Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bâb-ı Âli Baskını, Osmanlı İmparatorluğu'nda 23 Ocak 1913 günü Enver Bey ve Talat Bey'in önderlik ettiği bir grup İttihat ve Terakki üyesi tarafından hükûmet binası Bâb-ı Âli'nin basılmasıyla yapılan askerî darbedir. Bu baskın sırasında Harbiye Nazırı Nâzım Paşa öldürülmüş, Sadrazam Kâmil Paşa'ya zorla istifası imzalattırılmıştır. Darbe sonrasında Mahmud Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuş ve İttihat ve Terakki Partisi yönetime hakim hale gelmiştir.
| Bâb-ı Âli Baskını | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||
| Baskının gerçekleştiğinin duyulmasının ardından Bâb-ı Âli'nin önünde artarak toplanan kalabalık. | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
1911 yılının son aylarında İttihat ve Terakki'ye muhalif Hürriyet ve İtilaf Fırkası kurulmuş, İstanbul'da yapılan ara seçimleri de kazanmıştır. İttihat ve Terakki bunun üzerine erken seçime gitmiş ve şaibeli olduğu iddia edilen 1912 seçimlerini kazanmıştır. Bunun üzerine Hürriyet ve İtilaf Fırkası yanlısı Halâskâr Zâbitân bir askeri muhtıra vererek Mehmed Said Paşa Hükûmeti'ni düşürmüştür. Ardından Ahmed Muhtar Paşa'nın sadrazamlığında tarafsız bir hükûmet kurulmuş fakat dört ay sonra Halâskâr Zâbitân'ın baskıları sonucu Ahmed Muhtar Paşa istifa etmiş ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası yanlısı Kâmil Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
Kâmil Paşa Hükûmeti döneminde Balkan Savaşları'nda yaşanan bozgun sonucunda Osmanlı, Balkanlardan tümüyle çekilmek zorunda kalmıştı. İttihat ve Terakki, hükûmetin Edirne'yi de Bulgarlara teslim edeceğini öne sürerek halkı kışkırtmış ve Bâb-ı Âli Baskınını düzenlemiştir. Baskına Enver Bey, Talat Bey, Yakub Cemil, Mustafa Necip, Filibeli Hilmi, Sapancalı Hakkı ve Mithat Şükrü Bey aktif olarak katılmış, çok sayıda İttihatçı da Bâb-ı Âli'nin çevresine yerleştirilmiştir.
Baskının nedenleri
Baskının Birinci Balkan Savaşı'nın yaşandığı dönemde Osmanlı Hükûmeti'nin başında bulunan Kâmil Paşa'nın savaştaki başarısızlık ve uluslararası baskılar sonucunda tarihî başkent Edirne'yi Bulgarlara bırakacağı endişesiyle yapıldığı konusunda bir görüş birliği vardır. Kâmil Paşa ve kabinesi baskının yapıldığı günlerde Balkan devletleri ile ateşkes yapmış ve sorunu siyasi yollarla çözmeye çalışmıştı. Bulgarlar, Osmanlı Ordusu'nun Edirne'yi boşaltmasını ve kentin teslim edilmesini istemiş, İttihat ve Terakki Kâmil Paşa Hükûmeti'nin Edirne'yi teslim edeceği propagandası ile halkı kışkırtmış ve darbe yapmıştır.
Arka plan
Sopalı seçimler ve sonuçları
21 Kasım 1911 tarihinde İttihat ve Terakki muhalifleri tarafından Hürriyet ve İtilaf Fırkası kurulmuş, kısa sürede yetmiş mebusu bünyesine almış ve kuruluşundan yirmi gün sonra İstanbul'da yapılan ara seçimi tek oy farkla kazanmıştır. İktidarda yer alan İttihat ve Terakki, Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın ara seçimlerden bir yıl sonra yapılacak olan Meclis-i Mebûsan seçimlerinde başarılı olma ihtimalini görmüş ve bir takım tedbirler almıştır. Yeni kurulan Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın yeterince örgütlenebilmesine fırsat vermeden bir erken seçime gitmek isteyen İttihat ve Terakki, şaibeli olduğu iddia edilen yollarla V. Mehmed'in Meclis-i Mebusan'ı feshetmesini sağlamış, Nisan 1912'de yapılan erken seçimleri de açık ara farkla kazanmıştır. "Sopalı seçimler" adıyla anılan ve muhalif milletvekili adaylarının dövülmesi gibi olayların da yaşandığı seçimlerde İttihat ve Terakki dışından yalnızca altı kişi meclise girmişti.
Seçimi kaybeden Hürriyet ve İtilaf Fırkası, seçim öncesi ve sırasında yapılan şaibeleri bahane göstererek kanun dışı yollar aramaya başlamıştır. Bu sırada ordu içindeki haksızlıklardan ve askerlerin siyasete karışmasından rahatsızlık duyan bir grup subay, Halâskâr Zâbitân adlı silahlı bir örgüt kurmuş ve Rumeli'de dağa çıkmıştır. Hürriyet ve İtilaf Fırkası yanlısı olan grup İstanbul'da bir dizi karışıklık çıkarmış, İttihat ve Terakki muhalifi olması nedeniyle de bir başka muhalif Prens Sabahattin'in desteğini almıştır. Gazetelerde sert bildiriler yayınlayan ve Askerî Şura'ya muhtıra veren Halâskâr Zâbitân, Sadrazam Mehmed Said Paşa'nın istifa etmesine neden olmuştur.
Büyük Kabine
21 Temmuz 1912'de Ahmed Muhtar Paşa'nın sadrazamlığında partiler üstü bir hükûmet kurulmuştur. İçerisinde üç eski sadrazam bulunduğundan dolayı "Büyük Kabine" adı verilen kabine içerisinde hiç İttihat ve Terakki üyesi olmaması sebebiyle yeni hükûmetin Meclis-i Mebusan'ı dağıtacağı dedikoduları baş göstermiştir. Temmuz 1912'de Halâskâr Zâbitân, Meclis-i Mebusan Başkanı Halil Bey'e bir tehdit mektubu göndererek meclisin 48 saat içerisinde dağılmasını istemiştir. İttihat ve Terakki çoğunluklu Meclis-i Mebusan bu tehdidi kınamıştır. Fakat Sadrazam Ahmed Muhtar Paşa, Meclis-i Âyan'dan geçirdiği yasanın sağladığı kolaylık ile 5 Ağustos 1912'de padişahın iradesiyle Meclis-i Mebusan'ın dağıtılmasını sağlamıştır. Meclisin dağıtılmasıyla birlikte sıkıyönetim ilan edilmiş, I. Balkan Savaşı'nın başlaması ve alınan kötü sonuçlar nedeniyle Ahmed Muhtar Paşa istifa etmiştir.
Kâmil Paşa Hükûmeti ve darbeye giden süreç
Birinci Balkan Savaşı'nın patlak verdiği dönemde Britanya ile iyi ilişkileri olan Kâmil Paşa'ya 29 Ekim 1912'de hükûmet kurma görevi verilmiştir. Osmanlı Ordusu'nun Balkan devletleri karşısında yenilgiler almasıyla hükûmet bir çıkmaza girmiş, üç aydır işgal altında bulunan Edirne'nin daha fazla direnemeyeceğinin anlaşıldığı günlerde başkentin İstanbul'dan Anadolu'ya taşınması da konuşulur olmuştur. Keza Bulgar Ordusu İstanbul'a çok yakınlarda, Çatalca'daydı. Savaş bu aşamada iken hükûmet Balkan devletleriyle ateşkes yaparak Londra'da masaya oturmuştur. Büyük devletler, 1878'de imzalanan Berlin Antlaşması'nın 23. maddesini öne sürerek bir Rumeli Eyaleti'ne bağlı bir birim olan Bulgaristan'ın içişlerine karışmaya başlamışlardır. Britanya, Fransa, İtalya ve Rusya Bâb-ı Âli'ye bir nota vererek Edirne'nin Bulgaristan Krallığı'na ve Ege adalarının kendilerine bırakılmasını istediler. Balkan Savaşları'nın ilk evresinde ordunun yaşadığı bozgunlar nedeniyle Kamil Paşa Hükûmeti Londra Konferansı'nda önerilen Midye-Enez sınırını kabule yanaşmakla birlikte Edirne'yi Bulgarlar yerine uluslararası bir komisyonun yönetimine bırakma taraftarıydı.
Yunanistan'ın Selanik'i ele geçirdiği kasım ayından itibaren birçok İttihat ve Terakki üyesi tutuklanıp Anadolu'ya sürülmüş, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ise kendi içerisindeki iktidar kavgaları nedeniyle dağılmanın eşiğine gelmiştir. Bu durumdan kurtulmak isteyen Hürriyet ve İtilaf Fırkası, hükûmetten üyelerine önemli görevler talep etmiş fakat bu talepleri hiçbir zaman kabul edilmemiştir.
İttihat ve Terakki kendilerine uygulanan baskıcı tutumdan dolayı, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ise kendilerini yok saymalarından dolayı Kâmil Paşa Hükûmeti'ne karşı darbe hazırlıklarına başlamıştır. Ayrıca İttihat ve Terakki ile Kâmil Paşa arasında 24 Temmuz 1908'de İkinci Meşrutiyet'in ilânı sonrasındaki süreçten kalma bir anlaşmazlık bulunmaktaydı. Bu süreçte Kâmil Paşa, İttihat ve Terakki üyelerini devlet işlerinden uzak tutmak, içerisinde çokça İttihat ve Terakki üyesi bulunan ordunun da siyasete karışmasını engellemek için birtakım girişimlerde bulunmuştu. Bu nedenle İttihat ve Terakki, Kâmil Paşa'dan haz etmemekteydi.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın darbe hazırlıklarına hangi tarihte başladığı bilinmemekle birlikte, İttihat ve Terakki'nin darbe kararını 14 Ocak 1913 tarihinden önce aldığı bilinmektedir. Her iki siyasi hareket de darbe sonrasında Kâmil Paşa, döneminin Harbiye Nazırı Nâzım Paşa'ya yeni oluşturulacak hükûmette görev vermeyi planlıyordu.Talat Bey, baskından daha sonraları Nâzım Paşa'ya sadrazamlık teklif ettiklerini açıklamıştır.
Baskın günü
| Bâb-ı Âli Baskını zaman çizelgesi | |
|---|---|
| 14:30 | Enver Bey Bâb-ı Âli'ye doğru yola çıkıyor |
| 14:45 | Ömer Naci halkı kışkırtmaya başlıyor |
| 14:50 | Kalabalık Bâb-ı Âli'nin önüne ulaşıyor |
| 15:00 | Enver Bey ve beraberindekiler sadaret binasına giriyor |
| 15:02 | İttihatçı Mustafa Necip ve Harbiye Nazırı Yaveri Ohrili Nâfiz Bey öldürülüyor |
| 15:03 | Nâzım Paşa gürültüyü duyup odasından çıkıyor |
| 15:05 | Nâzım Paşa Yakub Cemil tarafından yakın mesafeden vurularak öldürülüyor |
| 15:08 | Kâmil Paşa'ya istifası imzalattırılıyor |
23 Ocak 1913 günü saat 14:30'da Sapancalı Hakkı, Menzil Müfettişliği'nde bekleyen İttihat ve Terakki'nin üst yöneticilerinden Binbaşı Enver Bey'e gelerek baskın için her şeyin hazır olduğunu bildirdi. Enver Bey bu haberi aldıktan sonra kendisi için bekleyen beyaz ata binerek Nuruosmaniye'den Bâb-ı Âli'ye doğru yanlarında İzmitli Mümtaz ve Filibeli Hilmi ile yol almaya başladı. Bu arada Talat Bey de bir grup İttihatçıyla beraber Bâb-ı Âli'ye gidiyordu. Enver Bey, Nafıa Nezareti binasının önüne geldiğinde Ömer Naci tarafından Edirne'nin Bulgarlara terkedileceği bahanesiyle halk Kâmil Paşa Hükûmeti'ne karşı kışkırtılmaya başlanmıştır. Ömer Naci'nin konuşmaları etkisini göstermiş, Bâb-ı Âli'nin önü kısa sürede hükûmet aleyhine sloganlar atan kalabalıkla dolmuştu. Ayrıca Bâb-ı Âli binası civarındaki önemli noktalara altmış kadar İttihatçı yerleştirilmişti.
