Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afşar imparatorluğunun askeri sistemi — Afşarların askeri sistemlerinin kökleri, Safevi devletinin çöküşünün arifesinde Horasan'daki kanlı çatışmalar dönemine dayanmaktadır. Yerli bir general ve Türkmen Afşar aşiretinin bir üyesi olan Nadir Gulu Han Afşar'ın komutasındaki savaşçıların sayısı sadece birkaç yüzdü ve onlar günümüz İran'ının kuzeydoğusunda faaliyet gösteriyorlardı. Nadirgulu kendini Şah ilan ettikten sonra komutasındaki toplam savaşçı sayısı 375 bine ulaştı. Tarihçi Mihael Axvorthy'ye göre bu ordu, zamanının en güçlüsü iken, en büyük avantajı, en yetenekli ve başarılı general Nadir tarafından komuta edilmesiydi.
| Afşar İmparatorluğu Silahlı Kuvvetleri | |
|---|---|
 Nadir Şah'ın savaş bayrağı | |
| Kuruluş | 1736 |
| Lağvediliş | 1796 |
| Birimler | Kara kuvvetleri Deniz kuvvetleri |
| Karargâh | Meşhed |
| Sanayi | |
| Yerli yardımlar | Merv, İsfahan, Kirmanşah ve Amul silah fabrikaları |
| İlgili maddeler | |
| Rütbeler | Han Sultan Bey Binbaşı Yüzbaşı Onbaşı |
Nadir Şah'ın 1747'de kendi generallerinden oluşan bir grup tarafından öldürülmesinin ardından devlet parçalanmaya ve onlarca yıl sürecek bir iç savaşa sürüklenmeye başladı. Bu süreçlerin başlamasıyla birlikte bir zamanlar güçlü bir ordu olarak kabul edilen Nadir'in ordusu da dağıldı. Birçok Afşar, üstün gücü ele geçirmek için savaşsa da, onların dışında başka adaylar da vardı. Ülkedeki yüksek otorite, yalnızca Ağa Muhammed Şah Kaçar'ın saltanatı sırasında yenilendi. Bu, 18. yüzyılın sonunda Ağa Muhammed Şah Kaçar'ın başarılı askeri seferlerinden sonra mümkün oldu.
Genel bakış
Afşar'ın ordusu esas olarak süvari birliklerine dayanıyordu. Bu ordudaki savaşçı sayısı 1743 yılında zirveye ulaşmış ve 375 bin kişi olmuştur. Bu rakam çok yüksekti ve orduda bu kadar çok kişinin tutulması, üretimin azalmasına ve tüketimin artmasına neden olarak ülke ekonomisinin çökmesine neden oldu. Afşar ordusunun önceki dönem ordularından temel farkı ateşli silahların yaygın kullanımıydı. Topçu ve tüfekçi birliklerinin çekirdeği Safevi ordusu döneminde, yani 16. yüzyıl boyunca oluşmasına rağmen, sayıları her zaman ordunun temelini oluşturan geleneksel süvari savaşçılarının sayısından azdı. Bu geleneksel ordudaki savaşçılar geleneksel silahlarla (baltalar, kılıçlar, gürz, yaylar ve oklar) silahlandırıldı ve yarı göçebe veya tamamen göçebe kabilelerden toplanırdı. Avrupa'da atlıların tabanca ve karabinalarla silahlandırıldığı dönemde Safevi orduları geleneksel silahlarla silahlandırılmıştı. İlk defa ordunun büyük bir bölümünü ateşli silahlarla silahlandırmak ancak Nadir Şah döneminde mümkün olmuştur. Bu nedenle ateşli silahların nasıl kullanılacağını öğrenmeye, eğitime ve öğretime odaklanılmıştır. Böyle bir durum Avrupa'da bir asırdan fazla bir süre önce başlamıştır.
Nadir'in ordusunun çok az üyesi etnik olarak İranlı veya Farsdı. Bu ordunun 60.000'den fazla üyesi Azerbaycan'dan, 60.000'i Türkmen ve Özbeklerden, 70.000'i Afganlardan ve günümüz Pakistanlılarından, 65.000'i Horasan'dan ve 120.000'i diğer Batı İran etnik gruplarından ( Hemedan, Luristan, Bahtiari, Fars ve Huzistan) toplanmıştır. Görüldüğü gibi bu ordudaki savaşçıların çoğu farklı Türk boylarından toplanmıştır. Bu savaşçıların çoğu hafif silahlarla donanmış atlılardı. Bu savaşçılar Kula-i Nadiri adı verilen şapkalar takarlardı. Bu şapkayla birlikte 18 inç yüksekliğindeydi ve etrafına bir keçi ya da koyun derisi sarılmıştı. Savaşçılar yünlü mantolar, kırmızı, sarı veya yeşil açık gömlekler ve deri çizmeler giyerlerdi. Birçok savaşçının hem ağır hem de zincir zırhtan oluşan zırhları vardı. Her hafif silahlı süvari bir kılıç, bir tüfek ve bir balta ile donatılmıştı. Bazıları kalkan taşıyordu. 1744'te Nadir'in ordusu 13.000 süvari muhafızı, Nadir'in kendi kabilesi Afşarlardan oluşan 20.000 süvari, 50.000 Afgan süvari, 12.000 cezayirçi, 40.000 piyadesi ve bilinmeyen sayıda topçu ve garnizon savaşçısından oluşuyordu. Savaşçıların çoğu çakmaklı ya da eski miquelet kilitli tüfeklerle silahlanmıştı ve bazılarında kibritli tüfekler de vardı. Piyadeler süngü kullanmıyordu. Afganların genellikle ateşli silahları yoktu, çünkü savaştaki görevleri esas olarak mızrağı kullanmaktı. Türk ve diğer aşiretlerden toplanan hafif silahlı süvari savaşçıları ateşli silahları fazla kullanmamış, savaşlarda kılıç, mızrak ve ok kullanmışlardır.
Piyadeler
Safeviler döneminde olduğu gibi Nadirin döneminde de piyade birlikleri ikincil birlik olarak değerlendirilmiş ve önem bakımından süvarilerden sonra gelmiştir. Ayrıca, ateşli silahlarla donanmış piyade birimleri hiçbir zaman tam olarak geliştirilemedi. Buna bir istisna olarak, yaptığı reformlarla Safevi ordusuna ateşli silahlı piyade birlikleri getiren Şah Abbas'ı belirtmek mümkündür. Tüm piyade birlikleri, kolah-e Naderi (كلاهِ نادری) adlı yüksek şapkalı mavi bir tunik ve kırmızı pantolondan oluşan standart bir üniformaya sahipti.
