceklesti ve donanma komutani Juan Bautista Topete sahil kesiminde bulunan ve ilk demokratiklesme hamlesinin basladigi yer olan Cadiz te Isabella ya karsi isyan baslatti Devrimden sonra Manuel Pavia nin kontrolundeki kraliyet ordusu ile devrim safinda olan Francisco Serrano Dominguez e bagli ordu Alcolea Savasinda carpisti Savasi devrimci gucler kazanarak kraliyetin gucunu kirdi Dominguez ordusu ile birlikte baskent Madrid e yurumeye basladi Bunun uzerine Isabella Fransa ya kacti Ispanyol Meclisi olan Cortes yeni bir kral secmek icin toplandi Alinan karara gore Aosta Duku olan Amadeo I Ispanya Krali oldu Yeni kral 2 Ocak 1871 tarihinde Madrid de anayasayi koruyacagini ilan etti Yeni Kral secilmesine ragmen ulkede kriz vardi Ulkede bircok suikast girisimleri oldu Bask ve Katalan bolgelerinde Ucuncu Carlist ayaklanmasi meydana geldi Ayni donemde cumhuriyetcilerde ulke genelinde ayaklanmalar baslatti Mudahale icin gonderilen ordu topculari greve gitti Bunlarin yani sira Kuba da bagimsizlik savasi basladi Kral I Amadeo I Amadeo ise grev ilan eden topculara karsi bir emir yayinlamakla mesguldu Ancak ayni gunun gecesinde Ispanya da Birinci cumhuriyet ilan edildi Amadeo nun kralligi 11 Subat 1873 te sona erdi ve Kral Italya ya geri dondu Kaynakca