İşletme enformatiği, işletme yönetimi ve bilgisayar bilimleri alanlarını kapsayan sosyo-teknik bir disiplindir. İşletme enformatiği eğitimi üniversite düzeyinde verilmekte, bir işletme enformatiği bölümü ya da programını bitiren üniversite mezunları işletme enformatiği uzmanı unvanı almaktadır. Dünyanın çeşitli ülkelerinde olduğu gibi Türkiye'deki bazı üniversitelerde de işletme enformatiği alanında lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimi verilmektedir. Üniversitelerin benzer bölümleri kimi zaman:
- Bilgi teknolojileri yönetimi,
- İşletme bilişim sistemleri,
- Yönetim bilişim sistemleri
ve benzeri adlarla da anılmaktadır. Türkiye'de işletme enformatiği alanında lisans düzeyinde eğitim veren fakülte ve yüksekokulların tümü 2010-ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu'nda yer almaktadır. İşletme enformatiği eğitiminin amacı:
- Kurumların örgüt yapılarını, iş süreçlerini ve bilişim gereksinmelerini çözümleyebilen;
- Bilişim ve iletişim teknolojilerinden yararlanarak kurumların gereksindiği bilişim çözümlerini tasarlayabilen, gerçekleştirebilen ve uygulamaya koyan;
- Bu çözümlerin kullanılmasının, kurumun yapısını, işleyişini ve çevresi ile ilişkilerini nasıl etkileyeceğini irdeleyebilen;
- İleride işletme enformatiği alanında deneysel ve kuramsal araştırma yapabilecek
mezunlar vermektir.
İşletme enformatiği uzmanları, bir işletmenin hem yöneticileri ve çalışanlarının, hem de bilişim uzmanlarının kullandıkları farklı terminolojilere, yaptıkları farklı işlere ve—hepsinden önemlisi—farklı düşünüş biçimlerine vakıf birer arabulucudur. Bu nitelikleri, işletme enformatiği uzmanlarına bilişim ve iletişim teknolojileri sektörü de dahil olmak üzere pek çok sektörde çeşitli ve cazip iş olanakları kazandırmaktadır.
İşletme enformatiği terimi Türkçeye Almanca Wirtschaftsinformatik sözcüğünden çevrilmiştir. Enformatik sözcüğünün Türkçe karşılığı ise bilişim bilimi terimidir. İngilizce konuşulan ülkelerde işletme enformatiği yerine yönetim bilişim sistemleri (management information systems; kısaca MIS) terimi yaygın biçimde kullanılmaktadır. Her iki yabancı terim, Türkçede farklı adlar altında da olsa, aynı bilgi ve kariyer alanına—işletme enformatiğine—işaret etmektedir. İngilizce konuşulan ülkelerde yönetim bilişim sistemleri bölümlerini adlandırırken kimi zaman (business information systems), (management of information technology) ya da yalnızca (information systems) terimleri de kullanılabilmektedir.
Tarihçe
İşletme enformatiğinin ilgi alanına giren konulardan bazıları her ne kadar bundan dört yüzyıl öncesine, 17. Yüzyıl'a, dayandırılsa da, işletme yönetimi ve bilgisayar bilimleri dijital bilgisayarların ortaya çıkışı ve ticarîleşmesi ile karşılıklı etkileşmeye, iç içe girmeye başlamıştır. Bilgisayarlar 1950'lerden başlayarak geliştirilip denenmekte oldukları laboratuvarların ötesinde, kamu kurumları ve özel kurumlar tarafından da kullanıma alınmıştır. 1960'larda bilgisayarlar ticarî anlamda, basit hesaplama yöntemlerinden yararlanılan, belli bir zaman diliminde sıklıkla gerçekleşen ve emek yoğun ticarî hareketlerin otomasyonu için kullanılmıştır. Otomasyon örnekleri arasında depo ve işliklerdeki malzeme hareketleri, muhasebe kayıtları, satış ve bordro işlemleri bulunmaktadır. Bu dönemde, veri depolama ve düzenleme konularındaki çalışmalar veri tabanlarının ortaya çıkması ile sonuçlanmıştır. 1970'lere gelindiğinde, veri tabanları kuramsal ve teknik olgunluk dönemine girmiş; dahası elde bulunan çok sayıdaki veriden özetler üreten raporlama uygulamaları görülmeye başlamıştır. Haftalık, aylık, yıllık üretim ve satış miktarları, personel ödemeleri bu döneme ait periyodik rapor örnekleridir. Bu türden uygulamalara yönetim bilişim sistemleri adı verilmiştir.
1970'li yıllar aynı zamanda yazılım kodlarının fikrî mülkiyet hakları kapsamı içerisindeki yerinin tartışılmaya başladığı bir dönem olmuştur. 1960'larda anabilgisayarlarla gelen yazılımların en azından bir bölümünün kodları, kullanıcıların bu yazılımları iyileştirme ve uyarlama yapabilecekleri biçimde açıkken, 60'ların sonunda bu durum değişmeye başlamıştır. Yazılımevleri ürettikleri yazılımları fikrî mülkiyet olarak kabullenmiş, kaynak kodunu kullanıcılara kapatmış ve yazılımların kullanıcılar arasında serbestçe dağıtımını engellemiştir. Bu durum 70'lerin sonlarında bedava yazılım hareketinin ortaya çıkmasına yol açmış, bedava yazılım hareketi 90'ların sonlarında açık kaynak yazılımları hareketine evrilmiştir. Günümüzde açık kaynak modeli, yazılım üretim ve dağıtımında fikri mülkiyet modeline alternatif olarak yerini almış, hemen her alanda kullanıcı ihtiyaçlarına uygun yazılımlar bulabilmek mümkün hale gelmiştir.
1980'lere, yani kişisel bilgisayarların ortaya çıkışına dek, bilgisayar uygulamaları bir anabilgisayar (İng. mainframe computer) üzerinde çalışmaktaydı. Anabilgisayarlar çoğunlukla bilgisayar bilimcileri ya da mühendisleri tarafından yönetilen birer "bilgi-işlem merkezi"nde bulunmaktaydı. Bu bilgisayarlarda farklı ve birbirinden bağımsız programlar kullanılmakta; kurumların her birimine ait uygulamalar, farklı türde biçimlendirilmiş verileri işlemekteydi. Bu bağımsız uygulamalara daha sonraları (islands of automation) adı verilmiştir. Az sayıda kurum çalışanı ise, akılsız birer bilgisayar olarak düşünülebilecek (computer terminals) aracılığı ile bilgi-işlem merkezi dışından anabilgisayara veri girişi yapabilmekte ya da çıktı alabilmekteydi.
1980’lere doğru bilgisayarlar giderek küçülmüş ve ucuzlamış; buna karşın güçlenmiş, hızlanmış, kapasite ve kabiliyetleri artmıştır. 1980’lerde kişisel bilgisayarların ortaya çıkmasıyla bilgisayarlar sadece kurumların değil, bireylerin bilişim gereksinmelerine de yanıt verebilecek duruma gelmiştir. Bilgisayar programları daha karmaşıklaşmış ve yetkinleşmiş, bir bölümü ise ticarîleşmiştir. Bu gelişmeler beraberinde daha karmaşık hesaplar yapabilme olanağını da getirmiştir. Basit yordamlar kullanarak veri özetlemenin ötesinde, yöneticiler, karar destek sistemleri yardımı ile daha hızlı ve daha isabetli kararlar verebilir hale gelmiştir.
Yönetim bilişim sistemleri ve karar destek sistemlerinin ortaya çıkmasını izleyen dönemde, kurumların örgüt yapılarında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Öncelikle yöneticilerin geçmişte elle yaptıkları işlerin miktarı büyük ölçüde azalmıştır. Ayrıca plan ve bütçe hedeflerinden sapmaların bilgisayarlar tarafından otomatik olarak izlenmesi, kaydedilmesi ve raporlanması, (management by exceptions; kısaca MBE) kolaylaştırmıştır. Her iki değişikliğin sonucu olarak yöneticilerin (span of control) genişlemiş; kurumlardaki yöneticilerin ve yönetim kademelerinin sayıları azalmış; çok sayıda yönetim kademesinden oluşan dikey örgütlerin yerine daha az kademe içeren yatay örgütler görülmeye başlamıştır.
Kişisel bilgisayarlar, yazılımların bir bölümünün çalışanların bulunduğu birimlere, hatta doğrudan çalışanların masalarına taşınmasına yol açmıştır. Bilgisayar kullanımı kurum içerisinde yaygınlaşmaya başlamış; bilgisayar uzmanlarının tekeli olmaktan çıkmıştır. Bilgisayar, kurum çalışanları için bir iş görme aygıtı olarak iş süreçleri içerisinde yer almaya başlamıştır. Aynı verinin daha çok bilgisayar tarafından kullanılabilmesi, farklı programların birbirleri ile veri alışverişinde bulunabilmelerini gerektirmiştir. Bu durum, eş zamanlı olarak çok sayıda kişisel bilgisayarın anabilgisayarla ve birbirleri ile bağlantı kurabilmesi gereksinmesini doğurmuştur. Kurum içerisinde ve kurumlar arasında birçok bilgisayar, bilgisayar ağları aracılığı ile birbirine bağlanmıştır.
1980’lerdeki bu gelişmelerin dört sonucu olmuştur: Birincisi, kurumların bilişim gereksinmelerinin ve bu gereksinmeleri karşılayacak bilişim sistemlerinin geliştirilmesinin, birbirinden yalıtılmış halde çalışan bilgi-işlem birimleri ve kurumların geri kalan birimleri tarafından karşılanamayacağı anlaşılmıştır. Sistem kullanıcılarının sistem geliştirme ve iyileştirme süreçlerine katılımı artmış; (information literacy) yalnızca teknik personelde değil, kullanıcılarda da aranan önemli bir niteliğe dönüşmüştür.
İkincisi, 1970'lerin ilk yarısında tartışılmaya başlanan uzaktan çalışma (telecommuting) ya da uzaktan iş görme olanaklarındaki artıştır. Böylelikle, kısmen de olsa, mekan ve iş bağımlılığı ortadan kalkmıştır. Çalışanların evlerinde ya da bilişim ve iletişim altyapısının yeterli olduğu başka işletmeler, oteller ya da uzaktan çalışma merkezleri gibi yerlerde iş görmeleri yaygınlaşmıştır. Bu bağlamda Endüstri Devrimi'nin yönetim paradigması olan (management by observation) anlayışı, yerini yer yer (management by objectives) anlayışına terk etmiştir.
Üçüncüsü, kimi kurumsal verilerin, farklı birimler tarafından ortaklaşa kullanımı gerekmiştir. Ortaya, sorunsuzca veri alışverişinde bulunabilen, farklı bileşenlerden oluşan, birden fazla birimin enformasyon gereksinmelerini karşılayan tümleşik sistemler çıkmaya başlamıştır. Günümüzde bu türden tümleşik sistemler kurumsal kaynak planlaması sistemleri olarak adlandırılmaktadır. Ancak tümleşik sistemlerin varlığı, anabilgisayar üzerinde çalışan yazılımları tamamen ortadan kaldırmamış, bu yazılımlardan işlevselliğini hala koruyanlar, (legacy systems) adı altında varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Dördüncü sonuç ise, 1990'larda önce kurumların kendi içlerinde bir merkezden yönetimin yerini yerinden yönetime bırakması olmuştur. Ardından kurumlar arası işbirliğinin geçmişe göre daha da yoğunlaşması sonucu (virtual enterprise) doğmuştur. Farklı şirketlerin sistemleri bilgisayar ağları aracılığı ile birbirine bağlanmış, bu şirketlerin aralarındaki tüm mal, hizmet, para ve bilgi akışlarının sanki bir tek işletmeye aitmişçesine yürütülmesi mümkün hale gelmiştir. Böylece (interorganizational systems; kısaca IOS) ortaya çıkmıştır. Özellikle sanal işletmeler ve geniş coğrafî alanlara yayılmış büyük şirketlerin örgüt yapıları sıradüzenselden çok ağ özellikleri göstermeye başlamıştır. (networked organizations) hem kurumların kendi içlerinde hem de kurumlar arasında yeni (governance) yaklaşımları kullanılmasını gerektirmiştir.
İşletme enformatiği alanında , , ve benzeri adlarla 1960'lı ve 70'li yıllarda başlamış olan akademik çalışmalar, bilişim ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte, konunun öneminin emek piyasasında da anlaşılmasına neden olmuştur. 1980’ler ve 90’larda üniversitelerde işletme enformatiği dersleri yaygınlaşmış, başlangıç paragraflarında belirtilen çeşitli adlar altında işletme enformatiği bölümleri açılmıştır.
1980'lerde İnternet'in ortaya çıkması ile birlikte kurumsal ve bireysel bilgisayarların birbirleri ile karşılıklı ve ekonomik olarak iletişim kurması olanağı doğmuştur. 1990'larda İnternet'in ticarîleşmesi, elektronik ticaretin ya da kısaca e-ticaretin yaygınlaşmasına yol açmıştır. Uluslararası ticaretin serbestleşmesi, kurumların ve bireylerin İnternet'in sağladığı olanaklardan küresel ölçekte yararlanabilmesini sağlamıştır. 1995-2000 yılları arasında e-ticarette yaşanan hızlı gelişim dot-com balonu (İng. dot.com bubble) veya İnternet balonu olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde bir kısım girişimciler ve yatırımcılar gerçekçi olmayan beklentilerle akılcı olmayan e-ticaret yatırımlarına yönelmiş; ancak 2000-2003 yılları arasında bu e-ticaret firmalarının önemli bir kısmı iflas etmiştir. 2003 yılı itibarı ile sektör küresel ölçekte yeniden toparlanmış ve büyümesini 2000'li yılların sonlarına dek kararlı bir şekilde sürdürmüştür.
Bilgisayarların meydana getirilmesinde ve kullanılmasında güdülen başlıca amaç, kuşkusuz, insanlara yararlı olmasıdır. Ancak bilgisayarların gelişimi, onlara ve onları kullanan insanlara zarar vermeye yönelik girişimleri de beraberinde getirmiştir. Bilgisayarları ele geçirerek programlara ve verilere zarar verebilecek yazılımlarla ilgili kuramsal çalışmalar 1950’ler ve 60’larda gerçekleşmiştir. 1970'lerden itibaren önce disketler aracılığı ile bilgisayarlara bulaşan zararlı yazılımlar, özellikle bilgisayar ağlarının ve İnternet’in yaygınlaşması sonucu, bireyleri ve kurumları siber saldırılarla karşı karşıya bırakmış; zaman zaman ciddi kayıplara uğratmıştır. Günümüzde bilgisayar virüsleri, bilgisayar solucanları, Truva atları, casus yazılımlar, reklam destekli yazılımlar belli başlı zararlı yazılım türlerini oluşturmaktadır. Zararlı yazılımların ortaya çıkması onları fark edecek ve engelleyecek antivirüs yazılımları gibi karşı önlemlerin de ortaya çıkmasına ve giderek gelişmesine neden olmuştur.
Bilgisayarlara zarar vermenin yanı sıra, yazılımlara ve depolanmış verilere yetkisiz kişilerce kötü niyetle ya da merak yönlendirmesi ile erişilmesinin, teknik olduğu kadar psikolojik, toplumsal ve hukuksal boyutları da ortaya çıkmıştır. Bilgisayar ağları üzerinden bilgisayarlara yetkisiz olarak erişen kişilere hacker (“hekır” okunur) denilmiştir. Bilgisayarlar arasında ağlar üzerinden iletilen verilerin gizliliğinin ve mesajların mahremiyetinin sağlanması amacı ile 1970'lerden başlayarak ilk şifreleme standartları ve uygulamaları ortaya çıkmıştır. Bilgisayar ağlarının ve bilişim sistemlerinin hacker'lara karşı korunması için, 1980’lerin sonlarında ateş duvarları denen yazılımlar kullanılmaya başlamıştır. Sistem ve veri güvenliği, bunların teknik ve toplumsal boyutları günümüzde işletme enformatiği içerisinde veri iletişimi ve bilgisayar ağları yönetiminin önemli bir parçasını teşkil etmektedir.
2000'lerin ilk yarısı, aynı zamanda ABD'nde Enron, Arthur Andersen, Tyco International, Adelphia, Peregrine Systems ve WorldCom şirketlerini etkileyen bir muhasebe ve finans skandalları dönemi olmuştur. Bu skandallar, muhasebe ve finans alanında saydamlığı ve güvenilirliği artıracak bir dizi yasal, idarî ve etik düzenlemenin yanı sıra, bilişim teknolojilerinin denetimi, veri kalitesinin yükseltilmesi ve veri kaybının önlenmesi konularını gündeme getirmiştir. Bu alandaki başlıca gelişmeler (Sarbanes–Oxley Act), (Basel I) ve (Basel II) anlaşmaları, (HIPAA) ve kişisel verilerin gizliliğine yönelik düzenlemeler olmuştur. Veri yönetişimi alanında ise Bilişimle İlişkili Teknolojilerin Denetimi Hedefleri (COBIT) ve (ISO/IEC 38500) gibi temel yönergeler yayınlanmıştır. Temel yönergeler (COSO), ITIL, (ISO/IEC 27000), CMMI, (TOGAF) ve Proje Yönetimi Bilgi Tabanı (İng. A Guide to the Project Management Body of Knowledege; kısaca PMBOK Guide) gibi daha ayrıntılı uygulamalar için bir çerçeve oluşturmuştur.
2000'li yıllarda katılımcı bireylerin ortak nitelikleri, çıkarları ve ilgi alanları çerçevesinde, İnternet üzerinde (social networks) denilen topluluklar oluşmuş; bu toplulukların üyeleri, birbirleri ile yoğun biçimde mesaj ve dosya paylaşmaya başlamıştır. Web, yalnızca içerik sağlayacıların değil, katılımcı tüm birey ve kurumların içeriğine katkıda bulunduğu interaktif bir bilgi havuzuna dönüşerek Web 2.0 diye adlandırılmıştır. Toplumsal ağlar, günümüzde hem üniversiteler ve diğer araştırma kuruluşlarının, hem de elektronik ticaret şirketlerinin ilgilendiği konulardan biri olmuştur. Yine aynı dönemde kablosuz iletişimdeki ilerlemeler, mobil İnternet uygulamalarını ve m-ticaret olarak da bilinen (mobile commerce; kısaca m-commerce) olanaklı kılmıştır.