Nadir'in batı Afganistan'daki Abdali Afganlarına karşı ilk seferleri, onu güçlü bir süvari kuvvetiyle savaşmak için bir çözüm bulmaya itti. Nadir ateşli silahlar, topçu kuvvetleri ile donatılmış piyade sisteminin iyileştirilmesi ve manevra kabiliyeti yüksek süvari gibi çözümlerle Abdali Afganlarının süvari savaşçılarını yenmeyi başardı.
Tüfekçiler
Tüfekçi, ordunun tüfekle donatılmış düzenli bir bölümüydü ve Safevi döneminden bu yana, bu bölümün savaşçılarının sayısı giderek arttı. Tüfekçi ayrıca uzun bir süngü ve geleneksel bölgesel silahlardan biri olan bir kılıçla silahlanmıştı. Genel olarak, tüfekçi, cezayirçiden daha hafif bir tüfekle donatılmıştı.
Cezayirçiler
Cezayirçiler Nadir'in ordusunun tüfekçileri arasında seçkin güçleri oluşturdu. Bu piyadeler tarafından kullanılan çakmaklı tüfek olan Jazāyer (جزایر), Avrupadakı emsallerinden daha fazla menzil, gelişmiş keskinliye ve daha ağır bir kalibreye sahipti. Ortalama bir Avrupa tüfeği 5 kilogram ağırlığında ve 18 milimetre çapında ateş ederken, cezayir 18 kilogram ağırlığında ve 24 milimetre çapında atış ediordu. Avrupa'daki tüfeklerin aksine, cezayir bir kağıt kartuş yerine, bir burnuz ile dolduruluyrdu. Bu, menzil, etki ve doğruluk açısından avantajları olmasına rağmen, doldurulmasının Avrupalı emsallerinden daha uzun sürdüğü anlamına geliyordu. Safevi ordusunda cezayir kullanımına ilişkin bilinen ilk bilgilerin tarihi 17. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Cezayirçiler ayrıca cezayir adı verilen bir tüfeğe ek olarak şemşir adı verilen soğuk bir silahla silahlandırıldılar. Piyadelerin cezayirçiler bölümü sürekli olarak tatbikat ve eğitimle uğraştı. Bu tür eğitimlerden birine tanık olan bir kişi anılarında şöyle yazar:
| “ | Piyadeler -yani tüfek taşıyan savaşçılar- birliklerinde birleşip silahları ile hedefe ateş edebilirlerdi - bu defalarca tekrarlandı. Tahmasibgulu Han [Nadir Şah anlamına gelir] düzenli bir savaşçının sürekli olarak iyi ateş ettiğini görseydi, onu 100 veya 50 kişilik bir grubun komutasına atardı. Tüm savaşçıları cesur, yetenekli ve deneyimli olmaya teşvik ederdi. En basit tabirle güçlü karakteri ve askeri yetenekleriyle onlara rol model olurdu. | ” |
Cezayirçi birlikleri her gün saatlerce eğitim aldı. Savaşçıların eğitimde deneyim kazanmasına özel önem verildi. Nadir, cezayirçi birimlerini kişisel olarak organize etti ve genellikle savaşta cezayirçileri bizzat komuta etti. Başka bir tanığa göre, cezayirçiler iyi organize edilmiş ve en iyi mühimmatla donatılmıştı.
Toplam Cezayirçi sayısı hakkında çeşitli bilgiler bulunmakta ve raporlardaki rakamlar birbirinden farklılık göstermektedir. Ama ortalama olarak alırsak, bu kolordudaki savaşçı sayısının birkaç on bin olduğu tahmin edilebilir. Jonas Hanvet 1744 tarihli yazısında, Nadir'in 12.000 cezayirçiye ek olarak 40.000 düzenli tüfekçiye sahip olduğunu bildirdi. Nadir ayrıca Orta Asya seferinde 12.000 kişilik bir cezayirçi müfrezeye de komuta etmiştir.
Cezayirçiler bir nevi piyade olmalarına rağmen bazen seferler sırasında zaruretten dolayı savaşlara süvari birliği olarak katılmışlardır. Bu tür savaşlara bir örnek Karnal Savaşı'dır. Donanımlarının ve askeri becerilerinin yüksek olması nedeniyle Nadir'in çeşitli seferlerinde en farklı ve zorlu muharebe görevlerini yerine getirmişler ve zaferde önemli bir paya sahip olmuşlardır. Bu tür savaşlara örnek olarak Damğan, Murçekhort, Kerkük, Muradtepe, Karnal ve Kars verilebilir. Karnal Savaşı'ndaki belirleyici rolü için, bir görgü tanığı tarafından "ok, cezayire cevap veremez" belirtilmiştir.
Süvariler
En başından beri, süvari birlikleri ordudaki en önemli birlik olarak kabul edildi. Nadir, ordunun süvari birliklerinde önemli reformlara imza attı. Bu reformlardan biri de süvari atlarının devlet tarafından mali olarak desteklenmesiydi. O zamana kadar, atlar genellikle sahiplerinin en değerli varlıklarından biri olarak kabul edildikleri için süvariler atlarıyla risk almak konusunda isteksizdiler. Süvari kolordu temelde iki kısma ayrıldı. Birincisi devletin ordu için topladığı süvarilerden, ikincisi ise tabi aşiretlerce orduya gönderilen veya büyük toprak sahipleri tarafından orduya gönderilen süvarilerden oluşuyordu.
Safevi döneminden bu yana, süvarier geleneksel olarak Osmanlı muadillerine göre bir avantaja sahipti:
| “ | ...her yönden saldırdılar, herhangi bir yeni yöne döndüler. Saflar kapandı ve ardından saldırıp dağıldılar ve ardından bu dağınık grup safları tekrar aynı noktada kapattı. Geri çekilirler ve sonra karşı saldırıya geçerler...... Basile Vatatzes | ” |
Süvarilerin çoğu şemşir (kılıç), mızrak ve hançerle silahlanmıştı, ancak bazen ateşli silahlar da kullanıyorlardı. 1736'dan beri tüfek, süvarilerin ana silahlarından biri haline geldi. Bu birliklere hem keşif hem de atışta önemli ölçüde yardımcı oldu. İkincisinin bir örneği, Karnal savaşıdır.
