Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
I. Abdülmelik (Farsça: عبدالملک ; 936 veya 944/5 – Kasım 961) 954'ten 961'e kadar Sâmânî emiridir. I. Nuh'un (h. 943-954) oğlu ve halefidir. Saltanatı, artan güçleriyle Türk köle askerlerin gulâmların iç çekişmeleriyle damgalanmıştır. Buhara'da polo oynarken attan düşerek hayatını kaybetmiştir. Kendisinden sonra tahta Türk köle komutanı Faik Hassa önderliğinde gulâmların oluşturduğu bir grup tarafından kardeşi I. Mansûr geçti tahta çıkarılmıştır.
| I. Abdülmelik Farsça: عبدالملک | |
|---|---|
 I. Abdülmelik'in altın dinarı, Nişapur'da basılmıştır, 955/6 | |
| Sâmânî emiri | |
| Hüküm süresi | Ağustos 954 – 23 Kasım 961 |
| Önce gelen | I. Nuh |
| Sonra gelen | I. Mansûr |
| Doğum | 936 veya 944/5 |
| Ölüm | Kasım 961 (17 veya 25 yaşında) Buhara |
| Babası | I. Nuh |
| Dini | Sünnilik |
Arka plan
Abdülmelik, esas olarak Mâverâünnehir ve Horasan'da hüküm süren bir Fars ailesi olan Sâmânî Hanedanı'nın bir üyesidir. 819 yılında kurulan bu devlet, başlangıçta Abbâsîler döneminde Mâverâünnehir valiliğini işgal ettiyse de, 900 yılında İsmail bin Ahmed (h. 829-907) döneminde bağımsız hale gelmiştir. Ancak hutbelerde ve madeni paralarında Abbâsîlerden bahsetmeye devam etmişlerdir. Abdülmelik, Sâmânî emiri I. Nuh'un (h. 943-954 en büyük oğluydu. Dönemin tarihçisi Narşakhi'ye göre Abdülmelik 10 yaşındayken tahta çıktı, bu da onun 944/5 yılında doğduğu anlamına gelir. Ancak dönemin bir diğer tarihçisi Hamza el-İsfahani'ye göre Abdülmelik 936 yılında doğmuştur, yani tahta çıktığında 19 yaşında olmalıdır. Encyclopaedia Islamica, Narshakhi'nin raporunu ikna edici bulmamış ve muhtemelen yanlış yorumlanmış olarak değerlendirmiştir. Tarihlerde, 10 yaşındaki Abdülmelik'in Samanoğulları ülkesini denetlemek üzere bir naip tarafından yardım gördüğüne dair hiçbir bilginin bulunmadığını ileri sürmektedir. Bununla birlikte, "daha fazla belge ortaya çıkana kadar, bu konuda daha kesin bir şey söylenemez" ifadesi yer almaktadır.
Saltanatı
Nuh'un saltanatından itibaren Sâmânîler Devleti'nde mali yetersizlikler, orduda hoşnutsuzluk ve Büveyhîler gibi güçlü komşu emirliklerin ortaya çıkması gibi çeşitli sıkıntılar baş göstermişti. İç çekişmeler, yetenekli vezirlerin eksikliği ve Türk köle askerleri gulâmların artan otoritesi aynı zamanda Sâmânî emirliği de zayıflatmıştı. Gulâm alayı, emirler tarafından hanedanın merkeziyetçi politikasına karşı çıkan yerel İran dehqan (soylular) karşı bir denge unsuru olarak oluşturulmuşturlar.
Abdülmelik, babasından karışık bir saltanat devralmıştı; Nuh'un ölüm haberi üzerine ülkenin çeşitli yerlerindeki birçok askeri komutan isyan etmişti. Abdülmelik ancak önde gelen askeri komutanların desteğiyle tahta çıkmayı başarmıştır. Saltanatının başlangıcından itibaren, gerçek otoriteye sahip olanlar komutanlar ve saray mensuplarıydı. Abdülmelik, Ebû Mansur Muhammed bin Uzeyr'i vezir olarak atamış, Bekir bin Malik el-Fergani ise Horasan valisi olarak görevini sürdürmüştür.
Aynı dönemde, Nuh'un saltanatının sonlarında Horasan valiliğini kaybeden Muhtâcoğulları şehzadesi Ebû Ali Çağani, Büveyhî hükümdarı Adudüddevle'nin (h. 949-983) topraklarına kaçmıştı. Burada, Büveyhiler'in aracılığı ile Abbasi halifeleri tarafından Horasan valiliği kendisine emanet edildi; Büveyhîler, 945'te Bağdat'ı ele geçirdiklerinden beri halifelerin siyasi otoritesini azaltmış, ancak onları İslam dünyasının manevi liderleri olarak korumuşlardı. Çağani'ye ayrıca Horasan'ın başkenti Nişabur'u ele geçirmek için kullandığı Rükneldevle tarafından bir ordunun komutası verilmişti. Ancak kısa süre sonra Bekir bin Malik el-Fargani tarafından eyaletten kovuldu ve 955'te Rey'de koleradan öldü. Ebû Ali Çağani'nin ölümünden sonra Abdülmelik, Büveyhi şehirleri Rey ve İsfahan'a saldırmak üzere iki ordu gönderdi.
Ancak iki güç kısa sürede barıştılar. Barış antlaşmasının şartlarına göre, Rey'i de içeren Cibal'daki kasabalar Büveyhi yönetimi altında kalacaktı, Sâmânîler ise haraç olarak yıllık 200.000 dinar alacaktı. Aynı zamanda Sâmânîler içindeki bazı hoşnutsuz otoriteler, Bekir bin Mâlik el-Ferganî'yi Büveyhîler ile işbirliği yapmakla suçladılar. Abdülmelik, Aralık 956'da kendisine bir şeref cübbesi vereceği bahanesiyle onu Buhara'ya çağırdı, ancak bunun yerine gulâm Alp Tigin onu öldürü. Daha sonra veziri Muhammed bin Uzeyr'i hapse attırıp idam ettirdi. Her ikisi de İsmaili Şii İslam'ın bir kolu olan Karmatî takipçileri olmakla suçlanıyorlardı.
Daha sonra Ebû'l-Hasan Simcur'a Horasan valiliği verildi, Ebû Cafer Utbi ise vezir yapıldı. Ebû Cafer'in vezirlik görevi, Abdülmelik'in deneyimsizliği ve askeri komutanların nüfuzu nedeniyle kısa ömürlü olmuştur. Tükenen hazineyi yeniden doldurmaya çalışmış ama bu durum görünüşte hoşnutsuzluğa yol açmıştır. 959 yılında Abdülmelik onu görevden alıp yerine Ebû Mansur Yusuf bin İshak'ı atadı. Ertesi yıl Abdülmelik, Ebû'l-Hasan Simcur'un yerine Horasan valisi olarak Ebû Mansur Muhammed'i atamıştır. Abdülmelik muhtemelen askeri komutanların gücünü azaltmaya çalışıyordu.
Ne olursa olsun, Arapça: ghulams hızla artan bir güç kazanıyorlardı. Alp Tegin, Horasan valiliğini kendisine aldı ve Ebu'l-Fadl el-Bel'ami'nin oğlu Ebu Ali Bel'ami'yi vezirliğe terfi ettirdi. Ancak yeni vezir babası kadar ehil değildi. Emirlik üzerindeki hakimiyetlerini daha da sağlamlaştırmak için Gulâmların etkisinde ve beceriksiz birisiydi. 11. yüzyıl İranlı tarihçi Gerdizî'ye göre, Alp Tigin ve Bal'ami yakın işbirliği içinde çalışmışlardır; "Bal'ami, Alp Tigin'in bilgisi ve tavsiyesi olmadan hiçbir şey yapmamıştır."
Ölümü ve sonrası
Abdülmelik, gulâmların yayılmasını durduramamıştır, gulâmların ortaya çıkmasına neden olan güçler Kasım 961'de Buhara'da bir polo oyunu sırasında atından düşerek öldüğünde fiilen kontrolü ele geçirmişti. Horasan'daki sarayı kısa bir süre sonra yönetimi kaosa sürükleyen gulâmlar tarafından basılmıştır. Alp Tigin, Abdülmelik'in oğlunu emir olarak atamaya çalışmış, ancak Faik Hassa adlı bir Türk köle komutanının önderlik ettiği başka bir grup, Abdülmelik'in kardeşi I. Mansûr'u tahta çıkarmayı başarmıştır.
Abdülmelik'in ölümünden sonra Sâmânîler Devleti çok zor bir duruma düşmüştür. Narshakhi'ye göre; "Onu gömdüklerinde, ordu huzursuzlandı ve isyan etti; herkes emirliği arzuladı ve sıkıntılar baş gösterdi." Bununla birlikte, modern tarihçi Clifford Edmund Bosworth, "Mansur'un saltanatı, imparatorluğun yapısının sağlamlaştığı, refahının dışarıdakiler tarafından olumlu yorumlar uyandırdığı son dönem olarak görülebilir." Bu arada, Alp Tigin, kölesi Sebük Tegin'in sonunda Gazneli hanedanını kurduğu Sâmânîler diyarının sınırındaki Gazne'ye kaçtı.
Abdülmelik'in kişiliği hakkında pek fazla şey bilinmemektedir. Al-Makdisi (ö. 991) onu Sâmânî hükümdarları arasında istisnai bir figür olarak görürken, Şebânkâreî (ö. 1358) onu adil ve erdemli bir birey olarak tasvir etmiştir. Saltanatı sırasında Abdülmelik Muvaffak ("İlahi Yardım Alan") olarak biliniyordu ve ölümünden sonra görünüşe göre Müeyyed ("İlahi Yardım Alan") olarak anılmaya başlandı.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Zarrinkoub & Negahban 2008.
- ^ Bosworth & Crowe 1995, ss. 1025–1027.
- ^ Bosworth & Crowe 1995, s. 1026.
- ^ Bosworth 1998, ss. 636–637.
- ^ Bosworth 1965, s. 1082.
- ^ Kennedy 2004, ss. 214–216.
- ^ Bosworth 1982b, ss. 89–95.
- ^ a b c Frye 1975, s. 152.
- ^ a b c d e Bosworth 1982b, s. 128.
- ^ Bosworth 2002.
- Genel
- Bosworth, C.E. (1965). "G̲h̲ulām". Lewis, B.; ; (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume II: C–G (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. OCLC 495469475.
- Bosworth, C.E.; Crowe, Yolande (1995). "Sāmānids". Bosworth, C. E.; ; ; (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII: Ned–Sam (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ISBN .
- Bosworth, C. E. (1982b). "ʿAbd-al-Malek b. Nūḥ b. Naṣr". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 2. s. 128.
- Bosworth, C. E. (1998). "Esmāʿīl, b. Aḥmad b. Asad Sāmānī, Abū Ebrāhīm". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume VIII/6: Eršād al-zerāʿa–Eʿteżād-al-Salṭana (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 636-637. ISBN .
- Bosworth, C. E. (2002). "Manṣur b. Nūḥ". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition (İngilizce). Encyclopædia Iranica Foundation.
- (1975). "The Sāmānids". (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 136-161. ISBN .
- Kennedy, Hugh (2016). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (Second bas.). Oxford ve New York: Routledge. ISBN .
- Treadwell, W. L. (1991). The Political History of the Sāmānid State (PhD thesis). University of Oxford.
- Zarrinkoub, Ruzbeh; Negahban, Farzin (2008). "ʿAbd al-Malik I"
. ; (Ed.). Encyclopaedia Islamica Online (İngilizce). Brill Online. ISSN 1875-9831.
Konuyla ilgili yayınlar
- Bosworth, C. E. (1982a). "Abbasid Caliphate". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 1. ss. 89-95.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Abdulmelik Farsca عبدالملک 936 veya 944 5 Kasim 961 954 ten 961 e kadar Samani emiridir I Nuh un h 943 954 oglu ve halefidir Saltanati artan gucleriyle Turk kole askerlerin gulamlarin ic cekismeleriyle damgalanmistir Buhara da polo oynarken attan duserek hayatini kaybetmistir Kendisinden sonra tahta Turk kole komutani Faik Hassa onderliginde gulamlarin olusturdugu bir grup tarafindan kardesi I Mansur gecti tahta cikarilmistir I Abdulmelik Farsca عبدالملکI Abdulmelik in altin dinari Nisapur da basilmistir 955 6Samani emiriHukum suresiAgustos 954 23 Kasim 961Once gelenI NuhSonra gelenI MansurDogum936 veya 944 5OlumKasim 961 17 veya 25 yasinda BuharaBabasiI NuhDiniSunnilikArka planAbdulmelik esas olarak Maveraunnehir ve Horasan da hukum suren bir Fars ailesi olan Samani Hanedani nin bir uyesidir 819 yilinda kurulan bu devlet baslangicta Abbasiler doneminde Maveraunnehir valiligini isgal ettiyse de 900 yilinda Ismail bin Ahmed h 829 907 doneminde bagimsiz hale gelmistir Ancak hutbelerde ve madeni paralarinda Abbasilerden bahsetmeye devam etmislerdir Abdulmelik Samani emiri I Nuh un h 943 954 en buyuk ogluydu Donemin tarihcisi Narsakhi ye gore Abdulmelik 10 yasindayken tahta cikti bu da onun 944 5 yilinda dogdugu anlamina gelir Ancak donemin bir diger tarihcisi Hamza el Isfahani ye gore Abdulmelik 936 yilinda dogmustur yani tahta ciktiginda 19 yasinda olmalidir Encyclopaedia Islamica Narshakhi nin raporunu ikna edici bulmamis ve muhtemelen yanlis yorumlanmis olarak degerlendirmistir Tarihlerde 10 yasindaki Abdulmelik in Samanogullari ulkesini denetlemek uzere bir naip tarafindan yardim gordugune dair hicbir bilginin bulunmadigini ileri surmektedir Bununla birlikte daha fazla belge ortaya cikana kadar bu konuda daha kesin bir sey soylenemez ifadesi yer almaktadir SaltanatiHorasan ve Maveraunnehir Haritasi Nuh un saltanatindan itibaren Samaniler Devleti nde mali yetersizlikler orduda hosnutsuzluk ve Buveyhiler gibi guclu komsu emirliklerin ortaya cikmasi gibi cesitli sikintilar bas gostermisti Ic cekismeler yetenekli vezirlerin eksikligi ve Turk kole askerleri gulamlarin artan otoritesi ayni zamanda Samani emirligi de zayiflatmisti Gulam alayi emirler tarafindan hanedanin merkeziyetci politikasina karsi cikan yerel Iran dehqan soylular karsi bir denge unsuru olarak olusturulmusturlar Abdulmelik babasindan karisik bir saltanat devralmisti Nuh un olum haberi uzerine ulkenin cesitli yerlerindeki bircok askeri komutan isyan etmisti Abdulmelik ancak onde gelen askeri komutanlarin destegiyle tahta cikmayi basarmistir Saltanatinin baslangicindan itibaren gercek otoriteye sahip olanlar komutanlar