Çepniler (Osmanlıca: چپني, romanize: Çepni, Eski Anadolu Türkçesi: جآپنِ, romanize: Çepni) veya Çepni boyu, yoğunlukla Doğu Karadeniz ve Türkmenistan'ın batı bölgelerinde yaşayan, Oğuz boylarından Üçoklara mensup olan Hanefi Sünni yerleşik Türk halkıdır.
Çepni tamgası | |
Yoğun Çepni nüfusu Azınlık yerli Çepni nüfusu | |
Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
---|---|
Türkiye Çoğunluk: Doğu Karadeniz: Giresun, Ordu, Trabzon, Gümüşhane Yerli azınlık: Gaziantep (Rumkale Çepnileri), İzmir, Balıkesir, Rize, Samsun | |
Türkmenistan: Balkan Vilayeti | |
Diller | |
Din | |
Oğuz Kağan Destanı'ndaki yirmi dört, Dîvânu Lugâti't-Türk'teki yirmi iki Oğuz boyundan birisi olan Çepniler, Selçuklu'nun Anadolu'yu fethi ile birlikte bölgeye gelip Doğu Karadeniz bölgesi başta olmak üzere Anadolu'nun geniş bölgelerine yerleşmişlerdir. Erken dönemde çoğu Alevi-Bektaşi mezheplere mensup olan Çepniler çoğunlukla Sünniliğe geçmiş olsada günümüzde Alevi Çepni gruplar hâlâ bulunmaktadır.
Etimoloji
Çepni boyundan gelenler yaşadıkları bölgelere göre; "Çepni", "Çetme", "Çetmi", "Çitme" olarak anılagelmiş, Anadolu'nun birçok yerinde yerleştikleri belde ve köylere de bu adları vermişlerdir.
Tarih
Erken tarih
Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre yirmi iki Oğuz bölüğünden Divân-ı Lügati't-Türk'te; "Yirmibirincisi: "جآپنِ Çepni"lerdir. Belgeleri şudur : şeklinde tanımladığı bir Oğuz boyudur. "Boyun genel özelliği asi, atılgan, cesur, mert ve savaşçı olmalarıdır. Çepni kelimesi düşmanla savaşan, mert, yiğit, asi, cesur." olarak bahsedilmiştir. Oğuz, Türkmen Çepni boyunun, Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Gök Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.
Anadolu'ya gelmeden önce bugünkü Türkmenistan'ın batısında öbür Türkmen boylarıyla birlikte yaşayan Çepnilerin büyük kısmı, Selçuklu akınlarına katılıp Anadolu'ya girdiler. Yoğunlukla Doğu Karadeniz'e yerleşen Çepniler bu bölgenin Türkleşmesinde önemli bir rol oynamışlardır. Çepniler; 1071'de Anadolu'nun, 1277 yılından itibaren de Sinop'tan Trabzon'a kadar olan Karadeniz Bölgesi'nin iskan edilmesinde başta Güvenç Abdal olmak üzere çok aktif görevler üstlendiler. 1277 yılında Sinop'a saldıran Çepniler Trabzon İmparatorluğu ordusunu bozguna uğrattılar. Bu fetihlerin ardından Çepni aşiretleri ve önde gelenlerinin birleşmesiyle Hacıemiroğulları Beyliği ortaya çıktı.
1403 yılında Timur'a giden İspanyol Papalık elçisi Clavijo seyahatnamesinde Çepnilerin Torul bölgesinde yeni kaleler inşa edip yoğun nüfuslu şekilde Trabzon Rum İmparatorluğu'nun sınırına konuşlandıklarını ve Rumlaşmış Doğu Karadeniz yerlisi Kabazitesler ile savaş halinde olduklarını yazar.
1515 yılındaki tahrir defterlerine göre şimdiki Giresun ve civarındaki iller Çepni yerleşimi olmalarından dolayı olarak adlandırılmıştır. Göçebe yaşam tarzını Anadolu'ya geldikten sonra da koruyan boylardan biri olan Çepnilerin çoğu 1860'larda Osmanlı İmparatorluğu'nun baskısıyla yerleşik yaşama geçmeye zorlandı. İngiliz Deniz İstihbarat Bölümünün 1919'da yayımladığı Batı Asya el kitabına göre Anadolu'da deve yetiştiriciliği, başlangıçta göçebe olan ancak o dönem büyük ölçüde yerleşik hayata geçmiş olan Çetmi veya Çepni boyunun elindedir. Bu boy, kervan rehberliğinin çoğunu sağlar ve özellikle Balıkesir'in batısındaki köylerde bulunurdu.
Çepni boyundan Oğuz Kağan Destanında "nerde yağu (düşmanı) görse orda savaşır" olarak bahsedilmektedir. Onların haksızlıklara karşı gelen ve savaşçı karakterleri, önemlerini günümüze yansıtacak kalıcı sanatsal ürünler meydana getirmelerini engellemiştir. Çepnilere ait kabileler, değişik tarihlerde farklı cephelerde savaşmışlar ve ordu ile gittikleri bölgelere yerleşmişler. Savaşlarda nüfusları azalmıştır.
Kurtuluş Savaşı
Çepniler Rum ve Ermeni Çetecilere karşı savaşıp doğu Karadeniz'de asayişi sağlamışlardır. Atatürk 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktığında Giresun Çepnilerinden olan Topal Osman Ağa ve arkadaşlarını milli mücadeleye davet etmiş ve Kazım Karabekir'in de tavsiyesiyle de kendisine Giresun, Trabzon Çepnilerinden oluşan bir muhafız kıtası seçmiştir. Topal Osman ve Giresun Çepnileri bu şerefli görevi başarıyla yerine getirmiş ve Cumhuriyetin ilanına kadar Atatürk'ün en yakın silahlı unsurları olmuşlardır.
