Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arminius Vámbéry veya Ármin Vámbéry (Macarca: Ármin Vámbéry, Almanca: Hermann Vámbéry; esas adı: Hermann Wamberger, Bamberger ya da Vamberger) (d. 19 Mart 1832, Szerdahely, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu [bugünkü Slovakya] - ö. 15 Eylül 1913, Budapeşte, Macaristan), Macar asıllı bir müsteşrik, Türkolog ve seyyah.
Arminius Vambery | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 19 Mart 1832 |
| Ölüm | 15 Eylül 1913 (81 yaşında) |
| İmza | |
 | |
Hayatı
Vámbéry, fakir, dindar bir Yahudi ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Ayağı aksak doğan Vámbéry, on iki yaşından itibaren geçimini sağlamak için önceleri terzi çırağı, sonraları özel öğretmen olarak çalışmak zorunda kalmıştı. Bunun yanı sıra etnografya ve filoloji alanlarında araştırmalar yaptı. Vámbéry, Bratislava yakınındaki Svätý Jur manastırında eğitimini aldıktan sonra kendi kendini geliştirerek çok sayıda dilde yetkinlik kazandı. Önceleri Avrupa dillerine eğilen Vámbéry, daha sonra Arapça, Türkçe (Osmanlıca) ve Farsça dillerini iyi bir şekilde öğrendi.
Macar halkının Asya menşelerini bulmak arzusu içinde 22 yaşındayken İstanbul'a seyahat edip orada Asıf Bey ve daha sonra Rıfat Paşa'nın hizmetinde frenk lisanları muallimi (Avrupa dilleri hocası) olarak çalıştı. İstanbul'da bulunduğu 1857–1863 yılları arasında, farklı Türk ağız ve lehçelerini öğrenme fırsatını da buldu. Aynı zamanda Türk tarihinden bazı eserlerin çevirilerini yaparak Almanca-Osmanlıca bir sözlük de yayınladı (bkz. eserleri).
Macar İlimler Akademisi'nin desteği ile, Sünnî bir derviş kılığında 1861–64 yılları arasında o dönemde Batılılara neredeyse kapalı bir bölge sayılan Ermenistan, İran ve Türkistan'ı gezdi ve yolculuğundan coğrafya, etnografya ve filoloji alanlarında önemli bulgularla döndü. İngiltere Jeoloji Enstitüsü'nün hizmetinde ve Birleşik Krallık'ın emrinde bir casus olarak Raşid Efendi müstear adıyla önce İstanbul'dan gemiyle Trabzon'a, oradan katır üstünde kervanlarla Tebriz ve İsfahan'a seyahat etti. Oradan gittiği Tahran'da bir süre Osmanlı elçiliğinde kaldıktan sonra Hazar Denizi'nin güneyinden Buhara, Semerkant ve Hive'ye gitti, arkasından Herat ve Tahran üzerinden Osmanlı Devleti'ne döndü ve İstanbul üzerinden memleketi Macaristan'a geri gitti. Travels and Adventures in Central Asia adlı eseri 1864 yılında yayınlandığında, başta o dönemde bölgedeki hakimiyet için Rusya ile rekabet halinde olan İngiltere olmak üzere tüm Avrupa'da büyük ilgi gördü.
1864 yılının bahar aylarında geri döndükten sonra Londra'da büyük heyecanla karşılandı, daha sonra kendisine Budapeşte Üniversitesinde 1905 yılına kadar başkanlığını yaptığı Şark Dilleri kürsüsü verildi. Macar ile Fin dillerinin ortak kökene dayandığı Fin-Ugor savına en sert bir şekilde karşı çıkanlardandı. Kendisine göre Macar dili sadece Ugor öğelere sahip bir Türk dilidir. Vámbéry'nin bu tezi günümüzde artık kabul görmemektedir. Çağdaş dilbilimcilerine göre Macarca, güçlü Türkçe etkilerine sahip köken itibarıyla Ugor bir dildir. Aralarında bazı romanların da bulunduğu eserlerini, İngilizce, Almanca ve Macarca olarak yayınladı. Osmanlıca yayınlanıp günümüz Türkçesine çevrilen eserleri de vardır. (bkz. eserleri). Ünlü şarkiyatçı Vámbéry'nin öğrencilerindendi.
Rustem Vámbéry
Vámbéry'nin oğlu Rustem Vámbéry (1872–1948), Macar bir ceza hukukçusu ve siyasetçisiydi; 1902 yılında Budapeşte Üniversitesi Hukuk Fakültesi üyesi oldu, 1919 yılında profesörlük unvanını aldıktan sonra fakültenin dekanı oldu. 1918 Macar Millî Meclisi'nde bir dönem milletvekilliği yaptı.
