Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2023) () |
| İnsanlık tarihi
|
| Ortelius tarafından 1570 yılında çizilen Dünya Sahnesi Görünümü adlı Dünya haritası. |
..Dönemlere göre |
..Kıtalara göre |
..Konulara göre |
Asya tarihi, Asya'nın çeşitli bölgelerinde, merkezi Avrasya bozkırlarındaki duruma bağlı olarak daha fazla veya daha az bağlama sahip Doğu Asya, Güney Asya ve Orta Doğu'nun tarihi olarak görülebilir.
Kıyı çevresinde bulunan bereketli nehir vadileri çevresinde gelişen erken medeniyetler bu üç bölgenin her bir tarafı dünyanın bilinen en eski medeniyetlerine ev sahipliği yaptı. Mezopotamya, İndus Vadisi Uygarlığı ve Çin uygarlıklarının birçok ortak şeyi vardı. Bu nedenle teknoloji ve matematik gibi alanlarda tekerlek gibi icatlarla fikir alışverişinde bulunmuşlardır. Bu uygarlıkların gelişmesi ile bugünkü şehirler, devletler ve daha sonra bunu takip eden imparatorluklar yerini almıştır.
Bozkır bölgeleri büyük göçebe halklar tarafından iskan edildi ve merkezi steplerlerden Asya kıtasının tüm alanlarına ulaştı. Bozkırların dışında bilinen ilk genişleme Çin sınırlarında, Orta Doğu ve Hindistan'da yayılmış Hint-Avrupalıların olmasıdır. Asya kıtasının kuzey kısımları gür ormanları ve tundra tipi ormanları nedeniyle bozkırlarda yaşayan göçebeler için erişilebilir değildi. Bu alanlarda çok az insan vardı.
Tarih Öncesi
Bilimsel olarak Asya kıtasında insan öncesi canlılarda yaşamıştır. Homo Erectus, Afrika’dan çıkan ilk insan türüydü. Muhtemelen Homo Erectus ilk avcılardı. Homo erectus ateşi kontrol altına alabilen ve toplu avlanan bir türdü. Homo erectus ile birlikte taş teknoloji daha karmaşık bir hal aldı. Homo Erectus Türkiye, Güney Asya, Endonezya, Levant, Çin gibi geniş bir araziye yayıldı. Homo heigelberdangis de Asya kıtasında Homo Erectus ile hemen hemen yakın coğrafyalarda yaşadılar. Neandertal ise Ortadoğu’da yaşadı. Neandertaller modern insana en yakın türlerdendi. Mezar kültürü, müzik aleti yapımı ve temel tıp bilgileri vardı. Genelde mızrak ile avlanıyorlardı. Homo Sapiens ile beraber yaşamış. Denisovans, Çin topraklarında yaşadı. Homo Florensis günümüz Endonezya topraklarında yaşadı. Homo Florensis’in diğer adı ise Hobbit idi.
Asya’daki bilinen en eski insan kalıntıların 60.000 yıl öncesine tarihlenmektedir. Asya kıtası Buzul çağında Amerika, Avrupa ve Avustralya kıtasına insanların geçişini sağlamıştır. Türkiye'nin güneydoğusundaki Göbekli Tepe'de M.Ö 10.000 yılında yapılan bir tapınak alanı kültürü bulunmuştur. Çevresinde hiçbir kalıcı konut olmadığı için bu site göçebe avcı-toplayıcılar tarafından geliştirilmiştir. Bu tapınak sitesi bilinen en eski insan yapımı yerlerden biridir. M.Ö. 8500-8000 yıllarında tarım toplulukları Anadolu, Kuzey Afrika ve Kuzey Mezopotamya'ya yayılmaya başladı.
M.Ö. 5500'de Halaf kültürü kurak tarıma dayalı Levant, Lübnan, Filistin, Suriye, Anadolu ve Kuzey Mezopotamya'da ortaya çıktı. Güney Mezopotamya'da Sümer ve Elam alüvyon ovalar vardı. Az yağış olduğu için sulama sistemleri gerekli idi. Ubeyd kültürü M.Ö. 5500'de gelişti.
Bronz Çağı
Kalkolitik dönem (Bakır Çağı) M.Ö. 4500'de daha sonra Tunç Çağı Neolitik kültürleri yerine yaklaşık M.Ö. 3500'de başladı.