İşletmelerin bilgisayarlaşması ile birlikte, müşterileri, tedarikçileri, çalışanları, operasyonları, pazara sundukları ürün ve hizmetleri gibi hususlarda veri tabanlarında ve Web günlüklerinde depoladıkları verilerin hacmi giderek artmıştır. 1990'lar ve 2000'lerde bu verilerin ayrıştırılması, düzenlenmesi, özetlenmesi ve anlamlandırılması amacı ile veri ambarları ve (business intelligence) uygulamaları kullanılmaya başlanmıştır. Kurumsal zeka uygulamaları, işletmelerin paydaşları, iş süreçleri, ürün ve hizmetleri gibi varlıklar ile bu varlıklar arasındaki etkileşimler hakkında örüntüler, istisnalar ve ilişkiler biçiminde yeni bilgiler elde etmelerini sağlamıştır.
1990'ların ortalarından itibaren kamu kurum ve kuruluşları da paydaşları ile ilişkilerinde bilgisayar ağlarından ve İnternet'ten yararlanmaya başlamıştır. Bu dönemde dosya paylaşımı ile başlayan ilişkiler, giderek bir kısım hareket işlemlerinin çevrimiçinde gerçekleşmesine ve karşılıklı etkileşimli uygulamalara dönüşmüştür. Devletler bir kısım çevrimiçi uygulamalarını kendileri geliştirmeye, diğerlerini de çözüm sağlayıcı firmalardan edinmeye başlamıştır. Devlet kuruluşlarının çalışanlarıyla, yurttaşlarıyla ve diğer kurum ve kuruluşlarla ilişkilerinin elektronik araçlarla yürütülmesine 2000'lerin başında ya da e-devlet (e-government) adı verilmiştir.
Bütün bu gelişmeler, işletme enformatiği disiplininin iş dünyasındaki ve akademik dünyadaki yerini iyice sağlamlaştırmış, işletme enformatiği uzmanlarının iş bulma olanaklarını hem ulusal, hem de küresel ölçekte daha da artırmıştır.
Kapsam
İçinde bulunduğumuz çağa Enformasyon Çağı denmektedir. Enformasyon çağında bireyler, insan toplulukları ve kurumlar işlerini görmek ve günlük yaşamlarını sürdürmek ya da renklendirmek için çok farklı kaynaklardan gelen büyük miktarda veriye gereksinme duymakta; aynı zamanda büyük bir veri havuzu olan İnternet’e ya da bireysel veya kurumsal bilişim sistemlerine veri katkısında bulunmaktadır. Bilişim ve iletişim teknolojileri günümüzde toplumların, kurumların ve bireylerin veri paylaşmaları, bu verileri işlemeleri, işlerini ve günlük yaşamlarını sürdürebilmeleri için vaz geçilmez hale gelmiştir.
Veriler işlenmemiş, ham gerçeklerdir; tek başlarına bir anlamları yoktur. Veriler depolama, sorgulama, düzenleme ve matematiksel ya da mantıksal olarak özetleme işlemlerinden geçtikten ve çoğu kez tablolar ya da görseller biçiminde soyutlandıktan sonra anlamlı hale gelmekte; enformasyona dönüşerek elde edildikleri bağlamı betimleyebilme ve açıklayabilme gücüne kavuşmakta; kullanıcılarına çözümleme ve karar verme gibi çıkarım olanakları sunmaktadır. Bilişim ve iletişim teknolojileri bireylere, gruplara ve kurumlara büyük miktarlarda veriyi düşük maliyetle ve hızla işleme ve paylaşma olanağı sunmaktadır. Enformasyon ise arama, bulma, sınıflama, ayıklama ve düzenleme işlemlerinden geçtikten sonra belirli bir alandaki ya da konudaki bilgiye dönüşmektedir. Bilgi üretiminde de bilişim ve iletişim teknolojilerinden önemli ölçüde yararlanılmaktadır.
Gerek veri, gerek enformasyon ve gerekse bilgi üretimi için zaman, emek ve sermayeye gereksinme bulunmakta; bu nedenle her üçü de belirli bir maliyete yol açmaktadır. Aynı şekilde her üçünün de kullanım değeri mevcuttur. Bu değer kısmen para cinsinden belirlenebilir ve fiyatlandırılabilirse de, kullanımın parasal değerinin yanı sıra parayla ifade edilemeyen soyut bir değeri de vardır. Bu anlamda, veriler, enformasyon ve bilgi, işletmeler açısından—tıpkı çalışanlar, para, arazi, binalar, ekipman ve hammadde örneklerinde olduğu gibi—birer kaynak özelliği sergilemektedir. Diğer kaynaklar gibi onların da verimli ve etkin yönetimi gerekmektedir.
Sistem yaklaşımı ve bilgisayar tabanlı bilişim sistemleri
Bilişim ve iletişim teknolojileri bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerinin (İng. computer-based information systems; kısaca CBIS) teknolojik yapı taşlarını teşkil etmektedir. Ancak belirli bir topluluk, kurum ya da bireyin enformasyon gereksinmelerini karşılayabilmek için geliştirilen bir bilişim sistemi karmaşık bir bütündür. Teknolojik bileşenlerden daha fazlasına ihtiyacı bulunmaktadır: Şirketler, departmanlar, şubeler, kurum içi ve dışındaki sistem kullanıcıları (örneğin yöneticiler, profesyonel ve operasyonel çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler ve ortaklar), geliştiriciler (örneğin sistem analistleri, programcılar, veri tabanı yöneticileri, veri iletişim uzmanları, danışmanlar), hizmet sağlayıcılar (örneğin İnternet ve iletişim hizmet sağlayıcıları) ve benzerleri. Bu nedenle, bilgisayar tabanlı olsun ya da olmasın, bir bilişim sisteminin meydana getirilebilmesi ve kullanılabilmesi için hem teknolojik hem de toplumsal açıdan sistematik bir çalışma yapmak gerekmektedir. Sistem adı verilen bir bütünü, parçalarına ayırıp incelemeye yönelik bu türden çalışmalara (systems approach) adı verilmektedir.
İşletme enformatiği disiplini bilişim sistemlerini projelendirmek, geliştirmek ve irdelemek amacı ile sistem yaklaşımından büyük ölçüde yararlanmaktadır. Sistem yaklaşımı işletme enformatiği bağlamında aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır:
- Gereksinilen sistemin amaçlarının belirlenmesi;
- Sistemi meydana getirecek toplumsal ve teknik bileşenlerin (altsistemlerin) saptanması;
- Altsistemlerin sıradüzensel (hiyerarşik) ilişkilerinin betimlenmesi;
- Sistemle kullanıcıları arasında ve sistemin bileşenlerinin kendi aralarında fiziksel ve kavramsal kaynak alışverişinin—bir başka deyişle sistemin ve altsistemlerinin girdi ve çıktılarının—tanımlanması;
- Teknolojik bileşenlerin sosyo-teknik bir çerçevede bir araya getirilmesi ve sistemin gerçekleştirilmesi;
- Sistemin işlevselliğinin ve performansının gözlenmesi; başlangıçta belirlenen amaçlara yeterince hizmet edip etmediğinin denetlenmesi; gerekirse iyileştirmeler yapılması; sistemin önceden tanımlanmamış başka amaçlar (fırsatlar) için kullanılıp kullanılamayacağının araştırılması.
İşletmeler ve enformasyon gereksinmeleri
Grupların, kurumların ve bireylerin veri ve enformasyon gereksinmelerinin anlaşılması; bu gereksinmelerin karşılanması için bilişim ve iletişim teknolojilerinin bilişim sistemleri geliştirmekte kullanılması işletme enformatiğinin başlıca ilgi konularından birini teşkil etmektedir. İşletme içerisinde farklı düzeylerde ve farklı departmanlarda yer alan çalışanların veri ve enformasyon gereksinmeleri de farklılıklar göstermektedir.
Genel olarak kurumsal hiyerarşide yukarıdan aşağı inildikçe gereksinilen enformasyon özetlerden ayrıntılara dönüşmektedir. Tepe yöneticileri başında bulundukları kurumların bekası ve başarısından sorumlu bulunmakta, bu sorumluluklarını yerine getirmek için yalnızca kurum içi değil, aynı zamanda büyük miktarda kurum dışı enformasyona ihtiyaç duymaktadır. Örgütsel katmanlarda aşağı inildikçe kurum içerisinde üretilen verilere olan gereksinme artmaktadır. Üst düzey yöneticilerinin gereksindiği veriler alt düzeylere göre daha uzun bir zaman aralığını kapsamaktadır. Enformasyon akışı ise aşağıdan yukarı raporlar ve bildirimler; yukarıdan aşağı ise komutlar, planlar ve yönergeler şeklinde gerçekleşmektedir.
Tipik bir işletmede başlıca şu departmanlar bulunmaktadır:
- Araştırma ve geliştirme,
- Satınalma,
- Üretim,
- Pazarlama ve satış,
- Muhasebe ve finans,
- İnsan kaynakları ve
- Bilişim teknolojileri (BT).
Doğal olarak bu departmanların gereksindikleri veriler ve bu verilerin işlenmesi ile ortaya çıkan enformasyon gereksinmeleri; buna bağlı olarak da departmanların ihtiyaç duydukları bilişim çözümleri birbirinden farklı olmaktadır. Bu farklılıklara bir de sektörel farklılıklar ve aynı sektörde yer alsalar bile işletmeler arasındaki fiziksel, toplumsal, kurumsal ve tarihsel nedenlerden kaynaklanan farklılıklar da eklenince, bilişim sistemlerinin kurum, departman ve hatta çalışan gereksinmelerine göre şu ya da bu ölçüde uyarlanması çoğu kez kaçınılmaz olmaktadır. Bilişim sistemlerinde veya kurum yapılarında bir değişiklik gerekip gerekmediği; eğer gerekiyorsa değişimin ne ölçüde gerçekleşmesinin uygun olduğu; bu değişikliklerden kaynaklanabilecek ekonomik, teknolojik ve örgütsel risklerin neler olduğu; riskler arasındaki ödünleşme düzeyleri gibi kararlar işletme enformatiği uzmanlarınca veya onların katkısı ile alınmaktadır.
Bilişim sistemlerinin edinimi
Bir işletmenin gereksindiği özelliklerin tümünü ya da önemli bir bölümünü taşıyan bilişim çözümleri ya kurum içinde geliştirilmekte (insourcing) ya da kurum dışından tedarik edilmektedir (outsourcing). Yeterli mali gücün yanı sıra teknik kapasite ve kabiliyete sahip işletmeler, özellikle rekabet güçlerine yeniliklerle veya güçlendirme ya da iyileştirme yolu ile katkıda bulunması olası sistemleri kurum içinde gerçekleştirmeyi yeğlemektedir. Tersi durumlarda ise sistem geliştirme hizmetleri ya da sistemler dışarıdan tedarik edilmektedir. Sistem tedariki için satınalma ve gerekiyorsa uyarlama ya da kiralama yollarına gidilmektedir.
Sistem edinimi süreci işletmelerin hedeflerinin ve bu hedeflere erişilmesini sağlayacak stratejilerin tanımlanması ile başlamaktadır. Daha sonra kurum hedefleri ve stratejilerinin gerçekleşmesini sağlayacak iş süreçleri belirlenmekte ve bu süreçleri destekleyecek sistemler saptanmaktadır. Üçüncü aşamada bu sistemlerin temin edileceği kaynaklar belirlenmekte, çözüm seçeneklerinin listesi yapılmaktadır. Dördüncü aşamada çözüm seçenekleri rekabet, finansman, kurum ve teknoloji açısından bir maliyet-fayda çözümlemesine tabi tutulmaktadır. İşletme enformatiği disiplini bu çözümleme ve karar verme sürecine hem kuramsal açıdan hem de uygulama açısından önemli katkılarda bulunmaktadır. Edinim kararları kurum ölçeğinde sistem geliştirme ve tedarikinden sorumlu komiteler tarafından alınmakta, edinim süreçleri de bu komiteler tarafından gözetilmekte ve denetlenmektedir.
Bir kez edinim kararı verildikten sonra, edinim süreci projelendirilmekte, tedarikçi firmaların yanı sıra, kurum içi ve dışı danışmanların, potansiyel sistem kullanıcılarının ve bilişim ve iletişim teknolojileri çalışanlarının yer aldığı proje takımları oluşturulmaktadır. Bu takımlar, uygun bir sistem geliştirme yöntemi kullanarak sistemi veya sistemin parçalarını geliştirmektedir. Sistem geliştirmekte kullanılacak yöntem bu yöntemi destekleyen programlama dilleri ve (computer aided software engineering; kısaca CASE) araçları içerisinden bir seçim yapılmasını gerektirmektedir. Daha sonra ayrıntılı bir gereksinme çözümlemesi ve ardından sistem geliştirme araçları yardımı ile kullanılan yöntem çerçevesinde mantıksal ve fiziksel modeller kurulmakta; bu modellerden yola çıkılarak sistem gerçekleştirilmekte ve kullanıma alınmaktadır. Bilişim sistemlerini geliştirmek sistem çözümlemesi ve tasarımı alanının konusudur. Bu alanda çalışan işletme enformatiği uzmanlarına sistem analisti adı verilmektedir.
Bilişim ve iletişim teknolojileri projelerinin kapsam, maliyet ve süre açısından taşıdığı risklerin diğer sektörlerde gerçekleştirilen projelere göre daha yüksek olması olması ve bu risklere bağlı başarısızlık oranlarının göreceli yüksekliği nedeni ile, proje yönetimi işletme enformatiği içerisinde özel bir yer tutmaktadır. İşletme enformatiği uzmanları proje takımlarında yer almakta, giderek takım lideri, proje yöneticisi ve program yöneticisi rollerini üstlenmektedir. Takım yöneticileri projelerin bir bölümünün, proje yöneticileri ise bir projenin bütününün kapsam, bütçe ve maliyet hedeflerinin geçekleşmesinden sorumlu iken, program yöneticileri birbiri ile ilgili ya da benzer projelerin önceliklerini belirlemekten, projelere kaynak paylaştırmaktan ve projelerin yürütülmesi sırasında onların eşgüdümünden sorumludur.
Bilişim ve iletişim teknolojileri destekli kurumsal değişim
Bir bilişim çözümünün iyileştirilmesi ya da yeni bir çözümünün kullanıma alınması kurumların bilişim teknolojisi altyapısını ve iş süreçlerini etkilemekle kalmamakta, ayrıca örgüt yapılarını, çalışanların konumlarını ve rollerini, hatta kurumun müşterileri ve tedarikçileri ile olan ilişkilerini de etkilemekte ve değiştirmektedir. Bundan ötürü, işletme enformatiği uzmanlarının kurumsal değişimleri öngörebilmesi, kapsam ve etkilerini anlayabilmesi, gerekli önlemleri tasarlayabilmesi, önerebilmesi ve kimi zaman da bizzat yönetebilmesi gerekmektedir. Bilişim teknolojileri destekli kurumsal değişim uygulamaları risk ve getiri yönünden en düşükten en yükseğe doğru şu şekilde sıralanmaktadır:
- Otomasyon.
- Toplam kalite yönetimi ve (kaizen).
- (business process reengineering; kısaca BPR).
- Paradigma değişimleri ya da kaymaları.
Risk ve getiri açısından en alt basamakta yer alan otomasyon uygulamaları bankacılıkta kullanılan (automated teller machine; kısaca ATM) (Web services) ya da (automated decision support; kısaca ADS) çözümlerine dek bir dizi alanı kapsamaktadır. Bunlar kurumsal açıdan riski de getirisi de görece düşük uygulamalardır.
Toplam kalite yönetimi ve sürekli iyileştirme uygulamaları ikinci basamakta bulunmaktadır. Bu uygulamalar risk ve getiri açısından görece düşük-orta düzeyde bulunmaktadır. Toplam kalite yönetimi ve sürekli iyileştirme uygulamaları bilişim ve iletişim teknolojisi desteği ile mevcut iş süreçlerinde hataların ve israfın azaltılması; ve bu yolla verimliliğin artırılmasını hedeflemektedir.
Üçüncü basamakta orta-yüksek risk ve getiri grubuna giren iş süreçlerinin yeniden tasarımı yer almaktadır. Bir iş süreci birbiri ile ilişkili bulunan, kurum içi veya dışı müşteriler için değer yaratan bir dizi görevden oluşmaktadır. İş süreçlerinin yeniden tasarımı, bu süreçlerin belirli bir amaca yönelik olarak, yeniden ve radikal bir biçimde tasarımı demektir. İş süreçleri yalnızca kurum içi görevlerle sınırlı olmamakta, kimi zaman iki ya da daha fazla kurumun birbiri ile ilişkili süreçlerinin de gözden geçirilerek yeniden tasarlanması gerekmektedir. Tasarım sırasında süreçler için bilgi ve iletişim teknolojileri desteğinin sağlanması, desteğin kapsamı ve kurum ya da kurumlar üzerindeki etkilerinin irdelenmesi işletme enformatiğinin ilgi alanına girmektedir.
Hem risk hem de getiri yönünden dördüncü ve en yüksek basamakta bulunan paradigma değişimileri, bir sektörde rekabetin yeniden tanımlanması anlamına gelmektedir. Bilişim ve iletişim teknolojileri destekli paradigma değişimleri işletmelerin müşterileri veya tedarikçileri ile pazarlık gücünü artırmakta, ikame mal veya hizmetlerin etkisini azaltmakta ve pazarda rakiplere karşı üstünlük sağlama imkânı yaratmaktadır.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin hızla eskimesi ve bilişim sistemlerinin kolayca taklit edilebilir olması nedeni ile işletmelerin belirli bir bilişim sisteminden yararlanarak sürdürülebilir sağlamaları seyrek rastlanılan bir olgudur. Bununla birlikte bilişim sistemleri alanında sürdürülebilir yenilikler yapabilen kurumlar, bilişim kaynaklarını etkin ve verimli kullanarak rekabet üstünlüğü elde edebilmektedir.
Kurumsal sistemler
Bir kurumsal sistem, bir işletmenin birçok departman ya da biriminin veri ve enformasyon ihtiyaçlarını karşılayan tümleşik bir sistemdir. Kurumsal sistemlerin bir başka özelliği ise örgütsel hiyerarşinin değişik düzeylerinde bulunan çalışanlar tarafından kullanılmasıdır. Kurumsal sistemler genellikle birbiri ile pürüzsüz bir şekilde veri ve komut alışverişinde bulunabilen bileşenlerden meydana gelmektedir. Bu bileşenlerin her birine modül, modüllerin birbirleri ile ilişkilendirilmesine sistem entegrasyonu, kurumsal sistemin genel yapısına da tümleşik ya da modüler yapı denmektedir.
Belli başlı kurumsal sistemler şunlardır:
- Kurumsal kaynak planlaması sistemleri.
- (business intelligence; kısaca BI) sistemleri.
- İletişim ve işbirliği sistemleri.