Siyonizm
Vámbéry, zamanın Osmanlı padişahı II. Abdülhamid'in güvenini kazanmıştı. Herzl'e uzun uğraşlar sonucu Sultan'ın huzurunda 1901 yılında bir randevu ayarlayan Vámbéry siyasi siyonizmi destekliyordu.
1900 yılının Haziran ayında Vámbéry padişahın huzuruna çıktı; Herzl, Sultan'dan görüşme ayarlaması için elinden gelen her şeyi yaptı, ancak başarılı olamadı. Bunun nedenleri hakkında dolaşan söylentiler çelişkili. Sonunda Herzl 16 Haziran 1900 tarihinde Vámbéry'yi Tirol'da ziyaret etti. Günlüklerinde bu ziyaret hakkında şunları yazıyor:
- "Yetmiş yaşındaki bu aksak Macar Musevinin şahsında hayatımda gördüğüm en ilginç insanı tanıdım. Kitaplarını Alman dilinde yazan, 12 dili aynı mükemmellikle konuşan, daha fazla Türk mü yoksa İngiliz mi olduğuna bir türlü karar veremeyen bu adam hayatında 5 ayrı dine geçerek bunlardan ikisinde rahip oldu. Bunca dini bu kadar yakından tanıyınca ateist olması normal karşılanmalıdır. Şark ülkelerinden bana 1001 gece masalı gibi olayları anlattı, Sultan'la olan yakın ilişkisi gibi şeylerden bahsetti. Ayrıca bana ant içerek İngiliz ve Türk ajanı olduğunu söyledi. Macaristan'daki profesörlük unvanı sadece göstermelikmiş, Yahudi düşmanı bir toplumda yaşadığı bunca çileden sonra. Bana çok sayıda belgeyi gösterdi, bunlardan bazıları Sultan'ın kendi eliyle yazılmıştı; ancak Türkçe yazıldığı için okuyamıyordum ve içeriği hakkında bir şey diyemem. Oradayken yanımıza gelen 'i kaba bir şekilde yanımızdan kovdu, benimle yalnız kalmak istiyordu. Sözlerine şöyle başladı: "Ben paranın peşinde değilim, zengin biriyim. Altından biftek yenmez. Çeyrek milyonum var ve sermayemin faizlerinin yarısını bile harcamıyorum. Size yardım edeceksem, dava uğruna yardım edeceğim." Benden planlarımızın tüm detaylarını, para vs. hususlarını öğrenmek istedi. Sultan'ın kendisinden Avrupa basınında lehinde bir kamuoyu oluşması için çalışmasını istediğini söyledi. Bu konuda yardım etmemi istedi. Bense yarım ağızla yanıt verdim. Konuşurken arada konuyu değiştirip başına gelen, oldukça ilginç olayları anlattı. Benjamin Disraeli sayesinde İngiliz ajanı olmuş. Türkiye'de önceleri kahvehanelerde şarkıcı olarak başlamış, aradan geçen bir buçuk yıl içinde Sadrazamla ahbap olmayı başarmış. İstese Yıldız Sarayı'nda konaklayabilirmiş (Padişah Sarayı), ancak suikast kurbanı olmaktan korkuyormuş. Sultan'ın sofrasında, hem de samimiyetten elleriyle yemek yiyormuş, ancak zehirlemekten korkuyormuş. Yüzlerce böyle ilginç şeyleri anlattı. Ben ona dedim ki … Sultan'a beni kabul etmesini söyleyin, birincisi, basında ona değerli hizmetler sağlayabildiğim için, ikincisi salt huzuruna çıkışımın bile onun Avrupa'daki itibarını yükselteceği için. Dilmaç (tercüman) olarak onu tercih ettiğimi söyledim. Ancak yaz yolculuğunun meşakkatlerinden dolayı çekiniyor. Zamanım bittiğinde, benim için harekete geçip geçmeyeceği meçhul kalmıştı. … Ancak bana vedalaşırken bana sarıldı ve beni öptü …"
Vámbéry Herzl'e karşı maddi bakımından herhangi bir ihtiyacı bulunmadığını vurgulamıştı ve para için değil, adil dava olarak gördüğü Siyonizm uğruna destek vereceğini söyledi. Buna rağmen padişahın huzurunda bir görüşme ayarlamak için 5.000 pound ve Musevi bankerlerin Osmanlı İmparatorluğu'na vereceği hatırı sayılır bir kredi anlaşmasına arabuluculuk yaptığı için uygun bir komisyon alması için yazılı bir teminat istemişti.
