Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2024) () |
Adnan Menderes, 27 Mayıs Darbesi sonrası Başbakanlık görevinden alındı ve Yüce Divanda yargılandı. Mahkemede suçlu bulunan 62 yaşındaki Menderes, İmralı Cezaevi'ne nakledilerek 17 Eylül 1961, Pazar günü asılarak idam edildi.
| Adnan Menderes'in idamı | |
|---|---|
| Tarih | 17 Eylül 1961) |
| Konum | İmralı, Bursa, Türkiye |
| Can kaybı | Adnan Menderes |
| Hükümlü | Adnan Menderes |
| Mahkeme kararı | Adnan Menderes'in idam edilmesine karar verildi. |
Yassıada Yargılamaları
Adnan Menderes, 27 Mayıs 1960 tarihli askerî darbe sırasında Eskişehir'de tutuklanarak önce Ankara'daki Kara Harp Okuluna, sonrasında 1 Haziran 1960 tarihinde ise Yassıada'ya getirildi. Daha sonra geçen sürede ise çok sayıda Demokrat Parti üyesi adaya getirildi. Adada kurulan kimlerin yargılanacağına yapılan sorgulamalar ve alınan ifadeler sonucunda 5 ay sonra karar verdi ve Ekim 1960'ta yargılanmasına karar verilen DP üyeleri Millî Birlik Komitesi tarafından oluşturulan Yüksek Mahkemede yargılanmaya başlandı. Mahkemenin kararlarına itiraz yolu kapalı olup, mahkemede idam kararı verilmesi halinde cezanın infazı için Milli Birlik Komitesinin onayı şart koşulmuştu.
Adada geçen süre içinde tutuklulara kötü muamele yapıldığına dair söylentiler çıkması üzerine sinema salonlarında gösterilmek üzere kısa bir film çekildi ve filmde DP üyelerine hakaret içeren seslendirme yapıldı. Filme tepki olarak 25 Eylül 1960 tarihinde Celâl Bayar başarısız bir intihar girişiminde bulundu.
Ülke sıkıyönetim ile yönetildiği için dönemin basın-yayın organlarında kötü muamele yapıldığına dair haber bulmak mümkün değildir. O dönem adada bulunan gazeteci Tekin Erer'in yıllar sonra aktardığına göre, Menderes'in odası başında 24 saat bir asker nöbet tutuyor, odasındaki ışık sürekli açık oluyordu. Adada tutuklu bulunan Samet Ağaoğlu'na göre oda penceresi hiç açılmıyor, yaz aylarında artan sivrisinek, pire ve tahtakuruları ile mücadele için herhangi bir ilaçlama yapılmıyordu.
Menderes'in avukatı Talat Asal'ın 2003 yılında yayımlanan hatıratına göre, Menderes küçük bir odada tutulmakta, odada 2 sandalye bulunmakta, diğer sandalyede sürekli nöbetçi asker oturmakta, somyasız demirden bir karyola ve 1 masa haricinde odada başka bir eşya bulunmamaktadır.
Adadaki Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Topçu ve Harekât Okulu'na ait kapalı spor salonu mahkeme alanına çevrildi ve ilk duruşma 14 Ekim 1960 Cuma sabahı saat 9.30'da başladı. Yaklaşık 1 yıl süren mahkemede toplamda 592 DP üyesi yargılandı. Mahkeme heyeti Salim Başol başkanlığında 15 hakim ve 9 savcıdan oluşmaktaydı. İlk duruşmada Adnan Menderes'in mahkeme heyetine karşı tutumu, mahkeme heyetini tanımadığına dair bir tavır alıp almayacağı merak uyandırmaktaydı. Ancak Menderes nazik bir üslupla mahkeme heyetinden tutukluluk şartlarının iyileştirilmesi talebinde bulundu.