- Bilgi yönetimi (knowledge management) sistemleri.
Kurumsal sistemler, gerek edinilmeleri için ihtiyaç duyulan zaman ve kaynak miktarları; gerek kurumlar ve paydaşları üzerindeki etkilerinin kapsamı; ve gerekse edinim ve kullanım sürecinde ortaya çıkabilecek ticarî, örgütsel, finansal ve teknolojik riskler nedeni ile işletme enformatiği disiplini içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Kurumsal kaynak planlaması projelerinin maliyeti 440.000-125.000.000 ABD doları, tamamlanması için geçen süre ise 3-60 ay arasında değişmektedir. Kuruluma ek olarak kurumsal kaynak planlaması sistemlerine—donanım, yazılım, profesyonel hizmetler ve personel giderleri de dahil olmak üzere—iki yıllık bir sürede bakım, güncelleme ve optimizasyon için her bir şirket tarafından 400.000 ila 300.000.000 ABD doları harcandığı belirlenmiştir. Yeterince zaman ve para ayrılmış olması ise projenin başarısını garanti edememektedir. Bazı projeler kısmen başarılı olmakta, bazılarıysa tam bir başarısızlığa dönüşebilmektedir.
Kurumsal sistem tedarikçisi olan yazılımevleri, işletmelerin genel ya da özel gereksinmelerini karşılamak üzere tümleşik sistem çözümleri önermektedir. Ancak kimi zaman tümleşik çözümler işletmelerin gereksinmelerini yeterince karşılayamamaktadır. Bu durumda işletmeler genellikle iki yoldan birine başvurmaktadır: Birinci yol bir hazır tümleşik sisteme ek olarak, yine sistem tedarikçisi tarafından önerilen üçüncü parti yazılımevlerinden ek bileşenler edinmektir. İkinci yol ise işletmelerin kendi açılarından türünün en iyisi olduğunu düşündükleri bileşenleri farklı yazılımevlerinden tedarik etmesidir.
İşletmeler açısından veri bütünlüğünü korumak ve gerçek zamanlı enformasyon elde edebilmek için, gerek türünün en iyisi olan bileşenlerin, gerekse işletmenin hal ve hazırda kullandığı kurumsal sistemlerle entegre edilmesi gerekmektedir. Farklı kaynaklardan gelen modüllerin, mevcut tümleşik sistemlerin ve kalıtsal sistemlerin birbirleri ile entegrasyonu (Enterprise Application Integration; kısaca EAI) olarak nitelendirilmektedir.
Bilişim teknolojisi altyapısının yönetimi
Bilişim kaynakları yönetimine günümüzde bilişim teknolojisi altyapısının yönetimi adı verilmektedir. Bir işletmede bilişim teknolojisi altyapısının yönetimi eski adı ile bilgi-işlem departmanları, yeni adı ile de bilişim teknolojileri (BT) departmanları tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu departmanların başında genellikle bilişimden sorumlu ya bir genel müdür yardımcısı (CIO: chief information officer) ya da bir direktör (director of information technology veya director of information systems) bulunmaktadır.
Ortada standart bir örgütlenme şablonu bulunmamakla birlikte, BT departmanları en azından iki ana birimden oluşmaktadır:
- Bilişim hizmetleri birimi ve
- Bilişim teknolojileri altyapısı birimi.
Bu iki birimin başında da birer müdür ya da direktör yardımcısı yer almaktadır.
’e göre tipik bir yönetici yöneticilik görevini yerine getirirken beş temel işlev görmektedir: Planlama, örgütleme, kaynak edinme, önderlik ve denetim. Bu bağlamda bilişim teknolojisi altyapısının yönetimi başlıca şu işlevleri kapsamaktadır:
- Bilişim sistemleri ve bilişim teknolojileri planlarının yapılması ve bütçelendirilmesi.
- Bilişim teknolojileri departmanının örgütlenmesi; birimlerin, görevlerin ve ast-üst ilişkilerinin tanımlanması.
- Bilişim teknolojileri departmanına personel alınması, departmanın gereksindiği mal ve hizmetlerin belirlenmesi ve tedarik edilmesi.
- Bilişim teknolojileri departmanında çalışan personele önderlik edilmesi.
- Bilişim teknolojileri departmanında çalışan personelin, yapılan işlerin ve kullanılan kaynakların denetlenmesi.
Eğer işletme bilişim teknolojileri alanında faaliyet gösteriyorsa, örgüt yapısında bir takım değişiklikler görülmektedir. Bir BT firmasında genel müdürün (CEO: chief executive officer) altında teknolojiden sorumlu bir genel müdür yardımcısı (CTO: chief technology officer) bulumaktadır. Bu kişi diğer işletmelerde bulunan ve mal ve hizmet üretim süreçlerini yöneten, operasyonlardan sorumlu genel müdür yardımcısına (COO: chief operations officer) benzer bir rol üstlenmektedir. Teknolojiden sorumlu genel müdür yardımcısı yeni teknolojilerin geliştirilmesi, içselleştirilmesi ve şirketin müşterileri için bilişim sistemleri ya da yazılım çözümleri üretimi ile ilgilenmektedir. BT firmasının kendi BT altyapısını ise ya doğrudan genel müdüre ya da teknolojiden sorumlu genel müdür yardımcısına bağlı bir bilişim teknolojileri direktörü veya müdürü yürütmektedir. Üretimin yanı sıra, BT firmasının özellikle araştırma-geliştirme ve kayda değer ölçüde teknik birer alan olan kurumsal pazarlama ve satınalma faaliyetlerine işletme enformatiği disiplini önemli katkılarda bulunmaktadır.
E-ticaret, e-işletmecilik ve e-yaşam
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin giderek güçlenmesi, bilişim ve iletişim altyapısının geniş coğrafi alanlara yayılması ve mobil iletişim teknolojileri aracılığı ile veri ve bilgi erişiminin zaman ve mekandan bağımsız hale gelmesi, gerek kurumların, gerekse bireylerin birbirleri ile ilşkilerinin bir bölümünü iletişim ve bilgisayar ağları üzerinden yürütebilmelerine olanak sağlamıştır. Bir yanda farklı kurum ve bireyler iletişim ve bilgisayar ağları üzerinden mal, hizmet ve enformasyon alışverişi yolu ile aralarında kısaca e-ticaret olarak anılan elektronik ticaret yapmaktadır. Diğer yanda ise aynı kurumu meydana getiren, kimi zaman çok geniş coğrafi alanlara yayılmış bulunan departmanlar, birimler ya da şubeler kendi aralarındaki ilişkileri büyük ölçüde iletişim ve bilgisayar ağları üzerinden yürütmektedir. Kurumlarda birtakım işler, doğrudan insan emeğine başvurmaksızın, ağlarla birbirine bağlı bilgisayar uygulamaları kullanılarak yerine getirilmektedir. Bu türden kurumlara elektronik işletme (e-işletme), iş yapma biçimlerine ise e-işletmecilik olarak kıslatılan (electronic business) adı verilmektedir.
E-ticarette bir iş fırsatı ve bu fırsatın getirisi olan bir iş olanağına dönüştürülmesi için gerekli kaynak, gelir ve maliyet unsurlarının yazılı ya da görsel bir belge üzerinde betimlenmesine iş modeli (business model) denmektedir. E-ticaret iş modellerinin başlıca aktörleri kurumlar ve bireylerdir. Kurumlar ve bireyler de kendi aralarında daha ayrıntılı bir ayrıştırmaya tabi tutulabilmektedir: Ticari işletmeler, kamu kurumları ve kuruluşları (devlet), sivil toplum kuruluşları, tüketiciler, çalışanlar ve yurttaşlar. Bu aktörlerin başlıca rollerini çevrimiçinde mal, hizmet ya da enformasyon arzı ya da talebi teşkil etmektedir.
E-Ticaret Modeli | Arz Tarafı | Talep Tarafı |
---|---|---|
Kurumdan kuruma | Kurum | Kurum |
Kurumdan bireye | Kurum | Birey |
Bireyden Kuruma | Birey | Kurum |
Bireyden bireye | Birey | Birey |
Kurum ve bireylerin türlerine göre e-ticaret modellerini ayrıntılandırmak da mümkündür: İşletmeden işletmeye, işletmeden tüketiciye, tüketiciden tüketiciye, işletmeden devlete, işletmeden sivil toplum kuruluşuna, sivil toplum kuruluşundan devlete ve devletten yurttaşa e-ticaret, ayrıntılı modellere birer örnek teşkil etmektedir.
E-ticarete yönelik bilişim çözümlerinin başlıcaları tedarik zinciri yönetimi; kısaca SCM) uygulamaları ve müşteri ilişkileri yönetimi (customer relationship management; kısaca CRM) uygulamalarıdır. Günümüzde veri iletişimin giderek artan bir bölümü taşınabilir bilgisayarlar ve akıllı cep telefonları ile kablosuz ağlar ve cep telefonu şebekeleri üzerinden yapılmaktadır. Bu gibi mobil iletişim olanakları, e-ticaretin bir alt dalı olan ve kısaca m-ticaret olarak bilinen mobil ticaretin yaygınlaşmasına önayak olmuştur.
Farklı e-ticaret modelleri, farklı çevrimiçi ortamlara ve bu ortamların üzerinde gerçekleştirileceği bilişim ve iletişim teknolojilerine gereksinme duymaktadır: Kurum içerisinde kurumdan çalışana ve çalışandan kuruma veri ve enformasyon akışı için intranetler kullanılmaktadır. Kurumlar arası veri ve enformasyon aktarımı ekstranetler üzerinden yapılmaktadır. Kurumlar ve bireyler arasında ya da bireylerin kendi aralarındaki veri ve enformasyon akışı ise İnternet üzerinden sağlanmaktadır.
İşletmelerin ve ticaretin elektronikleşmesinin ötesinde, insanların gerek bireysel gerekse toplumsal yaşamlarında da bilişim ve iletişim teknolojilerinin yaygınlığı ve önemi de giderek artmaktadır. Aile ve arkadaş çevresinden başlayarak, dernekleşmiş ya da dernekleşmemiş ilgi ve çıkar alanlarına dek, birey odaklı, kurum odaklı, olgu odaklı, hobi ve eğlence odaklı, dünya görüşü odaklı, inanç odaklı ve mesleki odaklı pek çok toplumsal oluşum bilişim ve iletişim teknolojileri altyapısı üzerinde gerçekleşmektedir. Bu türden elektronik oluşumlar kimi zaman bireyler, meslek grupları, kuşaklar, uluslar, bölgeler ve hatta tüm insanlık üzerinde olumlu ya da olumsuz etkiler doğuran olguların filizlendikleri birer sanal ortam meydana getirmektedir.
Birey ve toplum üzerinde geniş çapta etkileri olan elektronik oluşumların devletlerin ilgi alanına girmesi de kaçınılmaz olmuştur. Devletler bir yandan kendi yurttaşlarına iletişim ve bilgisayar ağları üzerinden e-devlet olarak da bilinen (e-government) uygulamaları aracılığı ile hizmet ve enformasyon sunarken; diğer yandan e-ticaret ve e-işletmeciliği de kapsamak üzere elektronik yaşamın (e-yaşamın) pek çok alanında teknik, yasal ve idarî düzenlemeler yapmaktadır. Bu alanlarda yapılan düzenlemeler ve bu düzenlemelerin mevcut ve olası sonuçları, işletme enformatiği disiplininin incelediği ve katkıda bulunduğu hususlar içerisinde yer almaktadır.
Başta e-ticaret ve e-işletmecilik olmak üzere bilişim ve iletişim teknolojilerinin bireysel, kurumsal, toplumsal ve ekonomik etkilerini irdelemek ve anlamak işletme enformatiği displininin başlıca ilgi alanlarından birini teşkil etmektedir. Teknoloji-aktör ilişkilerinin mevcut durumu; teknolojik gelişmenin aktörler üzerinde meydana getireceği etkiler; teknoloji-aktör ilişkisinin nasıl evrileceğine ve sonuçlarına ilişkin öngörüler işletme enformatiği kapsamında ele alınan güncel konular arasında bulunmaktadır.
Eğitim
Başlangıçta işletme enformatiği ya da yönetim bilişim sistemleri eğitimi, işletme yönetimi eğitiminin organik bir parçası olmuştur. Günümüzde ise, işletme enformatiği eğitimi veren birimler genellikle ya iktisadi ve idari bilimler veya fen ve edebiyat fakülteleri bünyesinde birer bölüm olarak; ya da işletme yönetimi veya bilgisayar bilimleri bölümleri altında birer program olarak faaliyet göstermektedir. İşletme enformatiği eğitimi her ne kadar hem işletme hem de bilişim teknolojileri alanlarını kapsasa da, bu alanların ağırlıkları üniversiteden üniversiteye değişmektedir.
İşletme yönetimi ve bilgisayar bilimleri aslında başlı başına birer akademik ve profesyonel disiplin teşkil etmektedir. Bu iki disiplinin kapsamlarının genişliği, işletme enformatiği müfredatı oluşturulurken karşılıklı ödünleşmeyi gerekli kılmaktadır. Association for Computing Machinery (ACM) ve (Association for Information Systems; kısaca AIS) kuruluşları, enformatik (bilişim sistemleri) eğitiminin çekirdeğini oluşturmak üzere şu yedi dersi önermektedir:
- Bilişim sistemlerinin temelleri.
- Veri ve bilgi yönetimi.
- Kurumsal mimari.
- Bilişim teknolojisi altyapısı: Bilgisayar donanımı,yazılım, veri tabanları ve bilgisayar ağları.
- Bilişim sistemleri projelerinin yönetimi.
- Sistem çözümlemesi ve tasarımı.
- Bilişim sistemleri stratejisi, yönetimi ve edinimi.
İşletme tarafında ise, programlar ve bölümler, kendi yeğlemeleri doğrultusunda muhasebe (accounting), İktisat, finans, pazarlama ve üretim konuları başta olmak üzere müfredatlarını oluşturmaktadır.
Teknolojideki hızlı değişim, müfredatın hem teknolojik gelişmelere, hem piyasanın bilgi ve beceri taleplerine, hem de kurumların kendilerine özgü gereksinmelerine duyarlı bir dinamizme sahip olması gereğini doğurmaktadır. Tüm bu karmaşıklığa karşın, son tahlilde işletme enformatiği mezunlarında aranan temel beceri ve bilgiler şunlardır:
- ve eleştirel düşünme;
- Bireyler arası iletişim;
- Takım çalışması;
- Temel işletme yönetimi bilgisi;
- Bilişim ve iletişim teknolojileri bilgisi.
Türkiye'deki üniversitelerin işletme enformatiği, işletme yönetim sistemleri ve benzeri bölüm ya da programları ya fakültelere ya da yüksekokullara bağlı bulunmaktadır. Fakültelere bağlı bölüm ya da programlar TM-1, yüksekokullara bağlı bölüm ya da programlar ise YGS-6 puanı ile öğrenci almaktadır.
Kariyer
İşletme enformatiği uzmanları oldukça fazla sayıda kariyer olanağına sahiptir. Bu olanak zenginliğinin iki temel nedeni bulunmaktadır. Birinci neden, bilişim ve iletişim teknolojileri bilgisinin yanı sıra elde edilen işletme yönetimi bilgisidir. İşletme yönetimi bilgisi, bir yandan bilişim ve iletişim teknolojilerinin işletmelerde iş süreçlerinin optimizasyonu ve verimlilik artışı için nasıl kullanılabileceğinin öngörülmesini sağlarken; diğer yandan işletmelerin bilişim ve iletişim kaynaklarının yönetimi (bu kaynakların planlanması, bütçelenmesi, edinimi, örgütlenmesi ve denetimi) konularında da yetkinlik kazandırmaktadır. İkinci neden ise, işletme enformatiği eğitiminin, analitik ve eleştirel düşünce yeteneğine ek olarak kazandırmış olduğu bireyler arası iletişim, sunum ve ikna, takım çalışması, göreve ve hedefe odaklılık, zaman yönetimi gibi (soft skills) gelişmesidir. Bu beceriler, iş yaşamında hemen her beyaz yakalı çalışanda—özellikle de profesyonel çalışanlarda—aranan, hem iş bulmada, hem de terfilerde göz önüne alınan önemli niteliklerdir.
Bilişim ve iletişim teknolojileri iktisadî açıdan endüstriyel ögeleri ve bir rekabet alanını da içeren bir sektördür. Bu sektörde yer alan işletmeler hem birbirlerine, hem de diğer tüm sektörlere bilişim ve iletişim ürünleri ve hizmetlerinin yanı sıra veri ve enformasyon sunmaktadır. Ayrıca hangi sektörde yer alırsa alsın pek çok işletme bünyesinde farklı ölçeklerde ve yapılarda da olsa birer bilişim teknolojileri birimi bulundurmaktadır. Bu nedenle, işletme enformatiği uzmanları, bilişim tüm kademelerinde kariyer imkânına sahiptir. Kariyer olanakları arasında başlıca şunlar bulunmaktadır:
- Sistem analistliği ve mimarlığı;
- Bilişim ve iletişim projelerinde takım liderliği ve proje yöneticiliği;
- Bilişim ve iletişim hizmetleri konusunda danışmanlık ve eğitimcilik;
- Bilişim ve iletişim hizmetlerinin teknik, yasal ve güvenlik denetimleri;
- Bilişim ve iletişim şirketlerinin ya da birimlerinin yönetimi (planlama, kaynak edinme; örgütleme, önderlik ve denetim);
- Bilişim ve iletişim alanında araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) uzmanlığı ve yöneticiliği;
- Bilişim ve iletişim hizmetlerinin kurumlara ve bireylere pazarlanması ve satışı;
- Elektronik ve mobil ticaret uygulamalarının geliştirilmesi, şirketleşmesi ve yönetimi;
- Giriş düzeyi ya da orta düzey yazılımcılık.
- İşletme, işletme enformatiği, yönetim bilişim sistemleri ya da bilgisayar bilimleri alanlarında akademisyenlik.
Birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede işletme enformatiği alanında işgücü açığı mevcuttur ve iş olanaklarının gelecekte de artması beklenmektedir. Örneğin İngiltere'de yapılan bir çalışmada, 2010 yılının birinci çeyreği itibarı ile sistem denetçiliği, sistem geliştirme uzmanlığı, iş analistliği, proje yöneticiliği, takım liderliği, test analistliği gibi deneyim gerektiren alanlarda %12'lik işgücü açığı belirlenmiştir. ABD'nde İşgücü İstatistikleri Bürosu (Bureau of Labor Statistics; kısaca BLS) 2008-2018 yılları arasında bilişim sistemleri yöneticiliği ve sistem analistliği gibi alanların iş olanakları açısından ortalamadan daha hızlı büyümesini beklemekte ve görünümlerini mükemmel olarak nitelemektedir. Yine ABD'nde işletme enformatiği alanında bazı pozisyonlarda çalışanların yıllık brüt gelir düzeyleri aşağıdaki gibidir:
- Sistem analisti: 45.000-70.000 Amerikan doları.