Aralık 1900'da gazeteler Osmanlı Devleti'nin siyasi Siyonizm nedeniyle Filistin için göç kurallarını sıkılaştırdığını yazdı. Bunun üzerine Herzl Vámbéry'ye şu satırları yazdı (28 Aralık 1900):
- "Bana kalırsa bu hiç kötü bir alamet değil; aksine iyi bir işaret. Fahişe [Osmanlı Devleti'ni kastediyor] fiyatını yüksek tutmak istiyor, onun için sahip olunamayacağını söylüyor. Yanılıyor muyum?"
Herzl Ocak 1901'den itibaren Vámbéry vasıtasıyla doğrudan tehditler göndererek padişahı yola getirmeye çalıştı: Osmanlılar Yahudilerin isteklerine biraz daha ılımlı yaklaşmayacak olursa, Yahudiler Osmanlının tüm para kaynaklarını kesebilecekmiş.
Ağustos 1901'de Herzl Vámbéry'den kendisi ve Siyonistlerin Osmanlı padişahı için neler yapmaya muktedir olduğunu padişaha tekrar açıklamasını istedi. Padişah istese, Fransızların karşısında aciz düşmemesi için Herzl ona bir Torpidolu Muhrip gemisini bile temin edebilirmiş (Fransızlar bir süre önce ihtilaflı bir alacakları nedeniyle Midilli adasını savaş gemileriyle işgal etmiş, ancak Osmanlı Devleti ödemeyi taksit halinde yapmayı kabul ettikten sonra adadan tekrar çekilmişti). Herzl Vámbéry'ye ayrıca Filistin'e yerleşecek Yahudilerin göçü için gemi temin etmesi için 300.000 Hollanda Florini teklif etti; parayı söz konusu amaç uğruna istediği gibi harcayabilecekti, artanı da kendine saklayabilecekti, önemli olan sonuçmuş. Herzl'in mektubu amacına ulaştı: Kendi söylemine göre paraya ihtiyacı olmayan Vámbéry Herzl'in teklifini kabul etti, gerektiğinde Osmanlı Devleti'nde kendisi önemli bir vazife alacak veya hatta padişahı devirecekti.
Herzl, İtalya'nın ilk Siyonistlerinden Meranolu Tobias Marcus vasıtasıyla Vámbéry ile tanışmıştı. Herzl'e 13 Eylül 1898 tarihinde mektup gönderen Marcus, Vámbéry'yi şu sözlerle tarif etmişti:
- "Daha önce söylediğim gibi, Vámbéry oldukça karmaşık bir şahsiyettir. Dahiane bir insan, ancak zarafet, eğitim ve karakterden yoksun biri. Kendini beğenmişliğiyle toplumda saygınlık sahibi herkese tepeden bakar. Her türlü din ve milliyetçilikten nefret eder. Güya kendisi çağın en büyük hür düşünen kişi, kendini kozmopolit bir insan olarak görmektedir, öte yandan İslam'ı ve aynı anda İngiltere'yi övüyor. Genelde bakılırsa, kendini fazlasıyla beğenmiş ve çelişkili karaktere sahip, sözlerine her zaman itibar edilmemesi gereken, yine de son derece dikkatli yaklaşılması gereken bir insandır, zira aleyhtarı olmak ziyadesiyle tehlikelidir."
Herzl'in İstanbul'daki teması, yıllar boyunca Osmanlı Devleti'nin Dahiliye Nezaretinin Sıhhiye Müdürlüğünü ifa etmiş olan Macaristanlı hekim Dr. Soma Wellisch (1866–1926) idi. Wellisch, Vámbéry'yi padişahla tanıştıran kişiydi.
Drakula
Vámbéry, Bram Stoker adlı yazarın 1897 yılında yayınlanan meşhur Drakula adlı romanı için ilham kaynağı olmuştu. Stoker 1890 yılında Vámbéry ile karşılaştığında, Vámbéry kendisine Rumen Prens Vlad III. Drăculea'nın (Drakula) efsanesini anlatmıştı. Bu tarihi kişilikten hareket ederek, Stoker romanının kahramanı Vampir Drakula'yı yarattı. Vampir kelimesinin Vámbéry ismiyle alakalı olduğu iddiaları, sözcüğün çok daha eskiye (18. yy.) dayanması nedeniyle asılsızdır.
Drakula romanında Van Helsing Kont Drakula'nın geçmişinden söz ederken Vambery'den arkadaşı olarak bahseder.Van Helsing haberleştiği dostu Vambery'den Drakulanın geçmişini araştırmasını istemiştir.