Bendeniz beş aydır tamamen tecrit edilmiş bir vaziyette bulunuyorum. Bir tek odanın içinde ve günün yirmi dört saatinde, her saat değişen bir nöbetçi subay beyin nezareti altında, hiçbir kelime konuşmak imkanı olmamak şartıyla yaşıyorum. Bu itibarla konuşma takatim, akli melekelerim, zaafa uğramış bulunuyor. Arzım şudur: Bana imkân verecek, asabımı düzeltecek bir uygulamanın tatbiki. Nöbetçi subay beyle bir kelime dahi konuşmaya mezun değilim. Beş aylık mecmu konuşmalarım on-on beş saati geçmez… Bendeniz huzurunuzda kumandan beyefendiye şükranlarımı arz ederim ve yine huzurunuzda subay beylerin nazik muamelelerine teşekkür ederim. Ancak hiçbir kelime konuşmadan günün 24 saatinde karşı karşıya bulunmaktayım
— Menderes'in ilk duruşmada tutukluluk şartları ile ilgili beyanı [Şevket Süreyya Aydemir, 1969 yılında yayımlanan Menderes'in Dramı isimli kitaptan. Sayfa 471]
Mahkeme sonuçlanmadan önce kamuoyunda idam cezaları verileceğine dair bir beklenti oluşmuştu. CHP genel başkanı İsmet İnönü, Milli Birlik Komitesi Başkanı Cemal Gürsel'e ithafen 13 Eylül 1961 tarihli bir mektup yazarak idamların gerçekleşmesi halinde "halk ile ordu arasında geri dönülmez bir kırgınlık" oluşacağı mesajını verdi, ayrıca 25. Türkiye Hükûmeti bakanlarından oluşan 14 kişi ortak bir bildiri yayınlayarak idam olmasın açıklamasında bulundu. Öte yandan, mahkeme kararı açıklanmadan iki gün önce Milli Birlik Komitesi üyeleri ve kuvvet komutanlarının katıldığı bir toplantı yapıldı ve komutanlar arasında idamın yapılması kanaati oluştu.
Mahkeme kararının açıklanacağı gün sabah saat dörtte Menderes, çok sayıda uyku hapı içerek intihar girişiminde bulundu ve odasında koma halinde bulundu. Midesi yıkanarak tedavi altında alınan Menderes bu nedenle karar duruşmasına katılamadı.
Yargılama süreci 15 Eylül 1961 tarihinde saat 9.30'da açıklanan kararlar ile sona erdi, aralarında Menderes'in de olduğu 15 kişinin idamına, 31 kişinin müebbet hapsine karar verildi.
İdam kararının onaylanması
İdam kararının uygulanabilmesi Millî Birlik Komitesinin onayına bağlıydı. Milli Birlik Komitesi, mahkeme kararının açıklandığı 15 Eylül günü Ankara'da toplandı ve üç saat süren bir toplantı gerçekleşti. 16 Eylül 1961 tarihli Resmî gazete'de yayımlanan Milli Birlik Komitesi'nin 75 numaralı kararı ile Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'ın idam kararı onaylandı, Celal Bayar'ın 65 yaş üstü olması nedeniyle idam kararı müebbet hapis cezasına çevrildi.
İdam kararının onaylanmasının ardından Menderes'in eşi Berin Menderes, CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, CKMP Genel Başkanı Osman Bölükbaşı ve AP Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala'dan cezanın müebbet hapis cezasına çevrilmesi talebinde bulundu.
Uluslararası tepkiler
- Uluslararası Hukukçular Komisyonu genel sekreterleri Leslie Monroe ve Plessen, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e mektup göndererek idam kararlarının müebbet hapse çevrilmesini istedi.
- Mahkeme kararının açıklanması sonrasında aşağıdaki devlet başkanları Milli Birlik Komitesi'ne idamların durdurulması çağrısında bulundu.
İnfazı ve defni
16 Eylül 1961'de Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun idamı infaz edilmişti. Menderes'in tedavisi 17 Eylül 1961'de sona erdi ve aynı gün sağlıklı olduğuna dair rapor düzenlendi. Aynı gün saat 12 sularında askeri bir gemi ile Yassıada'dan alınarak İmralı adasındaki İmralı Cezaevi'ne nakledildi. İmralı adasına nakledilirken "İdama mı götürülüyorum" diyen Menderes'e, hakkındaki idam kararı ilk kez İmralı Cezaevi Savcısı Altay Ömer Egesel tarafından okundu. Tutulduğu hücrede şu sözleri söyledi:
| ...Kimseye dargın değilim. Kırgınlığım yok. Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum. |
Menderes, beyaz infaz gömleği giydirilerek darağacına çıkarıldı. Saat 14.20'de asılarak idam cezası infaz edildi. İdam, ilk olarak aynı gün saat 19.00'da Ankara Radyosu'nda kamuoyuna duyuruldu. Aynı gün Milli Birlik Komitesi tarafından da açıklama yapıldı:
- 1. Ord. Prof. Dr. Sedat Tavat, Amiral Bristol Hastanesi Dâhiliye Servisi Şefi Dr. Nevzat Yeğinsu ve Yassıada Garnizon Hastanesi tabiplerinden Dr. Galip Bozalioğlu, Dr. Ahmet Karahaliloğlu, Dr. Zeki Kebapçıoğlu ve Dr. Sedat Yürütgen'den müteşekkil heyet tarafından düşük Başvekil Adnan Menderes'in sıhhi muayenesi yapılmış ve sıhhi durumunun tamamen normale döndüğü raporla tespit edilmiştir.
- 2. Yüksek Adalet Divanınca verilen ve Milli Birlik Komitesi'nce tasdik edilen idam cezası hükmü, infaz edilmiştir.
- (Millî Birlik Komitesinin 61 numaralı tebliği)
Hasan Polatkan, Fatin Rüştü Zorlu ve Adnan Menderes, İmralı Adası'nın doğu yönünde bulunan ve günümüzde "Menderes Burnu" olarak bilinen yere defnedildi. Mezar yerine ziyaretçi alınması mümkün değildi. Mezar yeri yalnızca beton ile çevrilmişti. 1990'da naaşların nakledilmesine kadar mezar yeri için bir bakım çalışması yapılmadı.
İdam sonrası siyasi durum
İdam kararı açıklanmadan önce Milli Birlik Komitesi, siyasi partiler ile , basın kuruluşları ile imzalayarak mahkeme kararlarının siyasi tartışma ve seçim propagandası yapılmasının önüne geçti. Böylece ülke kamuoyunda idam kararlarının eleştirilmesi ve tartışılması engellendi.
Adnan Menderes'in idamından üç hafta sonra yapılan 1961 Türkiye genel seçimlerinde, Demokrat Parti oy tabanının "mirasçıları" olarak görülen Adalet Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi oyların yüzde 62'sini alarak 277 milletvekili çıkardı. Buna karşın Cumhuriyet Halk Partisi 173 milletvekili çıkarabildi. Bu seçim "Menderes'in zaferi" olarak nitelendirildi ve bir grup ordu mensubu bu durumdan rahatsız oldu.21 Ekim Protokolü olarak bilinen, yüksek rütbeli bir grup askerin yeni bir darbe teşebbüsü Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay'ın girişimi ile engellendi ve parti liderleri imzaladıkları protokol ile bir takım sözler vererek uzlaşı sağlandı. Bu protokol ile DP üyelerine af getirilmeyeceği güvence altına alınmıştır.
25 Ekim 1961'de ise 12. dönem TBMM toplandı ve cunta dönemi sona erdi. 20 Kasım 1961'de CHP-AP koalisyonu ile 26. Türkiye Hükûmeti kuruldu.
1965 genel seçimlerinde Adalet Partisi tek başına iktidar oldu ve 30. Türkiye Hükûmeti döneminde 3 Ağustos 1966'da çıkarılan bir kanun ile cezaevinde hükümlü tüm Demokrat Partililere af getirilerek serbest bırakıldı.
Naaşının nakledilmesi
İdamın gerçekleşmesi sonrasında Menderes ailesi cenazenin teslim edilmesini talep etti, Hıfzısıhha Kanunu'na göre cenazenin nakli için beş yıllık süre zorunlu olduğundan bu talep reddedildi. 25 Eylül 1967'de Sağlık Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığından cenazelerin taşınmasına yönelik engel olmadığına dair izin çıktı ve buna istinaden Menderes ailesi cenazenin Eyüp Mezarlığı'na nakledilmesi için yer ayarladı. Ancak bazı senato üyeleri cenazenin nakli sırasında dini tören yapılmasının Türk Ceza Kanunu'na aykırı olduğunu, dönemin İBB büyükşehir belediye başkanı Haşim İşcan Eyüp mezarlığında defnetmenin kanuna aykırı olduğunu ifade etti. Bu gelişmeler üzerine kamuoyunda oluşan gerginlik nedeniyle Menderes, Zorlu ve Polatkan aileleri ortak bir bildiri yayınlayarak cenazelerin nakli talebinden vazgeçti. Ayrıca Cumhuriyet Senatosu yayınladığı bildiride cenazelerin taşınmasının anayasal düzene tehdit olduğunu ifade etti.
Turgut Özal'ın cumhurbaşkanlığı döneminde 22 Mayıs 1987'de TBMM'de kabul edilen ve 6 Haziran 1987 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan kanun kapsamında Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun naaşlarının devlet töreni ile nakledilmesine karar verildi ve 1 Haziran 1990 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul'da Topkapı Mezarlığı içinde inşa edilen Adnan Menderes Anıt Mezarı'na 17 Eylül 1990'da nakli gerçekleşti. Menderes ve arkadaşlarının naaşının nakli öncesinde Aksaray semtindeki Murat Paşa Camii'nde cenaze namazı kılındı ve Anıt Mezar'da dönemin Cumhurbaşkanı ve çok sayıda siyasetçinin katıldığı devlet töreni düzenlendi.
Eleştiriler
Menderes'in idam edilmesi Türkiye siyasi tarihinde birçok kişi tarafından kara bir leke olarak adlandırılır. Öte yandan seçimle iktidara gelen Menderes'in askerî darbe sonucu görevden alınarak idam edilmesi sebebiyle bazı kaynaklarda Menderes'e "Demokrasi Şehidi" denilmektedir.
İdam kararının hükümsüz hale gelmesi
Yassıada yargılamalarının hukuki dayanağının kaldırılmasını içeren kanun teklifi TBMM'de 24 Haziran 2020 günü kabul edildi ve kanuna göre Yüksek Adalet Divanı'nın kullandığı yetkilerin hukuki dayanağını oluşturan ve yürürlükte bulunan kanun hükümleri geçmişe dönük yürürlükten kaldırıldı. Böylece idam kararının hukuki dayanağı ortadan kaldırıldı ve idam kararı hükümsüz kaldı.
Kültür ve sanatta yeri
Menderes'in idam edilmesi çok sayıda kültür ve sanat ürününde konu edildi:
- Şair Necip Fazıl Kısakürek'in, Adnan Menderes'e ithafen Zeybeğin Ölümü adıyla yazdığı şiir 1964 yılında Büyük Doğu dergisinde yayımlandı.
- 2014 yılında ATV'de yayınlanan Ben Onu Çok Sevdim isimli televizyon dizisinin son bölümünde Adnan Menderes'in idam sahnesi canlandırıldı.
- 2017 yapımı Reis isimli sinema filmi Menderes'in idam sahnesi ile başlamaktadır.
Demokrasi ve Özgürlükler Adası
Yargılamaların gerçekleştiği Yassıada'nın ismi 2013 yılında Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak değiştirildi. 2015 yılında adada başlayan inşaat çalışmaları tamamlanarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin katıldığı bir devlet töreni ile darbenin 60 yıl dönümü olan 27 Mayıs 2020 tarihinde ada yeniden kullanıma açıldı.
Ayrıca Bakınız
Kaynakça
- ^ a b Sabit Okuyan; Büşra Yüksel. "Adnan Menderes'i İdama Götüren Süreç ve İdamı". s. 25. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Kasım 2020.
- ^ İlyas Topçu; Sema Akılmak Topçu (Mayıs-Haziran 2017). "Adnan Menderes'in Yargılanması ve İdamı". Akademik Bakış Dergisi, 61. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı - Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi. s. 68. Erişim tarihi: 19 Kasım 2020.
- ^ "17 Eylül 1961 Cumartesi tarihli Resmi Gazete" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2020.
- ^ "Menderes'in Eşi Parti Liderlerine Başvurdu". Milliyet. 17 Eylül 1961.
- ^ a b "27 Mayıs Darbesi Kronolojisi ve Yassıada Duruşmaları". Bianet - Bagimsiz Iletisim Ağı. 30 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Kasım 2020.
- ^ "Adnan Menderes". www.haberturk.com. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ "Menderes İdam Edildi". Milliyet Gazetesi. 18 Eylül 1961.
- ^ Donat, Yavuz (17 Eylül 2020). "Yavuz Donat - 17 Eylül 1961". Sabah. Sabah Gazetesi. 17 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Kasım 2020.
- ^ Günver, Güneş; Anaç, Hilmi (1 Ocak 2011). Bir ihtilâl bir devrim: 27 Mayıs'ın Aydın'daki yankıları. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. s. 246. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.
- ^ a b c d Kıyanç, Sinan. "Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'a İadeiitibar Süreci" (PDF). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2020.[]
- ^ Yaşar, Abdullah. "Yeter Söz Milletin". 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Özkan, Ayçin. . Yeni Aktüel. Cilt 104. 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2008.
- ^ Turan, Rahmi. "Menderes'in dramı!". www.sozcu.com.tr. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.
- ^ "Demokrasi şehidi adnan menderes memleketi koçarlı'da anıldı - Aydın Haberleri". www.haberturk.com. Habertürk. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2020.
- ^ "Demokrasi şehidi Menderes ve arkadaşları dualarla anıldı". Sabah. Sabah. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2020.
- ^ "Yassıada yargılamalarının hukuki dayanağını kaldıran kanun teklifi yasalaştı". 23 Haziran 2020. 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
- ^ "Ben Onu Çok Sevdim, Adnan Menderes'in idam sahnesi ile bitti". turkiyegazetesi.com.tr. Türkiye Gazetesi. 25 Ocak 2014. 28 Ocak 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ Aslan, Cihat (9 Haziran 2020). "Her yol Menderes'e çıkıyor! Darbenin değil onların izi var". İstanbul: Milliyet. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Kasım 2020.