Sivas kongresinden sonra Atatürk'e karşı Padişah yanlısı muhalefet artınca Kazım Karabekir, Topal Osman ve arkadaşlarından oluşan Muhafız kıtasının sayısının artırılmasını ve Atatürk'e karşı olan muhalefetin kuvvetle bastırılmasını emretmiştir. Şöhreti belli Çepni muhafızları gören muhalefet sinmek zorunda kalmıştır. Giresun, Şalpazarı Çepnilerinden oluşan Mustafa Kemal Atatürk'ün muhafız kıtası bugünkü TBMM deki muhafız bölüğünün ve Cumhurbaşkanlığı muhafız alayının temelini oluşturur. Kurtuluş savaşı esnasında TBMM deki localarında oturan Giresunlu Muhafızların yerinde bugün askeri erkan oturur.
Din
Prof. Dr. Faruk Sümer Oğuzlar/Türkmenler isimli eserinde Çepnilerin, Hacı Bektaşi Veli'nin müritlerinden olduklarını, Anadolu'nun değişik yerlerinde yoğun olarak yaşayan Çepnilerin zamanında Alevi olduklarını ve sonradan Sünnileştiklerini yazar.Türkolog Prof. Dr. Irene Melikoff, Hacı Bektaşi Veli ve onun ilk müritlerinden olan Kadıncık Ana ve Abdal Musa'nın da Çepni olduğunu yazar. Vilayet-nameye göre Kırşehirin Suluca Kara-Hüyük köyüne gelen Hacı Bektaş-ı Veli'nin ilk müridleri Çepni'dendiler. Bu husus aynı zamanda bu boyun mensuplarından mühim bir kısmının niçin Alevi olduğunu izah edebilir. Çepnilerin mühim bir kısmı 1240'taki Baba İshak Türkmenlerinin isyanına katılmıştır.
Dil
Çepnilerin yöresel bir ağzı bulunsa bile bir de Anadolu Türkçesinden farklı şekilde şekillenmiş yabancıların ya da yabancı saydıkları kişilerin yanında anlaşılmamak için konuştukları özel bir Türk dili olan Çepnice dilcesi bulunur. Aynı dilbirliği içinde, kendine özgü sözcükleriyle Çepni dili bilenler kendi aralarında anlaşmalarını sağlayan bir özel dildir. Çepnicede yer alan kelimelerin %30'u Eski Türkçe, %27'si Osmanlıca ve %43'ü kendine özgü kelimelerdir.
Kültür
Mimari
Çepni Türklerinin mimarisinden günümüze kalan yapılar arasında, Hacıemiroğulları Beyliği döneminde inşa edilmiş olan Tirebolu Bedrama Kalesi, İkizce Gençağa Kalesi, Mesudiye ilçesine bağlı Kale köyündeki saray, kale ve kümbet harabeleri; Ordu il merkezine yaklaşık dört kilometre uzaklıktaki Eskipazar Camii ve harabeleri; Hatipli köyündeki mezar taşları ve Ordu Selimiye Camii’nin mihrabı bulunmaktadır. Bu dönemde yapıların çoğunlukla ahşaptan inşa edilmesi ve bölgenin nemli iklimi nedeniyle birçok eser günümüze ulaşamamıştır.
Gençağa Kalesi
Gençağa Kalesi, İkizce’ye bağlı Karlıtepe köyünde, doğal bir tepe üzerinde inşa edilmiştir. Kale, iki bölümden oluşur: kumandanın yerleşimi için yapılan birinci bölüm ve su kuyusu içeren ikinci bölüm. Taştan oyma dört su kuyusu, moloz taşlardan yapılmış surlar ve oyma odacıklar dikkat çekmektedir.
Mesudiye Kalesi
Mesudiye ilçesine 6 kilometre uzaklıkta, Kale köyünde bulunan bu kale, Hacıemiroğulları Beyliği’nin ilk merkezi olup, harabe halindedir. Çevresinde tarihî mezarlar ve kümbetler bulunmaktadır.
Kümbet Harabeleri
Mesudiye Kalesi'nin yaklaşık bir kilometre doğusunda bulunan kümbet harabeleri, Hacıemiroğulları Beyliği döneminde inşa edilmiştir. İnceleme yapılmadığı için kime ait oldukları bilinmemektedir.
Eskipazar Camii
Eskipazar Camii, 14. yüzyılda inşa edilmiştir. Ordu-Ulubey karayolunun dördüncü kilometresinde, bir mezarlık içindedir. İlk binadan giriş kısmında bir duvar ve minarenin kaidesi kalmıştır. Hicri 1197 (Miladi 1782/1783) yılında Battal Hüseyin Paşa tarafından onarılmıştır. Caminin mihrabı Ordu Selimiye Camisi’ne, minberi ve kapı kanatları Ankara Etnografya Müzesi’ne nakledilmiştir. Bu eserler, Anadolu taş işçiliğinin önemli örneklerindendir.
Hatipli Köyü Mezar Taşları
Eskipazar Camii’nin yaklaşık bir kilometre kuzeydoğusunda yer alan Hatipli köyündeki mezarların çoğu tahrip edilmiş ve fındık bahçesine dönüştürülmüştür. Kalan mezar taşlarından bazılarının Hacıemiroğulları dönemine ait olduğu anlaşılmaktadır.