Eserleri
- Deutsch-türkisches Taschenwörterbuch (Almanca-Türkçe Cep Sözlüğü), İstanbul 1858
- Abuschka. (Çağatayca Sözlük, doğu el yazmalarından alıntılardan çeviri), Pest 1861 (Macarca)
- Reise in Mittelasien (Orta Asya'da Seyahat), Leipzig 1865, 2. baskı 1873 (bu çalışması birçok dile çevrildi)
(Osmanlıcası: Bir Sahte Dervişin Asya-yı Vustada Seyahati, Çeviren: A. H. Abdurrahim, Vakit Matbaası, Dersaadet, 1878)
(Türkçe çevirisi: Bir Sahte Dervişin Orta Asyada Seyahati, Çeviren: Abdurrahman Samipaşazade Abdülhalim, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009) - Tschagataische Sprachstudien (Çağatayca Üzerine Çalışmalar), Leipzig 1867
- Meine Wanderungen und Erlebnisse in Persien (İran'da Gezi ve Hatıratım), Leipzig 1867
- Skizzen aus Mittelasien (Orta Asya'dan Eskizler), Leipzig 1867
- Uigurische Sprachmonumente und das Kudatku-Bilik (Uygur Dil Öğeleri ve Kutadgu Bilik), Innsbruck 1870
- Geschichte Bocharas (Buhara Tarihi), Stuttgart 1872, 2 cilt
- Der Islam im 19. Jahrhundert (19. Yüzyılında İslam), Leipzig 1875
- Sittenbilder aus dem Morgenland (Şark Ülkelerinden Kültür Manzaraları), Berlin 1876
- Etymologisches Wörterbuch der turkotatarischen Sprachen (Türk-Tatar Dillerinin Etimolojik Sözlüğü), Leipzig 1878
- Die primitive Kultur des turkotatarischen Volkes auf Grund sprachlicher Forschungen (Türk-Tatar Halkının Dil Araştırmalarına Dayanarak Basit Kültürü), Leipzig 1879
- Der Ursprung der Magyaren (Macarların Kökeni), Leipzig 1882
- Das Türkenvolk (Türk Halkı), Leipzig 1885
- Die Scheibaniade, ein özbegisches Heldengedicht (Şeybaniname, Bir Özbek Destanı, Metin ve Tercüme), Budapeşte 1885
Neşriyat
- Constantin von Wurzbach: Avusturya İmparatorluğunun Biyografik Ansiklopedisi, Bölüm: Vámbéry, Hermann, 49. cilt, s. 239 vd., Viyana 1884. literature.at13 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Vámbery'nin ölümü münasebetiyle 15 Eylül 1913 tarihli Pester Lloyd gazetesinde yayınlanan hatıratı [1]13 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF)
- Salomon Wininger: Grosse Jüdische National-Biographie mit mehr als 11.000 Lebensbeschreibungen namhafter jüdischer Männer und Frauen aller Zeiten und Länder. Ein Nachschlagewerk für das jüdische Volk und dessen Freunde (Tüm Zamanların ve Ülkelerin Ünlü Yahudi Adamlara ait 11.000 Yaşam Öyküsünü Kapsayan Yahudi Milletinin Büyük Biyografisi), 6. cilt, Tipografia „Arta“, Czernowitz (1931), s. 173 vd.
- Lory Alder, Richard Dalby: The Dervish of Windsor Castle. The Life of Arminius Vambery (Windsor Castle Dervişi), Londra 1979.
- Peter Haber, Erik Petry, Daniel Wildmann: Jüdische Identität und Nation. Fallbeispiele aus Mitteleuropa (Yahudi Kimliği ve Milleti. Orta Avrupa Örnekleri), Bölüm: Sprache, Rasse, Nation. Der ungarische Turkologe Ármin Vámbéry (Dil, Irk, Millet. Macar Türkologu Armin Vámbéry), Kolonya 2006, s. 19–49; .
- Ruth Bartholomä: Von Zentralasien nach Windsor Castle. Leben und Werk des ungarischen Orientalisten Arminius Vámbéry (1832–1913) (Orta Asya'dan Windsor Castle'a. Macar Doğubilimcisi Armin Vámbéry'nin Hayatı ve Çalışmaları), Ergon Yayınevi, Würzburg 2006, .
- Mim Kemal Öke: Saraydaki casus: gizli belgelerle Abdülhamid Devri ve İngiliz ajanı Yahudi Vambery, İrfan Yayıncılık, İstanbul 2009, .