Devletin süvari birimleri arasında Şah'ın kişisel süvari muhafızları en prestijli olarak kabul edildi. En ünlü birliklerden biri, Saltanatı Süvarileri olarak tercüme edilen Savaran-e Saltanati birimiydi. Afşarlar, Kaçarlar ve Celairiler gibi kabileler, Nadir'in süvari toplamak için ana merkezler olarak kabul edildi. Başta Şahsevenler olmak üzere çeşitli Azerbaycan aşiretlerinden de süvariler toplanıyorlardı. Savaran-e Sepah-e Horasan tümeninde her alayda 1000 asker bulunan 20 alay vardı. Böylece Savaran-ı Sepah-e Horasan'da 20 bin süvari toplandı.
3.000 seçkin süvari Şah'ın Ghulam veya Gholāmān-e Shāh biriminde görev yapıyordu. Bu birimin görevi, Nadir Şah'ın kişisel korumasını organize etmekti.
Yardımcı süvariler
Nadir'in süvari birlikleri arasında bir başka prestijli birim de Savaran-e Sepah-e Horasan'dı. Bu terim Horasan'ın atlı/süvari ordusu olarak tercüme edilebilir. Bu birlikteki savaşçılar esas olarak Gilzai, Abdali, Kürt ve imparatorluğun diğer kabilelerinden toplandı. Hem Gilzai hem de Abdali Afgan süvarileri Asya'nın en iyileri arasında değerlendiriliyordu. Bu ordunun sayısı her zaman değişti, ancak bir kaynakta 70 bin olduğu belirtilmiştir. Horasan'ın atlı/süvari ordusundan süvari genellikle Nadir tarafından Savaran-e Saltanati birimine terfi ettiriliyordu. Bu birlik Kars Savaşı'nda belirleyici bir rol oynadı. Böylece savaşın gergin anında Nadir komutasında bir yan taarruz düzenlediler ve bunun sonucunda Kızılbaş ordusu zafer kazandı.
Ağır Silahlı Birlikler
Nadir'in askeri alanda yaptığı reformlardan en çok yararlanan ordu türü kuşkusuz ağır silahlı birliklerdir. Safevi hanedanının saltanatı sırasında, askeri işlerde ağır silahlı birlikleri sınırlı bir çerçevede kullanıldı. Ancak, Nadir'in seferlerinde ağır silahlı birlikleri yaygın olarak kullanıldı. Nadir'in seferleri genellikle agresif hızlı saldırılara dayandığından ağır silahlar taşımak bir sorun olsa da, Nadir her zaman ordu içinde ağır silahlı birliklerin kullanımının geliştirilmesine özel bir önem verdi.
Nadir'in ordusunun ana tedarik fabrikaları Amul, Kirmanşah, İsfahan ve Merv'de bulunuyordu. Bu askeri fabrikalar yüksek kaliteli silahlar üretiyor ve ordularına iyi hizmet veren toplar sağlıyordu. Bununla birlikte, mobil atölyeler, Nadir'in gerektiğinde ağır kuşatma topçularının konuşlandırılması gibi alanlarda çok yönlülüğün yanı sıra stratejik hareketliliği sürdürmesine izin verdi.
Nadir'in ordusundaki en önemli ağır silahlı birliklerinden biri de zamburakçılardı. Bu zamburakçı birimi, develerin sırtına yerleştirilmiş 1 veya 2 poender hafif ve küçük toplardan oluşuyordu. Bu toplar sahra toplarına göre daha az isabetli ve daha kısa atış menziline sahip olsalar da, başlıca avantajları, meydan muharebelerinde yaylım ateşiyle toplu ölüme neden olmalarıydı. Ayrıca bir diğer avantajı da hafif olması ve deve üzerine monte edilmiş olması nedeniyle kolay hareket ettirilebilmesi ve esnek olmasıydı.
Sahra topçuları Nadir'in ordusunun ayrılmaz bir parçasıydı. Nadir Han'ın Mezopotamya'ya yaptığı ilk sefer sırasında, kuşatma altındaki Bağdat'a yardıma gelen Topal Osman Paşa ile karşılaşmak için kuzeyde Samarra'ya giderken ordusunda 18 top vardı.
Nadir'in askeri reformlarından yararlanan ana alanlardan biri olan sahra topçuluğu veya topları, Osmanlı ve Babür imparatorluklarındaki muadillerine göre daha üstün bir konum kazanmıştır. Afşar'ın ordusunun topçusu, bu iki imparatorluğun topçularından daha isabetliydi. Bu ağır silahlı birlikleri, Nadir Şah'ın Orta Asya'daki harekâtında da önemli bir rol oynadı. Orta Asya'daki süvari savaşçıları, Afşar'ın ordusunun kullandığı modern topçu silahlarından habersizdi ve bu da Nadir için zaferi daha da kolaylaştırdı.
Askeri donanma
1734'ten itibaren Nadir, devletin askeri donanma sistemini yeniden düzenledi. Bu donanma, en iyi faaliyet dönemini Afşar İmparatorluğu'nun bölünmesinden önceki 10 yıl içinde yaşadı. Afşar İmparatorluğu'nun askeri filosu, Hazar Denizi'nde ana tehditlerden biri olarak kabul edilen Ruslara karşı da faaliyet gösteriyordu. Askeri filonun merkezi Buşehr'de bulunuyordu ve ana faaliyet alanı Basra Körfezi ve Umman Denizi idi. Burada asıl mücadele, Maskat Sultanlığı, Umman İmamlığı ve daha sonra Mütareke Devletleri kıyılarına yerleşen haydutlar ve isyancılarla oldu. Afşar donanması sık sık Hollanda ve İngilizlerle işbirliği yaptı.
Kuzey donanması
Kuzey donanması Hazar Denizi'nde faaliyet gösteriyordu. 1745'te filoda iki fırkateyn ve 4 küçük gemi (tümü yerel üretim) hizmet ediyordu. Kaynaklara göre, bu filoya dahil olan gemilerden biri 1752'de Reşt yakınlarında yakıldı. Kuzey Filosu'nun oluşumundan önce Nadir, Ruslardan gemi satın almak için büyük miktarda para ödedi. Bu gemiler, Nadir'in Dağıstan seferi sırasında malzeme ve teknik destek göndermek için kullanıldı.
Güney donanması
Güney filosunun ana yelken alanı Basra Körfezi ve Umman Körfezi idi. Ancak bu donanmanın Arap Denizi'nde de faaliyet gösterdiği zamanlar olmuştur.
1734-1736 yıllar dönemi
1734'te Nadir, İngilizlerden iki brigantin gemisi satın aldı. Ayrıca yerel bir Arap şeyhinden iki brigantin elde edildi. Veddell ve Cook, sırasıyla İngiliz Brigantin Patna ve Ruperallın komutanlarına atandılar. 1736'da Afşarlar, Buşehr'de tuttukları Doğu Hindistan Şirketi'ne ait bir gemi olan Northumberland'ın kaptanını gemiyi kendilerine satmaya zorladı. "Büyük bir miktar karşılığında satın alınan" gemi bir savaş gemisine dönüştürüldü. Gemi o sırada kötü durumdaydı ve bu nedenle Doğu Hindistan Şirketi "kendilerini potansiyel Afşar iddialarından korumak için adımlar attı". Aynı yılın Ekim ayında, İngilizlerden 8.000 tümene satın alınan 20 silahlı 2 fırkateyn daha aldı ve bunlardan birinin Cavan adlandırıldı. Arşiv belgelerinde sadece bir geminin satıldığı belirtiliyor. Cavan daha sonra Feth-i Şah olarak yeniden adlandırıldı ve filonun amiral gemisi oldu. Ancak başka bir kaynağa göre Feth-i Şah gemisi, önceki Northumberland gemisiydi. Cavan, Bombay merkezli EIC tarafından Afşarlara satılmak üzere özel olarak satın alındı ve şirket satıştan yüzde 200 kar elde etti. Filoya giren bir diğer gemi de Fransız tüccarlardan satın alınan l'Heureux idi.
1737 yılı
1737'den bir Hollandalı kaynak, filonun envanterini şu şekilde sunmuştur:
| Gemi | Köken | Notlar |
|---|---|---|
| Feth-i Şah | ingilis | 7.000 tümene satın alınmıştır. |
| Capitaine | ingilis | Purchased for 4.000 tümənə satın alınmıştır. |
| Fatta Mamoedieb | ingilis | 400 tümene satın alınmıştır. |
| Nastar Chanie | ingilis | 300 tümene satın alınmıştır. |
| Toeckelc | Basidu | Şeyh Reşitden 3.000 tümene satın alınmıştır. |
| Fattilhaije | Basidu | Şeyh Reşitden 1.300 tümene satın alınmıştır. |
| Fatta Rhamhanied | ərəb | 400 tümənə alınmışdır. |
| Illhaiji | Basidu | Şeyh Reşitden 400 tümene satın alınmıştır. |
| Namalum | Basaydu | Şeyh Reşitden satın alınmıştır. |
| Namalum | Basaydu | Şeyh Reşitden satın alınmıştır. |
| Namalum | Yerli | Muhammed Latif Han tarafından yapılmıştır. |
| Namalum | Yerli | Muhammed Latif Han tarafından yapılmıştır. |
| Kaynakça: Villem Floor (1987) | ||
1741-1742 yıllar dönemi
1.100 tonluk Bombay merkezli bir gemi olan Shavallum, onu inşa eden konsorsiyum (John Lambton, Parsi tüccarları Bhomanji Rustamji ve Manoji Nowroji ve Bombay'ın Shivan Seth Dharam Seth) tarafından satıldı ve Rahimi adını aldı. Bu gemi Afşar filosunun amiral gemisi olarak hizmet etti.. 1742'de güney filosu, çoğu Kambay Körfezi'ndeki Surat'ta inşa edilen 15 gemiden oluşuyordu. Afşarlar, Surat'taki gemi yapımcılarına 11 gemi daha sipariş ettiler ve bu siparişlerden ilki 1741'de tamamlandı. Bu gemiler tik ağacından yapılmıştır ve dayanıklılıkları ile seçilmişlerdi. 1742'de Robert Galley gemisi İngiliz Eustace Peacock'dan 1000 tümene satın alındı. İki gemi daha, Mary ve Pembroke, EIC tarafından Surat'ta inşa edildi ve Afşarlara 186.251 rupi (9.312 tümen'e veya 23.280 pound'a eşdeğer) karşılığında satıldı.. Pembroke gerekli malzemelerden yoksundu ve Mary'nin su sızıntısı nedeniyle günlük bir pompaya ihtiyacı vardı.
1745'te donanmada 30 gemi vardı.
1747'de güneydonanmasında da 20-25 gemi vardı.
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
- Maykl Eksvorti (2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant. I. B. Tauris.
- Maykl Eksvorti (2007). The Army of Nader Shah. Iranian Studies. 40 (5).
- Basile Vatatzes (1939). Persica: Histoire de Chah-Nadir. Bükreş.
- Mirfendereski, Guive (2001). A Diplomatic History of the Caspian Sea. Springer. doi:10.1057/9780230107571_4. ISBN .
Kaynakça
- ^ Axworthy 2007, s. 635-646.
- ^ a b Axworthy 2009.
- ^ Mihael Axvorthy. Iran: Empire of the Mind.
- ^ Gavin R.G Hambly (1991). Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty. The Cambridge History of Iran, Vol. 7: From Nadir Shah to the Islamic Republic. ISBN . Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022.
- ^ Axworthy 2007, s. 639-645.
- ^ Axworthy 2007, s. 636.
- ^ Axworthy 2007, s. 645.
- ^ Axworthy 2007, s. 639-641.
- ^ Axworthy 2007, s. 644.
- ^ Axworthy 2007, s. 640-641.
- ^ Abraham of Crete. The Chronicle of Abraham of Crete. Costa Mesa.
- ^ a b Vatatzes 1939, s. 133.
- ^ Axworthy 2007, s. 645-650.
- ^ a b Jonas Hanway (1753). An Historical Account of the British Trade. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ Laurence Lockhart (1938). Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources. Londra: Luzac & Co. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ a b Axworthy 2007, s. 639.
- ^ Rudi Matthee (1996). Unwalled Cities and Restless Nomads: Firearms and Artillery in Safavid Iran. Londra.
- ^ Purgstall J. Von Hammer (1835-1843). Histoire de l Empire Ottman. Paris.
- ^ Axworthy 2009, s. 639.
- ^ Michael Axworthy (20 Aralık 2012). . Encyclopædia Iranica. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2022.
- ^ Axworthy 2018, s. 174.
- ^ Mirfendereski 2001, s. 18.
- ^ Axworthy 2000.
- ^ Floor 1987, s. 39
- ^ Floor 1987, s. 41
- ^ Floor 1987, s. 42
- ^ Black 2004, s. 73
- ^ Barendse 2009, s. 294
- ^ Floor 1987, ss. 41–42
- ^ Barendse 2009, ss. 295–296
- ^ Axworthy 2000
- ^ Good 2018, s. 227
- ^ Good 2018, s. 228
- ^ Good 2018, s. 230
- ^ Ward 2014, s. 53
- ^ Mirfendereski 2001, s. 18
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Afsar imparatorlugunun askeri sistemi Afsarlarin askeri sistemlerinin kokleri Safevi devletinin cokusunun arifesinde Horasan daki kanli catismalar donemine dayanmaktadir Yerli bir general ve Turkmen Afsar asiretinin bir uyesi olan Nadir Gulu Han Afsar in komutasindaki savascilarin sayisi sadece birkac yuzdu ve onlar gunumuz Iran inin kuzeydogusunda faaliyet gosteriyorlardi Nadirgulu kendini Sah ilan ettikten sonra komutasindaki toplam savasci sayisi 375 bine ulasti Tarihci Mihael Axvorthy ye gore bu ordu zamaninin en guclusu iken en buyuk avantaji en yetenekli ve basarili general Nadir tarafindan komuta edilmesiydi Afsar Imparatorlugu Silahli KuvvetleriNadir Sah in savas bayragiKurulus1736Lagvedilis1796BirimlerKara kuvvetleri Deniz kuvvetleriKarargahMeshedSanayiYerli yardimlarMerv Isfahan Kirmansah ve Amul silah fabrikalariIlgili maddelerRutbelerHan Sultan Bey Binbasi Yuzbasi Onbasi Nadir Sah in 1747 de kendi generallerinden olusan bir grup tarafindan oldurulmesinin ardindan devlet parcalanmaya ve onlarca yil surecek bir ic savasa suruklenmeye basladi Bu sureclerin baslamasiyla birlikte bir zamanlar guclu bir ordu olarak kabul edilen Nadir in ordusu da dagildi Bircok Afsar ustun gucu ele gecirmek icin savassa da onlarin disinda baska adaylar da vardi Ulkedeki yuksek otorite yalnizca Aga Muhammed Sah Kacar in saltanati sirasinda yenilendi Bu 18 yuzyilin sonunda Aga Muhammed Sah Kacar in basarili askeri seferlerinden sonra mumkun oldu Genel bakisAfsar in ordusu esas olarak suvari birliklerine dayaniyordu Bu ordudaki savasci sayisi 1743 yilinda zirveye ulasmis ve 375 bin kisi olmustur Bu rakam cok yuksekti ve orduda bu kadar cok kisinin tutulmasi uretimin azalmasina ve tuketimin artmasina neden olarak ulke ekonomisinin cokmesine neden oldu Afsar ordusunun onceki donem ordularindan temel farki atesli silahlarin yaygin kullanimiydi Topcu ve tufekci birliklerinin cekirdegi Safevi ordusu doneminde yani 16 yuzyil boyunca olusmasina ragmen sayilari her zaman ordunun temelini olusturan geleneksel suvari savascilarinin sayisindan azdi Bu geleneksel ordudaki savascilar geleneksel silahlarla baltalar kiliclar gurz yaylar ve oklar silahlandirildi ve yari gocebe veya tamamen gocebe kabilelerden toplanirdi Avrupa da atlilarin tabanca ve karabinalarla silahlandirildigi donemde Safevi ordulari geleneksel silahlarla silahlandirilmisti Ilk defa ordunun buyuk bir bolumunu atesli silahlarla silahlandirmak ancak Nadir Sah doneminde mumkun olmustur Bu nedenle atesli silahlarin nasil kullanilacagini ogrenmeye egitime ve ogretime odaklanilmistir Boyle bir durum Avrupa da bir asirdan fazla bir sure once baslamistir Nadir in ordusunun cok az uyesi etnik olarak Iranli veya Farsdi Bu ordunun 60 000 den fazla uyesi Azerbaycan dan 60 000 i Turkmen ve Ozbeklerden 70 000 i Afganlardan ve gunumuz Pakistanlilarindan 65 000 i Horasan dan ve 120 000 i diger Bati Iran etnik gruplarindan Hemedan Luristan Bahtiari Fars ve Huzistan toplanmistir Goruldugu gibi bu ordudaki savascilarin cogu farkli Turk boylarindan toplanmistir Bu savascilarin cogu hafif silahlarla donanmis atlilardi Bu savascilar Kula i Nadiri adi verilen sapkalar takarlardi Bu sapkayla birlikte 18 inc yuksekligindeydi ve etrafina bir keci ya da koyun derisi sarilmisti Savascilar yunlu mantolar kirmizi sari veya yesil acik gomlekler ve deri cizmeler giyerlerdi Bircok savascinin hem agir hem de zincir zirhtan olusan zirhlari vardi Her hafif silahli suvari bir kilic bir tufek ve bir balta ile donatilmisti Bazilari kalkan tasiyordu 1744 te Nadir in ordusu 13 000 suvari muhafizi Nadir in kendi kabilesi Afsarlardan olusan 20 000 suvari 50 000 Afgan suvari 12 000 cezayirci 40 000 piyadesi ve bilinmeyen sayida topcu ve garnizon savascisindan olusuyordu Savascilarin cogu cakmakli ya da eski miquelet kilitli tufeklerle silahlanmisti ve bazilarinda kibritli tufekler de vardi Piyadeler sungu kullanmiyordu Afganlarin genellikle atesli silahlari yoktu cunku savastaki gorevleri esas olarak mizragi kullanmakti Turk ve diger asiretlerden toplanan hafif silahli suvari savascilari atesli silahlari fazla kullanmamis savaslarda kilic mizrak ve ok kullanmislardir PiyadelerCakmakli tufek ile birlikte kullanilan semsir Piyadeler de yakin dovuste kullanmak icin kiliclarla silahlandirildilar Safeviler doneminde oldugu gibi Nadirin doneminde de piyade birlikleri ikincil birlik olarak degerlendirilmis ve onem bakimindan suvarilerden sonra gelmistir