Antik Çağ
Medeniyet ilk kez Mezopotamya’da başladı. En eski yazılı kaynaklar MÖ 3200 yılına Sümer medeniyetine dayanmaktadır. Sümer medeniyeti Ay takvimi, tekerlek ve birçok inancı Sümer medeniyeti etkilemiştir. Tarihin ilk İmparatorluğu Akadlar Mezopotamya’da Sargon tarafından kuruldu. Mezopotamya’yada daha sonraları Babil ve Asurlular hükmetti. Mezopotamya ile Anadolu’nun yakın olmasından kaynaklı olarak Anadolu kültürü ile Mezopotamya kültürü arasında etkileşim gerçekleşti. Anadolu topraklarındaki en eski uygarlıklardan birisi Hattilerdi. Hint-Avrupa dili konuşan halklar Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya göçtüler. Anadolu’da Hattiler’in üstüne çöken Hititler, Ortadoğu’da bölgesel bir güç oldu. Mısır ile arasında gerçekleşen Kadeş savaşı sonucunda Kadeş anlaşması imzalandı. Hititler daha sonraları küçük çaplı Krallıklara dönüştü. Balkanlar üzerinden Anadolu’ya Frigler ve Ermeniler göçtü. İleriki yıllarda Ermeniler Ermenistan Krallığını kurdular. Frigler’de bölgede var oldular. Lidyalılar ilk kez parayı bulan medeniyet oldu hatta Ortadoğu ticaretine yön verdiler. MÖ 3000 civarında Arabistan’da Semitik halklar yaşıyordu. Semitik halklar daha sonraları Araplar, Süryaniler ve İbraniler gibi pek çok ulusu oluşturdular. İbraniler’de o dönemde nadir görülen ve bir Semavi din olan Musevilik vardı. İsrailoğullar’ı, Semavi dinlere göre Musa ile birlikte Mısır’dan çıkmışlardı. Davud zamanında bütün İsrail’in Kralı olmuş ve Kudüs’ü fethetmiştir. Süleyman döneminde Antik İsrail güçlenmişti. Süleyman öldükten sonra İsrail Krallığı bölündü. İran üzerinde Elam Uygarlığı vardı. Hindistan’daki İndus Vadisi Uygarlığı, Hindistan’ın ilk uygarlığıdır. MÖ 1200 - 1000 Aryan göçleri ile Asya etnik yapısı değişti. Aryanlar, Güney Asya, İran ve Mezopotamya’ya göçtü. Hinduizm inancının oluşmasını sağladı Aryanlar. Hindistan topraklarında Veda çağı başladı. Çin topraklarında en eski hanedanlık gerçekliği tartışılan Xia hanedanlığı dır. Gerçekliği kesin olan ilk hanedanlık ise Shang hanedanlığıdır. Shang hanedanlığından sonra 800 yıl hüküm sürecek Zhou hanedanlığı devri başladı. Zhou hanedanlığı döneminde Konfüçyüslük ve Taoizm dinleri, şemsiye ve çay keşfedildi. Belli bir süreden sonra Çin parçalandı. Qin hanedanlığı Çin’i birleştirse de sadece 11 yıl hüküm sürdü ama buna rağmen Çin’nin adını verdi. Han hanedanlığı döneminde Çin ilk altın çağını yaşadı. Çin’i özellikle Kuzeyli göçebeler baya bir uğraştırmıştır. Kuzeyli göçebeleri Türkler, Moğollar ve Tunguzlar oluşturuyordu. Bu halklara Altay halkları dense de bir dönem Altay teorisi artık pekte kabul görmüyor. Hiung-Nung (Asya Hun devleti) bütün Asyalı göçebeleri birleştirmiş ve Mete Han döneminde Islıklı ok ve onluk sistemi keşfetmiştirler. Shang hanedanlığının soyundan gelen bir prens ilk Kore devletini kurdu. Kore’de Çin işgali gerçekleşti. Aryan göçleri sonucunda İran’da İrani halklar hakim oldu. Medler, İran’ı birleştirdi hatta Anadolu ve Mezopotamya’ya bile girdiler. Özerk konumundaki Ahamenişler Büyük Kiros tarafından bağımsızlığını kazanmış ve İran, Anadolu, Azerbaycan, Mısır, Trakya, Mezopotamya, Levant ve Filistin’e hakim oldular. Satraplık sistemi, posta teşkilatı, ilk insan hakları bildirgesi ve birçok İmparatorluk sisteminin temelini Persler attı. Büyük İskender M.Ö. 4. yüzyılda Anadolu'dan Hindistan'a kadar olan bir alanı ele geçirdi. Ahameniş devletini İskender yıktı. İskender’in ölümünün ardından İmparatorluğu yıkıldı ve Helenistik dönem yaşandı. İran topraklarında sırasıyla Selevkoslar, Partlar ve Sasaniler hakim oldu. Hindistan’da, Makedonya’nın zayıflaması ile birlikte Chandragupta Maurya ilk Hint İmparatorluğu olan Maurya İmparatorluğunu kurdu. Mauryalar’dan sonra Hindistan gene bölündü. Gupta İmparatorluğu Hindistan’da büyük bir güç oldu ve altın çağını yaşattı. Roma İmparatorluğu daha sonra Batı Asya'nın bir bölümünü ele geçirdi. Roma İmparatorluğunda İsa yaşadı ve Hristiyanlık doğdu. Ahameniş, Seleukos, Part ve Sasani İmparatorlukları Antik Pers etkisinde kalmıştır. Birçok antik uygarlık İpek Yolu, Hindistan, Orta Doğu ve Avrupa üzerinden birbirlerini etkilemiştir. Hindistan'da başlayan Hinduizm ve Budizm dininin Güney Asya ve Doğu Asya üzerinde önemli bir etkisi olmuştur.
Orta Çağ
Orta Asya topaklarında hüküm süren Avarlar’ın içinde yaşayan Türkler aşağılanmanın üzerine Bumin Kağan liderliğinde ayaklanarak 1. Göktürk Kağanlığını kurdular. Çin o sıralar parçalanmış bir vaziyetteydi. Göktürk Kağanlığı, Çin’in üzerinde hakimiyet kurdu. Çin’nin Sui hanedanlığı etrafında birleşmesinden sonra Türkler gücünü kaybetti hatta Doğu ve Batı’ya bölündü. Daha sonrasında Tang hanedanlığı kuruldu. Tang hanedanlığı döneminde Çin 2. Altın çağını yaşadı. Göçebe halkları kontrolü altına alan Çin Talas savaşı ile birlikte gücü azalmaya ve Araplar güçlenmeye başladı.
Batı Roma’nın yıkılmasının ardından geriye sadece Doğu Roma yani Bizans kaldı. Bizans, Roma’nın Batı Asya topraklarının varisi idi. Sasaniler (İran) ve Bizans arasında çekişmeler yaşanıyordu. 571 yılında Muhammet doğdu. 7. Yüzyılda İslam dini ortaya çıktı ve hızlı bir biçimde Arabistan’da yayıldı. İslam halifeliği ve diğer İslam devletleri 7. yüzyılda başlayıp tüm Orta Doğu'yu kontrol altına aldı, daha sonra Hindistan ve Endonezya'ya kadar genişlediler. Dört Halife döneminde İslam İran, Orta Asya, Mısır ve Libya’ya yayıldı. Emeviler döneminde İslam, Orta Asya’ya vardı. Abbasiler döneminde İslam devleti parçalandı ama İslam’ın altın çağı yaşandı. Türkler, Selçuklu devletini kurdular ve Anadolu’yu Türkleştirmeye başladılar. Haçlı Seferleri Müslümanların elinde bulunan Kutsal Toprakları geri almak için Hristiyan Avrupa'nın girişimi ile 12. yüzyılda başlayarak birtakım mücadeleler halinde gerçekleşti. 1. Haçlı seferleri sonucunda Ortadoğu’da Haçlı Krallıkları kuruldu. Urfan Kontluğunun yıkılması ile 2. Haçlı seferleri başladı. Hıttin savaşı ile Kudüs Krallığı düştü ve Eyyubiler’in kontrolüne geçti. Bunun üzerine 3, Haçlı seferi gerçekleşti. 4. Haçlı seferi Konstantinapolis’e doğru gerçekleşti. Ernico Dondolo önderliğinde Venedik, kukla bir Latin devleti kurdu. Bizans başkentini İznik’e taşıdı ve anca 50 yıl sonra Konstantinapolis’i ele geçirdiler. Japonya, Yamato hanedanlığı ile siyasi birliğini sağladı. Kuzeydeki Ainu hanedanlığı ile çok fazla uğraştı. Kore’de 3 İmparatorluk devri yaşandı. Çin ve Silla’nın diğer Kore krallıklarını işgal etmesi ile sadece Silla kaldı. 10. Yüzyılda tüm Kore yarımadasını Goryeo birleştirdi. Cengiz Han bütün göçebe Moğollar’ı tek bir çatı altında birleştirdi. O dönemde Çin bir değildi. Cengiz Han döneminde Moğollar Çin’den İran’a kadar ilerledi. Moğol İmparatorluğu 13. yüzyılda Çin'den Avrupa'ya kadar uzanan bölgelerin büyük bir kısmını, tüm Asya'nın ve Avrupa'nın büyük bir kısmını ele geçirdi. İpek yolu güvence altına alındı. Kara veba Çin topraklarından Avrupa’ya yayıldı. Moğol İmparatorluğu Altın Orda, Çağatay hanlığı, İlhanlılar ve Yuan hanedanlığı olarak bölündü. Hülagu han, Bağdat’ı yağmalayarak İslam’ın altın çağını bitirdi. Moğollar, Kore’yi mandalarına aldı hatta Japonya’ya sefer düzenledi ama başarısız oldu. Japonya daha sonraları toprak ağaları tarafından kontrol edildi. Orta Çağ'da ticaret İpek yolu, Baharat yolu, Kürk yolu ve Muson yolu ile taşınıyordu. Esasında o dönemlerde böyle bir isim kullanılmıyordu bile sadece bir ticaret rotasıydı. Ticaret yolları kültürel etkileşimi de sağlıyordu.