- Mim Kemal Öke: Belgelerle Bir Devletlerarası Casusun Yaşam Öyküsü, Bilge Yayıncılık, İstanbul 1985.
- Mim Kemal Öke: İngiliz Casusu Prof. Arminius Vambery'nin Gizli Raporlarında II. Abdülhamid ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
- Cemal Kutay: Sahte Derviş, Aksoy Yayıncılık, İstanbul 1998, .
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Vámbéry Polgári Társulás25 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (mit umfassendem Werk- und Literaturverzeichnis)
- Vambéry, Armin (Hermann)15 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Arminius Vambery veya Armin Vambery Macarca Armin Vambery Almanca Hermann Vambery esas adi Hermann Wamberger Bamberger ya da Vamberger d 19 Mart 1832 Szerdahely Avusturya Macaristan Imparatorlugu bugunku Slovakya o 15 Eylul 1913 Budapeste Macaristan Macar asilli bir mustesrik Turkolog ve seyyah Arminius VamberyDogum19 Mart 1832Olum15 Eylul 1913 81 yasinda ImzaHayatiVambery fakir dindar bir Yahudi ailenin oglu olarak dunyaya geldi Ayagi aksak dogan Vambery on iki yasindan itibaren gecimini saglamak icin onceleri terzi ciragi sonralari ozel ogretmen olarak calismak zorunda kalmisti Bunun yani sira etnografya ve filoloji alanlarinda arastirmalar yapti Vambery Bratislava yakinindaki Svaty Jur manastirinda egitimini aldiktan sonra kendi kendini gelistirerek cok sayida dilde yetkinlik kazandi Onceleri Avrupa dillerine egilen Vambery daha sonra Arapca Turkce Osmanlica ve Farsca dillerini iyi bir sekilde ogrendi Macar halkinin Asya menselerini bulmak arzusu icinde 22 yasindayken Istanbul a seyahat edip orada Asif Bey ve daha sonra Rifat Pasa nin hizmetinde frenk lisanlari muallimi Avrupa dilleri hocasi olarak calisti Istanbul da bulundugu 1857 1863 yillari arasinda farkli Turk agiz ve lehcelerini ogrenme firsatini da buldu Ayni zamanda Turk tarihinden bazi eserlerin cevirilerini yaparak Almanca Osmanlica bir sozluk de yayinladi bkz eserleri Armin Vambery Orta Asya daki seyahat Haritasi Macar Ilimler Akademisi nin destegi ile Sunni bir dervis kiliginda 1861 64 yillari arasinda o donemde Batililara neredeyse kapali bir bolge sayilan Ermenistan Iran ve Turkistan i gezdi ve yolculugundan cografya etnografya ve filoloji alanlarinda onemli bulgularla dondu Ingiltere Jeoloji Enstitusu nun hizmetinde ve Birlesik Krallik in emrinde bir casus olarak Rasid Efendi mustear adiyla once Istanbul dan gemiyle Trabzon a oradan katir ustunde kervanlarla Tebriz ve Isfahan a seyahat etti Oradan gittigi Tahran da bir sure Osmanli elciliginde kaldiktan sonra Hazar Denizi nin guneyinden Buhara Semerkant ve Hive ye gitti arkasindan Herat ve Tahran uzerinden Osmanli Devleti ne dondu ve Istanbul uzerinden memleketi Macaristan a geri gitti Travels and Adventures in Central Asia adli eseri 1864 yilinda yayinlandiginda basta o donemde bolgedeki hakimiyet icin Rusya ile rekabet halinde olan Ingiltere olmak uzere tum Avrupa da buyuk ilgi gordu Arminius Vambery 1861 1864 yilinin bahar aylarinda geri dondukten sonra Londra da buyuk heyecanla karsilandi daha sonra kendisine Budapeste Universitesinde 1905 yilina kadar baskanligini yaptigi Sark Dilleri kursusu verildi Macar ile Fin dillerinin ortak kokene dayandigi Fin Ugor savina en sert bir sekilde karsi cikanlardandi Kendisine gore Macar dili sadece Ugor ogelere sahip bir Turk dilidir Vambery nin bu tezi gunumuzde artik kabul gormemektedir Cagdas dilbilimcilerine gore Macarca guclu Turkce etkilerine sahip koken itibariyla Ugor bir dildir Aralarinda bazi romanlarin da bulundugu eserlerini Ingilizce Almanca ve Macarca olarak yayinladi Osmanlica