Dış bağlantılar
![image]()
Vikikaynak'ta Adnan Menderes'in idam edilmeden önce yazdığı mektup ile ilgili metin bulabilirsiniz.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Adnan Menderes in idami haber gazete kitap akademik JSTOR Ocak 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Adnan Menderes 27 Mayis Darbesi sonrasi Basbakanlik gorevinden alindi ve Yuce Divanda yargilandi Mahkemede suclu bulunan 62 yasindaki Menderes Imrali Cezaevi ne nakledilerek 17 Eylul 1961 Pazar gunu asilarak idam edildi Adnan Menderes in idamiTarih17 Eylul 1961 62 yil once 1961 09 17 KonumImrali Bursa TurkiyeCan kaybiAdnan MenderesHukumluAdnan MenderesMahkeme karariAdnan Menderes in idam edilmesine karar verildi Yassiada YargilamalariMahkeme salonunda cekilmis bir fotograf Adnan Menderes 27 Mayis 1960 tarihli askeri darbe sirasinda Eskisehir de tutuklanarak once Ankara daki Kara Harp Okuluna sonrasinda 1 Haziran 1960 tarihinde ise Yassiada ya getirildi Daha sonra gecen surede ise cok sayida Demokrat Parti uyesi adaya getirildi Adada kurulan kimlerin yargilanacagina yapilan sorgulamalar ve alinan ifadeler sonucunda 5 ay sonra karar verdi ve Ekim 1960 ta yargilanmasina karar verilen DP uyeleri Milli Birlik Komitesi tarafindan olusturulan Yuksek Mahkemede yargilanmaya baslandi Mahkemenin kararlarina itiraz yolu kapali olup mahkemede idam karari verilmesi halinde cezanin infazi icin Milli Birlik Komitesinin onayi sart kosulmustu Adada gecen sure icinde tutuklulara kotu muamele yapildigina dair soylentiler cikmasi uzerine sinema salonlarinda gosterilmek uzere kisa bir film cekildi ve filmde DP uyelerine hakaret iceren seslendirme yapildi Filme tepki olarak 25 Eylul 1960 tarihinde Celal Bayar basarisiz bir intihar girisiminde bulundu Ulke sikiyonetim ile yonetildigi icin donemin basin yayin organlarinda kotu muamele yapildigina dair haber bulmak mumkun degildir O donem adada bulunan gazeteci Tekin Erer in yillar sonra aktardigina gore Menderes in odasi basinda 24 saat bir asker nobet tutuyor odasindaki isik surekli acik oluyordu Adada tutuklu bulunan Samet Agaoglu na gore oda penceresi hic acilmiyor yaz aylarinda artan sivrisinek pire ve tahtakurulari ile mucadele icin herhangi bir ilaclama yapilmiyordu Menderes in avukati Talat Asal in 2003 yilinda yayimlanan hatiratina gore Menderes kucuk bir odada tutulmakta odada 2 sandalye bulunmakta diger sandalyede surekli nobetci asker oturmakta somyasiz demirden bir karyola ve 1 masa haricinde odada baska bir esya bulunmamaktadir Adadaki Deniz Kuvvetleri Komutanligi Topcu ve Harekat Okulu na ait kapali spor salonu mahkeme alanina cevrildi ve ilk durusma 14 Ekim 1960 Cuma sabahi saat 9 30 da basladi Yaklasik 1 yil suren mahkemede toplamda 592 DP uyesi yargilandi Mahkeme heyeti Salim Basol baskanliginda 15 hakim ve 9 savcidan olusmaktaydi Ilk durusmada Adnan Menderes in mahkeme heyetine karsi tutumu mahkeme heyetini tanimadigina dair bir tavir alip almayacagi merak uyandirmaktaydi Ancak Menderes nazik bir uslupla mahkeme heyetinden tutukluluk sartlarinin iyilestirilmesi talebinde bulundu Bendeniz bes aydir tamamen tecrit edilmis bir vaziyette bulunuyorum Bir tek odanin icinde ve gunun yirmi dort saatinde her saat degisen bir nobetci subay beyin nezareti altinda hicbir kelime konusmak imkani olmamak sartiyla yasiyorum Bu itibarla konusma takatim akli melekelerim zaafa ugramis bulunuyor Arzim sudur Bana imkan verecek asabimi duzeltecek bir uygulamanin tatbiki Nobetci subay beyle bir kelime dahi konusmaya mezun degilim Bes aylik mecmu konusmalarim on on bes saati gecmez Bendeniz huzurunuzda kumandan beyefendiye sukranlarimi arz ederim ve yine huzurunuzda subay beylerin nazik muamelelerine tesekkur ederim Ancak hicbir kelime konusmadan gunun 24 saatinde karsi karsiya bulunmaktayim Menderes in ilk durusmada tutukluluk sartlari ile ilgili beyani Sevket Sureyya Aydemir 1969 yilinda