Ayrica atesli silahlarla donanmis piyade birimleri hicbir zaman tam olarak gelistirilemedi Buna bir istisna olarak yaptigi reformlarla Safevi ordusuna atesli silahli piyade birlikleri getiren Sah Abbas i belirtmek mumkundur Tum piyade birlikleri kolah e Naderi كلاه نادری adli yuksek sapkali mavi bir tunik ve kirmizi pantolondan olusan standart bir uniformaya sahipti Nadir in bati Afganistan daki Abdali Afganlarina karsi ilk seferleri onu guclu bir suvari kuvvetiyle savasmak icin bir cozum bulmaya itti Nadir atesli silahlar topcu kuvvetleri ile donatilmis piyade sisteminin iyilestirilmesi ve manevra kabiliyeti yuksek suvari gibi cozumlerle Abdali Afganlarinin suvari savascilarini yenmeyi basardi Tufekciler Tufekci ordunun tufekle donatilmis duzenli bir bolumuydu ve Safevi doneminden bu yana bu bolumun savascilarinin sayisi giderek artti Tufekci ayrica uzun bir sungu ve geleneksel bolgesel silahlardan biri olan bir kilicla silahlanmisti Genel olarak tufekci cezayirciden daha hafif bir tufekle donatilmisti Cezayirciler Cezayirciler Nadir in ordusunun tufekcileri arasinda seckin gucleri olusturdu Bu piyadeler tarafindan kullanilan cakmakli tufek olan Jazayer جزایر Avrupadaki emsallerinden daha fazla menzil gelismis keskinliye ve daha agir bir kalibreye sahipti Ortalama bir Avrupa tufegi 5 kilogram agirliginda ve 18 milimetre capinda ates ederken cezayir 18 kilogram agirliginda ve 24 milimetre capinda atis ediordu Avrupa daki tufeklerin aksine cezayir bir kagit kartus yerine bir burnuz ile dolduruluyrdu Bu menzil etki ve dogruluk acisindan avantajlari olmasina ragmen doldurulmasinin Avrupali emsallerinden daha uzun surdugu anlamina geliyordu Safevi ordusunda cezayir kullanimina iliskin bilinen ilk bilgilerin tarihi 17 yuzyilin ortalarina kadar uzanmaktadir Cezayirciler ayrica cezayir adi verilen bir tufege ek olarak semsir adi verilen soguk bir silahla silahlandirildilar Piyadelerin cezayirciler bolumu surekli olarak tatbikat ve egitimle ugrasti Bu tur egitimlerden birine tanik olan bir kisi anilarinda soyle yazar Piyadeler yani tufek tasiyan savascilar birliklerinde birlesip silahlari ile hedefe ates edebilirlerdi bu defalarca tekrarlandi Tahmasibgulu Han Nadir Sah anlamina gelir duzenli bir savascinin surekli olarak iyi ates ettigini gorseydi onu 100 veya 50 kisilik bir grubun komutasina atardi Tum savascilari cesur yetenekli ve deneyimli olmaya tesvik ederdi En basit tabirle guclu karakteri ve askeri yetenekleriyle onlara rol model olurdu Meshed deki Nadir Sah Muzesi nde sergilenen ve cezayirciler tarafindan kullanilan bir tufek Cezayirci birlikleri her gun saatlerce egitim aldi Savascilarin egitimde deneyim kazanmasina ozel onem verildi Nadir cezayirci birimlerini kisisel olarak organize etti ve genellikle savasta cezayircileri bizzat komuta etti Baska bir taniga gore cezayirciler iyi organize edilmis ve en iyi muhimmatla donatilmisti Toplam Cezayirci sayisi hakkinda cesitli bilgiler bulunmakta ve raporlardaki rakamlar birbirinden farklilik gostermektedir Ama ortalama olarak alirsak bu kolordudaki savasci sayisinin birkac on bin oldugu tahmin edilebilir Jonas Hanvet 1744 tarihli yazisinda Nadir in 12 000 cezayirciye ek olarak 40 000 duzenli tufekciye sahip oldugunu bildirdi Nadir ayrica Orta Asya seferinde 12 000 kisilik bir cezayirci mufrezeye de komuta etmistir Cezayirciler bir nevi piyade olmalarina ragmen bazen seferler sirasinda zaruretten dolayi savaslara suvari birligi olarak katilmislardir Bu tur savaslara bir ornek Karnal Savasi dir Donanimlarinin ve askeri becerilerinin yuksek olmasi nedeniyle Nadir in cesitli seferlerinde en farkli ve zorlu muharebe gorevlerini yerine getirmisler ve zaferde onemli bir paya sahip olmuslardir Bu tur savaslara ornek olarak Damgan Murcekhort Kerkuk Muradtepe Karnal ve Kars verilebilir Karnal Savasi ndaki belirleyici rolu icin bir gorgu tanigi tarafindan ok cezayire cevap veremez belirtilmistir SuvarilerEn basindan beri suvari birlikleri ordudaki en onemli birlik olarak kabul edildi Nadir ordunun suvari birliklerinde onemli reformlara imza atti Bu reformlardan biri de suvari atlarinin devlet tarafindan mali olarak desteklenmesiydi O zamana kadar atlar genellikle sahiplerinin en degerli varliklarindan biri olarak kabul edildikleri icin suvariler atlariyla risk almak konusunda isteksizdiler Suvari kolordu temelde iki kisma ayrildi Birincisi devletin ordu icin topladigi suvarilerden ikincisi ise tabi asiretlerce orduya gonderilen veya buyuk toprak sahipleri tarafindan orduya gonderilen suvarilerden olusuyordu Meshed in Nadir Sah Muzesi nde sergilenen Afsar doneminden kalma bir semsir kilici Safevi doneminden bu yana suvarier geleneksel olarak Osmanli muadillerine gore bir avantaja sahipti her yonden saldirdilar herhangi bir yeni yone donduler Saflar kapandi ve ardindan saldirip dagildilar ve ardindan bu daginik grup saflari tekrar ayni noktada kapatti Geri cekilirler ve sonra karsi saldiriya gecerler Basile Vatatzes Suvarilerin cogu semsir kilic mizrak ve hancerle silahlanmisti ancak bazen atesli silahlar da kullaniyorlardi 1736 dan beri tufek suvarilerin