ve saray mensuplariydi Abdulmelik Ebu Mansur Muhammed bin Uzeyr i vezir olarak atamis Bekir bin Malik el Fergani ise Horasan valisi olarak gorevini surdurmustur Ayni donemde Nuh un saltanatinin sonlarinda Horasan valiligini kaybeden Muhtacogullari sehzadesi Ebu Ali Cagani Buveyhi hukumdari Adududdevle nin h 949 983 topraklarina kacmisti Burada Buveyhiler in araciligi ile Abbasi halifeleri tarafindan Horasan valiligi kendisine emanet edildi Buveyhiler 945 te Bagdat i ele gecirdiklerinden beri halifelerin siyasi otoritesini azaltmis ancak onlari Islam dunyasinin manevi liderleri olarak korumuslardi Cagani ye ayrica Horasan in baskenti Nisabur u ele gecirmek icin kullandigi Rukneldevle tarafindan bir ordunun komutasi verilmisti Ancak kisa sure sonra Bekir bin Malik el Fargani tarafindan eyaletten kovuldu ve 955 te Rey de koleradan oldu Ebu Ali Cagani nin olumunden sonra Abdulmelik Buveyhi sehirleri Rey ve Isfahan a saldirmak uzere iki ordu gonderdi Ancak iki guc kisa surede baristilar Baris antlasmasinin sartlarina gore Rey i de iceren Cibal daki kasabalar Buveyhi yonetimi altinda kalacakti Samaniler ise harac olarak yillik 200 000 dinar alacakti Ayni zamanda Samaniler icindeki bazi hosnutsuz otoriteler Bekir bin Malik el Fergani yi Buveyhiler ile isbirligi yapmakla sucladilar Abdulmelik Aralik 956 da kendisine bir seref cubbesi verecegi bahanesiyle onu Buhara ya cagirdi ancak bunun yerine gulam Alp Tigin onu olduru Daha sonra veziri Muhammed bin Uzeyr i hapse attirip idam ettirdi Her ikisi de Ismaili Sii Islam in bir kolu olan Karmati takipcileri olmakla suclaniyorlardi Daha sonra Ebu l Hasan Simcur a Horasan valiligi verildi Ebu Cafer Utbi ise vezir yapildi Ebu Cafer in vezirlik gorevi Abdulmelik in deneyimsizligi ve askeri komutanlarin nufuzu nedeniyle kisa omurlu olmustur Tukenen hazineyi yeniden doldurmaya calismis ama bu durum gorunuste hosnutsuzluga yol acmistir 959 yilinda Abdulmelik onu gorevden alip yerine Ebu Mansur Yusuf bin Ishak i atadi Ertesi yil Abdulmelik Ebu l Hasan Simcur un yerine Horasan valisi olarak Ebu Mansur Muhammed i atamistir Abdulmelik muhtemelen askeri komutanlarin gucunu azaltmaya calisiyordu Ne olursa olsun Arapca ghulams hizla artan bir guc kazaniyorlardi Alp Tegin Horasan valiligini kendisine aldi ve Ebu l Fadl el Bel ami nin oglu Ebu Ali Bel ami yi vezirlige terfi ettirdi Ancak yeni vezir babasi kadar ehil degildi Emirlik uzerindeki hakimiyetlerini daha da saglamlastirmak icin Gulamlarin etkisinde ve beceriksiz birisiydi 11 yuzyil Iranli tarihci Gerdizi ye gore Alp Tigin ve Bal ami yakin isbirligi icinde calismislardir Bal ami Alp Tigin in bilgisi ve tavsiyesi olmadan hicbir sey yapmamistir Olumu ve sonrasiI Abdulmelik in olumunde Samani emirliginin haritasi Abdulmelik gulamlarin yayilmasini durduramamistir gulamlarin ortaya cikmasina neden olan gucler Kasim 961 de Buhara da bir polo oyunu sirasinda atindan duserek oldugunde fiilen kontrolu ele gecirmisti Horasan daki sarayi kisa