yayinlanip gunumuz Turkcesine cevrilen eserleri de vardir bkz eserleri Unlu sarkiyatci Vambery nin ogrencilerindendi Rustem VamberyVambery nin oglu Rustem Vambery 1872 1948 Macar bir ceza hukukcusu ve siyasetcisiydi 1902 yilinda Budapeste Universitesi Hukuk Fakultesi uyesi oldu 1919 yilinda profesorluk unvanini aldiktan sonra fakultenin dekani oldu 1918 Macar Milli Meclisi nde bir donem milletvekilligi yapti SiyonizmVambery zamanin Osmanli padisahi II Abdulhamid in guvenini kazanmisti Herzl e uzun ugraslar sonucu Sultan in huzurunda 1901 yilinda bir randevu ayarlayan Vambery siyasi siyonizmi destekliyordu 1900 yilinin Haziran ayinda Vambery padisahin huzuruna cikti Herzl Sultan dan gorusme ayarlamasi icin elinden gelen her seyi yapti ancak basarili olamadi Bunun nedenleri hakkinda dolasan soylentiler celiskili Sonunda Herzl 16 Haziran 1900 tarihinde Vambery yi Tirol da ziyaret etti Gunluklerinde bu ziyaret hakkinda sunlari yaziyor Yetmis yasindaki bu aksak Macar Musevinin sahsinda hayatimda gordugum en ilginc insani tanidim Kitaplarini Alman dilinde yazan 12 dili ayni mukemmellikle konusan daha fazla Turk mu yoksa Ingiliz mi olduguna bir turlu karar veremeyen bu adam hayatinda 5 ayri dine gecerek bunlardan ikisinde rahip oldu Bunca dini bu kadar yakindan taniyinca ateist olmasi normal karsilanmalidir Sark ulkelerinden bana 1001 gece masali gibi olaylari anlatti Sultan la olan yakin iliskisi gibi seylerden bahsetti Ayrica bana ant icerek Ingiliz ve Turk ajani oldugunu soyledi Macaristan daki profesorluk unvani sadece gostermelikmis Yahudi dusmani bir toplumda yasadigi bunca cileden sonra Bana cok sayida belgeyi gosterdi bunlardan bazilari Sultan in kendi eliyle yazilmisti ancak Turkce yazildigi icin okuyamiyordum ve icerigi hakkinda bir sey diyemem Oradayken yanimiza gelen i kaba bir sekilde yanimizdan kovdu benimle yalniz kalmak istiyordu Sozlerine soyle basladi Ben paranin pesinde degilim zengin biriyim Altindan biftek yenmez Ceyrek milyonum var ve sermayemin faizlerinin yarisini bile harcamiyorum Size yardim edeceksem dava ugruna yardim edecegim Benden planlarimizin tum detaylarini para vs hususlarini ogrenmek istedi Sultan in kendisinden Avrupa basininda lehinde bir kamuoyu olusmasi icin calismasini istedigini soyledi Bu konuda yardim etmemi istedi Bense yarim agizla yanit verdim Konusurken arada konuyu degistirip basina gelen oldukca ilginc olaylari anlatti Benjamin Disraeli sayesinde Ingiliz ajani olmus Turkiye de onceleri kahvehanelerde sarkici olarak baslamis aradan gecen bir bucuk yil icinde Sadrazamla ahbap olmayi basarmis Istese Yildiz Sarayi nda konaklayabilirmis Padisah Sarayi ancak suikast kurbani olmaktan korkuyormus Sultan in sofrasinda hem de samimiyetten elleriyle yemek yiyormus ancak zehirlemekten korkuyormus Yuzlerce boyle ilginc seyleri anlatti Ben ona dedim ki Sultan a beni kabul etmesini soyleyin birincisi basinda ona degerli hizmetler saglayabildigim icin ikincisi salt huzuruna cikisimin bile onun Avrupa daki itibarini yukseltecegi icin Dilmac tercuman olarak onu tercih ettigimi soyledim Ancak yaz yolculugunun mesakkatlerinden dolayi cekiniyor Zamanim bittiginde benim icin harekete gecip gecmeyecegi mechul kalmisti Ancak bana vedalasirken bana sarildi ve beni optu Vambery Herzl e karsi maddi bakimindan herhangi bir ihtiyaci bulunmadigini vurgulamisti ve para icin degil adil dava olarak gordugu Siyonizm ugruna destek verecegini soyledi Buna ragmen padisahin huzurunda bir gorusme ayarlamak icin 5 000 pound ve Musevi bankerlerin Osmanli Imparatorlugu na verecegi hatiri sayilir bir kredi anlasmasina