Erken Modern Çağ
Çin’de Ming hanedanlığı ile bağımsızlığını kazandı ve Yuan hanedanlığı Kuzey’e çekildi. Ming hanedanlığı kendini Dünya’ya kendini kapattı. Anadolu topraklarında Osmanlı kuruldu ve Bizans’ı yıktı. Osmanlı, Türkiye siyasi birliğini sağladı. Osmanlı, İran hariç bütün Ortadoğu’yu kontrolü altına aldı. Özbek fatih Emir Timur Asya’nın bir kısmımı 14. Yüzyılda fethetti. Kore’de Joseon Krallığı kuruldu. Ming hanedanlığı Kore’yi ele geçirmeye çalışsa da başarısız oldu. Altın Orda’nın yıkılmasının ardından Rusya, Asya’daki Tatar devletlerini yıktı. Rusya, Sibirya ve Orta Asya ‘ya genişleyerek koloniler kurdu. Timur’un torunu Babür Şah, Hindistan’da Babür devletini kurdu. Babür devleti 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla kadar Hindistan’da hüküm sürdü. Babürler, Hindistan’da tekrar bir altın çağ başlattı. İran’da, Şah İsmail Safevi hanedanlığını kurdu. Safeviler ile Osmanlı arasında çekişmeler yaşandı. Safeviler yerini son Asya fatihi Nadir Şah’ın kurduğu Afşar hanedanlığına bıraktı. Afşarlar’dan sonra Zend hanedanlığı başa geçti. Afşarlar’dan sonra bölge Kaçarlara (Azerbaycan) geçti. Çin’de, Tunguzlar tarafından ele geçirildi ve Mançurya hanedanlığı kuruldu. Mançurya, Doğu Türkistan, Moğolistan, Çinhindi ve Kore’yi ele geçirdi. 18. Yüzyılda Japonya birleşti. 15. Yüzyıldan itibaren Avrupalılar, Asya’yı kolonileştirdi. Osmanlı’nın Avrupa’da ilerlemesi ile birlikte Avrupalılar yeni coğrafyalar keşfetmek için yola çıktılar. Filipinler, İspanya sömürgesine girdi. Endonezya, Hollanda’ya dahil oldu. 7 yıl savaşları sonucunda Asya haritası değişti. Hindistan, Britanya’nın oldu. 18. Yüzyılda Nepal kuruldu.
Modern Çağ
Modern çağ ile birlikte Avrupa gelişirken Asya gelişmelerde geri kalmış hatta sömürgeleştirilmişti. Çin, Afyon savaşı sonucunda güçten düşmüştü. Japonya, Amerika’nın zoru ile Dünya’ya açılmış ve modernleşmeye başlamıştı. Kore ise Japon sömürgesi olmuştu. Osmanlı ise Avrupa’dan geri kalmış ve modernleşmeye çalışmıştı. Çin boksör isyanı sonrasında karışmış ve 1912 yılında Çin Cumhuriyeti kurularak Çin’deki monarşi bitmişti. Rus İmparatorluğu sonunda Sibirya'nın tüm kontrolünü alarak 19. yüzyılın sonunda Orta Asya'yı hakimiyeti altına almaya başladı. 1914 yılında 1. Dünya savaşı patlak verdi. Britanya’nın Asya’daki kolonileri, Osmanlı ve Japonya savaşa katılmıştı. Britanya’nın kolonilere cephelere destek için getiriyordu. Osmanlı, Çanakkale hariç diğer cephelerde kaybetti ve Ortadoğu İngiliz ve Fransız sömürgesi oldu. Anadolu’da ise Atatürk önderliğinde Kurtuluş Savaşı başlattı ve Türkiye Cumhuriyeti kuruldu. Japonya ise Almanya’nın adalarına saldırdı. 1. Dünya savaşı sırasında Bolşevikler Lenin önderliğinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğini kurdu.1. Dünya savaşından sonra Suudi Arabistan kuruldu. Çin komünistler ile milliyetçiler arasında iç savaşa sürüklendi. Japonya ise genişleme politikası güdüyor Endonezya, Çinhindi, Mançurya, Papua Yeni Gine gibi geniş bir alana yayıldı. 2. Dünya savaşı sırasında ABD be SSCB’ye karşı savaştı. Japonya, Avustralya’yı işgal etmeye çalıştı ama başarısız oldu. ABD’nin atom bombası atması üzerine Japonya işgal ettikleri topraklardan çekildi ve 2. Dünya Savaşı bitti. Dünya savaşı sonucunda Hindistan, Ortadoğu devletleri ve daha birçok devlet bağımsız oldu. İsrail bağımsızlığını kazanınca 6 Arap devleti İsrail’e daldı ama başarısız oldular. Çin iç savaşını komünistler kazandı. Milliyetçiler Tayvan’a çekildi. Daha sonrasında ABD ve SSCB Soğuk savaş başladı. Kore Soğuk savaş sürecinde ikiye bölündü. Kore savaşı gerçekleşti ve günümüzde Kore hala daha birleşememiş durumda. Vietnam’da da ikiye bölünen halk komünistlerin etrafında birleşti. 1991 yılında SSCB bölünde ve Orta Asya ve Güney Kafkas devletleri bağımsızlıklarını kazandı. Çin 80’lerden itibaren liberal bir politika izlemeye başladı. Çin günümüzde Dünya’nın 2. En büyük ekonomisi konumundadır. ABD ve Çin arasında günümüzde ekonomik savaş sürmektedir. 2002 yılında Asya birliği kuruldu. 2012 yılında ortaya çıkan Arap baharı bütün Arap Dünyasını etkisine almış durumda. 2019 yılında Çin’de çıkan COVID-19 tüm Dünya’yı günümüzde dahi etkisine almış durumda. Filistin ve İsrail arasındaki sorun yeniden ortaya çıkmış durumda.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Asya tarihi haber gazete kitap akademik JSTOR Subat 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Insanlik tarihiOrtelius tarafindan 1570 yilinda cizilen Dunya Sahnesi Gorunumu adli Dunya haritasi Donemlere gore Tas Devri Tunc Cagi Demir Cagi Antik tarih Orta Cag Yeni Cag Aydinlanma Cagi Yakin Cag Kitalara gore Afrika Amerika Avustralya Asya Avrupa Okyanusya Konulara gore Askeri tarih Bilgisayar tarihi Bilim tarihi Dinler tarihi Doga tarihi Edebiyat tarihi Egitim tarihi Ekonomi tarihi Felsefe tarihi Havacilik tarihi Hukuk tarihi Kultur tarihi Tarim tarihi Matematik tarihi Mimarlik tarihi Muzik tarihi Posta tarihi Sanat tarihi Sinema tarihi Siyasi tarih Tiyatro tarihi Asya tarihi Asya nin cesitli bolgelerinde merkezi Avrasya bozkirlarindaki duruma bagli olarak daha fazla veya daha az baglama sahip Dogu Asya Guney Asya ve Orta Dogu nun tarihi olarak gorulebilir Kiyi cevresinde bulunan bereketli nehir vadileri cevresinde gelisen erken medeniyetler bu uc bolgenin her bir tarafi dunyanin bilinen en eski medeniyetlerine ev sahipligi yapti Mezopotamya Indus Vadisi Uygarligi ve Cin uygarliklarinin bircok ortak seyi vardi Bu nedenle teknoloji ve matematik gibi alanlarda tekerlek gibi icatlarla fikir alisverisinde bulunmuslardir Bu uygarliklarin gelismesi ile bugunku sehirler devletler ve daha sonra bunu takip eden imparatorluklar yerini almistir Bozkir bolgeleri buyuk gocebe halklar tarafindan iskan edildi ve merkezi steplerlerden Asya kitasinin tum alanlarina ulasti Bozkirlarin disinda bilinen ilk genisleme Cin sinirlarinda Orta Dogu ve Hindistan da yayilmis Hint Avrupalilarin olmasidir Asya kitasinin kuzey kisimlari gur ormanlari ve tundra tipi ormanlari nedeniyle bozkirlarda yasayan gocebeler icin erisilebilir degildi Bu alanlarda cok az insan vardi Tarih OncesiBilimsel olarak Asya kitasinda insan oncesi canlilarda yasamistir Homo Erectus Afrika dan cikan ilk insan turuydu Muhtemelen Homo Erectus ilk avcilardi Homo erectus atesi kontrol altina alabilen ve toplu avlanan bir turdu Homo erectus ile birlikte tas teknoloji daha karmasik bir hal aldi Homo Erectus Turkiye Guney Asya Endonezya Levant Cin gibi genis bir araziye yayildi Homo heigelberdangis de Asya kitasinda Homo Erectus ile hemen hemen yakin cografyalarda yasadilar Neandertal ise Ortadogu da yasadi Neandertaller modern insana en yakin turlerdendi Mezar kulturu muzik aleti yapimi ve temel tip bilgileri vardi Genelde mizrak ile avlaniyorlardi Homo Sapiens ile beraber yasamis Denisovans Cin topraklarinda yasadi Homo Florensis gunumuz Endonezya topraklarinda yasadi Homo Florensis in diger adi ise Hobbit idi Asya daki bilinen en eski insan kalintilarin 60 000 yil oncesine tarihlenmektedir Asya kitasi Buzul caginda Amerika Avrupa ve Avustralya kitasina insanlarin gecisini saglamistir Turkiye nin guneydogusundaki Gobekli Tepe de M O 10 000 yilinda yapilan bir tapinak alani kulturu bulunmustur Cevresinde hicbir kalici konut olmadigi icin bu site gocebe avci toplayicilar tarafindan gelistirilmistir Bu tapinak sitesi bilinen en eski insan yapimi yerlerden biridir M O 8500 8000 yillarinda tarim topluluklari Anadolu Kuzey Afrika ve Kuzey Mezopotamya ya yayilmaya basladi M O 5500 de Halaf kulturu kurak tarima dayali Levant Lubnan Filistin Suriye Anadolu ve Kuzey Mezopotamya da ortaya cikti Guney Mezopotamya da Sumer ve Elam aluvyon ovalar vardi Az yagis oldugu icin sulama sistemleri gerekli idi Ubeyd kulturu M O 5500 de gelisti Bronz Cagi Kalkolitik donem Bakir