ana silahlarindan biri haline geldi Bu birliklere hem kesif hem de atista onemli olcude yardimci oldu Ikincisinin bir ornegi Karnal savasidir Devletin suvari birimleri arasinda Sah in kisisel suvari muhafizlari en prestijli olarak kabul edildi En unlu birliklerden biri Saltanati Suvarileri olarak tercume edilen Savaran e Saltanati birimiydi Afsarlar Kacarlar ve Celairiler gibi kabileler Nadir in suvari toplamak icin ana merkezler olarak kabul edildi Basta Sahsevenler olmak uzere cesitli Azerbaycan asiretlerinden de suvariler toplaniyorlardi Savaran e Sepah e Horasan tumeninde her alayda 1000 asker bulunan 20 alay vardi Boylece Savaran i Sepah e Horasan da 20 bin suvari toplandi 3 000 seckin suvari Sah in Ghulam veya Gholaman e Shah biriminde gorev yapiyordu Bu birimin gorevi Nadir Sah in kisisel korumasini organize etmekti Yardimci suvariler Hafif silahli suvari Nadir in suvari birlikleri arasinda bir baska prestijli birim de Savaran e Sepah e Horasan di Bu terim Horasan in atli suvari ordusu olarak tercume edilebilir Bu birlikteki savascilar esas olarak Gilzai Abdali Kurt ve imparatorlugun diger kabilelerinden toplandi Hem Gilzai hem de Abdali Afgan suvarileri Asya nin en iyileri arasinda degerlendiriliyordu Bu ordunun sayisi her zaman degisti ancak bir kaynakta 70 bin oldugu belirtilmistir Horasan in atli suvari ordusundan suvari genellikle Nadir tarafindan Savaran e Saltanati birimine terfi ettiriliyordu Bu birlik Kars Savasi nda belirleyici bir rol oynadi Boylece savasin gergin aninda Nadir komutasinda bir yan taarruz duzenlediler ve bunun sonucunda Kizilbas ordusu zafer kazandi Agir Silahli BirliklerAfsarlar doneminden saha topu Nadir in askeri alanda yaptigi reformlardan en cok yararlanan ordu turu kuskusuz agir silahli birliklerdir Safevi hanedaninin saltanati sirasinda askeri islerde agir silahli birlikleri sinirli bir cercevede kullanildi Ancak Nadir in seferlerinde agir silahli birlikleri yaygin olarak kullanildi Nadir in seferleri genellikle agresif hizli saldirilara dayandigindan agir silahlar tasimak bir sorun olsa da Nadir her zaman ordu icinde agir silahli birliklerin kullaniminin gelistirilmesine ozel bir onem verdi Nadir in ordusunun ana tedarik fabrikalari Amul Kirmansah Isfahan ve Merv de bulunuyordu Bu askeri fabrikalar yuksek kaliteli silahlar uretiyor ve ordularina iyi hizmet veren toplar sagliyordu Bununla birlikte mobil atolyeler Nadir in gerektiginde agir kusatma topcularinin konuslandirilmasi gibi alanlarda cok yonlulugun yani sira stratejik hareketliligi surdurmesine izin verdi Nadir in ordusundaki en onemli agir silahli birliklerinden biri de zamburakcilardi Bu zamburakci birimi develerin sirtina yerlestirilmis 1 veya 2 poender hafif ve kucuk toplardan olusuyordu Bu toplar sahra toplarina gore daha az isabetli ve daha kisa atis menziline sahip olsalar da baslica avantajlari meydan muharebelerinde yaylim atesiyle toplu olume neden olmalariydi Ayrica bir diger avantaji da hafif olmasi ve deve uzerine monte edilmis olmasi nedeniyle kolay hareket ettirilebilmesi ve esnek olmasiydi Sahra topculari Nadir in ordusunun ayrilmaz bir parcasiydi Nadir Han in Mezopotamya ya yaptigi ilk sefer sirasinda kusatma altindaki Bagdat a yardima gelen Topal Osman Pasa ile karsilasmak icin kuzeyde Samarra ya giderken ordusunda 18 top vardi Nadir in askeri reformlarindan yararlanan ana alanlardan biri olan sahra topculugu veya toplari Osmanli ve Babur imparatorluklarindaki muadillerine gore daha ustun bir konum kazanmistir Afsar in ordusunun topcusu bu iki imparatorlugun topcularindan daha isabetliydi Bu agir silahli birlikleri Nadir Sah in Orta Asya daki harekatinda da onemli bir rol oynadi Orta Asya daki suvari savascilari Afsar in ordusunun kullandigi modern topcu silahlarindan habersizdi ve bu da Nadir icin zaferi daha da kolaylastirdi Askeri donanma1734 ten itibaren Nadir devletin askeri donanma sistemini yeniden duzenledi Bu donanma en iyi faaliyet donemini Afsar Imparatorlugu nun bolunmesinden onceki 10 yil icinde yasadi Afsar Imparatorlugu nun askeri filosu Hazar Denizi nde ana tehditlerden biri olarak kabul edilen Ruslara karsi da faaliyet gosteriyordu Askeri filonun merkezi Busehr de bulunuyordu ve ana faaliyet alani Basra Korfezi ve Umman Denizi idi Burada asil mucadele Maskat Sultanligi Umman Imamligi ve daha sonra Mutareke Devletleri kiyilarina yerlesen haydutlar ve isyancilarla oldu Afsar donanmasi sik sik Hollanda ve Ingilizlerle isbirligi yapti Kuzey donanmasi Kuzey donanmasi Hazar Denizi nde faaliyet gosteriyordu 1745 te filoda iki firkateyn ve 4 kucuk gemi tumu yerel uretim hizmet ediyordu Kaynaklara gore bu filoya dahil olan gemilerden biri 1752 de Rest yakinlarinda yakildi Kuzey Filosu nun olusumundan once Nadir Ruslardan gemi satin almak icin buyuk miktarda para odedi Bu gemiler Nadir in Dagistan seferi sirasinda malzeme ve teknik destek gondermek icin kullanildi Guney donanmasi Guney filosunun ana yelken alani Basra Korfezi ve Umman Korfezi idi Ancak bu donanmanin Arap Denizi nde de faaliyet gosterdigi zamanlar olmustur 1734 1736 yillar donemi 1734 te Nadir Ingilizlerden