arabuluculuk yaptigi icin uygun bir komisyon almasi icin yazili bir teminat istemisti Aralik 1900 da gazeteler Osmanli Devleti nin siyasi Siyonizm nedeniyle Filistin icin goc kurallarini sikilastirdigini yazdi Bunun uzerine Herzl Vambery ye su satirlari yazdi 28 Aralik 1900 Bana kalirsa bu hic kotu bir alamet degil aksine iyi bir isaret Fahise Osmanli Devleti ni kastediyor fiyatini yuksek tutmak istiyor onun icin sahip olunamayacagini soyluyor Yaniliyor muyum Herzl Ocak 1901 den itibaren Vambery vasitasiyla dogrudan tehditler gondererek padisahi yola getirmeye calisti Osmanlilar Yahudilerin isteklerine biraz daha ilimli yaklasmayacak olursa Yahudiler Osmanlinin tum para kaynaklarini kesebilecekmis Agustos 1901 de Herzl Vambery den kendisi ve Siyonistlerin Osmanli padisahi icin neler yapmaya muktedir oldugunu padisaha tekrar aciklamasini istedi Padisah istese Fransizlarin karsisinda aciz dusmemesi icin Herzl ona bir Torpidolu Muhrip gemisini bile temin edebilirmis Fransizlar bir sure once ihtilafli bir alacaklari nedeniyle Midilli adasini savas gemileriyle isgal etmis ancak Osmanli Devleti odemeyi taksit halinde yapmayi kabul ettikten sonra adadan tekrar cekilmisti Herzl Vambery ye ayrica Filistin e yerlesecek Yahudilerin gocu icin gemi temin etmesi icin 300 000 Hollanda Florini teklif etti parayi soz konusu amac ugruna istedigi gibi harcayabilecekti artani da kendine saklayabilecekti onemli olan sonucmus Herzl in mektubu amacina ulasti Kendi soylemine gore paraya ihtiyaci olmayan Vambery Herzl in teklifini kabul etti gerektiginde Osmanli Devleti nde kendisi onemli bir vazife alacak veya hatta padisahi devirecekti Herzl Italya nin ilk Siyonistlerinden Meranolu Tobias Marcus vasitasiyla Vambery ile tanismisti Herzl e 13 Eylul 1898 tarihinde mektup gonderen Marcus Vambery yi su sozlerle tarif etmisti Daha once soyledigim gibi Vambery oldukca karmasik bir sahsiyettir Dahiane bir insan ancak zarafet egitim ve karakterden yoksun biri Kendini begenmisligiyle toplumda sayginlik sahibi herkese tepeden bakar Her turlu din ve milliyetcilikten nefret eder Guya kendisi cagin en buyuk hur dusunen kisi kendini kozmopolit bir insan olarak gormektedir ote yandan Islam i ve ayni anda Ingiltere yi ovuyor Genelde bakilirsa kendini fazlasiyla begenmis ve celiskili karaktere sahip sozlerine her zaman itibar edilmemesi gereken yine de son derece dikkatli yaklasilmasi gereken bir insandir zira aleyhtari olmak ziyadesiyle tehlikelidir Herzl in Istanbul daki temasi yillar boyunca Osmanli Devleti nin Dahiliye Nezaretinin Sihhiye Mudurlugunu ifa etmis olan Macaristanli hekim Dr Soma Wellisch 1866 1926 idi Wellisch Vambery yi padisahla tanistiran kisiydi DrakulaVambery Bram Stoker adli yazarin 1897 yilinda yayinlanan meshur Drakula adli romani icin ilham kaynagi olmustu Stoker 1890 yilinda Vambery ile karsilastiginda Vambery kendisine Rumen Prens Vlad III Drăculea nin Drakula efsanesini anlatmisti Bu tarihi kisilikten hareket ederek Stoker romaninin kahramani Vampir Drakula yi yaratti Vampir kelimesinin Vambery ismiyle alakali oldugu iddialari sozcugun cok daha eskiye 18 yy dayanmasi nedeniyle asilsizdir Drakula romaninda Van Helsing Kont Drakula nin gecmisinden soz ederken Vambery den arkadasi olarak bahseder Van Helsing haberlestigi dostu Vambery den Drakulanin gecmisini arastirmasini istemistir EserleriDeutsch turkisches Taschenworterbuch Almanca Turkce Cep Sozlugu Istanbul 1858 Abuschka Cagatayca Sozluk dogu el yazmalarindan alintilardan ceviri Pest 1861 Macarca Reise in Mittelasien Orta Asya da Seyahat Leipzig 1865 2 baski 1873 bu calismasi bircok