Cagi M O 4500 de daha sonra Tunc Cagi Neolitik kulturleri yerine yaklasik M O 3500 de basladi Antik CagIpek Yolu Medeniyet ilk kez Mezopotamya da basladi En eski yazili kaynaklar MO 3200 yilina Sumer medeniyetine dayanmaktadir Sumer medeniyeti Ay takvimi tekerlek ve bircok inanci Sumer medeniyeti etkilemistir Tarihin ilk Imparatorlugu Akadlar Mezopotamya da Sargon tarafindan kuruldu Mezopotamya yada daha sonralari Babil ve Asurlular hukmetti Mezopotamya ile Anadolu nun yakin olmasindan kaynakli olarak Anadolu kulturu ile Mezopotamya kulturu arasinda etkilesim gerceklesti Anadolu topraklarindaki en eski uygarliklardan birisi Hattilerdi Hint Avrupa dili konusan halklar Kafkaslar uzerinden Anadolu ya goctuler Anadolu da Hattiler in ustune coken Hititler Ortadogu da bolgesel bir guc oldu Misir ile arasinda gerceklesen Kades savasi sonucunda Kades anlasmasi imzalandi Hititler daha sonralari kucuk capli Kralliklara donustu Balkanlar uzerinden Anadolu ya Frigler ve Ermeniler goctu Ileriki yillarda Ermeniler Ermenistan Kralligini kurdular Frigler de bolgede var oldular Lidyalilar ilk kez parayi bulan medeniyet oldu hatta Ortadogu ticaretine yon verdiler MO 3000 civarinda Arabistan da Semitik halklar yasiyordu Semitik halklar daha sonralari Araplar Suryaniler ve Ibraniler gibi pek cok ulusu olusturdular Ibraniler de o donemde nadir gorulen ve bir Semavi din olan Musevilik vardi Israilogullar i Semavi dinlere gore Musa ile birlikte Misir dan cikmislardi Davud zamaninda butun Israil in Krali olmus ve Kudus u fethetmistir Suleyman doneminde Antik Israil guclenmisti Suleyman oldukten sonra Israil Kralligi bolundu Iran uzerinde Elam Uygarligi vardi Hindistan daki Indus Vadisi Uygarligi Hindistan in ilk uygarligidir MO 1200 1000 Aryan gocleri ile Asya etnik yapisi degisti Aryanlar Guney Asya Iran ve Mezopotamya ya goctu Hinduizm inancinin olusmasini sagladi Aryanlar Hindistan topraklarinda Veda cagi basladi Cin topraklarinda en eski hanedanlik gercekligi tartisilan Xia hanedanligi dir Gercekligi kesin olan ilk hanedanlik ise Shang hanedanligidir Shang hanedanligindan sonra 800 yil hukum surecek Zhou hanedanligi devri basladi Zhou hanedanligi doneminde Konfucyusluk ve Taoizm dinleri semsiye ve cay kesfedildi Belli bir sureden sonra Cin parcalandi Qin hanedanligi Cin i birlestirse de sadece 11 yil hukum surdu ama buna ragmen Cin nin adini verdi Han hanedanligi doneminde Cin ilk altin cagini yasadi Cin i ozellikle Kuzeyli gocebeler baya bir ugrastirmistir Kuzeyli gocebeleri Turkler Mogollar ve Tunguzlar olusturuyordu Bu halklara Altay halklari dense de bir donem Altay teorisi artik pekte kabul gormuyor Hiung Nung Asya Hun devleti butun Asyali gocebeleri birlestirmis ve Mete Han doneminde Islikli ok ve onluk sistemi kesfetmistirler Shang hanedanliginin soyundan gelen bir prens ilk Kore devletini kurdu Kore de Cin isgali gerceklesti Aryan gocleri sonucunda Iran da Irani halklar hakim oldu Medler Iran i birlestirdi hatta Anadolu ve Mezopotamya ya bile girdiler Ozerk konumundaki Ahamenisler Buyuk Kiros tarafindan bagimsizligini kazanmis ve Iran Anadolu Azerbaycan Misir Trakya Mezopotamya Levant ve Filistin e hakim oldular Satraplik sistemi posta teskilati ilk insan haklari bildirgesi ve bircok Imparatorluk sisteminin temelini Persler atti Buyuk Iskender M O 4 yuzyilda Anadolu dan Hindistan a kadar olan bir alani ele gecirdi Ahamenis devletini Iskender yikti Iskender in olumunun ardindan Imparatorlugu yikildi ve Helenistik donem yasandi Iran topraklarinda sirasiyla Selevkoslar Partlar ve Sasaniler hakim oldu Hindistan da Makedonya nin zayiflamasi ile birlikte Chandragupta Maurya ilk Hint Imparatorlugu olan Maurya Imparatorlugunu kurdu Mauryalar dan sonra Hindistan gene bolundu Gupta Imparatorlugu Hindistan da buyuk bir guc oldu ve altin cagini yasatti Roma Imparatorlugu daha sonra Bati Asya nin bir bolumunu ele gecirdi Roma Imparatorlugunda Isa yasadi ve Hristiyanlik dogdu Ahamenis Seleukos Part ve Sasani Imparatorluklari Antik Pers etkisinde kalmistir Bircok antik uygarlik Ipek Yolu Hindistan Orta Dogu ve Avrupa uzerinden birbirlerini etkilemistir Hindistan da baslayan Hinduizm ve Budizm dininin Guney Asya ve Dogu Asya uzerinde onemli bir etkisi olmustur Orta CagMogol Imparatorlugu Orta Asya topaklarinda hukum suren Avarlar in icinde yasayan Turkler asagilanmanin uzerine Bumin Kagan liderliginde ayaklanarak 1 Gokturk Kaganligini kurdular Cin o siralar parcalanmis bir vaziyetteydi Gokturk Kaganligi Cin in uzerinde hakimiyet kurdu Cin nin Sui hanedanligi etrafinda birlesmesinden sonra Turkler gucunu kaybetti hatta Dogu ve Bati ya bolundu Daha sonrasinda Tang hanedanligi kuruldu Tang hanedanligi doneminde Cin 2 Altin cagini yasadi Gocebe halklari kontrolu altina alan Cin Talas savasi ile birlikte gucu azalmaya ve Araplar guclenmeye basladi Mogol Imparatorlugu ndan once Asya Bati Roma nin yikilmasinin ardindan geriye sadece Dogu Roma yani Bizans kaldi Bizans Roma nin Bati Asya topraklarinin varisi idi Sasaniler Iran ve Bizans arasinda cekismeler yasaniyordu 571 yilinda Muhammet dogdu 7 Yuzyilda Islam dini ortaya cikti ve hizli bir bicimde Arabistan da yayildi Islam halifeligi ve diger Islam devletleri 7 yuzyilda baslayip tum Orta Dogu yu kontrol altina aldi daha sonra Hindistan ve Endonezya ya kadar genislediler Dort Halife doneminde Islam Iran Orta Asya Misir ve Libya ya yayildi Emeviler doneminde Islam Orta Asya ya vardi Abbasiler doneminde Islam devleti parcalandi ama Islam in altin cagi yasandi Turkler Selcuklu devletini kurdular ve Anadolu yu Turklestirmeye basladilar Hacli Seferleri Muslumanlarin elinde bulunan Kutsal Topraklari geri almak icin Hristiyan Avrupa nin girisimi ile 12 yuzyilda baslayarak birtakim mucadeleler halinde gerceklesti 1 Hacli seferleri sonucunda Ortadogu da Hacli Kralliklari kuruldu Urfan Kontlugunun yikilmasi ile 2 Hacli seferleri basladi Hittin savasi ile Kudus Kralligi dustu ve Eyyubiler in kontrolune gecti Bunun uzerine 3 Hacli seferi gerceklesti 4 Hacli seferi Konstantinapolis e dogru gerceklesti Ernico Dondolo onderliginde Venedik kukla bir Latin devleti kurdu Bizans baskentini Iznik e tasidi ve anca 50 yil sonra Konstantinapolis i ele gecirdiler Japonya Yamato hanedanligi ile siyasi birligini sagladi Kuzeydeki Ainu hanedanligi ile cok fazla ugrasti Kore de 3 Imparatorluk devri yasandi Cin ve Silla nin diger Kore kralliklarini isgal etmesi ile sadece Silla kaldi 10 Yuzyilda tum Kore yarimadasini Goryeo birlestirdi Cengiz Han butun gocebe Mogollar i tek bir cati altinda birlestirdi O donemde Cin bir degildi Cengiz Han doneminde Mogollar Cin den Iran a kadar ilerledi Mogol Imparatorlugu 13 yuzyilda Cin den Avrupa ya kadar uzanan bolgelerin buyuk bir kismini tum Asya nin ve Avrupa nin buyuk bir kismini ele gecirdi Ipek yolu guvence altina alindi Kara veba Cin topraklarindan Avrupa ya yayildi Mogol Imparatorlugu Altin Orda Cagatay hanligi Ilhanlilar ve Yuan hanedanligi olarak bolundu Hulagu han Bagdat i yagmalayarak Islam in altin cagini bitirdi Mogollar Kore yi mandalarina aldi hatta Japonya ya sefer duzenledi ama basarisiz oldu Japonya daha sonralari toprak agalari tarafindan kontrol edildi Orta Cag da ticaret Ipek yolu Baharat yolu Kurk yolu ve Muson yolu ile tasiniyordu Esasinda o donemlerde boyle bir isim kullanilmiyordu bile sadece bir ticaret rotasiydi Ticaret yollari kulturel etkilesimi de sagliyordu Erken Modern CagBaburname Cin de Ming hanedanligi ile bagimsizligini kazandi ve Yuan hanedanligi Kuzey e cekildi Ming hanedanligi kendini Dunya ya kendini kapatti Anadolu topraklarinda Osmanli kuruldu ve Bizans i yikti Osmanli Turkiye siyasi birligini sagladi Osmanli Iran haric butun Ortadogu yu kontrolu altina aldi Ozbek fatih Emir Timur Asya nin bir kismimi 14 Yuzyilda fethetti Kore de Joseon