Bedrama Kalesi
Giresun’a bağlı Tirebolu ilçesinin Örenkaya köyünde bulunan Bedrama Kalesi, Harşit'in doğusunda Harşit Vadisi’ni gören doğal kayalıklar üzerinde yer almaktadır. Kaleyi kimin inşa ettiği tartışmalıdır. Prof. Dr Necati Demir'e göre kale Hacıemiroğulları tarafından inşa edilmiştir.Batı Asya kültür yazarı Diana Darke'ye göre kale, Selçuklu zamanından beri bölge ticaret hayatında aktif rol oynayan Cenevizliler tarafından inşa edilmiştir. Sur duvarlarının çok az bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Yapının blok ve moloz taşlarla inşa edildiği kalıntılardan anlaşılmaktadır.
Hacı Abdullah Halife Külliyesi
Giresun'un Yağlıdere ilçesinde yer alan Çepni Tekke ve Zaviyesi, Osmanlı döneminde Orta ve Doğu Karadeniz'de kurulan en büyük ahi tekkelerinden biriydi. Bu külliye, Hacı Abdullah adlı bir derviş tarafından 15. yüzyıl sonları veya 16. yüzyıl başlarında kurulmuştur. Tekke, cami, misafirhane ve Hacı Abdullah'ın türbesinden oluşur.Yavuz Sultan Selim döneminde, bölgedeki iki köyden alınan öşürle desteklenen zaviye, 1925'e kadar aktif olarak kullanılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman'ın bir fermanı da tekkede yer almaktadır. Tekke, 1930'larda köylüler tarafından restore edilmiştir.
Dokumacılık
Hacıemiroğulları Beyliği dönemine ait herhangi bir dokuma ürünü günümüze kalmamıştır. Ancak yapılan araştırmalar, yakın zamana kadar "Çepni kilimi" adıyla anılan bir seccade kiliminin dokunduğunu göstermektedir. Bu kilimlerin üzerindeki hayat ağacı ve çift başlı kartal gibi desenlerin, beylik döneminin kültürel mirası olduğu düşünülmektedir.
Yerleşim yerleri
Karadeniz
Giresun ili ve yöresi tarihte olarak anılmaktadır. Günümüzde Çepniler başta Giresun, Gümüşhane, Ordu, Trabzon, Samsun ve Bayburt olmak üzere çoğunlukla Karadeniz Bölgesi'nde yaşamaktadırlar. Trabzon'un Beşikdüzü, Şalpazarı, Çaykara; Gümüşhane'nin Kürtün (Kürtün-i Bala), Doğankent (Harşit, Kürtün-i Zir); Ordu'nun Tirebolu, Ünye, Mesudiye, Gürgentepe; Rize'nin Merkez, İkizdere, Kalkandere; Samsun'un Canik; Giresun'un tüm ilçelerinde yoğun olarak Çepniler yaşamaktadır. Batı Karadeniz'de Kastamonu'nun Tosya ve Çatalzeytin ilçesinde "Çepni" adında bu boydan gelen insanların yaşadığı köy de bulunmaktadır. Bolu Merkez ve Mudurnu ilçesinde de birer tane Çepni köyü bulunmaktadır.
Ege
Ege bölgesinde Manisa, İzmir, Denizli; Marmara'da Çanakkale ve Balıkesir'de yaşarlar. Çanakkale Küçükkuyu'da bulunan Büyük Çetmi ve Küçük Çetmi köylerinin ve civar köylerin halkının önemli bir bölümü Alevi Çepni kökenlidir.
İç Anadolu
Sivas'ta Çepni isimli bir belde ve Çepni köyleri bulunmaktadır. Çorum, Kargı ilçesi Çetmi köyü; Boğazlıyan, Dereçepni ve Yazıçepni köyleri ve Kayseri, Karahisar köyü Çepni yerleşimlerindendir.
Marmara
Bursa'nın Mustafakemalpaşa ilçesindeki Taşpınar köy nüfusunu Alevi Çepniler oluşturmaktadır.
Güneydoğu Anadolu
Gaziantep'in Nizip, Yavuzeli, Araban ilçelerinde yoğunlukla yaşayan Rumkale Çepnileri adında bir Çepni alt grubu bulunmaktadır. Ayrıca Şanlıurfa'da Yaslıca adında tamamen Çepnilerden oluşan bir belde vardır.
Türkmenistan
Çepniler, Türkmenistan Geklen aşireti içindeki boylardan biridir. Ayrıca Çepbe biçimindeki bu etnonim, Özbekistan'ın Semerkand bölgesinde de korunmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Çepniler Yavuz Sultan Selim devrinde Trabzon sancağında bilhassa Giresun-Kürtün ve Vakfıkebir arasında yoğun bir şekilde yaşıyorlardı. Bundan dolayı bu yörenin batı kesimine Vilâyet-i Çepni adı verilmişti. Çepniler daha sonraki yüzyıllarda Trabzon’un doğusunda bulunan yerlere göç ederek oralardaki Türk yerleşmesinde önemli bir rol oynadılar. Günümüzde Sürmene, Of ve Rize’nin özellikle merkez nahiyesi ile Karadere ve İkizdere’deki Türkler’in önemli bir kısmını onların torunları meydana getirir. Şimdi bile adı geçen yerlerde Çepni adını taşıyan ailelere rastlanır. Bununla birlikte Çepniler’den bazıları Rize yöresinde de durmayarak Batum’a kadar gitmişlerdir."ÇEPNİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mart 2024.
- ^ Şahin, Halil İbrahim. "The Tradition of Lament Among The Chepni in Balikesir and Female Mourners (Balıkesir Çepnilerinde Ağıt Geleneği ve Ağıtçı Kadınlar)". 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
- ^ Gündüz, Tufan (7 Haziran 2016). Kızılbaşlar Osmanlılar Safevîler (Yeditepe Yayınevi). Yeditepe Yayınevi. ISBN . 16 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2024.
- ^ a b Атаныязов, С. (1988). Словарь туркменских этнонимов [Türkmen Etnonimleri Sözlüğü] (Rusça). Ylym. ISBN .
- ^ Aydın, Suavi (2018). The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara-kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in western Anatolia were of Alevi faith"The emergence of Alevism as an ethno-religious identity". National Identities (İngilizce). 20 (1): 9-29. doi:10.1080/14608944.2016.1244521. ISSN 1460-8944. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
- ^ "Tufan Gündüz - Çepniler kimdir". Habertürk. 2024. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 57
- ^ a b c Bozatay, Şeniz ANBARLI (1 Mayıs 2020). "Themes That Provide Cultural Continuity in The Alevi Chepni Community: A Qualitative Research in Balikesir Karamanlar Village". Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi (İngilizce). 5 (1): 1-33. doi:10.26899/inciss.278. ISSN 2548-0146. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ a b c d e f g h i j Demir, Necati (15 Ocak 2013). "ORTA VE DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE ÇEPNİ TÜRKMENLERİ İLE GÜVENÇ ABDAL OCAĞI'NIN KURULUŞU". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (63): 77-110. ISSN 1306-8253. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ Fatsa, Mehmet (25 Haziran 2023). Karadeniz'de Zaviyeler: (15-17. Yüzyıl, Çoruh-Kelkit Vadisinin Kuzeyi). Ari Sanat Yayinevi. s. 269. ISBN .
- ^ Clavijo, Ruy González de (1 Mart 1406). "In the early afternoon of that day we came to a valley, where they told us that near by had been built a castle now strongly garrisoned by certain Turks, who were of the tribe of the Chapanli, and these being at war with Cabasica his men were stationed holding this valley to keep watch and ward on them". Embassy to Tamerlane, 1403-1406 (İngilizce). s. 120. ISBN . 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ a b Aydın, Suavi (2018). The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara-kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in Anatolia were of Alevi faith"The emergence of Alevism as an ethno-religious identity". National Identities (İngilizce). 20 (1): 9-29. doi:10.1080/14608944.2016.1244521. ISSN 1460-8944. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
- ^ a b c "Camel-breeding is for the most part in the hands of the Chetmi or Chepni tribe, which was originally nomadic, but has now largely settled down. This tribe furnishes most of the caravan guides and is found here and there in the districts already mentioned, particularly in a number of villages west of Balıkesir." [Deve yetiştiriciliği büyük ölçüde başlangıçta göçebe olan, ancak şimdi büyük ölçüde yerleşik yaşama geçen Çetmi veya Çepni boyunun elindedir. Bu boy, kervan rehberlerinin çoğunu sağlar ve daha önce bahsedilen bölgelerde, özellikle Balıkesir'in batısındaki köylerde bulunur.]. A Handbook of Asia Minor: Western Asia Minor. September, 1919. Great Britain Naval Intelligence Division (İngilizce). Naval Staff, Intelligence Department. 1919. s. 116.
- ^ Demir, Necati. "Çepni onun payını doğradı. Karcım ise at tuttu. Damgası: Çepni / Çebni: Anlamı: Bahadır, kahraman, düşman olan her yerde durmayıp savaşan.". Oğuz Kağan Destanı. Ötüken Neşriyat A.Ş. ISBN .
- ^ a b c d Sümer, Faruk (1993). . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 8. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 269-270. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
- ^ Kırklar'ın Cem'inde.
- ^ Abdülbaki Gölpınarlı
- ^ Sevinçli, Dr Efdal (1 Haziran 2009). "ÖZEL / GİZLİ BİR DİL: ÇEPNİ DİLİ". Yaşar Üniversitesi E-Dergisi. 4 (13): 1922-1949. doi:10.19168/jyu.48996. ISSN 1305-970X. 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2024.
- ^ Darke, Diana (2011). "Bedrama Kalesi, a castle built by the Genoese who were active traders all along the Black Sea from Seljuk times onwards." [Bedrama Kalesi, Selçuklulardan bu yana Karadeniz'in her yerinde ticaret yapan Cenevizliler tarafından inşa edilmiş bir kaledir.]. Eastern Turkey (İngilizce). Bradt Travel Guides. ISBN .
- ^ Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume II (İngilizce). Pindar Press. s. 109. ISBN .
- ^ Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume II (İngilizce). Pindar Press. s. 106. ISBN .
- ^ . Arkeolojik Haber. 22 Kasım 2016. 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
- ^ Demir, Yerli, Necati, Metin (Ekim 1999). . Erdem dergisi. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
- ^ . Gümüşhane Kürtün Taşlıca Köyü, Şıhlı Köyü. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
- ^ . Güvenç Abdal Ocağı, Güvenç Abdal Kimdir?. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
- ^ "Günümüzde Tokat İlinde Yaşayan Oğuz Boylarının Kültürel Hayatları" (PDF). MUALLÂ UYDU YÜCEL. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ. 2021. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "Taşpınar, Mustafakemalpaşa". Nişanyan Yeradları. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
- ^ "Yaslıca, Şanlıurfa". Nişanyan Yeradları. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
- ^ "Yusuf Halaçoğlu- Anadolu'da Aşiretler – Cemaatler – Oymaklar: 1453 – 1650". Yusuf HALAÇOĞLU. usaktayiz.com. 18 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.