dile cevrildi Osmanlicasi Bir Sahte Dervisin Asya yi Vustada Seyahati Ceviren A H Abdurrahim Vakit Matbaasi Dersaadet 1878 Turkce cevirisi Bir Sahte Dervisin Orta Asyada Seyahati Ceviren Abdurrahman Samipasazade Abdulhalim Kitabevi Yayinlari Istanbul 2009 Tschagataische Sprachstudien Cagatayca Uzerine Calismalar Leipzig 1867 Meine Wanderungen und Erlebnisse in Persien Iran da Gezi ve Hatiratim Leipzig 1867 Skizzen aus Mittelasien Orta Asya dan Eskizler Leipzig 1867 Uigurische Sprachmonumente und das Kudatku Bilik Uygur Dil Ogeleri ve Kutadgu Bilik Innsbruck 1870 Geschichte Bocharas Buhara Tarihi Stuttgart 1872 2 cilt Der Islam im 19 Jahrhundert 19 Yuzyilinda Islam Leipzig 1875 Sittenbilder aus dem Morgenland Sark Ulkelerinden Kultur Manzaralari Berlin 1876 Etymologisches Worterbuch der turkotatarischen Sprachen Turk Tatar Dillerinin Etimolojik Sozlugu Leipzig 1878 Die primitive Kultur des turkotatarischen Volkes auf Grund sprachlicher Forschungen Turk Tatar Halkinin Dil Arastirmalarina Dayanarak Basit Kulturu Leipzig 1879 Der Ursprung der Magyaren Macarlarin Kokeni Leipzig 1882 Das Turkenvolk Turk Halki Leipzig 1885 Die Scheibaniade ein ozbegisches Heldengedicht Seybaniname Bir Ozbek Destani Metin ve Tercume Budapeste 1885NesriyatConstantin von Wurzbach Avusturya Imparatorlugunun Biyografik Ansiklopedisi Bolum Vambery Hermann 49 cilt s 239 vd Viyana 1884 literature at13 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Vambery nin olumu munasebetiyle 15 Eylul 1913 tarihli Pester Lloyd gazetesinde yayinlanan hatirati 1 13 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF Salomon Wininger Grosse Judische National Biographie mit mehr als 11 000 Lebensbeschreibungen namhafter judischer Manner und Frauen aller Zeiten und Lander Ein Nachschlagewerk fur das judische Volk und dessen Freunde Tum Zamanlarin ve Ulkelerin Unlu Yahudi Adamlara ait 11 000 Yasam Oykusunu Kapsayan Yahudi Milletinin Buyuk Biyografisi 6 cilt Tipografia Arta Czernowitz 1931 s 173 vd Lory Alder Richard Dalby The Dervish of Windsor Castle The Life of Arminius Vambery Windsor Castle Dervisi Londra 1979 Peter Haber Erik Petry Daniel Wildmann Judische Identitat und Nation Fallbeispiele aus Mitteleuropa Yahudi Kimligi ve Milleti Orta Avrupa Ornekleri Bolum Sprache Rasse Nation Der ungarische Turkologe Armin Vambery Dil Irk Millet Macar Turkologu Armin Vambery Kolonya 2006 s 19 49 ISBN 3 412 25605 6 Ruth Bartholoma Von Zentralasien nach Windsor Castle Leben und Werk des ungarischen Orientalisten Arminius Vambery 1832 1913 Orta Asya dan Windsor Castle a Macar Dogubilimcisi Armin Vambery nin Hayati ve Calismalari Ergon Yayinevi Wurzburg 2006 ISBN 3 89913 499 0 Mim Kemal Oke Saraydaki casus gizli belgelerle Abdulhamid Devri ve Ingiliz ajani Yahudi Vambery Irfan Yayincilik Istanbul 2009 ISBN 975 371 048 8 Mim Kemal Oke Belgelerle Bir Devletlerarasi Casusun Yasam Oykusu Bilge Yayincilik Istanbul 1985 Mim Kemal Oke Ingiliz Casusu Prof Arminius Vambery nin Gizli Raporlarinda II Abdulhamid ve Donemi Ucdal Nesriyat Istanbul 1983 Cemal Kutay Sahte Dervis Aksoy Yayincilik Istanbul 1998 ISBN 975 8263 22 6 Ayrica bakinizII Abdulhamid Fin Ugor kavimleri Theodor Herzl SiyonizmKaynakca Theodor Herzl Mektuplar ve Gunlukler 7 cilt halinde Berlin Frankfurt Main Viyana 1983 1996 Arsivlenmis kopya 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2011 Dis baglantilarVambery Polgari Tarsulas25 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde mit umfassendem Werk und Literaturverzeichnis Vambery Armin Hermann 15 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde