Azerbaycan Kültür Derneği 1949 yılında Türkiye de kurulan dünyanın ilk Azerbaycan diasporası kuruluşudur Bu ö

Azerbaycan Kültür Derneği, 1949 yılında Türkiye'de kurulan dünyanın ilk Azerbaycan diasporası kuruluşudur. Bu örgüt Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurucularından Mehmed Emin Resulzade tarafından kurulmuştur. Derneğin ilk başkanı Hamid Ataman'dı.

Azerbaycan Kültür Derneği
Kuruluş	1 Şubat 1949
Merkez	Ankara
Resmî diller	Azerbaycan, Türk dili
Genel sekreter	Cemil Ünal
Resmî site	azerbaycankulturdernegi.com

Tarihi

Kuruluş ve amacı

Mehmed Emin Resulzade'nin 1947 yılında Türkiye'ye dönüşü, Azerbaycanlıların Türkiye'deki siyasi göçmenlik faaliyetlerinde yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Resulzade, 1931-1947 yılları arasında Türkiye'de bulunmadığı dönemde çeşitli Avrupa ülkelerinde Azerbaycan Milli Merkezi'nin liderliğini yapmış ve İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte Türkiye'ye dönmüştür. Bu yeni dönemde göçün en aktif merkezi, 1924 yılında Resulzade'nin öncülüğünde kurulan Azerbaycan Kültür Derneği'dir.

Azerbaycan Kültür Derneği, Resulzade'nin önderliğinde Azerbaycan Milli Müsavat Halk Fırkası ile birlikte hem ülke içindeki hem de Türkiye'deki muhacirler arasındaki diğer siyasetçi ve aydınları bir araya getirerek Azerbaycan'ın bağımsızlığı ve özgürlüğü için mücadele etti. Azerbaycan'da davanın ana karargâhı ve taşıyıcısı olma misyonunu üstlendi.

Ankara'da Azerbaycan Kültür Derneği'nin kurulmasıyla birlikte, Azerbaycan siyasi muhaceretinin Türkiye'deki faaliyetlerinin odağı İstanbul'dan Ankara'ya kaymıştır. Daha sonra başta “Azerbaycan” dergisinin yayını olmak üzere muhaceretin tüm faaliyetleri Ankara'dan yürütüldü.

Memmed Altunbay, Hamid Ataman ve Aziz Alpaut tarafından 1 Şubat 1949'da kurulan derneğin tüzüğünde kuruluş amaçları şöyle belirtiliyor:

“

Azerbaycan, tarihi ve kültürü hakkında bilgi toplamak, incelemek ve yaymak.

Kitap, dergi ve gazete yayınlamak ve kültürel etkinlikler düzenlemek.

İhtiyaç sahiplerine maddi ve manevi yardım sağlamak.

Spor, tiyatro, opera, folklor, müzik, kadın, medya ve gençlik kolları kurmak ve folklor grupları oluşturmak.

Doğa ve turistik geziler düzenlemek.

Öğrenci yurtları açmak.

”

Birliğin tüzüğü, tarihsel süreçte ortaya çıkan ihtiyaçları karşılamak üzere sürekli güncellenmektedir.

Derneğin önemli amaçlarından biri Azerbaycan'ı Türkiye'ye tanıtmak ve Azerbaycan'ın haklı davasına Anadolu Türklerinin desteğini sağlamaktı. Derneğin yayın organı olan “Azerbaycan” dergisine göre cemiyetin temel amacı “Azerbaycan kültürünü Anadolu Türklerine tanıtmak ve büyük Türk milletinin bu iki kolu arasındaki edebi-kültürel ilişkileri daha da güçlendirmek ve pekiştirmekti.” Cemiyet Başkanı Kerim Oder de 1958 yılında yaptığı konuşmada benzer ifadeler kullanmış ve “Dokuz yıl önce sizlerin de yardımlarıyla iki ayrı kardeşi duygusal ve ruhsal olarak bir araya getirmek için elimizdeki kısıtlı imkân ve olanakları kullanarak bu yola çıktık” demiştir. Oder ayrıca, cemiyetin etkinlikleri düzenlenirken çeşitli Türk derneklerinin birlik ve beraberliğine azami özen gösterildiğini de sözlerine ekledi.

Derneğin kuruluşunun 40. yıldönümü vesilesiyle yayımlanan kitapta, cemiyet yönetimi yukarıda belirtilen hedeflere büyük ölçüde ulaştıklarını ifade etti:

“

Azerbaycan Türkleri, dil, tarih, sanat, kültür ve folklor bakımından Anadolu Türklerinden oluşan dünya Türklerinin çağdaş Ergenekon'u ile birlikte birlik çabası göstermiştir. Geriye dönüp 40 yıllık sürece baktığımızda ne kadar yol aldığımızı, Ege'den Hazar'a kadar siyasi ve coğrafi engelleri aşarak nasıl bir kültür bütünlüğü oluşturduğumuzu görüyoruz... Tüm bunlar 40 yıldır süren bir sanat ocağının çalışmalarının sonuçlarıdır. Azerbaycan Kültür Derneği her adımda, her açıdan ve her durumda Türk'ü Türk'e tanıtmanın ve sevdirmenin mutluluğunu yaşıyor.

”

Derneğin ilk genel merkezi, Ankara'nın Ulus semtinde dönemin çağdaş binalarından biri olarak inşa edilen Vakıf Büro Binası'dır. Bina Türk Milliyetçiler Derneği ile ortaklaşa kiralanmıştır. Uzun süre binayı cumartesi günleri Azerbaycan Kültür Derneği, pazar günleri ise Türk Milliyetçiler Derneği kullandı. 1985 yılında Kızılay'daki Sakarya Caddesi'ne taşınan cemiyet merkezi, 1990 sonbaharında Kavaklıdere'de bir binaya taşındı. Ekim 1992'de Kızılay'da Bayındır Sokak'ta bir bina satın alan dernek, bu binayı genel merkez olarak kullanmaktadır.

Azerbaycan Kültür Derneğin de dahil olmak üzere tüm kuruluş ve derneklerin faaliyetleri 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından geçici olarak durduruldu. Derneğin mühürlenen genel merkezi, yetkililerin protestolarının ardından, ilgili askeri makamların emriyle kısa bir süre sonra yeniden açıldı.

Çok geçmeden, diğer şehirlerde yaşayan vatandaşların talebi üzerine dernek 1991 yılında başta İstanbul olmak üzere diğer şehirlerde yeni şubeler açtı. Bu şubeler İzmir, Bursa, Antalya, Sivas, Kayseri, Turgutlu ve diğer şehirlerde faaliyet göstermeye başladı.

Azerbaycan'ın bağımsızlık sürecinde derneğin faaliyetleri

1980'li yılların ortalarında başlayan ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasına yol açan süreç Azerbaycan Kültür Derneği tarafından yakından takip edilmiştir. Dernek, Azerbaycan'ın bağımsızlık taleplerini desteklediği bu dönemde, bağımsızlık süreciyle eş zamanlı olarak Ermenilerin Azerileri baskı altına almak için uyguladığı baskı ve katliamlar karşısında da tüm imkânlarını seferber etti. Toplum, özellikle Erivan'dan Türklerin göç etmesine ve Karabağ'ı işgal etme girişimlerine sert tepki gösterdi. Buna karşılık ülkenin çeşitli yerlerinde mitingler düzenlenerek kamuoyu oluşturuldu ve medya merkezleri kurularak toplum içinde bilgi yayıldı. Azerbaycan'da yaşanan olaylar hem cemiyetin yayın organı olan Azerbaycan Türk Kültürü dergisinde hem de cemiyet merkezinde yapılan toplantılarda yankı buldu. Bu olaylar karşısında Azerbaycan Milli Merkezi, Karabağ ve Nahçıvan konusunda bir basın toplantısı düzenleyerek Ermenilerin haksız ve temelsiz taleplerini reddetti. Bu süreçte Azerbaycan Kültür Derneği, Türk Dernekleri Birliği ile birlikte 26 Mart 1988 tarihinde Ankara'da “Azerbaycan Olayları Sempozyumu” düzenledi. Dernek, 1988 yılından itibaren Azerbaycan ile eğitim, kültür, sosyal yardım ve diğer konulardaki ilişkilerini kesmeden sürdürdü. Dernek bu dönemde öncelikle Azerbaycan Halk Cephesi, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Azerbaycan Yazarlar Birliği, Azerbaycan Gazeteciler Birliği gibi birçok kurum ve kuruluşla ilişkilerini ve işbirliğini geliştirdi. Bunun ilk örneği, 1-6 Nisan 1991 tarihleri arasında Bakü'de Azerbaycan Kültür Derneği ve Azerbaycan Milli İlimler Akademisi tarafından ortaklaşa düzenlenen “Göç Hayatında Azerbaycan Edebiyatı” sempozyumuydu. Bu sempozyum vesilesiyle Azerbaycan Halk Cephesi lideri Ebulfez Elçibey ile Bakü'de ilk kez resmi bir görüşme gerçekleştirilmiş ve bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bu ziyaret sırasında Azerbaycan Başbakanı Hasan Hasanov ile de görüşmeler yapıldı. Bu ilişkilerin somut bir ifadesi olarak, Azerbaycan Kültür Derneği ve Azerbaycan Milli İlimler Akademisi'nin işbirliğiyle, Azerbaycanlı şair Nizami Gencevi'nin doğumunun 850. yıldönümü dolayısıyla 3-9 Mayıs 1991 tarihleri arasında Ankara'da bir sempozyum düzenlendi. Dernek, 1989 yılında 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı'na katılmak üzere Azerbaycan'dan gelen çocukları da ağırlamıştır. Ayrıca 1989 yılında ünlü Azerbaycanlı şair Bahtiyar Vahabzade, Vatan Cemiyeti Başkanı Elçin Efendiyev, Azerbaycan Tıp Enstitüsü Müdürü Profesör Nureddin Rzayev, ünlü Azerbaycanlı tarihçiler Abbas Zamanov ve Ziya Bünyadov ile Kafkasya Müslümanlarının dini lideri A. Paşazade cemiyeti ziyaret etmiştir. Haziran 1991'de Türkiye'ye resmi bir ziyarette bulunan Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov da cemiyetin genel merkezini ziyaret etti. Azerbaycan'da olayların hızla geliştiği bu dönemde cemiyet çok yönlü ve aktif bir katılım sergilemiştir. Örneğin 1991 yılında Karabağ'da devam eden olaylar sırasında cemiyet, cephede yaralanan Azerbaycan Türkleri için bir bağış kampanyası düzenledi. Aynı yıl Azerbaycan Halk Cephesi ile yapılan bir anlaşma sonucunda Bakü'den sınavla seçilen 50 öğrenci Ankara, İstanbul, İzmir ve Bursa'daki üniversitelere götürülmüş ve yüksek öğrenim görmeleri için gerekli koşullar sağlanmıştır. Azerbaycan Kültür Derneği'nin öncülük ettiği bu model daha sonra Maarif Vekâleti tarafından da benimsenmiş ve tüm Türk dünyasını kapsayacak şekilde hayata geçirilmiştir. Azerbaycan Halk Cephesi'nin 7 Haziran 1992'de yapılan genel seçimleri kazanmasının ardından Azerbaycan Kültür Derneği ile Azerbaycan hükûmeti arasındaki ilişkiler daha da gelişti. Ebulfez Elçibey Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçildikten sonra ilk resmi ziyaretini Haziran 1992'de Türkiye'ye yaptı. Bu ziyaret sırasında Azerbaycan Kültür Derneği'ni ziyaret eden Elçibey, derneğin şeref defterine duygu ve düşüncelerini yazmış, ayrıca Azerbaycan siyasi göçünün lideri ve Azerbaycan Kültür Derneği'nin onursal başkanı Mehmed Emin Resulzade'nin mezarını ziyaret etmiştir.

Başkanlar

Kuruluşundan kısa bir süre sonra yapılan ilk genel kurulda Hamit Ataman başkanlığa, Aziz Alpaut başkan yardımcılığına, Feyzi Ağuzum sekreterliğe, Enver Roman saymanlığa ve Memmed Altunbay üyeliğe seçildi. Bu toplantı sırasında üyelerden İbrahim Badalin'in Mehmed Emin Resulzade'nin derneğin onursal başkanı olarak atanmasını önermesi katılımcıların coşkulu alkışlarıyla karşılandı. Onursal Başkanlık unvanını kabul eden Resulzade, ömrünün sonuna kadar bu görevi sürdürdü. Derneğin 4 Mayıs 1949 tarihli yönetim kurulu kararıyla Mustafa Vekilli, Esat Ortay, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Şemsettin Günaltay, Fuad Köprülü, Sadık Aran, M. Y. Mehdi, Şükrü Saraçoğlu ve Besim Atalay gibi dönemin seçkin simaları cemiyetin fahri üyeleri olarak seçildi.

Kuruluşundan bu yana Azerbaycan Kültür Derneği'nin başkanlığı aşağıdaki kişiler tarafından yürütülmüştür:


№	Dernek Başkanı	Başlangıç tarihi	Bitiş tarihi
1	Hamit Ataman	1 Şubat 1949	18 Kasım 1953
2	Resul Ünsal	18 Kasım 1953	1 Mart 1955
3	Hamit Ataman	1 Mart 1955	3 Mart 1957
4	Kerim Oder	3 Mart 1957	2 Aralık 1962
5	Ahmet Yaşat	2 Aralık 1962	20 Aralık 1965
6	Cəlal Odelli	20 Aralık 1965	6 Mayıs 1966
7	Muhammed Kengerli	6 Mayıs 1966	27 Mayıs 1967
8	İskender Ağüzüm	27 Mayıs 1967	10 Aralık 1968
9	Muhammed Kengerli	10 Aralık 1968	2 Eylül 1969
10	Ahmet Yaşat	2 Eylül 1969	26 Aralık 1970
11	İskender Ağüzüm	26 Aralık 1970	24 Şubat 1973
12	Feyzi Ağüzüm	24 Şubat 1973	24 Şubat 1990
13	Cemil Ünal	24 Şubat 1990	görevde