- Bilişim güvenliği denetçisi: 60.000-105.000 ABD doları.
- Müşteri ilişkileri yönetimi danışmanı: 60.000-110.000 ABD doları.
- Bilişim teknolojisi ya da yazılım proje yöneticisi: 65.000-110.000 ABD doları.
- Kurumsal kaynak planlaması ve kurumsal zeka danışmanı: 65.000-115.000 ABD doları.
- Yazılım mimarı: 85.000-145.000 ABD doları.
- Bilişim teknolojilerinden sorumlu genel müdür yardımcısı: 110.000-210.000 ABD doları.
- Bilişim sistemlerinden sorumlu genel müdür yardımcısı: 100.000-250.000 ABD doları.
İşletme enformatiği uzmanlarının kariyer açısından gelebilecekleri en üst nokta, hiç kuşkusuz, genel müdürlüktür. Bu durum özellikle bilişim ve iletişim firmaları için geçerlidir. Bilişim ve iletişim sektörü dışında yer alan kurumlarda ise, bilişim ve iletişimden sorumlu genel müdür yardımcılığı ve hatta genel müdürlük düzeylerine yükselmek mümkündür. Doğal olarak, bilişim, iletişim, elektronik ticaret ve mobil ticaret alanlarında girişimcilik seçeneği de mevcuttur.
Kaynakça
- ^ Stahlknecht, P. ve U. Hasenkamp. (2005). Einführung in die Wirtschaftsinformatik. 11. Basım. Springer.[]
- ^ Wikipedia. (2010). List of Universities Offering Degrees in Business Informatics.
- ^ a b c d "ÖSYM. (2010). 2010-ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi". 10 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ağustos 2010.
- ^ Davis, G. B. (2005). Information Systems. G. B. Davis. (Editör). The Blackwell Encyclopaedia of Management, 7. Cilt: Management Information Systems. 2. Basım. S. 172-173. Blackwell.
- ^ Fachschaft Wirtschaftsinformatik. (2010). Some Information in English. 1 Ağustos 2011 tarihinde http://winf.at/winf-english.php 27 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Heinrich, L. J. (2011). Geschichte der Wirtschaftsinformatik: Entstehung und Entwicklung einer Wissenschaftsdisziplin. Springer.
- ^ Wresch, W. (Tarihsiz). MIS 311 Course Materials: The History of Information Systems in Business. 8 Temmuz 2011'de http://www.uwosh.edu/faculty_staff/wresch/311IShistory.htm 25 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Gonzalez-Barahona, J. M. (2000). A Brief History of Open Source Software. 2 Ağustos 2012 tarihinde http://eu.conecta.it/paper/brief_history_open_source.htm [] bağlantısından erişildi.
- ^ Bretthauer, D. (Tarihsiz). Open Source Software: A History. 2 Ağustos 2012 tarihinde http://digitalcommons.uconn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1009&context=libr_pubs 21 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Applegate, L. M., R. Austin ve W. F. McFarlan. (2007). Corporate Information Strategy and Management: Text and Cases. 7. Basım. McGraw-Hill.
- ^ Perkins, A. B. ve M. C. Perkins. (1999). The Internet Bubble: Inside the Overvalued World of High-Tech Stocks—And What You Need to Know to Avoid the Coming Shakeout. Harper Business.
- ^ Li, F. (2000). What is E-Business? How the Internet Transforms Organizations. S. 14-16. Blackwell Publishing.
- ^ "Kizza, M. G. (2009). Guide to Computer Network Security. S. 70-78. Springer." 31 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2011.
- ^ SANS Institute. (2001). History of Encryption. SANS Institute. 03.10.2011 tarihinde http://www.sans.org/reading_room/whitepapers/vpns/history-encryption_730 27 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Forbes.com. (2002). The corporate scandal sheet. 5 Eylül 2011'de http://www.forbes.com/2002/07/25/accountingtracker.html 5 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Citizen Works. (2003). Corporate scandal fact sheet. 5 Eylül 2011'de http://www.citizenworks.org/corp/corp-scandal.php 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ The European Parliament and the Council of the European Union. (1995). Directive 95/46/EC of the European Parliament and of the Council of 24 October 1995 on the Protection of Individuals with Regard to Processing of Personal Data and on the Free Movement of Such Data. Official Journal of the European Communities, 1(281), s. 31-50.
- ^ Organisation for Economic Co-operation and Development. (2003). Privacy Online: OECD Guideline on Policy and Practice. OECD.
- ^ O'Reilly, T. (2005). What Is Web 2.0: Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software. 1 Ağustos 2011 tarihinde http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html 24 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ "Turban E., R. Sharda ve D. Kalem. (2010). Decision Support and Business Intelligence Systems. 9. Basım. Prentice Hall". 24 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ a b c Haag, S. ve M. Cummings. (2010). Information Systems for the Information Age. 8. Basım. McGraw-Hill.
- ^ a b "Curtis, G. ve D. Cobham. (2008). Business Information Systems: Analysis, Design and Practice. 6. Basım. Financial Times Press". 2 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2011.
- ^ Schniederjans, M. J., A. M. Schniederjans ve D. G. Schniederjans. (2004). Outsourcing and Insourcing in an International Context. M.E. Sharpe.
- ^ Schniederjans, M. J., J. L. Hamaker ve A. M. Schniederjans. (2004). Information Technology Investment: Decision-Making Methodology. World Scientific Publishing.
- ^ "McLeod, R. ve G. Schell. (2007). Management Information Systems. 10. Basım. Prentice Hall". 28 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ a b Satzinger, J. W., R. B. Jackson ve S.D. Burd, 2008). System Analysis and Design in a Changing World. 5. Basım. Course Technology.[]
- ^ a b "Hoffer, J. A., J. George ve J. Valacich. (2011). Modern Systems Analysis and Design. 6. Basım. Prentice Hall." 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ Krigsman, M. (2007). New research into IT project failures. 1 Ağustos 2011 tarihinde http://www.zdnet.com/blog/projectfailures/new-research-into-it-project-failures/413 9 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Sauer, C., A. Gemino ve B. Horner Reich. (2007). The impact of size and volatility on IT project performance. Communications of the ACM, 50(11), s. 79-84.
- ^ McManus, J. ve T. Wood-Harper. (2008). A Study in Project Failure. 1 Ağustos 2011 tarihinde http://www.bcs.org/content/ConWebDoc/19584 4 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ a b . 5 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2010.
- ^ a b c Laudon, K. C. ve J. P. Laudon. (2005). Management Information Systems: Managing the Digital Firm. 9. Basım. Prentice Hall.
- ^ . 13 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ Nidumolu, R., C.K. Prahalad ve M.R. Rangaswami. (2009). Why sustainability is now the key driver of innovation? Harvard Business Review, 87(9), s. 56-64.
- ^ Barki, H., S. Oktami ve A. Pinsonneault. (2005). Dimensions of ERP Implementations and Their Impact on ERP Project Outcomes. Journal of Information Tehcnology Management, 16(1), s. 1-9.
- ^ "Wailgum, T. (2007). "What Does ERP Really Cost?" CIO.com". 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ O'Leary, D. E. (2000). Enterprise Resource Planning Systems: Systems, Life Cycle, Electronic Commerce, and Risk. S. 213. Cambridge University Press.
- ^ "Wailgum, T. (2007). "Why Do ERP Projects Fail So Often?" CIO.com". 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ a b Scheisser, R. (2010). IT Systems Management. 2. Basım. Prentice Hall.
- ^ Laudon, K. C. ve C. G. Traver. (2009). E-Commerce: Business, Technology, Society, 2009. 5. Basım. Prentice Hall.
- ^ "Turban, E., D.King, J. Lee, T. Liang ve D. Turban. (2010). Electronic Commerce 2010: A Managerial Perspective. 6. Basım. Prentice Hall". 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ a b c Chaffey, D. (2009). E-Business and E-Commerce Management: Strategy, Implementation and Practice. 4. Basım. Financial Times Press.[]
- ^ a b Applegate, L. M., R. D. Austin ve D. L. Soule. (2009). Corporate Information Technology and Management: Text and Cases. 8. Basım. McGraw-Hill.
- ^ a b Kurbel, K. (2010). Das Studium der Wirtschaftsinformatik - Studienformen und Studieninhalte. Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH 3 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ "Helfert, M. (2008). Business Informatics: An Engineering Perspective on Information Systems. Journal of Information Technology Education, 7, s. 223-245" (PDF). 19 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Ağustos 2010.
- ^ ACM ve AIS. (2010). IS 2010: Curriculum Guidelines for Undergraduate Degree Programs in Information Systems 4 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ O'Brien, J. A. ve G. Marakas. (2010). Introduction to Information Systems. 15. Basım. McGraw-Hill.
- ^ Kroenke, D. (2012). MIS Essentials. 2. Basım. Prentice Hall.
- ^ Stair, R. M. ve G. Reynolds. (2012). Principles of Information Systems. 10. Basım. Course Technology.[]
- ^ . 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011.
- ^ . 18 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011.
- ^ Bernard, S. (2005). An Introduction to Enterprise Architecture. 2. Basım. AuthorHouse.
- ^ Ross, J. R., P. Weill ve D. C. Robertson. (2006). Enterprise Architecture as Strategy: Creating a Foundation for Business Execution. Harvard Business School Press.
- ^ . 17 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011.
- ^ Stallings, W. (2010). Computer Organization and Architecture: Designing for Performance. 8. Basım. Prentice Hall.
- ^ "Tanenbaum, A. S. (2005). Structured Computer Organization. 5. Basım. Prentice Hall." 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011.
- ^ "Cadle, J. ve D. Yeates. (2008). Project Management for Information Systems. 5. Basım. Financial Times Prentice Hall". 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2011.
- ^ Hallows, J. (2005). Information Systems Project Management: How to Deliver Function and Value in Information Technology Projects. AMACOM.
- ^ 12 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2011.
- ^ Phillips, J. (2010). IT Project Management: On Track from Start to Finish. 3. Basım. McGRaw-Hill.
- ^ . 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2011.
- ^ Schwalbe, K. (2010). Information Technology Project Management. 6. Basım. Course Technology.[]
- ^ "Boddy, D., A. Boonstra ve G. Kennedy. (2009). Managing Information Systems: Strategy and Organization. 3. Basım. Financial Times Prentice Hall". 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ "Brown, C. V., D. W. DeHayes, J. A. Hoffer, E. W. Martin ve W. C. Perkins. (2012). Managing Information Technology. 7. Basım. Prentice Hall." 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.
- ^ a b "Clarke, S. (2007). Information Systems Strategic Management. 2. Basım. Routledge". 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.
- ^ 5 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.
- ^ 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.
- ^ ACM ve AIS. (2002). IS 2002: Curriculum Guidelines for Undergraduate Degree Programs in Information Systems 23 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ BerufeNet. (2011). Wirtschaftsinformatiker/in - IT-Systeme (geprüft). Bundesagentur für Arbeit. 06.10.2011 tarihinde http://berufenet.arbeitsagentur.de/berufe/resultList.do?resultListItemsValues=7846_7816&duration=&suchweg=alpha&searchString=W&doNext=forwardToResultShort bağlantısından erişildi.
- ^ Doyle, E. (2011). IT Jobs Market Shows Better Prospects For Staff. eWeek Europe. 05.10.2011 tarihinde http://www.eweekeurope.co.uk/news/it-jobs-market-shows-improvement-for-staff-prospects-20604 23 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından indirilmiştir.
- ^ Bureau of Labor Statistics. (2009). Computer and Information Systems Managers. BLS. 05.10.2011 tarihinde http://www.bls.gov/oco/pdf/ocos258.pdf 19 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ Bureau of Labor Statistics. (2009). Computer Systems Analysts. BLS. 05.10 2011 tarihinde http://www.bls.gov/oco/pdf/ocos287.pdf 19 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- ^ "PayScale". 15 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2022.
Konuyla ilgili yayınlar
Süreli akademik yayınlar
- European Journal of Information Systems 27 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Information and Management. 13 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Information Systems and e-Business Management. 13 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Information Systems Journal.31 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Information Systems Research. 13 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- International Journal of Computer Science and Business Informatics. 6 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Journal of the Association for Information Systems.28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Journal of Information Systems. 13 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Journal of Management Information Systems. 21 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- MIS Quarterly. 28 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wirtschaftsinformatik.[]
Süreli profesyonel yayınlar
- BT Haber. 13 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- CIO Magazine. 11 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Computerworld. 15 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- C'T Magazin. 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- eWeek Magazine.
- InformationWeek. 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- iX Magazin für Professionelle Informationstechnik. 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Akademik kitaplar
- Bosij, P., A. Greasley ve S. Hickie. (2009). Business Information Systems: Technology, Development and Management for the E-Business. 4. Basım. Financial Times Press. 17 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Curtis, G. ve D. Cobham. (2008). Business Information Systems: Analysis, Design and Practice. 6. Basım. Financial Times Press. 2 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Çelik, A. ve T. Akgemci. (Editörler). (2010). Yönetim Bilişim Sistemleri. Gazi Kitabevi.[]
- Gökçen, H. (2007). Yönetim Bilgi Sistemleri. Palme Yayıncılık.
- Haag, S. ve M. Cummings. (2010). Information Systems for the Information Age. 8. Basım. McGraw-Hill.
- Hansen, H. R. ve G. Neumann. (2009). Wirtschaftsinformatik 1: Grundlagen und Anwendungen. 10. Basım. UTB.
- Hansen, H. R. ve G. Neumann. (2005). Wirtschaftsinformatik 2: Informationstechnik. 9. Basım. UTB.
- Krcmar, H. (2009). Informationsmanagement. Springer. 23 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Lassmann, W. (2006). Wirtschaftsinformatik: Nachschlagewerk für Studium und Praxis.. Gabler. 17 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Laudon, K. ve J. Laudon. (2011). Management Information Systems. 11. Basım. Pearson.
- Lehaney, B., P. Lovett ve M. Shah. (2011). Business Information Systems and Technology: A Primer. Routledge. 11 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- O'Brien, J. A. ve G. Marakas. (2009). Management Information Systems. 9. Basım. McGraw Hill.
- Stahlknecht, P. ve U. Hasenkamp. (2005). Einführung in die Wirtschaftsinformatik. 11. Basım. Springer.
- Stair, R. M. ve G. Reynolds. (2010). Principles of Information Systems. 9. Basım. Course Technology.[]
Dış bağlantılar
Okullar
- Almanya'daki Üniversitelerde İşletme Enformatiği İçin Öğrenci Kılavuzu[]
- Avusturya ve İsviçre'deki Üniversitelerde İşletme Enformatiği İçin Öğrenci Kılavuzu[]
- U.S. News and World Report. (2010). En İyi İşletme Lisans Programları: Yönetim Bilişim Sistemleri.1 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- U.S. News and World Report. (2010). En İyi İşletme Yüksek Lisans Programları: Bilişim Sistemleri.27 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wikipedia. (2010). List of Universities Offering Degrees in Business Informatics.