yayimlanan Menderes in Drami isimli kitaptan Sayfa 471 Mahkeme sonuclanmadan once kamuoyunda idam cezalari verilecegine dair bir beklenti olusmustu CHP genel baskani Ismet Inonu Milli Birlik Komitesi Baskani Cemal Gursel e ithafen 13 Eylul 1961 tarihli bir mektup yazarak idamlarin gerceklesmesi halinde halk ile ordu arasinda geri donulmez bir kirginlik olusacagi mesajini verdi ayrica 25 Turkiye Hukumeti bakanlarindan olusan 14 kisi ortak bir bildiri yayinlayarak idam olmasin aciklamasinda bulundu Ote yandan mahkeme karari aciklanmadan iki gun once Milli Birlik Komitesi uyeleri ve kuvvet komutanlarinin katildigi bir toplanti yapildi ve komutanlar arasinda idamin yapilmasi kanaati olustu Mahkeme kararinin aciklanacagi gun sabah saat dortte Menderes cok sayida uyku hapi icerek intihar girisiminde bulundu ve odasinda koma halinde bulundu Midesi yikanarak tedavi altinda alinan Menderes bu nedenle karar durusmasina katilamadi Yargilama sureci 15 Eylul 1961 tarihinde saat 9 30 da aciklanan kararlar ile sona erdi aralarinda Menderes in de oldugu 15 kisinin idamina 31 kisinin muebbet hapsine karar verildi Idam kararinin onaylanmasiIdam kararinin uygulanabilmesi Milli Birlik Komitesinin onayina bagliydi Milli Birlik Komitesi mahkeme kararinin aciklandigi 15 Eylul gunu Ankara da toplandi ve uc saat suren bir toplanti gerceklesti 16 Eylul 1961 tarihli Resmi gazete de yayimlanan Milli Birlik Komitesi nin 75 numarali karari ile Adnan Menderes Fatin Rustu Zorlu ve Hasan Polatkan in idam karari onaylandi Celal Bayar in 65 yas ustu olmasi nedeniyle idam karari muebbet hapis cezasina cevrildi Idam kararinin onaylanmasinin ardindan Menderes in esi Berin Menderes CHP Genel Baskani Ismet Inonu CKMP Genel Baskani Osman Bolukbasi ve AP Genel Baskani Ragip Gumuspala dan cezanin muebbet hapis cezasina cevrilmesi talebinde bulundu Uluslararasi tepkilerUluslararasi Hukukcular Komisyonu genel sekreterleri Leslie Monroe ve Plessen Cumhurbaskani Cemal Gursel e mektup gondererek idam kararlarinin muebbet hapse cevrilmesini istedi Mahkeme kararinin aciklanmasi sonrasinda asagidaki devlet baskanlari Milli Birlik Komitesi ne idamlarin durdurulmasi cagrisinda bulundu Amerika Birlesik Devletleri baskani John F Kennedy Buyuk Britanya kralicesi II Elizabeth Fransa cumhurbaskani Charles de Gaulle Almanya sansolyesi Konrad Adenauer Pakistan cumhurbaskani Muhammed Eyub Han Iran sahi Muhammed Riza PehleviInfazi ve defni16 Eylul 1961 de Hasan Polatkan ve Fatin Rustu Zorlu nun idami infaz edilmisti Menderes in tedavisi 17 Eylul 1961 de sona erdi ve ayni gun saglikli olduguna dair rapor duzenlendi Ayni gun saat 12 sularinda askeri bir gemi ile Yassiada dan alinarak Imrali adasindaki Imrali Cezaevi ne nakledildi Imrali adasina nakledilirken Idama mi goturuluyorum diyen Menderes e hakkindaki idam karari ilk kez Imrali Cezaevi Savcisi Altay Omer Egesel tarafindan okundu Tutuldugu hucrede su sozleri soyledi Kimseye dargin degilim Kirginligim yok Hayata veda etmek uzere oldugum su anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim Bu anda karimi ve cocuklarimi sefkatle aniyorum Menderes beyaz infaz gomlegi giydirilerek daragacina cikarildi Saat 14 20 de asilarak idam cezasi infaz edildi Idam ilk olarak ayni gun saat 19 00 da Ankara Radyosu nda kamuoyuna duyuruldu Ayni gun Milli Birlik Komitesi tarafindan da aciklama yapildi 1 Ord Prof Dr Sedat Tavat Amiral Bristol Hastanesi Dahiliye Servisi Sefi Dr Nevzat Yeginsu ve Yassiada Garnizon Hastanesi tabiplerinden Dr Galip Bozalioglu Dr Ahmet Karahaliloglu Dr Zeki Kebapcioglu ve Dr Sedat Yurutgen den mutesekkil heyet tarafindan dusuk Basvekil Adnan Menderes in sihhi muayenesi yapilmis ve sihhi durumunun tamamen normale dondugu raporla tespit edilmistir 2 Yuksek Adalet Divaninca verilen ve Milli Birlik Komitesi nce tasdik edilen idam cezasi hukmu infaz edilmistir Milli Birlik Komitesinin 61 