Derneğin faaliyetleri

Azerbaycan Kültür Derneği, kuruluşundan bu yana amacı ve misyonu doğrultusunda kutlamalar, anma törenleri, konferanslar, paneller, sempozyumlar, dergi, bülten, broşür yayınları, çay partileri, festivaller ve balolar düzenlemenin yanı sıra folklor kolektifleri oluşturmak, ihtiyaç sahibi vatandaşlara ve üniversite öğrencilerine burs sağlamak gibi çeşitli etkinlik ve faaliyetler düzenlemektedir. Cemiyet ilk zamanlarda Nevruz Bayramı, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluş yıldönümü (Bağımsızlık ve Özgürlük Günü) ve 27 Nisan 1920'de Azerbaycan'ın Bolşevikler tarafından işgalinin yıldönümü gibi sınırlı anma etkinlikleri düzenlemiştir. Ancak tarihsel süreçlerde yeni olayların ortaya çıkmasıyla etkinliklerin sayısı ve niteliği sürekli değişmiştir. Dernek, kadın, gençlik ve kültür kolları çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmüştür.

Bugün, dernek tarafından düzenlenen etkinlikler şunlardır:

28 Mayıs: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluş yıldönümü.
31 Ocak: Mehmed Emin Resulzade'nin doğum günü.
6 Mart: Mehmed Emin Resulzade'nin ölüm yıldönümü
31 Mart: Mart Soykırımı.
27 Nisan: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Bolşevikler tarafından işgali.
15 Eylül: Türk ordusunun Bakü'ye girişi.
12 Aralık: Güney Azerbaycan Türklerinin Bağımsızlık Günü.
20 Ocak: Bakü'de Ruslar tarafından gerçekleştirilen katliamın yıldönümü.
26 Şubat: Hocalı Katliamı'nın yıldönümü: Hocalı soykırımının yıldönümü.
12 Ocak: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Tanınma Günü.
22 Ağustos: Ebulfez Elçibey'in ölüm yıldönümü.
21 Mart: Nevruz Bayramı.
8 Mart: Dünya Kadınlar Günü.
31 Aralık: Dünya Azerbaycanlılarının Dayanışma Günü.

Dernek, kuruluşundan itibaren sadece Azerbaycan Türkleri ile ilgili konularla ilgilenmekle kalmamış, Türkiye Cumhuriyeti ve Türk dünyasını ilgilendiren olaylara da özel ilgi göstermiştir. Her yıl Anıtkabir ziyaretleri, milli ve çeşitli bayram etkinliklerinin düzenlenmesi, 1981 yılında “Azerbaycan” dergisinin tüm sayılarının Atatürk'ün doğumunun 100. yıldönümüne ithaf edilmesi, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'nın hemen ardından Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı ve Genelkurmay Başkanı'na kutlama mektuplarının gönderilmesi gibi faaliyetlerde bulunmuştur, Kuzey Kıbrıs'ın bağımsızlığını ilan etmesi üzerine Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş'a kutlama mesajı göndermesi, 1985 yılında Bulgaristan'da Türklere yönelik zulüm ve soykırımı “komünist baskının yeni bir örneği” olarak kınayan bir bildiri yayınlaması derneğin milli konulardaki duyarlılığının sadece birkaç örneğidir. Derneğin yılda bir kez düzenlediği ve geleneksel hale getirdiği Azerbaycan Baloları, özellikle Azerbaycan'daki siyasi süreçlerle ilgili kamuoyu duyarlılığının yoğun olduğu dönemlerde büyük ilgi görmüş, Azerbaycan'ın o dönemdeki siyasi, bürokratik ve akademik çevrelerinin geniş katılımını sağlamıştır. Örneğin 1987 yılında düzenlenen Azerbaycan Balosunda Dışişleri Bakanı, Tarım Bakanı; 1986 yılında düzenlenen partiye Başbakan Turgut Özal ve eşlerinin yanı sıra çok sayıda bakan katıldı.

Konferans ve sempozyum organizasyonları

Dernek faaliyetleri içinde öne çıkan konferans, sempozyum ve yayın faaliyetleri aşağıdaki başlıklar altında ayrı ayrı ele alınıp değerlendirilmiştir.

Azerbaycan Kültür Derneği, kuruluş amacının “Azerbaycan'ın tarih ve kültürünü derlemek, işlemek ve yaymak” olmasından hareketle, Azerbaycan'ı çeşitli yönleriyle, daha yoğun ve kapsamlı olarak tanıtmak amacıyla çok sayıda konferans ve seminer düzenlemiştir. Kuruluşun ilk yıllarında konferans sayısının azlığı, dernek bünyesinde bir yayın organının bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Dernek kuruluş yılında Azerbaycan'ı çeşitli yönleriyle tanıtmak amacıyla kapsamlı bir konferanslar dizisi planlamışsa da bu konferansların bir kısmının çeşitli nedenlerle gerçekleştirilemediği bilinmektedir. Azerbaycan Türklerinin çeşitli sorunlarının tartışıldığı düzenli Cumartesi toplantılarının yanı sıra, derneğin kuruluşunun ilk yıllarında düzenlenen konferansların listesi aşağıda verilmiştir:


№	Tarih	Konferans lideri ve konusu
1	28 Mayıs 1949	M.Resulzade, Azerbaycan'ın kültürel gelenekleri
2	27 Kasım 1949	M.Resulzade, Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı
3	18 Mart 1950	Abdülvahap Yurtsever, Mirza Fetali Ahundov'un hayatı ve yaratıcılığı
4	28 Mayıs 1950	M.Resulzade, Çağdaş Azerbaycan Tarihi
5	26 Nisan 1951	Abdülvahap Yurtsevər, Sabir'in Azerbaycan edebiyatındaki yeri
6	19 Mayıs 1951	Mirze Bala, Azerbaycan Tarihinde Türk Almanyası
7	26 Mayıs 1951	Kerim Oder, Azerbaycan Ekonomisi
8	5 Nisan 1952	Ahmet Caferoğlu, Azerbaycan dili ve edebiyatının gelişim dönemleri
9	27 Nisan 1952	Süleyman Tekiner, Azerbaycan'da Düşünce Hareketleri
10	1952	Yurtsevər, Azerbaycanlı şairler Vidadi ve Vakıf'in hayatı ve eserleri
11	1952	Mustafa Hakkı Türkekul, Azerbaycan müziği
12	1952	Resulzade, Azerbaycan Cumhuriyeti
13	1953	Mirze Bala, Azerbaycan Tiyatrosu
14	1955	A.Taymas, Mehmed Emin Resulzade

Listeden de görüldüğü gibi, derneğin ilk yıllarında düzenlenen konferanslar Azerbaycan dili, edebiyatı, tarihi, kültürü, gelenek ve göreneklerini tanıtmayı amaçlamıştır. 1952 yılında derneğin aylık yayın organı olan “Azerbaycan” dergisinin yayın hayatına başlaması, dergideki makalelerde de benzer konuların işlenmesi nedeniyle konferans türü faaliyetlerde uzun bir durgunluk döneminin yaşanmasına neden olmuştur. 1980'lerin sonuna doğru Azerbaycan'ın bağımsızlık yolunda ilerlemesiyle birlikte dernek konferans ve sempozyum faaliyetlerini yeniden canlandırdı. Bu dönemde Azerbaycan Kültür Derneği, Türk Ocakları ile birlikte 26 Mart 1988 tarihinde Ankara'da Azerbaycan Olayları Sempozyumu'nu düzenledi. Başkanlığını Feyzi Ağuzum'un yaptığı bu sempozyumda Dr. Abdulhaluk Çay “1905-1920 yılları arasında Ermenilerin Azerbaycan'da yaptıkları katliam ve terör”, Genel Başkan Yardımcısı Cemil Ünal “Ermenilerin yaptıkları katliam ve terörün kaynakları, perde arkası siyasi oyunlar”, Genel Sekreter Ahmet Karaca ise “Şiirimizde Ermeni terörü ve katliamı” konulu birer tebliğ sundular. Azerbaycan Kültür Derneği, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi ile işbirliği içinde 1-6 Nisan 1991 tarihleri arasında Bakü'de “Göçmenlerin Hayatında Azerbaycan Edebiyatı” konulu bir sempozyum düzenledi. Türkiye'den 38 katılımcı tarafından yüzden fazla bildiri sunuldu. Sempozyumun açılış konuşması Azerbaycan Halk Cephesi lideri Ebulfez Elçibey tarafından yapıldı. Sempozyum çerçevesinde Azerbaycan Halk Cephesi lideri ile ilk kez resmi bir görüşme gerçekleştirilmiş ve bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. Ayrıca Azerbaycan Kültür Derneği ve Azerbaycan Milli İlimler Akademisi'nin ortak çabalarıyla 3-9 Mayıs 1991 tarihleri arasında Ankara'da Azerbaycanlı şair Nizami Gencevi'nin doğumunun 850. yıldönümü münasebetiyle bir sempozyum düzenlenmiştir.