Türkiye'deki okullar
- Bartın Üniversitesi - Yönetim Bilişim sistemleri Bölümü 9 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Işık Üniversitesi - Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kadir Has Üniversitesi - Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü 20 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Marmara Üniversitesi - Almanca İşletme Enformatiği Bölümü 23 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Uluslararası, ulusal ve yerel kurumlar ve sivil toplum kuruluşları
Uluslararası kurumlar
- ERCIS: European Research Center for Information Systems | Avrupa Bilişim Sistemleri Araştırma Merkezi 26 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- European Commission - Information and Communication Technologies | Avrupa Komisyonu - Bilişim ve İletişim Teknolojileri 25 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- OECD: Organisation for Economic Co-Operation and Development | Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü24 Mayıs 1997 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- OECD Information and Communication Technologies | OECD Bilişim ve İletişim Teknolojileri 31 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development | Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı*28 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- World Bank: Global Information and Communication Technologies | Dünya Bankası: Küresel Bilişim ve İletişim Teknolojileri 4 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- World Economic Forum Issues: Global Information Technology | Dünya Ekonomik Forumu Konusu: Küresel Bilişim Teknolojisi 13 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Uluslararası ve ulusal kuruluşlar
- ATI: Asociación de Técnicos de Informática | Bilişim Teknolojisi Derneği - İspanya 10 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- BRASSCOM: Associação Brasileira de Empresas de Tecnologia da Informação e Comunicação | Brezilya Bilişim ve İletişim Teknolojisi Şirketleri Derneği - Brezilya 9 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GI: Gesellschaft für Informatik e.V. | Enformatik Derneği - Almanya 8 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- IEEE: Institute of Electrical and Electronics Engineers | Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü - A.B.D.5 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- IEEE Computer Society | IEEE Bilgisayar Derneği - A.B.D.9 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- IFIP: International Federation for Information Processing | Uluslararası Bilgi İşlem Federasyonu - Avusturya 23 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- INFORMS: Institute for Operations Research and Management Sciences | Yöneylem Araştırması ve Yönetim Bilimleri Enstitüsü - A.B.D.9 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- INFORMS Information Systems Society | INFORMS Bilişim Sistemleri Derneği - A.B.D. 5 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ILAIS: Israel Association for Information Systems | İsrail Bilişim Sistemleri Derneği - İsrail 8 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ISACA: Information Systems Audit and Control Association | Bilişim Sistemleri Denetim ve Kontrol Derneği - A.B.D.28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ITA: The Information Technology Association of South Africa | Güney Afrika Bilişim Teknolojisi Derneği - Güney Afrika 16 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Yerel kurum ve kuruluşlar
- BİYESAM: Bilişim ve Yazılım Eser Sahipleri Meslek Birliği - Türkiye 1 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- TBD: Türkiye Bilişim Derneği - Türkiye 28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- TBV: Türkiye Bilişim Vakfı - Türkiye 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- TİB: Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı 2 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- TÜBİDER: Bilişim Sektörü Derneği - Türkiye 22 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- T.C. Ulaştırma Bakanlığı 26 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- YASAD: Yazılım Sanayicileri Derneği - Türkiye 18 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Web siteleri
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Isletme enformatigi isletme yonetimi ve bilgisayar bilimleri alanlarini kapsayan sosyo teknik bir disiplindir Isletme enformatigi egitimi universite duzeyinde verilmekte bir isletme enformatigi bolumu ya da programini bitiren universite mezunlari isletme enformatigi uzmani unvani almaktadir Dunyanin cesitli ulkelerinde oldugu gibi Turkiye deki bazi universitelerde de isletme enformatigi alaninda lisans yuksek lisans ve doktora egitimi verilmektedir Universitelerin benzer bolumleri kimi zaman Bilgi teknolojileri yonetimi Isletme bilisim sistemleri Yonetim bilisim sistemleri ve benzeri adlarla da anilmaktadir Turkiye de isletme enformatigi alaninda lisans duzeyinde egitim veren fakulte ve yuksekokullarin tumu 2010 OSYS Yuksekogretim Programlari ve Kontenjanlari Kilavuzu nda yer almaktadir Isletme enformatigi egitiminin amaci Kurumlarin orgut yapilarini is sureclerini ve bilisim gereksinmelerini cozumleyebilen Bilisim ve iletisim teknolojilerinden yararlanarak kurumlarin gereksindigi bilisim cozumlerini tasarlayabilen gerceklestirebilen ve uygulamaya koyan Bu cozumlerin kullanilmasinin kurumun yapisini isleyisini ve cevresi ile iliskilerini nasil etkileyecegini irdeleyebilen Ileride isletme enformatigi alaninda deneysel ve kuramsal arastirma yapabilecek mezunlar vermektir Isletme enformatigi uzmanlari bir isletmenin hem yoneticileri ve calisanlarinin hem de bilisim uzmanlarinin kullandiklari farkli terminolojilere yaptiklari farkli islere ve hepsinden onemlisi farkli dusunus bicimlerine vakif birer arabulucudur Bu nitelikleri isletme enformatigi uzmanlarina bilisim ve iletisim teknolojileri sektoru de dahil olmak uzere pek cok sektorde cesitli ve cazip is olanaklari kazandirmaktadir Isletme enformatigi terimi Turkceye Almanca Wirtschaftsinformatik sozcugunden cevrilmistir Enformatik sozcugunun Turkce karsiligi ise bilisim bilimi terimidir Ingilizce konusulan ulkelerde isletme enformatigi yerine yonetim bilisim sistemleri management information systems kisaca MIS terimi yaygin bicimde kullanilmaktadir Her iki yabanci terim Turkcede farkli adlar altinda da olsa ayni bilgi ve kariyer alanina isletme enformatigine isaret etmektedir Ingilizce konusulan ulkelerde yonetim bilisim sistemleri bolumlerini adlandirirken kimi zaman business information systems management of information technology ya da yalnizca information systems terimleri de kullanilabilmektedir TarihceIsletme enformatiginin ilgi alanina giren konulardan bazilari her ne kadar bundan dort yuzyil oncesine 17 Yuzyil a dayandirilsa da isletme yonetimi ve bilgisayar bilimleri dijital bilgisayarlarin ortaya cikisi ve ticarilesmesi ile karsilikli etkilesmeye ic ice girmeye baslamistir Bilgisayarlar 1950 lerden baslayarak gelistirilip denenmekte olduklari laboratuvarlarin otesinde kamu kurumlari ve ozel kurumlar tarafindan da kullanima alinmistir 1960 larda bilgisayarlar ticari anlamda basit hesaplama yontemlerinden yararlanilan belli bir zaman diliminde siklikla gerceklesen ve emek yogun ticari hareketlerin otomasyonu icin kullanilmistir Otomasyon ornekleri arasinda depo ve isliklerdeki malzeme hareketleri muhasebe kayitlari satis ve bordro islemleri bulunmaktadir Bu donemde veri depolama ve duzenleme konularindaki calismalar veri tabanlarinin ortaya cikmasi ile sonuclanmistir 1970 lere gelindiginde veri tabanlari kuramsal ve teknik olgunluk donemine girmis dahasi elde bulunan cok sayidaki veriden ozetler ureten raporlama uygulamalari gorulmeye baslamistir Haftalik aylik yillik uretim ve satis miktarlari personel odemeleri bu doneme ait periyodik rapor ornekleridir Bu turden uygulamalara yonetim bilisim sistemleri adi verilmistir 1970 li yillar ayni zamanda yazilim kodlarinin fikri mulkiyet haklari kapsami icerisindeki yerinin tartisilmaya basladigi bir donem olmustur 1960 larda anabilgisayarlarla gelen yazilimlarin en azindan bir bolumunun kodlari kullanicilarin bu yazilimlari iyilestirme ve uyarlama yapabilecekleri bicimde acikken 60 larin sonunda bu durum degismeye baslamistir Yazilimevleri urettikleri yazilimlari fikri mulkiyet olarak kabullenmis kaynak kodunu kullanicilara kapatmis ve yazilimlarin kullanicilar arasinda serbestce dagitimini engellemistir Bu durum 70 lerin sonlarinda bedava yazilim hareketinin ortaya cikmasina yol acmis bedava yazilim hareketi 90 larin sonlarinda acik kaynak yazilimlari hareketine evrilmistir Gunumuzde acik kaynak modeli yazilim uretim ve dagitiminda fikri mulkiyet modeline alternatif olarak yerini almis hemen her alanda kullanici ihtiyaclarina uygun yazilimlar bulabilmek mumkun hale gelmistir 1980 lere yani kisisel bilgisayarlarin ortaya cikisina dek bilgisayar uygulamalari bir anabilgisayar Ing mainframe computer uzerinde calismaktaydi Anabilgisayarlar cogunlukla bilgisayar bilimcileri ya da muhendisleri tarafindan yonetilen birer bilgi islem merkezi nde bulunmaktaydi Bu bilgisayarlarda farkli ve birbirinden bagimsiz programlar kullanilmakta kurumlarin her birimine ait uygulamalar farkli turde bicimlendirilmis verileri islemekteydi Bu bagimsiz uygulamalara daha sonralari islands of automation adi verilmistir Az sayida kurum calisani ise akilsiz birer bilgisayar olarak dusunulebilecek computer terminals araciligi ile bilgi islem merkezi disindan anabilgisayara veri girisi yapabilmekte ya da cikti alabilmekteydi 1980 lere dogru bilgisayarlar giderek kuculmus ve ucuzlamis buna karsin guclenmis hizlanmis kapasite ve kabiliyetleri artmistir 1980 lerde kisisel bilgisayarlarin ortaya cikmasiyla bilgisayarlar sadece kurumlarin degil bireylerin bilisim gereksinmelerine de yanit verebilecek duruma gelmistir Bilgisayar programlari daha karmasiklasmis ve yetkinlesmis bir bolumu ise ticarilesmistir Bu gelismeler beraberinde daha karmasik hesaplar yapabilme olanagini da getirmistir Basit yordamlar kullanarak veri ozetlemenin otesinde yoneticiler karar destek sistemleri yardimi ile daha hizli ve daha isabetli kararlar verebilir hale gelmistir Yonetim bilisim sistemleri ve karar destek sistemlerinin ortaya cikmasini izleyen donemde kurumlarin orgut yapilarinda onemli degisiklikler meydana gelmistir Oncelikle yoneticilerin gecmiste elle yaptiklari islerin miktari buyuk olcude azalmistir Ayrica plan ve butce hedeflerinden sapmalarin bilgisayarlar tarafindan otomatik olarak izlenmesi kaydedilmesi ve raporlanmasi management by exceptions kisaca MBE kolaylastirmistir Her iki degisikligin sonucu olarak yoneticilerin span of control genislemis kurumlardaki yoneticilerin ve yonetim kademelerinin sayilari azalmis cok sayida yonetim kademesinden olusan dikey orgutlerin yerine daha az kademe iceren yatay orgutler gorulmeye baslamistir XX yuzyilda orgut yapilarinin evrimi Bilisim ve iletisim teknolojileri XX yuzyilin sonlarina dogru orgut yapilarinda onemli olcude degisiklige yol acmistir Bir merkezden yonetilen siraduzensel ve dikey orgutler yerlerini once daha az yonetim kademesi iceren yatay sonra da yerinden yonetilen ag tipi orgutlerle degistirmeye baslamistir Kisisel bilgisayarlar yazilimlarin bir bolumunun calisanlarin bulundugu birimlere hatta dogrudan calisanlarin masalarina tasinmasina yol acmistir Bilgisayar kullanimi kurum icerisinde yayginlasmaya baslamis bilgisayar uzmanlarinin tekeli olmaktan cikmistir Bilgisayar kurum calisanlari icin bir is gorme aygiti olarak is surecleri icerisinde yer almaya baslamistir Ayni verinin daha cok bilgisayar tarafindan kullanilabilmesi farkli programlarin birbirleri ile veri alisverisinde bulunabilmelerini gerektirmistir Bu durum es zamanli olarak cok sayida kisisel bilgisayarin anabilgisayarla ve birbirleri ile baglanti kurabilmesi gereksinmesini dogurmustur Kurum icerisinde ve kurumlar arasinda bircok bilgisayar bilgisayar aglari araciligi ile birbirine baglanmistir 1980 lerdeki bu gelismelerin dort sonucu olmustur Birincisi kurumlarin bilisim gereksinmelerinin ve bu gereksinmeleri karsilayacak bilisim sistemlerinin gelistirilmesinin birbirinden yalitilmis halde calisan bilgi islem birimleri ve kurumlarin geri kalan birimleri tarafindan karsilanamayacagi anlasilmistir Sistem kullanicilarinin sistem gelistirme ve iyilestirme sureclerine katilimi artmis information literacy yalnizca teknik personelde degil kullanicilarda da aranan onemli bir nitelige donusmustur Ikincisi 1970 lerin ilk yarisinda tartisilmaya baslanan uzaktan calisma telecommuting ya da uzaktan is gorme olanaklarindaki artistir Boylelikle kismen de olsa mekan ve is bagimliligi ortadan kalkmistir Calisanlarin evlerinde ya da bilisim ve iletisim altyapisinin yeterli oldugu baska isletmeler oteller ya da uzaktan calisma merkezleri gibi yerlerde is gormeleri yayginlasmistir Bu baglamda Endustri Devrimi nin yonetim paradigmasi olan management by observation anlayisi yerini yer yer management by objectives anlayisina terk etmistir Ucuncusu kimi kurumsal verilerin farkli birimler tarafindan ortaklasa kullanimi gerekmistir Ortaya sorunsuzca veri alisverisinde bulunabilen farkli bilesenlerden olusan birden fazla birimin enformasyon gereksinmelerini karsilayan tumlesik sistemler cikmaya baslamistir Gunumuzde bu turden tumlesik sistemler kurumsal kaynak planlamasi sistemleri olarak adlandirilmaktadir Ancak tumlesik sistemlerin varligi anabilgisayar uzerinde calisan yazilimlari tamamen ortadan kaldirmamis bu yazilimlardan islevselligini hala koruyanlar legacy systems adi altinda varliklarini surdurmuslerdir Dorduncu sonuc ise 1990 larda once kurumlarin kendi iclerinde bir merkezden yonetimin yerini yerinden yonetime birakmasi olmustur Ardindan kurumlar arasi isbirliginin gecmise gore daha da yogunlasmasi sonucu virtual enterprise dogmustur Farkli sirketlerin sistemleri bilgisayar aglari araciligi ile birbirine baglanmis bu sirketlerin aralarindaki tum mal hizmet para ve bilgi akislarinin sanki bir tek isletmeye aitmiscesine yurutulmesi mumkun hale gelmistir Boylece interorganizational systems kisaca IOS ortaya cikmistir Ozellikle sanal isletmeler ve genis cografi alanlara yayilmis buyuk sirketlerin orgut yapilari siraduzenselden cok ag ozellikleri gostermeye baslamistir networked organizations hem kurumlarin kendi iclerinde hem de kurumlar arasinda yeni governance yaklasimlari kullanilmasini gerektirmistir Isletme enformatigi alaninda ve benzeri adlarla 1960 li ve 70 li yillarda baslamis olan akademik calismalar bilisim ve iletisim teknolojilerindeki gelismelerle birlikte konunun oneminin emek piyasasinda da anlasilmasina neden olmustur 1980 ler ve 90 larda universitelerde isletme enformatigi dersleri yayginlasmis baslangic paragraflarinda belirtilen cesitli adlar altinda isletme enformatigi bolumleri acilmistir 1980 lerde Internet in ortaya cikmasi ile birlikte kurumsal ve bireysel bilgisayarlarin birbirleri ile karsilikli ve ekonomik olarak iletisim kurmasi olanagi dogmustur 1990 larda Internet in ticarilesmesi elektronik ticaretin ya da kisaca e ticaretin yayginlasmasina yol acmistir Uluslararasi ticaretin serbestlesmesi kurumlarin ve bireylerin Internet in sagladigi olanaklardan kuresel olcekte yararlanabilmesini saglamistir 1995 2000 yillari arasinda e ticarette yasanan hizli gelisim dot com balonu Ing dot com bubble veya Internet balonu olarak adlandirilmistir Bu donemde bir kisim girisimciler ve yatirimcilar gercekci olmayan beklentilerle akilci olmayan e ticaret yatirimlarina yonelmis ancak 2000 2003 yillari arasinda bu e ticaret firmalarinin onemli bir kismi iflas etmistir 2003 yili itibari ile sektor kuresel olcekte yeniden toparlanmis ve buyumesini 2000 li yillarin sonlarina dek kararli bir sekilde surdurmustur Bilgisayarlarin meydana getirilmesinde ve kullanilmasinda gudulen baslica amac kuskusuz insanlara yararli olmasidir Ancak bilgisayarlarin gelisimi onlara ve onlari kullanan insanlara zarar vermeye yonelik girisimleri de beraberinde getirmistir Bilgisayarlari ele gecirerek programlara ve verilere zarar verebilecek yazilimlarla ilgili kuramsal calismalar 1950 ler ve 60 larda gerceklesmistir 1970 lerden itibaren once disketler araciligi ile bilgisayarlara bulasan zararli yazilimlar ozellikle bilgisayar aglarinin ve Internet in yayginlasmasi sonucu bireyleri ve kurumlari siber saldirilarla karsi karsiya birakmis zaman zaman ciddi kayiplara ugratmistir Gunumuzde bilgisayar virusleri bilgisayar solucanlari Truva atlari casus yazilimlar reklam destekli yazilimlar belli basli zararli yazilim turlerini olusturmaktadir Zararli yazilimlarin ortaya cikmasi onlari fark edecek ve engelleyecek antivirus yazilimlari gibi karsi onlemlerin de ortaya cikmasina ve giderek gelismesine neden olmustur Bilgisayarlara zarar vermenin yani sira yazilimlara ve depolanmis verilere yetkisiz kisilerce kotu niyetle ya da merak yonlendirmesi ile erisilmesinin teknik oldugu kadar psikolojik toplumsal ve hukuksal boyutlari da ortaya cikmistir Bilgisayar aglari uzerinden bilgisayarlara yetkisiz olarak erisen kisilere hacker hekir okunur denilmistir Bilgisayarlar arasinda aglar uzerinden iletilen verilerin gizliliginin ve mesajlarin mahremiyetinin saglanmasi amaci ile 1970 lerden baslayarak ilk sifreleme standartlari ve uygulamalari ortaya cikmistir Bilgisayar aglarinin ve bilisim sistemlerinin hacker lara karsi korunmasi icin 1980 lerin sonlarinda ates duvarlari denen yazilimlar kullanilmaya baslamistir Sistem ve veri guvenligi bunlarin teknik ve toplumsal boyutlari gunumuzde isletme enformatigi icerisinde veri iletisimi ve bilgisayar aglari yonetiminin onemli bir parcasini teskil etmektedir 2000 lerin ilk yarisi ayni zamanda ABD nde Enron Arthur Andersen Tyco International Adelphia Peregrine Systems ve WorldCom sirketlerini etkileyen bir muhasebe ve finans skandallari donemi olmustur Bu skandallar muhasebe ve finans alaninda saydamligi ve guvenilirligi artiracak bir dizi yasal idari ve etik duzenlemenin yani sira bilisim teknolojilerinin denetimi veri kalitesinin yukseltilmesi ve veri kaybinin onlenmesi konularini gundeme getirmistir Bu alandaki baslica gelismeler Sarbanes Oxley Act Basel I ve Basel II anlasmalari HIPAA ve kisisel verilerin gizliligine yonelik duzenlemeler olmustur Veri yonetisimi alaninda ise Bilisimle Iliskili Teknolojilerin