bir sure sonra yonetimi kaosa surukleyen gulamlar tarafindan basilmistir Alp Tigin Abdulmelik in oglunu emir olarak atamaya calismis ancak Faik Hassa adli bir Turk kole komutaninin onderlik ettigi baska bir grup Abdulmelik in kardesi I Mansur u tahta cikarmayi basarmistir Abdulmelik in olumunden sonra Samaniler Devleti cok zor bir duruma dusmustur Narshakhi ye gore Onu gomduklerinde ordu huzursuzlandi ve isyan etti herkes emirligi arzuladi ve sikintilar bas gosterdi Bununla birlikte modern tarihci Clifford Edmund Bosworth Mansur un saltanati imparatorlugun yapisinin saglamlastigi refahinin disaridakiler tarafindan olumlu yorumlar uyandirdigi son donem olarak gorulebilir Bu arada Alp Tigin kolesi Sebuk Tegin in sonunda Gazneli hanedanini kurdugu Samaniler diyarinin sinirindaki Gazne ye kacti Abdulmelik in kisiligi hakkinda pek fazla sey bilinmemektedir Al Makdisi o 991 onu Samani hukumdarlari arasinda istisnai bir figur olarak gorurken Sebankarei o 1358 onu adil ve erdemli bir birey olarak tasvir etmistir Saltanati sirasinda Abdulmelik Muvaffak Ilahi Yardim Alan olarak biliniyordu ve olumunden sonra gorunuse gore Mueyyed Ilahi Yardim Alan olarak anilmaya baslandi KaynakcaOzel a b c d e f g h i j k l m n o p Zarrinkoub amp Negahban 2008 Bosworth amp Crowe 1995 ss 1025 1027 Bosworth amp Crowe 1995 s 1026 Bosworth 1998 ss 636 637 Bosworth 1965 s 1082 Kennedy 2004 ss 214 216 Bosworth 1982b ss 89 95 a b c Frye 1975 s 152 a b c d e Bosworth 1982b s 128 Bosworth 2002 GenelBosworth C E 1965 G h ulam Lewis B Ed The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume II C G Ingilizce Leiden E J Brill OCLC 495469475 Bosworth C E Crowe Yolande 1995 Samanids Bosworth C E Ed The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume VIII Ned Sam Ingilizce Leiden E J Brill ISBN 978 90 04 09834 3 Bosworth C E 1982b ʿAbd al Malek b Nuḥ b Naṣr Encyclopaedia Iranica Vol I Fasc 2 s 128 Bosworth C E 1998 Esmaʿil b Aḥmad b Asad Samani Abu Ebrahim Yarshater Ehsan Ed Encyclopaedia Iranica Volume VIII 6 Ersad al zeraʿa Eʿtezad al Salṭana Ingilizce Londra ve New York Routledge amp Kegan Paul ss 636 637 ISBN 978 1 56859 055 4 Bosworth C E 2002 Manṣur b Nuḥ Yarshater Ehsan Ed Encyclopaedia Iranica Online Edition Ingilizce Encyclopaedia Iranica Foundation 1975 The Samanids Ed The Cambridge History of Iran Volume 4 From the Arab Invasion to the Saljuqs Ingilizce Cambridge Cambridge University Press ss 136 161 ISBN 0 521 20093 8 Kennedy Hugh 2016 The Prophet and the Age of the Caliphates The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century Ingilizce Second bas Oxford ve New York Routledge ISBN 978 1 138 78761 2 Treadwell W L 1991 The Political History of the Samanid State PhD thesis University of Oxford Zarrinkoub Ruzbeh Negahban Farzin 2008 ʿAbd al Malik I Ed Encyclopaedia Islamica Online Ingilizce Brill Online ISSN 1875 9831 Konuyla ilgili yayinlarBosworth C E 1982a Abbasid Caliphate Encyclopaedia Iranica Vol I Fasc 1 ss 89 95