Yayın faaliyetleri

Medya faaliyetleri Azerbaycan Kültür Derneği'nin faaliyetlerinde önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle medya kaynaklarının sınırlı olduğu ilk yıllarda, yaygınlaştırma ve tanıtım faaliyetleri sadece basın yoluyla mümkün olmuştur. Dernek bu amaçla bir dizi yayın, kitap ve broşür yayınlamıştır. Azerbaycan Kültür Derneği, kuruluşunun ilk yıllarında Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesini ve ülkemizin çeşitli yönlerini yansıtan birçok eserin yayınlanmasına özen göstermiştir. Ancak 6 Mart 1955'te M.E. Resulzade'nin ve 8 Mart 1959'da Mirze Bala Memmedzade'nin vefatları dernek içinde sarsıntıya yol açmış, her alanda olduğu gibi yayın faaliyetlerinde de durgunluk yaşanmıştır. Derneğin faaliyetlerinin yavaşlamasında dış politikada Kıbrıs Sorunu'nun, iç politikada ise 27 Mart Askeri Darbesi'nin de önemli bir etkisi olduğu söylenebilir. 24 Şubat 1973 tarihinde Azerbaycan Kültür Derneği bir sonraki genel kurulunu gerçekleştirdi. Yönetim kurulu toplantısında Feyzi Ağuzum başkan seçildi ve 24 Şubat 1990 tarihine kadar bu görevi sürdürdü. Ağuzum'un başkanlığı sırasında, özellikle 1978'den itibaren derneğin faaliyetlerinde bir canlanma gözlendi. Bu dönemde Türkiye'deki genel siyasi anlayışın Türk dünyası meselelerine artan ilgisi derneğin yayın politikasını da etkiledi. Başlangıçta konu bakımından ağırlıklı olarak Azerbaycan'a odaklanan yayın faaliyeti, genel Türk tarihi, Türk meseleleri ve Türk dünyası ile ilgili konuları da kapsamaya başladı. Derneğin kuruluşundan bu yana yayınladığı kitaplar aşağıda listelenmiştir:

Yazar ve Yayın

M.E. Resulzade, Azerbaycan Kültür Gelenekleri, Ankara 1949.
M.E. Resulzade, Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı, Ankara 1950.
A. Vahab Yurtsever, Mirza Feteli Ahundzade'nin Hayatı ve Eserleri, Ankara, 1950.
M.E. Resulzade, Çağdaş Azerbaycan Tarihi, Ankara, 1951.
A. Vahab Yurtsever, Azerbaycan Dram Edebiyatı, Ankara, 1951.
A. Vahab Yurtsever, Sabir'in Azerbaycan Edebiyatındaki Yeri, Ankara, 1951.
Mirza Bala, Azerbaycan Tarihinde Türk Albanyası, Ankara, 1951.
Kerim Oder, Azerbaycan Ekonomisi, Ankara, 1952.
A. Vahab Yurtsever, Azerbaycan Edebiyatında Vidadi ve Vagif'in Eserleri, Ankara, 1952.
Almas İldırım'ın Seçilmiş Şiirleri, Ankara, 1953.
Dr. Ahmet Caferoğlu, Azerbaycan Dili ve Edebiyatının Merhaleleri, Ankara, 1953.
Dr. İ. Gayabalı- C. Aslanaoğlu, Azerbaycan Türklerinin Kültür Tarihinin Ana Hatları, Ankara 1978.
A.D. Resulzade, Milli Tasanud, Ankara, 1978.
Dr. İ. Kayabali- C. Arslanaoğlu, Başlangıcı ve Sonuçları ile 93 Harbi, Ankara 1978,
Dr. İ. Kayabalı-Cemandar Arslanaoğlu, Türk Milli Kültürü, Ankara, 1981.
Ahmet Karaca, Azerbaycan'ın Yakın Tarihine Kısa Bir Bakış, Ankara, 1982.
Dr. A. Baycan, Gönül Şarkısından, Ankara 1983.
M. A. Resulzade, Azerbaycan Kültür Gelenekleri ve Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı, Ankara 1984
Dr. İsmail Gayabali- C. Arslanaoğlu, Bulgaristan Türkleri, Ankara, 1985.
C. Arslanoğlu, Kars Milli İslam Şurası ve Güney Batı Kafkasya Milli Şurası, Ankara, 1986.
Şükrü K. Safaroğlu- Adnan Müderrisoğlu, Türk Devletleri Tarihi, Ankara 1986.
C. Arslanoğlu, Türklerin İslamiyet'e Geçişi ve Doğu Anadolu'da Türk-İslam Medeniyeti, Ankara 1986.
Azerbaycan Türk Edebiyatı Tarihinde Monumental Şahsiyetler, Ankara, 1987.
Orkhan Türkdoğan, Doğu Anadolu'nun Sosyal Yapısı, Ankara 1987.
İshak Sungurluoğlu, Harput Yolu (seçmeler), Ankara 1987.
Azerbaycan Türk Edebiyatı Tarihinde Abide Şahsiyetler II, Ankara 1987.
Doç Dr. Enver Konukcu, Bingöl'den Köroğlu'na, Ankara, 1987.
Cemil Ünal, Azerbaycan'ın Türk ve İslam Dünyasındaki Yeri, Ankara 1987.
Dr. A. Baycan, Dağ Çiçekleri, Ankara, 1987.
Sadi Bayram, Güneydoğu Anadolu'da Proto-Türklerin İzleri, Ankara 1988.
Azerbaycan Türk Edebiyatı Tarihinde Abide Şahsiyetler III, Ankara 1987.
Krallık ve Halifelik (Kaldırılmalı mı?), Ankara 1988. Dr. Ekrem Ruhi Fığlalı, Atatürk ve Din, Ankara, 1988.
Dr. Abdurrahman Gözal- Ş. Gaya Safaroğlu, Atatürk ve Milli Birlik, Ankara, 1988.
Yılmaz Öztuna, XX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Doğu Sorunu, Ankara, 1989.
Basınımızda Türkiye'nin Sorunları, Ankara, 1989.
Dağlık Karabağ: Hayaller ve Gerçekler, Ankara, 1989.
Dr. Mehmet Saray, Giyim Kuşam ve Laiklik, Ankara, 1989.
Malahat Altunbay, Özgürlüğe Uçan Türk, Mehmet Altunbay'ın Anıları,
Yılmaz Öztuna, Die Ostfragen Im Letzten Vietrel Des XX. Jahrhunderts, Ankara, 1989.
Yılmaz Öztuna, Question D'orinet Durant Le Dernier Quart du XX. Siecle, Ankara, 1989.
Ahmet Gabaklı, Yakın Güneydoğu, Ankara, 1990.
Mirze Bala Memmedzade, Milli Azerbaycan Hareketi, Ankara, 1991.
Ahmet Gabaklı, Doğudan Doğan, Ankara, 1993.
Almas İldırım, Cesurlara Çağrı, Ankara, 1995.
M.E. Rasulzade, Azerbaycan Sorunu, Ankara 1996.
Soykırım (1895-1922) Ankara, 1996.
Dr. Cemil Hasanlı, Azerbaycan Tarihi (1918-1920) Ankara, 1998.
Dr. Sabahaddin Şimşir, Türkiye'de Azerilerin Siyasi ve Kültürel Faaliyetleri, Ankara, 2000.
Alasgar Alasgarlı-Elşad Mahmudov, Azerbaycan Misak-i Millisi, Ankara, 2002.
Rizvan Ganbarlı, Azerbaycan'da Gazetecilik, Ankara, 2003.
Ali Erol, Özgürlük Destanı
Ali Erol, Azerbaycan Şiirinde Romantizm, İzmir, 2007.