- ^ Атаныязов, С. (1988). Словарь туркменских этнонимов [Türkmen Etnonimleri Sözlüğü] (Rusça). Ylym. ISBN .
- ^ "Атаниязов С. Этнонимы в туркменском языке". www.studmed.ru. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cepniler Osmanlica چپني romanize Cepni Eski Anadolu Turkcesi جآپن romanize Cepni veya Cepni boyu yogunlukla Dogu Karadeniz ve Turkmenistan in bati bolgelerinde yasayan Oguz boylarindan Ucoklara mensup olan Hanefi Sunni yerlesik Turk halkidir CepnilerCepni tamgasi Yogun Cepni nufusu Azinlik yerli Cepni nufusuOnemli nufusa sahip bolgelerTurkiye Cogunluk Dogu Karadeniz Giresun Ordu Trabzon Gumushane Yerli azinlik Gaziantep Rumkale Cepnileri Izmir Balikesir Rize SamsunTurkmenistan Balkan VilayetiDillerTurkce CepniceDinIslam Hanefi Sunni Alevilik Tarihi Alevi Bektasilik Oguz Kagan Destani ndaki yirmi dort Divanu Lugati t Turk teki yirmi iki Oguz boyundan birisi olan Cepniler Selcuklu nun Anadolu yu fethi ile birlikte bolgeye gelip Dogu Karadeniz bolgesi basta olmak uzere Anadolu nun genis bolgelerine yerlesmislerdir Erken donemde cogu Alevi Bektasi mezheplere mensup olan Cepniler cogunlukla Sunnilige gecmis olsada gunumuzde Alevi Cepni gruplar hala bulunmaktadir EtimolojiCepni boyundan gelenler yasadiklari bolgelere gore Cepni Cetme Cetmi Citme olarak anilagelmis Anadolu nun bircok yerinde yerlestikleri belde ve koylere de bu adlari vermislerdir TarihErken tarih Oguz Kagan Destani na gore Oguzlarin 24 boyundan biri ve Kasgarli Mahmud a gore yirmi iki Oguz bolugunden Divan i Lugati t Turk te Yirmibirincisi جآپن Cepni lerdir Belgeleri sudur seklinde tanimladigi bir Oguz boyudur Boyun genel ozelligi asi atilgan cesur mert ve savasci olmalaridir Cepni kelimesi dusmanla savasan mert yigit asi cesur olarak bahsedilmistir Oguz Turkmen Cepni boyunun Ucoklar kolundan Oguz Kagan in oglu Gok Han in soyundan geldikleri kabul edilir Anadolu ya gelmeden once bugunku Turkmenistan in batisinda obur Turkmen boylariyla birlikte yasayan Cepnilerin buyuk kismi Selcuklu akinlarina katilip Anadolu ya girdiler Yogunlukla Dogu Karadeniz e yerlesen Cepniler bu bolgenin Turklesmesinde onemli bir rol oynamislardir Cepniler 1071 de Anadolu nun 1277 yilindan itibaren de Sinop tan Trabzon a kadar olan Karadeniz Bolgesi nin iskan edilmesinde basta Guvenc Abdal olmak uzere cok aktif gorevler ustlendiler 1277 yilinda Sinop a saldiran Cepniler Trabzon Imparatorlugu ordusunu bozguna ugrattilar Bu fetihlerin ardindan Cepni asiretleri ve onde gelenlerinin birlesmesiyle Haciemirogullari Beyligi ortaya cikti 1403 yilinda Timur a giden Ispanyol Papalik elcisi Clavijo seyahatnamesinde Cepnilerin Torul bolgesinde yeni kaleler insa edip yogun nufuslu sekilde Trabzon Rum Imparatorlugu nun sinirina konuslandiklarini ve Rumlasmis Dogu Karadeniz yerlisi Kabazitesler ile savas halinde olduklarini yazar 1515 yilindaki tahrir defterlerine gore simdiki Giresun ve civarindaki iller Cepni yerlesimi olmalarindan dolayi olarak adlandirilmistir Gocebe yasam tarzini Anadolu ya geldikten sonra da koruyan boylardan biri olan Cepnilerin cogu 1860 larda Osmanli Imparatorlugu nun baskisiyla yerlesik yasama gecmeye zorlandi Ingiliz Deniz Istihbarat Bolumunun 1919 da yayimladigi Bati Asya el kitabina gore Anadolu da deve yetistiriciligi baslangicta gocebe olan ancak o donem buyuk olcude yerlesik hayata gecmis olan Cetmi veya Cepni boyunun elindedir Bu boy kervan rehberliginin cogunu saglar ve ozellikle Balikesir in batisindaki koylerde bulunurdu Cepni boyundan Oguz Kagan Destaninda nerde yagu dusmani gorse orda savasir olarak bahsedilmektedir Onlarin haksizliklara karsi gelen ve savasci karakterleri onemlerini gunumuze yansitacak kalici sanatsal urunler meydana getirmelerini engellemistir Cepnilere ait kabileler degisik tarihlerde farkli cephelerde savasmislar ve ordu ile gittikleri bolgelere yerlesmisler Savaslarda nufuslari azalmistir Kurtulus Savasi Cepniler Rum ve Ermeni Cetecilere karsi savasip dogu Karadeniz de asayisi saglamislardir Ataturk 19 Mayis 1919 da Samsun a ciktiginda Giresun Cepnilerinden olan Topal Osman Aga ve arkadaslarini milli mucadeleye davet etmis ve Kazim Karabekir in de tavsiyesiyle de kendisine Giresun Trabzon Cepnilerinden olusan bir muhafiz kitasi secmistir Topal Osman ve Giresun Cepnileri bu serefli gorevi basariyla yerine getirmis ve Cumhuriyetin ilanina kadar Ataturk un en yakin silahli unsurlari olmuslardir Sivas kongresinden sonra Ataturk e karsi Padisah yanlisi muhalefet