iki brigantin gemisi satin aldi Ayrica yerel bir Arap seyhinden iki brigantin elde edildi Veddell ve Cook sirasiyla Ingiliz Brigantin Patna ve Ruperallin komutanlarina atandilar 1736 da Afsarlar Busehr de tuttuklari Dogu Hindistan Sirketi ne ait bir gemi olan Northumberland in kaptanini gemiyi kendilerine satmaya zorladi Buyuk bir miktar karsiliginda satin alinan gemi bir savas gemisine donusturuldu Gemi o sirada kotu durumdaydi ve bu nedenle Dogu Hindistan Sirketi kendilerini potansiyel Afsar iddialarindan korumak icin adimlar atti Ayni yilin Ekim ayinda Ingilizlerden 8 000 tumene satin alinan 20 silahli 2 firkateyn daha aldi ve bunlardan birinin Cavan adlandirildi Arsiv belgelerinde sadece bir geminin satildigi belirtiliyor Cavan daha sonra Feth i Sah olarak yeniden adlandirildi ve filonun amiral gemisi oldu Ancak baska bir kaynaga gore Feth i Sah gemisi onceki Northumberland gemisiydi Cavan Bombay merkezli EIC tarafindan Afsarlara satilmak uzere ozel olarak satin alindi ve sirket satistan yuzde 200 kar elde etti Filoya giren bir diger gemi de Fransiz tuccarlardan satin alinan l Heureux idi 1737 yili 1737 den bir Hollandali kaynak filonun envanterini su sekilde sunmustur Gemi Koken NotlarFeth i Sah ingilis 7 000 tumene satin alinmistir Capitaine ingilis Purchased for 4 000 tumene satin alinmistir Fatta Mamoedieb ingilis 400 tumene satin alinmistir Nastar Chanie ingilis 300 tumene satin alinmistir Toeckelc Basidu Seyh Resitden 3 000 tumene satin alinmistir Fattilhaije Basidu Seyh Resitden 1 300 tumene satin alinmistir Fatta Rhamhanied ereb 400 tumene alinmisdir Illhaiji Basidu Seyh Resitden 400 tumene satin alinmistir Namalum Basaydu Seyh Resitden satin alinmistir Namalum Basaydu Seyh Resitden satin alinmistir Namalum Yerli Muhammed Latif Han tarafindan yapilmistir Namalum Yerli Muhammed Latif Han tarafindan yapilmistir Kaynakca Villem Floor 1987 1741 1742 yillar donemi 1 100 tonluk Bombay merkezli bir gemi olan Shavallum onu insa eden konsorsiyum John Lambton Parsi tuccarlari Bhomanji Rustamji ve Manoji Nowroji ve Bombay in Shivan Seth Dharam Seth tarafindan satildi ve Rahimi adini aldi Bu gemi Afsar filosunun amiral gemisi olarak hizmet etti 1742 de guney filosu cogu Kambay Korfezi ndeki Surat ta insa edilen 15 gemiden olusuyordu Afsarlar Surat taki gemi yapimcilarina 11 gemi daha siparis ettiler ve bu siparislerden ilki 1741 de tamamlandi Bu gemiler tik agacindan yapilmistir ve dayanikliliklari ile secilmislerdi 1742 de Robert Galley gemisi Ingiliz Eustace Peacock dan 1000 tumene satin alindi Iki gemi daha Mary ve Pembroke EIC tarafindan Surat ta insa edildi ve Afsarlara 186 251 rupi 9 312 tumen e veya 23 280 pound a esdeger karsiliginda satildi Pembroke gerekli malzemelerden yoksundu ve Mary nin su sizintisi nedeniyle gunluk bir pompaya ihtiyaci vardi 1745 te donanmada 30 gemi vardi 1747 de guneydonanmasinda da 20 25 gemi vardi Ayrica bakinizAfsar Imparatorlugu nun askeri filosuKonuyla ilgili yayinlarMaykl Eksvorti 2009 The Sword of Persia Nader Shah from tribal warrior to conquering tyrant I B Tauris erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Maykl Eksvorti 2007 The Army of Nader Shah Iranian Studies 40 5 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Basile Vatatzes 1939 Persica Histoire de Chah Nadir Bukres erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Mirfendereski Guive 2001 A Diplomatic History of the Caspian Sea Springer doi 10 1057 9780230107571 4 ISBN 978 0 230 10757 1 Kaynakca Axworthy 2007 s 635 646 a b Axworthy 2009 Mihael Axvorthy Iran Empire of the Mind erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Gavin R G Hambly 1991 Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty The Cambridge History of Iran Vol 7 From Nadir Shah to the Islamic Republic ISBN 9780521200950 Erisim tarihi 16 Agustos 2022 Axworthy 2007 s 639 645 Axworthy 2007 s 636 Axworthy 2007 s 645 Axworthy 2007 s 639 641 Axworthy 2007 s 644 Axworthy 2007 s 640 641 Abraham of Crete The Chronicle of Abraham of Crete Costa Mesa erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim a b Vatatzes 1939 s 133 Axworthy 2007 s 645 650 a b Jonas Hanway 1753 An Historical Account of the British Trade Erisim tarihi 22 Agustos 2022 Laurence Lockhart 1938 Nadir Shah A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources Londra Luzac amp Co Erisim tarihi 22 Agustos 2022 a b Axworthy 2007 s 639 Rudi Matthee 1996 Unwalled Cities and Restless Nomads Firearms and Artillery in Safavid Iran Londra erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Purgstall J Von Hammer 1835 1843 Histoire de l Empire Ottman Paris erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Axworthy 2009 s 639 Michael Axworthy 20 Aralik 2012 Encyclopaedia Iranica 17 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2022 Axworthy 2018 s 174 Mirfendereski 2001 s 18 Axworthy 2000 Floor 1987 s 39 Floor 1987 s 41 Floor 1987 s 42 Black 2004 s 73 Barendse 2009 s 294 Floor 1987 ss 41 42 Barendse 2009 ss 295 296 Axworthy 2000 Good 2018 s 227 Good 2018 s 228 Good 2018 s 230 Ward 2014 s 53 Mirfendereski 2001 s 18