Yukarıdaki yayın listesinden de görüldüğü gibi, derneğin yayınladığı kitaplar başlangıçta Azerbaycan'ı çeşitli yönleriyle tanıtmayı amaçlamıştır. Ancak 1970'lerin sonlarına doğru, Türkiye'de sağ siyasetin güçlenmesi ve Türkçülük, Türk tarihi ve Türk Dünyası gibi kavramların değer kazanmasıyla birlikte, yayınların konuları da çeşitlenmiştir. 1991'den sonra Azerbaycan'la ilgili yayınlar yeniden önem kazanmaya başlamıştır.

Azerbaycan dergisi

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Resulzade, değişen dünya koşullarında kültürün artan önemini öngördü. Azerbaycan'ın kültürel alanda bağımsızlığı ve özgürlüğü için mücadele etmek amacıyla 1949 yılında Azerbaycan Kültür Cemiyeti'ni kurdu. Kısa süre sonra bu fikri savunacak bir yayın organına ihtiyaç duyuldu. Cemiyetin dördüncü olağanüstü kongresinde bu konu gündeme geldi ve yayının türü, sıklığı ve adı gibi konular tartışıldı. Bu tartışmalar sonucunda, daha sürdürülebilir olacağı düşüncesiyle aylık bir dergi çıkarılması önerisi genel kabul gördü. Toplantıda ayrıca, uzun yıllar cemiyetin başkanlığını yürütecek olan Feyzi Ağuzum tarafından derginin adının “Azerbaycan” olması önerildi. Derginin ilk sayısında Azerbaycan Kültür Cemiyeti Yönetim Kurulu imzalı “Başlangıç” başlıklı sunuş yazısında derginin temel amacı şu sözlerle açıklanıyordu:

Azerbaycan Kültür Derneği'nin dördüncü kongresinde üyelerin arzuları doğrultusunda mütevazı ve küçük bir dergi çıkararak yayın programımızı genişletmiş bulunuyoruz. Bugüne kadar sadece ilmi, edebi ve tarihi konferanslar yayınlayan cemiyetimiz, Ankara ve taşradaki üyeleriyle kültürel bağlarını daha da güçlendirmek için bu kez bir dergi yayınlama ihtiyacı hissetmiştir. Şimdilik aylık olarak yayınlanacak olan bu dergi vasıtasıyla cemiyetimizin üç yılı aşkın bir süredir yürüttüğü çalışmalar hakkında detaylı bilgiler verilecek ve Anadolu Türklerine bu kadar yakın olan Azerbaycan Türklüğünün tarihi, edebiyatı ve sanatı hakkında vatandaşlarımıza mümkün olduğunca kapsamlı bilgiler sunmaya gayret edeceğiz.