Denetimi Hedefleri COBIT ve ISO IEC 38500 gibi temel yonergeler yayinlanmistir Temel yonergeler COSO ITIL ISO IEC 27000 CMMI TOGAF ve Proje Yonetimi Bilgi Tabani Ing A Guide to the Project Management Body of Knowledege kisaca PMBOK Guide gibi daha ayrintili uygulamalar icin bir cerceve olusturmustur 2000 li yillarda katilimci bireylerin ortak nitelikleri cikarlari ve ilgi alanlari cercevesinde Internet uzerinde social networks denilen topluluklar olusmus bu topluluklarin uyeleri birbirleri ile yogun bicimde mesaj ve dosya paylasmaya baslamistir Web yalnizca icerik saglayacilarin degil katilimci tum birey ve kurumlarin icerigine katkida bulundugu interaktif bir bilgi havuzuna donuserek Web 2 0 diye adlandirilmistir Toplumsal aglar gunumuzde hem universiteler ve diger arastirma kuruluslarinin hem de elektronik ticaret sirketlerinin ilgilendigi konulardan biri olmustur Yine ayni donemde kablosuz iletisimdeki ilerlemeler mobil Internet uygulamalarini ve m ticaret olarak da bilinen mobile commerce kisaca m commerce olanakli kilmistir Isletmelerin bilgisayarlasmasi ile birlikte musterileri tedarikcileri calisanlari operasyonlari pazara sunduklari urun ve hizmetleri gibi hususlarda veri tabanlarinda ve Web gunluklerinde depoladiklari verilerin hacmi giderek artmistir 1990 lar ve 2000 lerde bu verilerin ayristirilmasi duzenlenmesi ozetlenmesi ve anlamlandirilmasi amaci ile veri ambarlari ve business intelligence uygulamalari kullanilmaya baslanmistir Kurumsal zeka uygulamalari isletmelerin paydaslari is surecleri urun ve hizmetleri gibi varliklar ile bu varliklar arasindaki etkilesimler hakkinda oruntuler istisnalar ve iliskiler biciminde yeni bilgiler elde etmelerini saglamistir 1990 larin ortalarindan itibaren kamu kurum ve kuruluslari da paydaslari ile iliskilerinde bilgisayar aglarindan ve Internet ten yararlanmaya baslamistir Bu donemde dosya paylasimi ile baslayan iliskiler giderek bir kisim hareket islemlerinin cevrimicinde gerceklesmesine ve karsilikli etkilesimli uygulamalara donusmustur Devletler bir kisim cevrimici uygulamalarini kendileri gelistirmeye digerlerini de cozum saglayici firmalardan edinmeye baslamistir Devlet kuruluslarinin calisanlariyla yurttaslariyla ve diger kurum ve kuruluslarla iliskilerinin elektronik araclarla yurutulmesine 2000 lerin basinda ya da e devlet e government adi verilmistir Butun bu gelismeler isletme enformatigi disiplininin is dunyasindaki ve akademik dunyadaki yerini iyice saglamlastirmis isletme enformatigi uzmanlarinin is bulma olanaklarini hem ulusal hem de kuresel olcekte daha da artirmistir KapsamVeri enformasyon bilgi ilskisi Bir bilisim sistemi toplanan verileri isleyerek enformasyona donusturur Enformasyon ise bir bilgi yonetim sistemi tarafindan islenerek bilgi haline getirilir Veriler enformasyon ve bilgi bireyler gruplar ve kurumlar icin onemli birer kaynaktir Icinde bulundugumuz caga Enformasyon Cagi denmektedir Enformasyon caginda bireyler insan topluluklari ve kurumlar islerini gormek ve gunluk yasamlarini surdurmek ya da renklendirmek icin cok farkli kaynaklardan gelen buyuk miktarda veriye gereksinme duymakta ayni zamanda buyuk bir veri havuzu olan Internet e ya da bireysel veya kurumsal bilisim sistemlerine veri katkisinda bulunmaktadir Bilisim ve iletisim teknolojileri gunumuzde toplumlarin kurumlarin ve bireylerin veri paylasmalari bu verileri islemeleri islerini ve gunluk yasamlarini surdurebilmeleri icin vaz gecilmez hale gelmistir Veriler islenmemis ham gerceklerdir tek baslarina bir anlamlari yoktur Veriler depolama sorgulama duzenleme ve matematiksel ya da mantiksal olarak ozetleme islemlerinden gectikten ve cogu kez tablolar ya da gorseller biciminde soyutlandiktan sonra anlamli hale gelmekte enformasyona donuserek elde edildikleri baglami betimleyebilme ve aciklayabilme gucune kavusmakta kullanicilarina cozumleme ve karar verme gibi cikarim olanaklari sunmaktadir Bilisim ve iletisim teknolojileri bireylere gruplara ve kurumlara buyuk miktarlarda veriyi dusuk maliyetle ve hizla isleme ve paylasma olanagi sunmaktadir Enformasyon ise arama bulma siniflama ayiklama ve duzenleme islemlerinden gectikten sonra belirli bir alandaki ya da konudaki bilgiye donusmektedir Bilgi uretiminde de bilisim ve iletisim teknolojilerinden onemli olcude yararlanilmaktadir Gerek veri gerek enformasyon ve gerekse bilgi uretimi icin zaman emek ve sermayeye gereksinme bulunmakta bu nedenle her ucu de belirli bir maliyete yol acmaktadir Ayni sekilde her ucunun de kullanim degeri mevcuttur Bu deger kismen para cinsinden belirlenebilir ve fiyatlandirilabilirse de kullanimin parasal degerinin yani sira parayla ifade edilemeyen soyut bir degeri de vardir Bu anlamda veriler enformasyon ve bilgi isletmeler acisindan tipki calisanlar para arazi binalar ekipman ve hammadde orneklerinde oldugu gibi birer kaynak ozelligi sergilemektedir Diger kaynaklar gibi onlarin da verimli ve etkin yonetimi gerekmektedir Sistem yaklasimi ve bilgisayar tabanli bilisim sistemleri Bilisim ve iletisim teknolojileri bilgisayar tabanli bilisim sistemlerinin Ing computer based information systems kisaca CBIS teknolojik yapi taslarini teskil etmektedir Ancak belirli bir topluluk kurum ya da bireyin enformasyon gereksinmelerini karsilayabilmek icin gelistirilen bir bilisim sistemi karmasik bir butundur Teknolojik bilesenlerden daha fazlasina ihtiyaci bulunmaktadir Sirketler departmanlar subeler kurum ici ve disindaki sistem kullanicilari ornegin yoneticiler profesyonel ve operasyonel calisanlar musteriler tedarikciler ve ortaklar gelistiriciler ornegin sistem analistleri programcilar veri tabani yoneticileri veri iletisim uzmanlari danismanlar hizmet saglayicilar ornegin Internet ve iletisim hizmet saglayicilari ve benzerleri Bu nedenle bilgisayar tabanli olsun ya da olmasin bir bilisim sisteminin meydana getirilebilmesi ve kullanilabilmesi icin hem teknolojik hem de toplumsal acidan sistematik bir calisma yapmak gerekmektedir Sistem adi verilen bir butunu parcalarina ayirip incelemeye yonelik bu turden calismalara systems approach adi verilmektedir Isletme enformatigi disiplini bilisim sistemlerini projelendirmek gelistirmek ve irdelemek amaci ile sistem yaklasimindan buyuk olcude yararlanmaktadir Sistem yaklasimi isletme enformatigi baglaminda asagidaki adimlardan olusmaktadir Gereksinilen sistemin amaclarinin belirlenmesi Sistemi meydana getirecek toplumsal ve teknik bilesenlerin altsistemlerin saptanmasi Altsistemlerin siraduzensel hiyerarsik iliskilerinin betimlenmesi Sistemle kullanicilari arasinda ve sistemin bilesenlerinin kendi aralarinda fiziksel ve kavramsal kaynak alisverisinin bir baska deyisle sistemin ve altsistemlerinin girdi ve ciktilarinin tanimlanmasi Teknolojik bilesenlerin sosyo teknik bir cercevede bir araya getirilmesi ve sistemin gerceklestirilmesi Sistemin islevselliginin ve performansinin gozlenmesi baslangicta belirlenen amaclara yeterince hizmet edip etmediginin denetlenmesi gerekirse iyilestirmeler yapilmasi sistemin onceden tanimlanmamis baska amaclar firsatlar icin kullanilip kullanilamayacaginin arastirilmasi Isletmeler ve enformasyon gereksinmeleri Gruplarin kurumlarin ve bireylerin veri ve enformasyon gereksinmelerinin anlasilmasi bu gereksinmelerin karsilanmasi icin bilisim ve iletisim teknolojilerinin bilisim sistemleri gelistirmekte kullanilmasi isletme enformatiginin baslica ilgi konularindan birini teskil etmektedir Isletme icerisinde farkli duzeylerde ve farkli departmanlarda yer alan calisanlarin veri ve enformasyon gereksinmeleri de farkliliklar gostermektedir Genel olarak kurumsal hiyerarside yukaridan asagi inildikce gereksinilen enformasyon ozetlerden ayrintilara donusmektedir Tepe yoneticileri basinda bulunduklari kurumlarin bekasi ve basarisindan sorumlu bulunmakta bu sorumluluklarini yerine getirmek icin yalnizca kurum ici degil ayni zamanda buyuk miktarda kurum disi enformasyona ihtiyac duymaktadir Orgutsel katmanlarda asagi inildikce kurum icerisinde uretilen verilere olan gereksinme artmaktadir Ust duzey yoneticilerinin gereksindigi veriler alt duzeylere gore daha uzun bir zaman araligini kapsamaktadir Enformasyon akisi ise asagidan yukari raporlar ve bildirimler yukaridan asagi ise komutlar planlar ve yonergeler seklinde gerceklesmektedir Tipik bir isletmede baslica su departmanlar bulunmaktadir Arastirma ve gelistirme Satinalma Uretim Pazarlama ve satis Muhasebe ve finans Insan kaynaklari ve Bilisim teknolojileri BT Dogal olarak bu departmanlarin gereksindikleri veriler ve bu verilerin islenmesi ile ortaya cikan enformasyon gereksinmeleri buna bagli olarak da departmanlarin ihtiyac duyduklari bilisim cozumleri birbirinden farkli olmaktadir Bu farkliliklara bir de sektorel farkliliklar ve ayni sektorde yer alsalar bile isletmeler arasindaki fiziksel toplumsal kurumsal ve tarihsel nedenlerden kaynaklanan farkliliklar da eklenince bilisim sistemlerinin kurum departman ve hatta calisan gereksinmelerine gore su ya da bu olcude uyarlanmasi cogu kez kacinilmaz olmaktadir Bilisim sistemlerinde veya kurum yapilarinda bir degisiklik gerekip gerekmedigi eger gerekiyorsa degisimin ne olcude gerceklesmesinin uygun oldugu bu degisikliklerden kaynaklanabilecek ekonomik teknolojik ve orgutsel risklerin neler oldugu riskler arasindaki odunlesme duzeyleri gibi kararlar isletme enformatigi uzmanlarinca veya onlarin katkisi ile alinmaktadir Kurumsal hiyerarsi ve bilisim sistemi turleri Isletme icerisinde farkli duzeylerde yer alan calisanlarin veri ve enformasyon gereksinmeleri birbirinden farklidir Bu farkliliklar kullanilan sistemlerin de farkli olmasina yol acmaktadir Ornegin ofis calisanlari gunluk islerini gormek icin office automation systems kisaca OAS kullanmaktadir Bilim insanlari avukatlar doktorlar mimarlar muhendisler grafik tasarimcilari gibi profesyonel calisanlar yuksek teknoloji urunu profesyonel sistemlerden yararlanmaktadir Yonetim kurulu baskan ve uyeleri icra direktorleri genel mudurler ve yardimcilarindan olusan tepe yoneticilerine gereksindikleri bilsim ve iletisim destegini executive support systems kisaca ESS vermektedir ise ayni anda farkli orgut kademelerince ve departmanlarca farkli amaclar icin kullanilabilen tumlesik sistemlerdir Bilisim sistemlerinin edinimi Sistem yasam dongusu Tum bilisim sistemleri planlama gereksinme cozumlemesi tasarim yapim ve kullanim ve bakim asamalarindan gecer Bu asamalarin kendi aralarindaki iterasyonlar kullanilan gelistirme yontemine bagli olarak degisiklikler gosterir Bir isletmenin gereksindigi ozelliklerin tumunu ya da onemli bir bolumunu tasiyan bilisim cozumleri ya kurum icinde gelistirilmekte insourcing ya da kurum disindan tedarik edilmektedir outsourcing Yeterli mali gucun yani sira teknik kapasite ve kabiliyete sahip isletmeler ozellikle rekabet guclerine yeniliklerle veya guclendirme ya da iyilestirme yolu ile katkida bulunmasi olasi sistemleri kurum icinde gerceklestirmeyi yeglemektedir Tersi durumlarda ise sistem gelistirme hizmetleri ya da sistemler disaridan tedarik edilmektedir Sistem tedariki icin satinalma ve gerekiyorsa uyarlama ya da kiralama yollarina gidilmektedir Sistem edinimi sureci isletmelerin hedeflerinin ve bu hedeflere erisilmesini saglayacak stratejilerin tanimlanmasi ile baslamaktadir Daha sonra kurum hedefleri ve stratejilerinin gerceklesmesini saglayacak is surecleri belirlenmekte ve bu surecleri destekleyecek sistemler saptanmaktadir Ucuncu asamada bu sistemlerin temin edilecegi kaynaklar belirlenmekte cozum seceneklerinin listesi yapilmaktadir Dorduncu asamada cozum secenekleri rekabet finansman kurum ve teknoloji acisindan bir maliyet fayda cozumlemesine tabi tutulmaktadir Isletme enformatigi disiplini bu cozumleme ve karar verme surecine hem kuramsal acidan hem de uygulama acisindan onemli katkilarda bulunmaktadir Edinim kararlari kurum olceginde sistem gelistirme ve tedarikinden sorumlu komiteler tarafindan alinmakta edinim surecleri de bu komiteler tarafindan gozetilmekte ve denetlenmektedir Bir kez edinim karari verildikten sonra edinim sureci projelendirilmekte tedarikci firmalarin yani sira kurum ici ve disi danismanlarin potansiyel sistem kullanicilarinin ve bilisim ve iletisim teknolojileri calisanlarinin yer aldigi proje takimlari olusturulmaktadir Bu takimlar uygun bir sistem gelistirme yontemi kullanarak sistemi veya sistemin parcalarini gelistirmektedir Sistem gelistirmekte kullanilacak yontem bu yontemi destekleyen programlama dilleri ve computer aided software engineering kisaca CASE araclari icerisinden bir secim yapilmasini gerektirmektedir Daha sonra ayrintili bir gereksinme cozumlemesi ve ardindan sistem gelistirme araclari yardimi ile kullanilan yontem cercevesinde mantiksal ve fiziksel modeller kurulmakta bu modellerden yola cikilarak sistem gerceklestirilmekte ve kullanima alinmaktadir Bilisim sistemlerini gelistirmek sistem cozumlemesi ve tasarimi alaninin konusudur Bu alanda calisan isletme enformatigi uzmanlarina sistem analisti adi verilmektedir Bilisim ve iletisim teknolojileri projelerinin kapsam maliyet ve sure acisindan tasidigi risklerin diger sektorlerde gerceklestirilen projelere gore daha yuksek olmasi olmasi ve bu risklere bagli basarisizlik oranlarinin goreceli yuksekligi nedeni ile proje yonetimi isletme enformatigi icerisinde ozel bir yer tutmaktadir Isletme enformatigi uzmanlari proje takimlarinda yer almakta giderek takim lideri proje yoneticisi ve program yoneticisi rollerini ustlenmektedir Takim yoneticileri projelerin bir bolumunun proje yoneticileri ise bir projenin butununun kapsam butce ve maliyet hedeflerinin geceklesmesinden sorumlu iken program yoneticileri birbiri ile ilgili ya da benzer projelerin onceliklerini belirlemekten projelere kaynak paylastirmaktan ve projelerin yurutulmesi sirasinda onlarin esgudumunden sorumludur Bilisim ve iletisim teknolojileri destekli kurumsal degisim Bir bilisim cozumunun iyilestirilmesi ya da yeni bir cozumunun kullanima alinmasi kurumlarin bilisim teknolojisi altyapisini ve is sureclerini etkilemekle kalmamakta ayrica orgut yapilarini calisanlarin konumlarini ve rollerini hatta kurumun musterileri ve tedarikcileri ile olan iliskilerini de etkilemekte ve degistirmektedir Bundan oturu isletme enformatigi uzmanlarinin kurumsal degisimleri ongorebilmesi kapsam ve etkilerini anlayabilmesi gerekli onlemleri tasarlayabilmesi onerebilmesi ve kimi zaman da bizzat yonetebilmesi gerekmektedir Bilisim teknolojileri destekli kurumsal degisim uygulamalari risk ve getiri yonunden en dusukten en yuksege dogru su sekilde siralanmaktadir Otomasyon Toplam kalite yonetimi ve kaizen business process reengineering kisaca BPR Paradigma degisimleri ya da kaymalari BT kaynakli kurumsal degisim Mevcut bir bilisim sisteminde yapilan degisiklikler ya da yeni bir sistemin kullanima alinmasi kurumlarin stratejilerini orgut yapilarini isleyisini paydaslari ile olan iliskilerini ve calisanlarin is tanimlarini su ya da bu olcude etkiler Bu degisikliklerin bazilari somut olculebilir ya da sayilabilir bazilari ise soyuttur olculemez ve sayilamaz ama sezilebilir Sistem degisiklikleri ve yeniliklerinin kurum ve paydaslari uzerindeki olasi etkileri ve bunlarin sonuclari isletme enformatigi disiplininin baslica ilgi alanlarindan biridir Risk ve getiri acisindan en alt basamakta yer alan otomasyon uygulamalari bankacilikta kullanilan automated teller machine kisaca ATM Web services ya da automated decision support kisaca ADS cozumlerine dek bir dizi alani kapsamaktadir Bunlar kurumsal acidan riski de getirisi de gorece dusuk uygulamalardir Toplam kalite yonetimi ve surekli iyilestirme uygulamalari ikinci basamakta bulunmaktadir Bu uygulamalar risk ve getiri acisindan gorece dusuk orta duzeyde bulunmaktadir Toplam kalite yonetimi ve surekli iyilestirme uygulamalari bilisim ve iletisim teknolojisi destegi ile mevcut is sureclerinde hatalarin ve israfin azaltilmasi ve bu yolla verimliligin artirilmasini hedeflemektedir Ucuncu basamakta orta yuksek risk ve getiri grubuna giren is sureclerinin yeniden tasarimi yer almaktadir Bir is sureci birbiri ile iliskili bulunan kurum ici veya disi musteriler icin deger yaratan bir dizi gorevden olusmaktadir Is sureclerinin yeniden tasarimi bu sureclerin belirli bir amaca yonelik olarak yeniden ve radikal bir bicimde tasarimi demektir Is surecleri yalnizca kurum ici gorevlerle sinirli olmamakta kimi zaman iki ya da daha fazla kurumun birbiri ile iliskili sureclerinin de gozden gecirilerek yeniden tasarlanmasi gerekmektedir Tasarim sirasinda surecler icin bilgi ve iletisim teknolojileri desteginin saglanmasi destegin kapsami ve kurum ya da kurumlar uzerindeki etkilerinin irdelenmesi isletme enformatiginin ilgi alanina girmektedir Hem risk hem de getiri yonunden dorduncu ve en yuksek basamakta bulunan paradigma degisimileri bir sektorde rekabetin yeniden tanimlanmasi anlamina gelmektedir Bilisim ve iletisim teknolojileri destekli paradigma degisimleri isletmelerin musterileri veya tedarikcileri ile pazarlik gucunu artirmakta ikame mal veya hizmetlerin etkisini azaltmakta ve pazarda rakiplere karsi ustunluk saglama imkani yaratmaktadir Bilisim ve iletisim teknolojilerinin hizla eskimesi ve bilisim sistemlerinin kolayca taklit edilebilir olmasi nedeni ile isletmelerin belirli bir bilisim sisteminden yararlanarak surdurulebilir saglamalari seyrek rastlanilan bir olgudur Bununla birlikte bilisim sistemleri alaninda surdurulebilir yenilikler yapabilen kurumlar bilisim kaynaklarini etkin ve verimli kullanarak rekabet ustunlugu elde edebilmektedir Kurumsal sistemler Bir kurumsal sistem bir isletmenin bircok departman ya da biriminin veri ve enformasyon ihtiyaclarini karsilayan tumlesik bir sistemdir Kurumsal sistemlerin bir baska ozelligi ise orgutsel hiyerarsinin degisik duzeylerinde bulunan calisanlar tarafindan kullanilmasidir Kurumsal sistemler genellikle birbiri ile puruzsuz bir sekilde veri ve komut alisverisinde bulunabilen bilesenlerden meydana gelmektedir Bu bilesenlerin her birine modul modullerin birbirleri ile iliskilendirilmesine sistem entegrasyonu kurumsal sistemin genel yapisina da tumlesik ya da moduler yapi denmektedir Kurumsal sistem mimarisi Kurumsal sistemler baslica uc katmandan ve bu katmanlari uzerinde tasiyan bir gelistirme ve uyarlama platformundan olusmaktadir Belli basli kurumsal sistemler sunlardir Kurumsal kaynak planlamasi sistemleri business intelligence