artinca Kazim Karabekir Topal Osman ve arkadaslarindan olusan Muhafiz kitasinin sayisinin artirilmasini ve Ataturk e karsi olan muhalefetin kuvvetle bastirilmasini emretmistir Sohreti belli Cepni muhafizlari goren muhalefet sinmek zorunda kalmistir Giresun Salpazari Cepnilerinden olusan Mustafa Kemal Ataturk un muhafiz kitasi bugunku TBMM deki muhafiz bolugunun ve Cumhurbaskanligi muhafiz alayinin temelini olusturur Kurtulus savasi esnasinda TBMM deki localarinda oturan Giresunlu Muhafizlarin yerinde bugun askeri erkan oturur DinProf Dr Faruk Sumer Oguzlar Turkmenler isimli eserinde Cepnilerin Haci Bektasi Veli nin muritlerinden olduklarini Anadolu nun degisik yerlerinde yogun olarak yasayan Cepnilerin zamaninda Alevi olduklarini ve sonradan Sunnilestiklerini yazar Turkolog Prof Dr Irene Melikoff Haci Bektasi Veli ve onun ilk muritlerinden olan Kadincik Ana ve Abdal Musa nin da Cepni oldugunu yazar Vilayet nameye gore Kirsehirin Suluca Kara Huyuk koyune gelen Haci Bektas i Veli nin ilk muridleri Cepni dendiler Bu husus ayni zamanda bu boyun mensuplarindan muhim bir kisminin nicin Alevi oldugunu izah edebilir Cepnilerin muhim bir kismi 1240 taki Baba Ishak Turkmenlerinin isyanina katilmistir DilCepnilerin yoresel bir agzi bulunsa bile bir de Anadolu Turkcesinden farkli sekilde sekillenmis yabancilarin ya da yabanci saydiklari kisilerin yaninda anlasilmamak icin konustuklari ozel bir Turk dili olan Cepnice dilcesi bulunur Ayni dilbirligi icinde kendine ozgu sozcukleriyle Cepni dili bilenler kendi aralarinda anlasmalarini saglayan bir ozel dildir Cepnicede yer alan kelimelerin 30 u Eski Turkce 27 si Osmanlica ve 43 u kendine ozgu kelimelerdir KulturMimari Cepni Turklerinin mimarisinden gunumuze kalan yapilar arasinda Haciemirogullari Beyligi doneminde insa edilmis olan Tirebolu Bedrama Kalesi Ikizce Gencaga Kalesi Mesudiye ilcesine bagli Kale koyundeki saray kale ve kumbet harabeleri Ordu il merkezine yaklasik dort kilometre uzakliktaki Eskipazar Camii ve harabeleri Hatipli koyundeki mezar taslari ve Ordu Selimiye Camii nin mihrabi bulunmaktadir Bu donemde yapilarin cogunlukla ahsaptan insa edilmesi ve bolgenin nemli iklimi nedeniyle bircok eser gunumuze ulasamamistir Gencaga Kalesi Gencaga Kalesi Ikizce ye bagli Karlitepe koyunde dogal bir tepe uzerinde insa edilmistir Kale iki bolumden olusur kumandanin yerlesimi icin yapilan birinci bolum ve su kuyusu iceren ikinci bolum Tastan oyma dort su kuyusu moloz taslardan yapilmis surlar ve oyma odaciklar dikkat cekmektedir Mesudiye Kalesi Mesudiye ilcesine 6 kilometre uzaklikta Kale koyunde bulunan bu kale Haciemirogullari Beyligi nin ilk merkezi olup harabe halindedir Cevresinde tarihi mezarlar ve kumbetler bulunmaktadir Kumbet Harabeleri Mesudiye Kalesi nin yaklasik bir kilometre dogusunda bulunan kumbet harabeleri Haciemirogullari Beyligi doneminde insa edilmistir Inceleme yapilmadigi icin kime ait olduklari bilinmemektedir Eskipazar Camii Eskipazar Camii 14 yuzyilda insa edilmistir Ordu Ulubey karayolunun dorduncu kilometresinde bir mezarlik icindedir Ilk binadan giris kisminda bir duvar ve minarenin kaidesi kalmistir Hicri 1197 Miladi 1782 1783 yilinda Battal Huseyin Pasa tarafindan onarilmistir Caminin mihrabi Ordu Selimiye Camisi ne minberi ve kapi kanatlari Ankara Etnografya Muzesi ne nakledilmistir Bu eserler Anadolu tas isciliginin onemli orneklerindendir Hatipli Koyu Mezar Taslari Eskipazar Camii nin yaklasik bir kilometre kuzeydogusunda yer alan Hatipli koyundeki mezarlarin cogu tahrip edilmis ve findik bahcesine donusturulmustur Kalan mezar taslarindan bazilarinin Haciemirogullari donemine ait oldugu anlasilmaktadir Bedrama Kalesi Giresun a bagli Tirebolu ilcesinin Orenkaya koyunde bulunan Bedrama Kalesi Harsit in dogusunda Harsit Vadisi ni goren dogal kayaliklar uzerinde yer almaktadir Kaleyi kimin insa ettigi tartismalidir Prof Dr Necati Demir e gore kale Haciemirogullari tarafindan insa edilmistir Bati Asya kultur yazari Diana Darke ye gore kale Selcuklu zamanindan beri bolge ticaret hayatinda aktif rol oynayan Cenevizliler tarafindan insa edilmistir Sur duvarlarinin cok az bir kismi gunumuze ulasabilmistir Yapinin blok ve moloz taslarla insa edildigi kalintilardan anlasilmaktadir Haci Abdullah Halife Kulliyesi Giresun un Yaglidere ilcesinde yer alan Cepni Tekke ve Zaviyesi Osmanli doneminde Orta ve Dogu Karadeniz de kurulan en buyuk ahi tekkelerinden biriydi Bu kulliye Haci Abdullah adli bir dervis