“Azerbaycan” dergisi, 1923'ten 1931'e kadar Türkiye'deki Azerbaycan siyasi muhaceretinin yayınlarının yeni aşamasını oluşturdu. Cemiyet yönetim kurulunun kararıyla “Azerbaycan” dergisi 1966 yılı Ocak sayısından itibaren “Azerbaycan Aylık Türk Kültürü” dergisi adı altında yayınlanmaya başladı. Aynı kararla derginin yazı işleri müdürlüğüne A.Vahab Yurtsever, genel yayın sorumluluğuna Kerim Alhan (Yaycılı) ve sorumlu müdürlüğüne Ahmet Yaşat getirilmiş, ayrıca yazı işleri müdürü, genel yayın sorumlusu ve sorumlu müdürün görevleri ayrıntılı olarak belirlenmiştir.

Derginin 1966 yılından itibaren üç ayda bir yayımlanması kararlaştırılmışsa da, mali güçlükler nedeniyle Temmuz 1968'den itibaren altı aylık bir süre için yayına ara verilmek zorunda kalınmıştır.

Dergide 1993 yılından itibaren yayımlanan makaleler bibliyografik indekse dönüştürülerek cemiyetin resmi internet sitesinde yayımlanmıştır.

“Azerbaycan” dergisi yaklaşık 65 yıldır düzenli yayın hayatına devam etmektedir. Dergi, 1950'li yılların başından günümüze kadar Azerbaycan ve Türk dünyası ile ilgili olayları takip etmek için önemli bir bilgi kaynağıdır. Dergi, toplumun tarihini, siyasetini ve faaliyetlerini takip etmek isteyenler için de eşsiz bir arşiv niteliği taşıyor.

Kaynakça

^ "Türkiyə. Azərbaycan Kültür Dərnəyi". Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2018.
^ Ercilasun, Ahmet B. (10 Şubat 2019). "Azerbaycan Kültür Derneği 70 yaşında". Yeniçağ Gazetesi. 25 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
^ Karaca 1996, s. 13.
^ Şimşir 2003, s. 177-178.
^ AKD 1989, s. 1.
^ ^a ^b Turan 2016, s. 1190.
^ Turan 2016, s. 1198.
^ Turan 2016, s. 1199.
^ Şimşir 2000, s. 99.
^ Odlu 1986, s. 13.
^ Turan 2016, s. 1192.
^ ^a ^b Turan 2016, s. 1195.
^ Ulusoy 2003, s. 151.
^ Yaqublu 2015.
^ Ulusoy 2003, s. 152.

Kaynakça

Refik Turan (2016). TÜRKİYE’DE BİR AZERBAYCANŞİNASLIK OCAĞI: AZERBAYCAN KÜLTÜR DERNEĞİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2024.
ATAMAN,Ş (1979). Eşim Dr. Hamit Ataman.
ATTAR, A. və ŞİMŞİR,S (2003). Tarihten Günümüze Türkiye’de Yaşayan Azerbaycan Türkleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
AVŞAR, A. (2012). Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinde İleti Kaynağı Olarak Birey.
KARACA, A (1996). Azerbaycan Kültür Derneği’nin Kurucusu ve İlk Genel Başkanı Dr. Hamit Ataman. Azərbaycan.
YAGUBLU N (2015). M.Ə.Rəsulzadə Ensiklopediyası. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
Belkıs Ulusoy (2003). Azerbaycan Siyasi Muhaceretinin İstanbul’daki Basın Faaliyetleri (1923-1931). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi.

[1] "Türkiyə. Azərbaycan Kültür Dərnəyi". Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2018.

[2] Ercilasun, Ahmet B. (10 Şubat 2019). "Azerbaycan Kültür Derneği 70 yaşında". Yeniçağ Gazetesi. 25 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2024.

[FOOTNOTEKaraca199613-3] Karaca 1996, s. 13.

[FOOTNOTEŞimşir2003177-178-4] Şimşir 2003, s. 177-178.

[FOOTNOTEAKD19891-5] AKD 1989, s. 1.

[FOOTNOTETuran20161190-6] Turan 2016, s. 1190.

[FOOTNOTETuran20161198-7] Turan 2016, s. 1198.

[FOOTNOTETuran20161199-8] Turan 2016, s. 1199.

[FOOTNOTEŞimşir200099-9] Şimşir 2000, s. 99.

[FOOTNOTEOdlu198613-10] Odlu 1986, s. 13.

[FOOTNOTETuran20161192-11] Turan 2016, s. 1192.

[FOOTNOTETuran20161195-12] Turan 2016, s. 1195.

[FOOTNOTEUlusoy2003151-13] Ulusoy 2003, s. 151.

[FOOTNOTEYaqublu2015-14] Yaqublu 2015.

[FOOTNOTEUlusoy2003152-15] Ulusoy 2003, s. 152.