kisaca BI sistemleri Iletisim ve isbirligi sistemleri Bilgi yonetimi knowledge management sistemleri Kurumsal sistemler gerek edinilmeleri icin ihtiyac duyulan zaman ve kaynak miktarlari gerek kurumlar ve paydaslari uzerindeki etkilerinin kapsami ve gerekse edinim ve kullanim surecinde ortaya cikabilecek ticari orgutsel finansal ve teknolojik riskler nedeni ile isletme enformatigi disiplini icerisinde onemli bir yer tutmaktadir Kurumsal kaynak planlamasi projelerinin maliyeti 440 000 125 000 000 ABD dolari tamamlanmasi icin gecen sure ise 3 60 ay arasinda degismektedir Kuruluma ek olarak kurumsal kaynak planlamasi sistemlerine donanim yazilim profesyonel hizmetler ve personel giderleri de dahil olmak uzere iki yillik bir surede bakim guncelleme ve optimizasyon icin her bir sirket tarafindan 400 000 ila 300 000 000 ABD dolari harcandigi belirlenmistir Yeterince zaman ve para ayrilmis olmasi ise projenin basarisini garanti edememektedir Bazi projeler kismen basarili olmakta bazilariysa tam bir basarisizliga donusebilmektedir Kurumsal sistem tedarikcisi olan yazilimevleri isletmelerin genel ya da ozel gereksinmelerini karsilamak uzere tumlesik sistem cozumleri onermektedir Ancak kimi zaman tumlesik cozumler isletmelerin gereksinmelerini yeterince karsilayamamaktadir Bu durumda isletmeler genellikle iki yoldan birine basvurmaktadir Birinci yol bir hazir tumlesik sisteme ek olarak yine sistem tedarikcisi tarafindan onerilen ucuncu parti yazilimevlerinden ek bilesenler edinmektir Ikinci yol ise isletmelerin kendi acilarindan turunun en iyisi oldugunu dusundukleri bilesenleri farkli yazilimevlerinden tedarik etmesidir Isletmeler acisindan veri butunlugunu korumak ve gercek zamanli enformasyon elde edebilmek icin gerek turunun en iyisi olan bilesenlerin gerekse isletmenin hal ve hazirda kullandigi kurumsal sistemlerle entegre edilmesi gerekmektedir Farkli kaynaklardan gelen modullerin mevcut tumlesik sistemlerin ve kalitsal sistemlerin birbirleri ile entegrasyonu Enterprise Application Integration kisaca EAI olarak nitelendirilmektedir Bilisim teknolojisi altyapisinin yonetimi Bilisim kaynaklari yonetimine gunumuzde bilisim teknolojisi altyapisinin yonetimi adi verilmektedir Bir isletmede bilisim teknolojisi altyapisinin yonetimi eski adi ile bilgi islem departmanlari yeni adi ile de bilisim teknolojileri BT departmanlari tarafindan gerceklestirilmektedir Bu departmanlarin basinda genellikle bilisimden sorumlu ya bir genel mudur yardimcisi CIO chief information officer ya da bir direktor director of information technology veya director of information systems bulunmaktadir Bilisim teknoljileri departmaninin cekirdek orgut yapisi Bilisim hizmetleri biriminin sorumluluk alanina giren konularin baslicalari sistem gelistirme veri yonetimi ve sistem yonetimidir BT altyapisi birimi iletisim sistemleri ve ag yonetimi yazilim ve donanim destegi konularindan sorumludur Isletme olcegi buyudukce BT departmanlarinda musteri ve kullanici destegi icin cagri merkezleri proje butce denetim ve BT insan kaynaklari yonetiminden sorumlu BT yonetimi birimleri sistem ve teknoloji planlarindan sorumlu planlama birimleri gibi kurumsal ogeler de gorulmektedir Ortada standart bir orgutlenme sablonu bulunmamakla birlikte BT departmanlari en azindan iki ana birimden olusmaktadir Bilisim hizmetleri birimi ve Bilisim teknolojileri altyapisi birimi Bu iki birimin basinda da birer mudur ya da direktor yardimcisi yer almaktadir e gore tipik bir yonetici yoneticilik gorevini yerine getirirken bes temel islev gormektedir Planlama orgutleme kaynak edinme onderlik ve denetim Bu baglamda bilisim teknolojisi altyapisinin yonetimi baslica su islevleri kapsamaktadir Bilisim sistemleri ve bilisim teknolojileri planlarinin yapilmasi ve butcelendirilmesi Bilisim teknolojileri departmaninin orgutlenmesi birimlerin gorevlerin ve ast ust iliskilerinin tanimlanmasi Bilisim teknolojileri departmanina personel alinmasi departmanin gereksindigi mal ve hizmetlerin belirlenmesi ve tedarik edilmesi Bilisim teknolojileri departmaninda calisan personele onderlik edilmesi Bilisim teknolojileri departmaninda calisan personelin yapilan islerin ve kullanilan kaynaklarin denetlenmesi Eger isletme bilisim teknolojileri alaninda faaliyet gosteriyorsa orgut yapisinda bir takim degisiklikler gorulmektedir Bir BT firmasinda genel mudurun CEO chief executive officer altinda teknolojiden sorumlu bir genel mudur yardimcisi CTO chief technology officer bulumaktadir Bu kisi diger isletmelerde bulunan ve mal ve hizmet uretim sureclerini yoneten operasyonlardan sorumlu genel mudur yardimcisina COO chief operations officer benzer bir rol ustlenmektedir Teknolojiden sorumlu genel mudur yardimcisi yeni teknolojilerin gelistirilmesi icsellestirilmesi ve sirketin musterileri icin bilisim sistemleri ya da yazilim cozumleri uretimi ile ilgilenmektedir BT firmasinin kendi BT altyapisini ise ya dogrudan genel mudure ya da teknolojiden sorumlu genel mudur yardimcisina bagli bir bilisim teknolojileri direktoru veya muduru yurutmektedir Uretimin yani sira BT firmasinin ozellikle arastirma gelistirme ve kayda deger olcude teknik birer alan olan kurumsal pazarlama ve satinalma faaliyetlerine isletme enformatigi disiplini onemli katkilarda bulunmaktadir Kurumsal stratejik plan sistem stratejisi plani BT stratejisi plani ve stratejik planlama dongusu Bilisimden sorumlu genel mudur yardimcisi CIO ve kurmaylari kurumsal stratejik plan ve ic ve dis kullanicilarin veri ve enformasyon gereksinmelerinden yola cikarak sirasi ile once bir sistem stratejisi plani daha sonra da sistem stratejisini destekleyecek bir teknoloji stratejisi plani belirlemektedir Bir stratejik planin yuruluge konmasi ile yeni bir plan olusturulmasi arasinda gecen sure bir stratejik planlama dongusu meydana getirmektedir E ticaret e isletmecilik ve e yasam Bilisim ve iletisim teknolojilerinin giderek guclenmesi bilisim ve iletisim altyapisinin genis cografi alanlara yayilmasi ve mobil iletisim teknolojileri araciligi ile veri ve bilgi erisiminin zaman ve mekandan bagimsiz hale gelmesi gerek kurumlarin gerekse bireylerin birbirleri ile ilskilerinin bir bolumunu iletisim ve bilgisayar aglari uzerinden yurutebilmelerine olanak saglamistir Bir yanda farkli kurum ve bireyler iletisim ve bilgisayar aglari uzerinden mal hizmet ve enformasyon alisverisi yolu ile aralarinda kisaca e ticaret olarak anilan elektronik ticaret yapmaktadir Diger yanda ise ayni kurumu meydana getiren kimi zaman cok genis cografi alanlara yayilmis bulunan departmanlar birimler ya da subeler kendi aralarindaki iliskileri buyuk olcude iletisim ve bilgisayar aglari uzerinden yurutmektedir Kurumlarda birtakim isler dogrudan insan emegine basvurmaksizin aglarla birbirine bagli bilgisayar uygulamalari kullanilarak yerine getirilmektedir Bu turden kurumlara elektronik isletme e isletme is yapma bicimlerine ise e isletmecilik olarak kislatilan electronic business adi verilmektedir E ticarette bir is firsati ve bu firsatin getirisi olan bir is olanagina donusturulmesi icin gerekli kaynak gelir ve maliyet unsurlarinin yazili ya da gorsel bir belge uzerinde betimlenmesine is modeli business model denmektedir E ticaret is modellerinin baslica aktorleri kurumlar ve bireylerdir Kurumlar ve bireyler de kendi aralarinda daha ayrintili bir ayristirmaya tabi tutulabilmektedir Ticari isletmeler kamu kurumlari ve kuruluslari devlet sivil toplum kuruluslari tuketiciler calisanlar ve yurttaslar Bu aktorlerin baslica rollerini cevrimicinde mal hizmet ya da enformasyon arzi ya da talebi teskil etmektedir E Ticaret Modelleri Aktorler ve Rolleri E Ticaret Modeli Arz Tarafi Talep TarafiKurumdan kuruma Kurum KurumKurumdan bireye Kurum BireyBireyden Kuruma Birey KurumBireyden bireye Birey Birey Kurum ve bireylerin turlerine gore e ticaret modellerini ayrintilandirmak da mumkundur Isletmeden isletmeye isletmeden tuketiciye tuketiciden tuketiciye isletmeden devlete isletmeden sivil toplum kurulusuna sivil toplum kurulusundan devlete ve devletten yurttasa e ticaret ayrintili modellere birer ornek teskil etmektedir E ticarete yonelik bilisim cozumlerinin baslicalari tedarik zinciri yonetimi kisaca SCM uygulamalari ve musteri iliskileri yonetimi customer relationship management kisaca CRM uygulamalaridir Gunumuzde veri iletisimin giderek artan bir bolumu tasinabilir bilgisayarlar ve akilli cep telefonlari ile kablosuz aglar ve cep telefonu sebekeleri uzerinden yapilmaktadir Bu gibi mobil iletisim olanaklari e ticaretin bir alt dali olan ve kisaca m ticaret olarak bilinen mobil ticaretin yayginlasmasina onayak olmustur Farkli e ticaret modelleri farkli cevrimici ortamlara ve bu ortamlarin uzerinde gerceklestirilecegi bilisim ve iletisim teknolojilerine gereksinme duymaktadir Kurum icerisinde kurumdan calisana ve calisandan kuruma veri ve enformasyon akisi icin intranetler kullanilmaktadir Kurumlar arasi veri ve enformasyon aktarimi ekstranetler uzerinden yapilmaktadir Kurumlar ve bireyler arasinda ya da bireylerin kendi aralarindaki veri ve enformasyon akisi ise Internet uzerinden saglanmaktadir Isletmelerin ve ticaretin elektroniklesmesinin otesinde insanlarin gerek bireysel gerekse toplumsal yasamlarinda da bilisim ve iletisim teknolojilerinin yayginligi ve onemi de giderek artmaktadir Aile ve arkadas cevresinden baslayarak derneklesmis ya da derneklesmemis ilgi ve cikar alanlarina dek birey odakli kurum odakli olgu odakli hobi ve eglence odakli dunya gorusu odakli inanc odakli ve mesleki odakli pek cok toplumsal olusum bilisim ve iletisim teknolojileri altyapisi uzerinde gerceklesmektedir Bu turden elektronik olusumlar kimi zaman bireyler meslek gruplari kusaklar uluslar bolgeler ve hatta tum insanlik uzerinde olumlu ya da olumsuz etkiler doguran olgularin filizlendikleri birer sanal ortam meydana getirmektedir Birey ve toplum uzerinde genis capta etkileri olan elektronik olusumlarin devletlerin ilgi alanina girmesi de kacinilmaz olmustur Devletler bir yandan kendi yurttaslarina iletisim ve bilgisayar aglari uzerinden e devlet olarak da bilinen e government uygulamalari araciligi ile hizmet ve enformasyon sunarken diger yandan e ticaret ve e isletmeciligi de kapsamak uzere elektronik yasamin e yasamin pek cok alaninda teknik yasal ve idari duzenlemeler yapmaktadir Bu alanlarda yapilan duzenlemeler ve bu duzenlemelerin mevcut ve olasi sonuclari isletme enformatigi disiplininin inceledigi ve katkida bulundugu hususlar icerisinde yer almaktadir Basta e ticaret ve e isletmecilik olmak uzere bilisim ve iletisim teknolojilerinin bireysel kurumsal toplumsal ve ekonomik etkilerini irdelemek ve anlamak isletme enformatigi displininin baslica ilgi alanlarindan birini teskil etmektedir Teknoloji aktor iliskilerinin mevcut durumu teknolojik gelismenin aktorler uzerinde meydana getirecegi etkiler teknoloji aktor iliskisinin nasil evrilecegine ve sonuclarina iliskin ongoruler isletme enformatigi kapsaminda ele alinan guncel konular arasinda bulunmaktadir EgitimIsletme enformatigi egitiminin kapsami Isletme yonetimi ve bilgisayar bilimleri dersleri arasindan secilerek isletme enformatigi mufredatini olusturan dersler universiteden universiteye degismektedir Bu iki disiplinin kapsamlarinin genisligi isletme enformatigi mufredati olusturulurken karsilikli odunlesmeyi gerekli kilmaktadir Baslangicta isletme enformatigi ya da yonetim bilisim sistemleri egitimi isletme yonetimi egitiminin organik bir parcasi olmustur Gunumuzde ise isletme enformatigi egitimi veren birimler genellikle ya iktisadi ve idari bilimler veya fen ve edebiyat fakulteleri bunyesinde birer bolum olarak ya da isletme yonetimi veya bilgisayar bilimleri bolumleri altinda birer program olarak faaliyet gostermektedir Isletme enformatigi egitimi her ne kadar hem isletme hem de bilisim teknolojileri alanlarini kapsasa da bu alanlarin agirliklari universiteden universiteye degismektedir Isletme yonetimi ve bilgisayar bilimleri aslinda basli basina birer akademik ve profesyonel disiplin teskil etmektedir Bu iki disiplinin kapsamlarinin genisligi isletme enformatigi mufredati olusturulurken karsilikli odunlesmeyi gerekli kilmaktadir Association for Computing Machinery ACM ve Association for Information Systems kisaca AIS kuruluslari enformatik bilisim sistemleri egitiminin cekirdegini olusturmak uzere su yedi dersi onermektedir Bilisim sistemlerinin temelleri Veri ve bilgi yonetimi Kurumsal mimari Bilisim teknolojisi altyapisi Bilgisayar donanimi yazilim veri tabanlari ve bilgisayar aglari Bilisim sistemleri projelerinin yonetimi Sistem cozumlemesi ve tasarimi Bilisim sistemleri stratejisi yonetimi ve edinimi Isletme tarafinda ise programlar ve bolumler kendi yeglemeleri dogrultusunda muhasebe accounting Iktisat finans pazarlama ve uretim konulari basta olmak uzere mufredatlarini olusturmaktadir Teknolojideki hizli degisim mufredatin hem teknolojik gelismelere hem piyasanin bilgi ve beceri taleplerine hem de kurumlarin kendilerine ozgu gereksinmelerine duyarli bir dinamizme sahip olmasi geregini dogurmaktadir Tum bu karmasikliga karsin son tahlilde isletme enformatigi mezunlarinda aranan temel beceri ve bilgiler sunlardir ve elestirel dusunme Bireyler arasi iletisim Takim calismasi Temel isletme yonetimi bilgisi Bilisim ve iletisim teknolojileri bilgisi Turkiye deki universitelerin isletme enformatigi isletme yonetim sistemleri ve benzeri bolum ya da programlari ya fakultelere ya da yuksekokullara bagli bulunmaktadir Fakultelere bagli bolum ya da programlar TM 1 yuksekokullara bagli bolum ya da programlar ise YGS 6 puani ile ogrenci almaktadir Isletme enformatigi uzmanliginin dinamizmi Isletme enformatigi uzmanligi gerek kurumlarin ic yapisi ve isleyisi gerekse kurumlarin cevereleri ile iliskisinin cozumlenmesini gerektirir Hem kurumlarin kendisi hem de cevreleri hizla degistiginden isletme enformatigi mufredatinin da bu degisime ayak uydurabilmesi gerekmektedir KariyerIsletme enformatigi uzmanlari oldukca fazla sayida kariyer olanagina sahiptir Bu olanak zenginliginin iki temel nedeni bulunmaktadir Birinci neden bilisim ve iletisim teknolojileri bilgisinin yani sira elde edilen isletme yonetimi bilgisidir Isletme yonetimi bilgisi bir yandan bilisim ve iletisim teknolojilerinin isletmelerde is sureclerinin optimizasyonu ve verimlilik artisi icin nasil kullanilabileceginin ongorulmesini saglarken diger yandan isletmelerin bilisim ve iletisim kaynaklarinin yonetimi bu kaynaklarin planlanmasi butcelenmesi edinimi orgutlenmesi ve denetimi konularinda da yetkinlik kazandirmaktadir Ikinci neden ise isletme enformatigi egitiminin analitik ve elestirel dusunce yetenegine ek olarak kazandirmis oldugu bireyler arasi iletisim sunum ve ikna takim calismasi goreve ve hedefe odaklilik zaman yonetimi gibi soft skills gelismesidir Bu beceriler is yasaminda hemen her beyaz yakali calisanda ozellikle de profesyonel calisanlarda aranan hem is bulmada hem de terfilerde goz onune alinan onemli niteliklerdir Bilisim ve iletisim teknolojileri iktisadi acidan endustriyel ogeleri ve bir rekabet alanini da iceren bir sektordur Bu sektorde yer alan isletmeler hem birbirlerine hem de diger tum sektorlere bilisim ve iletisim urunleri ve hizmetlerinin yani sira veri ve enformasyon sunmaktadir Ayrica hangi sektorde yer alirsa alsin pek cok isletme bunyesinde farkli olceklerde ve yapilarda da olsa birer bilisim teknolojileri birimi bulundurmaktadir Bu nedenle isletme enformatigi uzmanlari bilisim tum kademelerinde kariyer imkanina sahiptir Kariyer olanaklari arasinda baslica sunlar bulunmaktadir Sistem analistligi ve mimarligi Bilisim ve iletisim projelerinde takim liderligi ve proje yoneticiligi Bilisim ve iletisim hizmetleri konusunda danismanlik ve egitimcilik Bilisim ve iletisim hizmetlerinin teknik yasal ve guvenlik denetimleri Bilisim ve iletisim sirketlerinin ya da birimlerinin yonetimi planlama kaynak edinme orgutleme onderlik ve denetim Bilisim ve iletisim alaninda arastirma ve gelistirme Ar Ge uzmanligi ve yoneticiligi Bilisim ve iletisim hizmetlerinin kurumlara ve bireylere pazarlanmasi ve satisi Elektronik ve mobil ticaret uygulamalarinin gelistirilmesi sirketlesmesi ve yonetimi Giris duzeyi ya da orta duzey yazilimcilik Isletme isletme enformatigi yonetim bilisim sistemleri ya da bilgisayar bilimleri alanlarinda akademisyenlik Bilisim deger zinciri Bilisim deger zinciri bilisim ve iletisim teknolojileri sektorunde katma deger olusumunu betimleyen gorsel bir modeldir Bu model bilisim ve iletisim deger sistemini meydana getiren ogeleri ve bu ogeler arasinda urun ve hizmet akisini gostermekte sektorde katma degerin nasil yaratildigini ifade etmektedir Isletme enformatigi uzmanlari bilisim deger zincirinin her kademesinde is olanagi bulabilmektedir Bircok gelismis ve gelismekte olan ulkede isletme enformatigi alaninda isgucu acigi mevcuttur ve is olanaklarinin gelecekte de artmasi beklenmektedir Ornegin Ingiltere de yapilan bir calismada 2010 yilinin birinci ceyregi itibari ile sistem denetciligi sistem gelistirme uzmanligi is analistligi proje yoneticiligi takim liderligi test analistligi gibi deneyim gerektiren alanlarda 12 lik isgucu acigi belirlenmistir ABD nde Isgucu Istatistikleri Burosu Bureau of Labor Statistics kisaca BLS 2008 2018 yillari arasinda bilisim sistemleri yoneticiligi ve sistem analistligi gibi alanlarin is olanaklari acisindan ortalamadan daha hizli buyumesini beklemekte ve gorunumlerini mukemmel olarak nitelemektedir Yine ABD nde isletme enformatigi alaninda bazi pozisyonlarda calisanlarin yillik brut gelir duzeyleri asagidaki gibidir Sistem analisti 45 000 70 000 Amerikan dolari Bilisim guvenligi denetcisi 60 000 105 000 ABD dolari Musteri iliskileri yonetimi danismani 60 000 110 000 ABD dolari Bilisim teknolojisi ya da yazilim proje yoneticisi 65 000 110 000 ABD dolari Kurumsal kaynak planlamasi ve kurumsal zeka danismani 65 000 115 000 ABD dolari Yazilim mimari 85 000 145 000 ABD dolari Bilisim teknolojilerinden sorumlu genel mudur yardimcisi 110 000 210 000 ABD dolari Bilisim sistemlerinden sorumlu genel mudur yardimcisi 100 000 250 000 ABD dolari Isletme enformatigi uzmanlarinin kariyer acisindan gelebilecekleri en ust nokta hic kuskusuz genel mudurluktur Bu durum ozellikle bilisim ve iletisim firmalari icin gecerlidir Bilisim ve iletisim sektoru disinda yer alan kurumlarda ise bilisim ve iletisimden sorumlu genel mudur yardimciligi