tarafindan 15 yuzyil sonlari veya 16 yuzyil baslarinda kurulmustur Tekke cami misafirhane ve Haci Abdullah in turbesinden olusur Yavuz Sultan Selim doneminde bolgedeki iki koyden alinan osurle desteklenen zaviye 1925 e kadar aktif olarak kullanilmistir Kanuni Sultan Suleyman in bir fermani da tekkede yer almaktadir Tekke 1930 larda koyluler tarafindan restore edilmistir Dokumacilik Haciemirogullari Beyligi donemine ait herhangi bir dokuma urunu gunumuze kalmamistir Ancak yapilan arastirmalar yakin zamana kadar Cepni kilimi adiyla anilan bir seccade kiliminin dokundugunu gostermektedir Bu kilimlerin uzerindeki hayat agaci ve cift basli kartal gibi desenlerin beylik doneminin kulturel mirasi oldugu dusunulmektedir Yerlesim yerleriKaradeniz Giresun ili ve yoresi tarihte olarak anilmaktadir Gunumuzde Cepniler basta Giresun Gumushane Ordu Trabzon Samsun ve Bayburt olmak uzere cogunlukla Karadeniz Bolgesi nde yasamaktadirlar Trabzon un Besikduzu Salpazari Caykara Gumushane nin Kurtun Kurtun i Bala Dogankent Harsit Kurtun i Zir Ordu nun Tirebolu Unye Mesudiye Gurgentepe Rize nin Merkez Ikizdere Kalkandere Samsun un Canik Giresun un tum ilcelerinde yogun olarak Cepniler yasamaktadir Bati Karadeniz de Kastamonu nun Tosya ve Catalzeytin ilcesinde Cepni adinda bu boydan gelen insanlarin yasadigi koy de bulunmaktadir Bolu Merkez ve Mudurnu ilcesinde de birer tane Cepni koyu bulunmaktadir Ege Ege bolgesinde Manisa Izmir Denizli Marmara da Canakkale ve Balikesir de yasarlar Canakkale Kucukkuyu da bulunan Buyuk Cetmi ve Kucuk Cetmi koylerinin ve civar koylerin halkinin onemli bir bolumu Alevi Cepni kokenlidir Ic Anadolu Sivas ta Cepni isimli bir belde ve Cepni koyleri bulunmaktadir Corum Kargi ilcesi Cetmi koyu Bogazliyan Derecepni ve Yazicepni koyleri ve Kayseri Karahisar koyu Cepni yerlesimlerindendir Marmara Bursa nin Mustafakemalpasa ilcesindeki Taspinar koy nufusunu Alevi Cepniler olusturmaktadir Guneydogu Anadolu Gaziantep in Nizip Yavuzeli Araban ilcelerinde yogunlukla yasayan Rumkale Cepnileri adinda bir Cepni alt grubu bulunmaktadir Ayrica Sanliurfa da Yaslica adinda tamamen Cepnilerden olusan bir belde vardir Turkmenistan Cepniler Turkmenistan Geklen asireti icindeki boylardan biridir Ayrica Cepbe bicimindeki bu etnonim Ozbekistan in Semerkand bolgesinde de korunmustur Ayrica bakinizCanikogullari Pervaneogullari Beyligi Manavlar Yorukler KuresunnilerKaynakca Cepniler Yavuz Sultan Selim devrinde Trabzon sancaginda bilhassa Giresun Kurtun ve Vakfikebir arasinda yogun bir sekilde yasiyorlardi Bundan dolayi bu yorenin bati kesimine Vilayet i Cepni adi verilmisti Cepniler daha sonraki yuzyillarda Trabzon un dogusunda bulunan yerlere goc ederek oralardaki Turk yerlesmesinde onemli bir rol oynadilar Gunumuzde Surmene Of ve Rize nin ozellikle merkez nahiyesi ile Karadere ve Ikizdere deki Turkler in onemli bir kismini onlarin torunlari meydana getirir Simdi bile adi gecen yerlerde Cepni adini tasiyan ailelere rastlanir Bununla birlikte Cepniler den bazilari Rize yoresinde de durmayarak Batum a kadar gitmislerdir CEPNI TDV Islam Ansiklopedisi 8 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Mart 2024 Sahin Halil Ibrahim The Tradition of Lament Among The Chepni in Balikesir and Female Mourners Balikesir Cepnilerinde Agit Gelenegi ve Agitci Kadinlar 25 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2024 Gunduz Tufan 7 Haziran 2016 Kizilbaslar Osmanlilar Safeviler Yeditepe Yayinevi Yeditepe Yayinevi ISBN 978 625 8396 39 3 16 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2024 a b Atanyyazov S 1988 Slovar turkmenskih etnonimov Turkmen Etnonimleri Sozlugu Rusca Ylym ISBN 978 5 8338 0014 0 Aydin Suavi 2018 The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in western Anatolia were of Alevi faith The emergence of Alevism as an ethno religious identity National Identities Ingilizce 20 1 9 29 doi 10 1080 14608944 2016 1244521 ISSN 1460 8944 25 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2024 Tufan Gunduz Cepniler kimdir Haberturk 2024 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 160 405 2 Cilt I sayfa 57 a b c Bozatay Seniz ANBARLI 1 Mayis 2020 Themes That Provide Cultural Continuity in The Alevi Chepni Community A Qualitative Research in Balikesir Karamanlar Village Uluslararasi Medeniyet Calismalari Dergisi Ingilizce 5 1 1 33 doi 10 26899 inciss 278 ISSN 2548 0146 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 a b c d e f g h i j Demir