numarali tebligi dd Hasan Polatkan Fatin Rustu Zorlu ve Adnan Menderes Imrali Adasi nin dogu yonunde bulunan ve gunumuzde Menderes Burnu olarak bilinen yere defnedildi Mezar yerine ziyaretci alinmasi mumkun degildi Mezar yeri yalnizca beton ile cevrilmisti 1990 da naaslarin nakledilmesine kadar mezar yeri icin bir bakim calismasi yapilmadi Idam sonrasi siyasi durumIdam karari aciklanmadan once Milli Birlik Komitesi siyasi partiler ile basin kuruluslari ile imzalayarak mahkeme kararlarinin siyasi tartisma ve secim propagandasi yapilmasinin onune gecti Boylece ulke kamuoyunda idam kararlarinin elestirilmesi ve tartisilmasi engellendi Adnan Menderes in idamindan uc hafta sonra yapilan 1961 Turkiye genel secimlerinde Demokrat Parti oy tabaninin mirascilari olarak gorulen Adalet Partisi Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi ve Yeni Turkiye Partisi oylarin yuzde 62 sini alarak 277 milletvekili cikardi Buna karsin Cumhuriyet Halk Partisi 173 milletvekili cikarabildi Bu secim Menderes in zaferi olarak nitelendirildi ve bir grup ordu mensubu bu durumdan rahatsiz oldu 21 Ekim Protokolu olarak bilinen yuksek rutbeli bir grup askerin yeni bir darbe tesebbusu Genelkurmay Baskani Cevdet Sunay in girisimi ile engellendi ve parti liderleri imzaladiklari protokol ile bir takim sozler vererek uzlasi saglandi Bu protokol ile DP uyelerine af getirilmeyecegi guvence altina alinmistir 25 Ekim 1961 de ise 12 donem TBMM toplandi ve cunta donemi sona erdi 20 Kasim 1961 de CHP AP koalisyonu ile 26 Turkiye Hukumeti kuruldu 1965 genel secimlerinde Adalet Partisi tek basina iktidar oldu ve 30 Turkiye Hukumeti doneminde 3 Agustos 1966 da cikarilan bir kanun ile cezaevinde hukumlu tum Demokrat Partililere af getirilerek serbest birakildi Naasinin nakledilmesiAdnan Menderes Anit Mezari Idamin gerceklesmesi sonrasinda Menderes ailesi cenazenin teslim edilmesini talep etti Hifzisihha Kanunu na gore cenazenin nakli icin bes yillik sure zorunlu oldugundan bu talep reddedildi 25 Eylul 1967 de Saglik Bakanligi ile Icisleri Bakanligindan cenazelerin tasinmasina yonelik engel olmadigina dair izin cikti ve buna istinaden Menderes ailesi cenazenin Eyup Mezarligi na nakledilmesi icin yer ayarladi Ancak bazi senato uyeleri cenazenin nakli sirasinda dini toren yapilmasinin Turk Ceza Kanunu na aykiri oldugunu donemin IBB buyuksehir belediye baskani Hasim Iscan Eyup mezarliginda defnetmenin kanuna aykiri oldugunu ifade etti Bu gelismeler uzerine kamuoyunda olusan gerginlik nedeniyle Menderes Zorlu ve Polatkan aileleri ortak bir bildiri yayinlayarak cenazelerin nakli talebinden vazgecti Ayrica Cumhuriyet Senatosu yayinladigi bildiride cenazelerin tasinmasinin anayasal duzene tehdit oldugunu ifade etti Turgut Ozal in cumhurbaskanligi doneminde 22 Mayis 1987 de TBMM de kabul edilen ve 6 Haziran 1987 tarihli Resmi Gazete de yayimlanan kanun kapsaminda Adnan Menderes Hasan Polatkan ve Fatin Rustu Zorlu nun naaslarinin devlet toreni ile nakledilmesine karar verildi ve 1 Haziran 1990 tarihli Resmi Gazete de yayimlanan Bakanlar Kurulu Karari ile Istanbul da Topkapi Mezarligi icinde insa edilen Adnan Menderes Anit Mezari na 17 Eylul 1990 da nakli gerceklesti Menderes ve arkadaslarinin naasinin nakli oncesinde Aksaray semtindeki Murat Pasa Camii nde cenaze namazi kilindi ve Anit Mezar da donemin Cumhurbaskani ve cok sayida siyasetcinin katildigi devlet toreni duzenlendi ElestirilerMenderes in idam edilmesi Turkiye siyasi tarihinde bircok kisi tarafindan kara bir leke olarak adlandirilir Ote yandan secimle iktidara gelen Menderes in askeri darbe sonucu gorevden alinarak idam edilmesi sebebiyle bazi kaynaklarda Menderes e Demokrasi Sehidi denilmektedir Idam kararinin hukumsuz hale gelmesiYassiada yargilamalarinin hukuki dayanaginin kaldirilmasini iceren kanun teklifi TBMM de 24 Haziran 2020 gunu kabul edildi ve kanuna gore Yuksek Adalet Divani