ve hatta genel mudurluk duzeylerine yukselmek mumkundur Dogal olarak bilisim iletisim elektronik ticaret ve mobil ticaret alanlarinda girisimcilik secenegi de mevcuttur Kaynakca Stahlknecht P ve U Hasenkamp 2005 Einfuhrung in die Wirtschaftsinformatik 11 Basim Springer olu kirik baglanti Wikipedia 2010 List of Universities Offering Degrees in Business Informatics a b c d OSYM 2010 2010 OSYS Yuksekogretim Programlari ve Kontenjanlari Kilavuzu Ogrenci Secme ve Yerlestirme Merkezi 10 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Agustos 2010 Davis G B 2005 Information Systems G B Davis Editor The Blackwell Encyclopaedia of Management 7 Cilt Management Information Systems 2 Basim S 172 173 Blackwell Fachschaft Wirtschaftsinformatik 2010 Some Information in English 1 Agustos 2011 tarihinde http winf at winf english php 27 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Heinrich L J 2011 Geschichte der Wirtschaftsinformatik Entstehung und Entwicklung einer Wissenschaftsdisziplin Springer Wresch W Tarihsiz MIS 311 Course Materials The History of Information Systems in Business 8 Temmuz 2011 de http www uwosh edu faculty staff wresch 311IShistory htm 25 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Gonzalez Barahona J M 2000 A Brief History of Open Source Software 2 Agustos 2012 tarihinde http eu conecta it paper brief history open source htm olu kirik baglanti baglantisindan erisildi Bretthauer D Tarihsiz Open Source Software A History 2 Agustos 2012 tarihinde http digitalcommons uconn edu cgi viewcontent cgi article 1009 amp context libr pubs 21 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Applegate L M R Austin ve W F McFarlan 2007 Corporate Information Strategy and Management Text and Cases 7 Basim McGraw Hill Perkins A B ve M C Perkins 1999 The Internet Bubble Inside the Overvalued World of High Tech Stocks And What You Need to Know to Avoid the Coming Shakeout Harper Business Li F 2000 What is E Business How the Internet Transforms Organizations S 14 16 Blackwell Publishing Kizza M G 2009 Guide to Computer Network Security S 70 78 Springer 31 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2011 SANS Institute 2001 History of Encryption SANS Institute 03 10 2011 tarihinde http www sans org reading room whitepapers vpns history encryption 730 27 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Forbes com 2002 The corporate scandal sheet 5 Eylul 2011 de http www forbes com 2002 07 25 accountingtracker html 5 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Citizen Works 2003 Corporate scandal fact sheet 5 Eylul 2011 de http www citizenworks org corp corp scandal php 9 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi The European Parliament and the Council of the European Union 1995 Directive 95 46 EC of the European Parliament and of the Council of 24 October 1995 on the Protection of Individuals with Regard to Processing of Personal Data and on the Free Movement of Such Data Official Journal of the European Communities 1 281 s 31 50 Organisation for Economic Co operation and Development 2003 Privacy Online OECD Guideline on Policy and Practice OECD O Reilly T 2005 What Is Web 2 0 Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software 1 Agustos 2011 tarihinde http oreilly com web2 archive what is web 20 html 24 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Turban E R Sharda ve D Kalem 2010 Decision Support and Business Intelligence Systems 9 Basim Prentice Hall 24 Mart 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2011 a b c Haag S ve M Cummings 2010 Information Systems for the Information Age 8 Basim McGraw Hill a b Curtis G ve D Cobham 2008 Business Information Systems Analysis Design and Practice 6 Basim Financial Times Press 2 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2011 Schniederjans M J A M Schniederjans ve D G Schniederjans 2004 Outsourcing and Insourcing in an International Context M E Sharpe Schniederjans M J J L Hamaker ve A M Schniederjans 2004 Information Technology Investment Decision Making Methodology World Scientific Publishing McLeod R ve G Schell 2007 Management Information Systems 10 Basim Prentice Hall 28 Subat 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2011 a b Satzinger J W R B Jackson ve S D Burd 2008 System Analysis and Design in a Changing World 5 Basim Course Technology olu kirik baglanti a b Hoffer J A J George ve J Valacich 2011 Modern Systems Analysis and Design 6 Basim Prentice Hall 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2011 Krigsman M 2007 New research into IT project failures 1 Agustos 2011 tarihinde http www zdnet com blog projectfailures new research into it project failures 413 9 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Sauer C A Gemino ve B Horner Reich 2007 The impact of size and volatility on IT project performance Communications of the ACM 50 11 s 79 84 McManus J ve T Wood Harper 2008 A Study in Project Failure 1 Agustos 2011 tarihinde http www bcs org content ConWebDoc 19584 4 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi a b 5 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Agustos 2010 a b c Laudon K C ve J P Laudon 2005 Management Information Systems Managing the Digital Firm 9 Basim Prentice Hall 13 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2011 Nidumolu R C K Prahalad ve M R Rangaswami 2009 Why sustainability is now the key driver of innovation Harvard Business Review 87 9 s 56 64 Barki H S Oktami ve A Pinsonneault 2005 Dimensions of ERP Implementations and Their Impact on ERP Project Outcomes Journal of Information Tehcnology Management 16 1 s 1 9 Wailgum T 2007 What Does ERP Really Cost CIO com 27 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2011 O Leary D E 2000 Enterprise Resource Planning Systems Systems Life Cycle Electronic Commerce and Risk S 213 Cambridge University Press Wailgum T 2007 Why Do ERP Projects Fail So Often CIO com 27 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2011 a b Scheisser R 2010 IT Systems Management 2 Basim Prentice Hall Laudon K C ve C G Traver 2009 E Commerce Business Technology Society 2009 5 Basim Prentice Hall Turban E D King J Lee T Liang ve D Turban 2010 Electronic Commerce 2010 A Managerial Perspective 6 Basim Prentice Hall 31 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2011 a b c Chaffey D 2009 E Business and E Commerce Management Strategy Implementation and Practice 4 Basim Financial Times Press olu kirik baglanti a b Applegate L M R D Austin ve D L Soule 2009 Corporate Information Technology and Management Text and Cases 8 Basim McGraw Hill a b Kurbel K 2010 Das Studium der Wirtschaftsinformatik Studienformen und Studieninhalte Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH 3 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Helfert M 2008 Business Informatics An Engineering Perspective on Information Systems Journal of Information Technology Education 7 s 223 245 PDF 19 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Agustos 2010 ACM ve AIS 2010 IS 2010 Curriculum Guidelines for Undergraduate Degree Programs in Information Systems 4 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde O Brien J A ve G Marakas 2010 Introduction to Information Systems 15 Basim McGraw Hill Kroenke D 2012 MIS Essentials 2 Basim Prentice Hall Stair R M ve G Reynolds 2012 Principles of Information Systems 10 Basim Course Technology olu kirik baglanti 12 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Mayis 2011 18 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Mayis 2011 Bernard S 2005 An Introduction to Enterprise Architecture 2 Basim AuthorHouse Ross J R P Weill ve D C Robertson 2006 Enterprise Architecture as Strategy Creating a Foundation for Business Execution Harvard Business School Press 17 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Mayis 2011 Stallings W 2010 Computer Organization and Architecture Designing for Performance 8 Basim Prentice Hall Tanenbaum A S 2005 Structured Computer Organization 5 Basim Prentice Hall 26 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2011 Cadle J ve D Yeates 2008 Project Management for Information Systems 5 Basim Financial Times Prentice Hall 11 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2011 Hallows J 2005 Information Systems Project Management How to Deliver Function and Value in Information Technology Projects AMACOM 12 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Temmuz 2011 Phillips J 2010 IT Project Management On Track from Start to Finish 3 Basim McGRaw Hill 16 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Temmuz 2011 Schwalbe K 2010 Information Technology Project Management 6 Basim Course Technology olu kirik baglanti Boddy D A Boonstra ve G Kennedy 2009 Managing Information Systems Strategy and Organization 3 Basim Financial Times Prentice Hall 9 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2011 Brown C V D W DeHayes J A Hoffer E W Martin ve W C Perkins 2012 Managing Information Technology 7 Basim Prentice Hall 1 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Agustos 2011 a b Clarke S 2007 Information Systems Strategic Management 2 Basim Routledge 17 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2011 5 Mart 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Agustos 2011 3 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Agustos 2011 ACM ve AIS 2002 IS 2002 Curriculum Guidelines for Undergraduate Degree Programs in Information Systems 23 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde BerufeNet 2011 Wirtschaftsinformatiker in IT Systeme gepruft Bundesagentur fur Arbeit 06 10 2011 tarihinde http berufenet arbeitsagentur de berufe resultList do resultListItemsValues 7846 7816 amp duration amp suchweg alpha amp searchString W amp doNext forwardToResultShort baglantisindan erisildi Doyle E 2011 IT Jobs Market Shows Better Prospects For Staff eWeek Europe 05 10 2011 tarihinde http www eweekeurope co uk news it jobs market shows improvement for staff prospects 20604 23 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan indirilmistir Bureau of Labor Statistics 2009 Computer and Information Systems Managers BLS 05 10 2011 tarihinde http www bls gov oco pdf ocos258 pdf 19 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Bureau of Labor Statistics 2009 Computer Systems Analysts BLS 05 10 2011 tarihinde http www bls gov oco pdf ocos287 pdf 19 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi PayScale 15 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2022 Konuyla ilgili yayinlarSureli akademik yayinlar European Journal of Information Systems 27 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Information and Management 13 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Information Systems and e Business Management 13 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Information Systems Journal 31 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Information Systems Research 13 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde International Journal of Computer Science and Business Informatics 6 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Journal of the Association for Information Systems 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Journal of Information Systems 13 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Journal of Management Information Systems 21 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde MIS Quarterly 28 Mayis 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wirtschaftsinformatik olu kirik baglanti Sureli profesyonel yayinlar BT Haber 13 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde CIO Magazine 11 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Computerworld 15 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde C T Magazin 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde eWeek Magazine InformationWeek 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde iX Magazin fur Professionelle Informationstechnik 16 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Akademik kitaplar Bosij P A Greasley ve S Hickie 2009 Business Information Systems Technology Development and Management for the E Business 4 Basim Financial Times Press 17 Aralik 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Curtis G ve D Cobham 2008 Business Information Systems Analysis Design and Practice 6 Basim Financial Times Press 2 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Celik A ve T Akgemci Editorler 2010 Yonetim Bilisim Sistemleri Gazi Kitabevi olu kirik baglanti Gokcen H 2007 Yonetim Bilgi Sistemleri Palme Yayincilik Haag S ve M Cummings 2010 Information Systems for the Information Age 8 Basim McGraw Hill Hansen H R ve G Neumann 2009 Wirtschaftsinformatik 1 Grundlagen und Anwendungen 10 Basim UTB Hansen H R ve G Neumann 2005 Wirtschaftsinformatik 2 Informationstechnik 9 Basim UTB Krcmar H 2009 Informationsmanagement Springer 23 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lassmann W 2006 Wirtschaftsinformatik Nachschlagewerk fur Studium und Praxis Gabler 17 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Laudon K ve J Laudon 2011 Management Information Systems 11 Basim Pearson Lehaney B P Lovett ve M Shah 2011 Business Information Systems and Technology A Primer Routledge 11 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde O Brien J A ve G Marakas 2009 Management Information Systems 9 Basim McGraw Hill Stahlknecht P ve U Hasenkamp 2005 Einfuhrung in die Wirtschaftsinformatik 11 Basim Springer Stair R M ve G Reynolds 2010 Principles of Information Systems 9 Basim Course Technology olu kirik baglanti Dis baglantilarOkullar Almanya daki Universitelerde Isletme Enformatigi Icin Ogrenci Kilavuzu olu kirik baglanti Avusturya ve Isvicre deki Universitelerde Isletme Enformatigi Icin Ogrenci Kilavuzu olu kirik baglanti U S News and World Report 2010 En Iyi Isletme Lisans Programlari Yonetim Bilisim Sistemleri 1 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde U S News and World Report 2010 En Iyi Isletme Yuksek Lisans Programlari Bilisim Sistemleri 27 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wikipedia 2010 List of Universities Offering Degrees in Business Informatics Turkiye deki okullar Bartin Universitesi Yonetim Bilisim sistemleri Bolumu 9 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Isik Universitesi Yonetim Bilisim Sistemleri Bolumu 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kadir Has Universitesi Yonetim Bilisim Sistemleri Bolumu 20 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Marmara Universitesi Almanca Isletme Enformatigi Bolumu 23 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uluslararasi ulusal ve yerel kurumlar ve sivil toplum kuruluslari Uluslararasi kurumlar ERCIS European Research Center for Information Systems Avrupa Bilisim Sistemleri Arastirma Merkezi 26 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde European Commission Information and Communication Technologies Avrupa Komisyonu Bilisim ve Iletisim Teknolojileri 25 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde OECD Organisation for Economic Co Operation and Development Ekonomik Isbirligi ve Kalkinma Orgutu24 Mayis 1997 tarihinde Wayback Machine sitesinde OECD Information and Communication Technologies OECD Bilisim ve Iletisim Teknolojileri 31 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development Birlesmis Milletler Ticaret ve Kalkinma Konferansi 28 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde World Bank Global Information and Communication Technologies Dunya Bankasi Kuresel Bilisim ve Iletisim Teknolojileri 4 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde World Economic Forum Issues Global Information Technology Dunya Ekonomik Forumu Konusu Kuresel Bilisim Teknolojisi 13 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uluslararasi ve ulusal kuruluslar ATI Asociacion de Tecnicos de Informatica Bilisim Teknolojisi Dernegi Ispanya 10 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde BRASSCOM Associacao Brasileira de Empresas de Tecnologia da Informacao e Comunicacao Brezilya Bilisim ve Iletisim Teknolojisi Sirketleri Dernegi Brezilya 9 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde GI Gesellschaft fur Informatik e V Enformatik Dernegi Almanya 8 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde IEEE Institute of Electrical and Electronics Engineers Elektrik ve Elektronik Muhendisleri Enstitusu A B D 5 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde IEEE Computer Society IEEE Bilgisayar Dernegi A B D 9 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde IFIP International Federation for Information Processing Uluslararasi Bilgi Islem Federasyonu Avusturya 23 Eylul 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde INFORMS Institute for Operations Research and Management Sciences Yoneylem Arastirmasi ve Yonetim Bilimleri Enstitusu A B D 9 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde INFORMS Information Systems Society INFORMS Bilisim Sistemleri Dernegi A B D 5 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ILAIS Israel Association for Information Systems Israil Bilisim Sistemleri Dernegi Israil 8 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISACA Information Systems Audit and Control Association Bilisim Sistemleri Denetim ve Kontrol Dernegi A B D 28 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ITA The Information Technology Association of South Africa Guney Afrika Bilisim Teknolojisi Dernegi Guney Afrika 16 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yerel kurum ve kuruluslar BIYESAM Bilisim ve Yazilim Eser Sahipleri Meslek Birligi Turkiye 1 Eylul 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde TBD Turkiye Bilisim Dernegi Turkiye 28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde TBV Turkiye Bilisim Vakfi Turkiye 1 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde TIB Telekomunikasyon Iletisim Baskanligi 2 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde TUBIDER Bilisim Sektoru Dernegi Turkiye 22 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Ulastirma Bakanligi 26 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde YASAD Yazilim Sanayicileri Dernegi Turkiye 18 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Web siteleri