Kralligi kuruldu Ming hanedanligi Kore yi ele gecirmeye calissa da basarisiz oldu Altin Orda nin yikilmasinin ardindan Rusya Asya daki Tatar devletlerini yikti Rusya Sibirya ve Orta Asya ya genisleyerek koloniler kurdu Timur un torunu Babur Sah Hindistan da Babur devletini kurdu Babur devleti 16 Yuzyildan 19 Yuzyila kadar Hindistan da hukum surdu Baburler Hindistan da tekrar bir altin cag baslatti Iran da Sah Ismail Safevi hanedanligini kurdu Safeviler ile Osmanli arasinda cekismeler yasandi Safeviler yerini son Asya fatihi Nadir Sah in kurdugu Afsar hanedanligina birakti Afsarlar dan sonra Zend hanedanligi basa gecti Afsarlar dan sonra bolge Kacarlara Azerbaycan gecti Cin de Tunguzlar tarafindan ele gecirildi ve Mancurya hanedanligi kuruldu Mancurya Dogu Turkistan Mogolistan Cinhindi ve Kore yi ele gecirdi 18 Yuzyilda Japonya birlesti 15 Yuzyildan itibaren Avrupalilar Asya yi kolonilestirdi Osmanli nin Avrupa da ilerlemesi ile birlikte Avrupalilar yeni cografyalar kesfetmek icin yola ciktilar Filipinler Ispanya somurgesine girdi Endonezya Hollanda ya dahil oldu 7 yil savaslari sonucunda Asya haritasi degisti Hindistan Britanya nin oldu 18 Yuzyilda Nepal kuruldu Modern Cag1892 Asya haritasi Modern cag ile birlikte Avrupa gelisirken Asya gelismelerde geri kalmis hatta somurgelestirilmisti Cin Afyon savasi sonucunda gucten dusmustu Japonya Amerika nin zoru ile Dunya ya acilmis ve modernlesmeye baslamisti Kore ise Japon somurgesi olmustu Osmanli ise Avrupa dan geri kalmis ve modernlesmeye calismisti Cin boksor isyani sonrasinda karismis ve 1912 yilinda Cin Cumhuriyeti kurularak Cin deki monarsi bitmisti Rus Imparatorlugu sonunda Sibirya nin tum kontrolunu alarak 19 yuzyilin sonunda Orta Asya yi hakimiyeti altina almaya basladi 1914 yilinda 1 Dunya savasi patlak verdi Britanya nin Asya daki kolonileri Osmanli ve Japonya savasa katilmisti Britanya nin kolonilere cephelere destek icin getiriyordu Osmanli Canakkale haric diger cephelerde kaybetti ve Ortadogu Ingiliz ve Fransiz somurgesi oldu Anadolu da ise Ataturk onderliginde Kurtulus Savasi baslatti ve Turkiye Cumhuriyeti kuruldu Japonya ise Almanya nin adalarina saldirdi 1 Dunya savasi sirasinda Bolsevikler Lenin onderliginde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligini kurdu 1 Dunya savasindan sonra Suudi Arabistan kuruldu Cin komunistler ile milliyetciler arasinda ic savasa suruklendi Japonya ise genisleme politikasi guduyor Endonezya Cinhindi Mancurya Papua Yeni Gine gibi genis bir alana yayildi 2 Dunya savasi sirasinda ABD be SSCB ye karsi savasti Japonya Avustralya yi isgal etmeye calisti ama basarisiz oldu ABD nin atom bombasi atmasi uzerine Japonya isgal ettikleri topraklardan cekildi ve 2 Dunya Savasi bitti Dunya savasi sonucunda Hindistan Ortadogu devletleri ve daha bircok devlet bagimsiz oldu Israil bagimsizligini kazaninca 6 Arap devleti Israil e daldi ama basarisiz oldular Cin ic savasini komunistler kazandi Milliyetciler Tayvan a cekildi Daha sonrasinda ABD ve SSCB Soguk savas basladi Kore Soguk savas surecinde ikiye bolundu Kore savasi gerceklesti ve gunumuzde Kore hala daha birlesememis durumda Vietnam da da ikiye bolunen halk komunistlerin etrafinda birlesti 1991 yilinda SSCB bolunde ve Orta Asya ve Guney Kafkas devletleri bagimsizliklarini kazandi Cin 80 lerden itibaren liberal bir politika izlemeye basladi Cin gunumuzde Dunya nin 2 En buyuk ekonomisi konumundadir ABD ve Cin arasinda gunumuzde ekonomik savas surmektedir 2002 yilinda Asya birligi kuruldu 2012 yilinda ortaya cikan Arap bahari butun Arap Dunyasini etkisine almis durumda 2019 yilinda Cin de cikan COVID 19 tum Dunya yi gunumuzde dahi etkisine almis durumda Filistin ve Israil arasindaki sorun yeniden ortaya cikmis durumda Kaynakca a b Cline Eric H 2010 The Oxford handbook of the Bronze Age Aegean ca 3000 1000 BC New York N Y Oxford University Press ISBN 978 0199873609