nin kullandigi yetkilerin hukuki dayanagini olusturan ve yururlukte bulunan kanun hukumleri gecmise donuk yururlukten kaldirildi Boylece idam kararinin hukuki dayanagi ortadan kaldirildi ve idam karari hukumsuz kaldi Kultur ve sanatta yeriMenderes in idam edilmesi cok sayida kultur ve sanat urununde konu edildi Sair Necip Fazil Kisakurek in Adnan Menderes e ithafen Zeybegin Olumu adiyla yazdigi siir 1964 yilinda Buyuk Dogu dergisinde yayimlandi 2014 yilinda ATV de yayinlanan Ben Onu Cok Sevdim isimli televizyon dizisinin son bolumunde Adnan Menderes in idam sahnesi canlandirildi 2017 yapimi Reis isimli sinema filmi Menderes in idam sahnesi ile baslamaktadir Demokrasi ve Ozgurlukler AdasiYargilamalarin gerceklestigi Yassiada nin ismi 2013 yilinda Demokrasi ve Ozgurlukler Adasi olarak degistirildi 2015 yilinda adada baslayan insaat calismalari tamamlanarak Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan ve MHP Genel Baskani Devlet Bahceli nin katildigi bir devlet toreni ile darbenin 60 yil donumu olan 27 Mayis 2020 tarihinde ada yeniden kullanima acildi Ayrica BakinizYassiada YargilamalariKaynakca a b Sabit Okuyan Busra Yuksel Adnan Menderes i Idama Goturen Surec ve Idami s 25 7 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Kasim 2020 Ilyas Topcu Sema Akilmak Topcu Mayis Haziran 2017 Adnan Menderes in Yargilanmasi ve Idami Akademik Bakis Dergisi 61 Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi Uluslararasi Hakemli Sosyal Bilimler E Dergisi s 68 Erisim tarihi 19 Kasim 2020 17 Eylul 1961 Cumartesi tarihli Resmi Gazete PDF 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Kasim 2020 Menderes in Esi Parti Liderlerine Basvurdu Milliyet 17 Eylul 1961 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim a b 27 Mayis Darbesi Kronolojisi ve Yassiada Durusmalari Bianet Bagimsiz Iletisim Agi 30 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Kasim 2020 Adnan Menderes www haberturk com Erisim tarihi 15 Kasim 2020 Menderes Idam Edildi Milliyet Gazetesi 18 Eylul 1961 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Donat Yavuz 17 Eylul 2020 Yavuz Donat 17 Eylul 1961 Sabah Sabah Gazetesi 17 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Kasim 2020 Gunver Gunes Anac Hilmi 1 Ocak 2011 Bir ihtilal bir devrim 27 Mayis in Aydin daki yankilari Adnan Menderes Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu s 246 30 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Kasim 2020 a b c d Kiyanc Sinan Adnan Menderes Fatin Rustu Zorlu ve Hasan Polatkan a Iadeiitibar Sureci PDF Bilecik Seyh Edebali Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi Erisim tarihi 14 Kasim 2020 olu kirik baglanti Yasar Abdullah Yeter Soz Milletin 9 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Ozkan Aycin Yeni Aktuel Cilt 104 29 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2008 Turan Rahmi Menderes in drami www sozcu com tr 5 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Kasim 2020 Demokrasi sehidi adnan menderes memleketi kocarli da anildi Aydin Haberleri www haberturk com Haberturk 27 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2020 Demokrasi sehidi Menderes ve arkadaslari dualarla anildi Sabah Sabah 3 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2020 Yassiada yargilamalarinin hukuki dayanagini kaldiran kanun teklifi yasalasti 23 Haziran 2020 25 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2020 Ben Onu Cok Sevdim Adnan Menderes in idam sahnesi ile bitti turkiyegazetesi com tr Turkiye Gazetesi 25 Ocak 2014 28 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2020 Aslan Cihat 9 Haziran 2020 Her yol Menderes e cikiyor Darbenin degil onlarin izi var Istanbul Milliyet 28 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Kasim 2020 Dis baglantilarVikikaynak ta Adnan Menderes in idam edilmeden once yazdigi mektup ile ilgili metin bulabilirsiniz