Necati 15 Ocak 2013 ORTA VE DOGU KARADENIZ BOLGESINDE CEPNI TURKMENLERI ILE GUVENC ABDAL OCAGI NIN KURULUSU Turk Kulturu ve Haci Bektas Veli Arastirma Dergisi 63 77 110 ISSN 1306 8253 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Fatsa Mehmet 25 Haziran 2023 Karadeniz de Zaviyeler 15 17 Yuzyil Coruh Kelkit Vadisinin Kuzeyi Ari Sanat Yayinevi s 269 ISBN 978 605 5021 73 3 Clavijo Ruy Gonzalez de 1 Mart 1406 In the early afternoon of that day we came to a valley where they told us that near by had been built a castle now strongly garrisoned by certain Turks who were of the tribe of the Chapanli and these being at war with Cabasica his men were stationed holding this valley to keep watch and ward on them Embassy to Tamerlane 1403 1406 Ingilizce s 120 ISBN 978 0 415 34489 0 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 a b Aydin Suavi 2018 The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in Anatolia were of Alevi faith The emergence of Alevism as an ethno religious identity National Identities Ingilizce 20 1 9 29 doi 10 1080 14608944 2016 1244521 ISSN 1460 8944 25 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2024 a b c Camel breeding is for the most part in the hands of the Chetmi or Chepni tribe which was originally nomadic but has now largely settled down This tribe furnishes most of the caravan guides and is found here and there in the districts already mentioned particularly in a number of villages west of Balikesir Deve yetistiriciligi buyuk olcude baslangicta gocebe olan ancak simdi buyuk olcude yerlesik yasama gecen Cetmi veya Cepni boyunun elindedir Bu boy kervan rehberlerinin cogunu saglar ve daha once bahsedilen bolgelerde ozellikle Balikesir in batisindaki koylerde bulunur A Handbook of Asia Minor Western Asia Minor September 1919 Great Britain Naval Intelligence Division Ingilizce Naval Staff Intelligence Department 1919 s 116 Demir Necati Cepni onun payini dogradi Karcim ise at tuttu Damgasi Cepni Cebni Anlami Bahadir kahraman dusman olan her yerde durmayip savasan Oguz Kagan Destani Otuken Nesriyat A S ISBN 978 605 155 446 4 a b c d Sumer Faruk 1993 Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 8 Turkiye Diyanet Vakfi ss 269 270 8 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2020 Kirklar in Cem inde Abdulbaki Golpinarli Sevincli Dr Efdal 1 Haziran 2009 OZEL GIZLI BIR DIL CEPNI DILI Yasar Universitesi E Dergisi 4 13 1922 1949 doi 10 19168 jyu 48996 ISSN 1305 970X 2 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mart 2024 Darke Diana 2011 Bedrama Kalesi a castle built by the Genoese who were active traders all along the Black Sea from Seljuk times onwards Bedrama Kalesi Selcuklulardan bu yana Karadeniz in her yerinde ticaret yapan Cenevizliler tarafindan insa edilmis bir kaledir Eastern Turkey Ingilizce Bradt Travel Guides ISBN 978 1 84162 339 9 Sinclair T A 31 Aralik 1989 Eastern Turkey An Architectural amp Archaeological Survey Volume II Ingilizce Pindar Press s 109 ISBN 978 0 907132 33 2 Sinclair T A 31 Aralik 1989 Eastern Turkey An Architectural amp Archaeological Survey Volume II Ingilizce Pindar Press s 106 ISBN 978 0 907132 33 2 Arkeolojik Haber 22 Kasim 2016 2 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mayis 2024 Demir Yerli Necati Metin Ekim 1999 Erdem dergisi 31 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mayis 2024 Gumushane Kurtun Taslica Koyu Sihli Koyu 18 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2022 Guvenc Abdal Ocagi Guvenc Abdal Kimdir 18 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2022 Gunumuzde Tokat Ilinde Yasayan Oguz Boylarinin Kulturel Hayatlari PDF MUALLA UYDU YUCEL ISTANBUL UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU 2021 18 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Kasim 2023 Taspinar Mustafakemalpasa Nisanyan Yeradlari Erisim tarihi 15 Haziran 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Yaslica Sanliurfa Nisanyan Yeradlari Erisim tarihi 15 Haziran 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Yusuf Halacoglu Anadolu da Asiretler Cemaatler Oymaklar 1453 1650 Yusuf HALACOGLU usaktayiz com 18 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Aralik 2023 Atanyyazov S 1988 Slovar turkmenskih etnonimov Turkmen Etnonimleri Sozlugu Rusca Ylym ISBN 978 5 8338 0014 0 Ataniyazov S Etnonimy v turkmenskom yazyke www studmed ru Erisim tarihi 15 Haziran 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link