Enver Bey yanındaki Yakub Cemil, İzmitli Mümtaz, Mithat Şükrü Bey, Talat Bey, Mustafa Necip, Filibeli Hilmi ve Sapancalı Hakkı ile beraber Bâb-ı Âli'ye girmiş, gürültüleri duyan Sadaret Yaveri Ohrili Nâfiz Bey darbecilere ateş açmış fakat hiçbirinde isabet bulamamıştır. Yaralanan Nâfiz Bey yaver odasına sığınmış, kendisinin ardından odaya giren Mustafa Necip'i ise tek kurşunla öldürmüş fakat kendisi de Mustafa Necip'in silahından çıkan kurşunlarla ölmüştür.Celâl Bayar'ın anılarına göre duyduğu silah sesleri üzerine odasından çıkan Nâzım Paşa, Enver Bey ve yanındakileri "Ne oluyor! Aklınızca Sadaret'i mi basmaya geldiniz? Haddinizi biliniz..." sözleriyle uyarmış, Enver Bey ise Nâzım Paşa'yı askerî usulde selamlayarak niyetini anlatmaya başlamıştı. Bu sırada Yakub Cemil, paşanın arkasından yaklaşarak sağ şakağına doğru ateş etmiş ve Nâzım Paşa'yı öldürmüştü. Enver Bey, Yakub Cemil'e hiddetle çıkışmış fakat "Bu adamlara başka türlü laf anlatılmaz..." cevabını almıştı.Ali Fuat Türkgeldi'ye göre ise Nâzım Paşa odasından çıktığında Enver Bey ve beraberindekilere "Pezevenkler! Siz beni aldattınız. Bana verdiğiniz söz böyle miydi?" diye çıkışmış ve bu sırada vurulmuştur. Daha sonraları Talat Bey de Nâzım Paşa'yı kastederek "Biz ona sadaret teklif ettik." demiştir.
Olayın ardından Enver Bey ve Talat Bey, Kâmil Paşa'nın odasına girerek silah zoru ile istifasını yazdırmış; Enver Bey yola çıkarak istifa mektubunu saraya bizzat götürmüştü. Kâmil Paşa'nın imzaladığı istifa mektubunda şunlar yazılıydı:
| “ | Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Padişahî Ahali ve cihet-i askeriyeden vuku bulan teklif üzerine huzur-ı şahanelerine istifanâme-i acizanemin arzına mecbur olduğum muhat-i ilm-i âlî buyuruldukta ol babda ve katibe-i ahvalde emr-ü ferman hazret-i veliyyü'l-emr efendimizindir. | „ |
—10 Kânûn-i sânî 328, Sadrazam Kâmil | ||
Baskın sonrası
Kâmil Paşa'nın istifası V. Mehmed tarafından aynı gün onaylanmış ve İttihat ve Terakki'nin baskısıyla sadrazamlığa Mahmud Şevket Paşa getirilmiştir. Mahmud Şevket Paşa'nın tayin emrinde şunlar yazılıydı:
| “ | Vezir-i Maâlî-semîrim Mahmud Şevket Paşa Kâmil Paşa'nın vuku-ı istifasına ve hâl ve mevki'in müstagni-i izah olan ehemmeyetine binaen mesned-i Sadaret'in mücerrebü'l iktidar bir zât uhdesine tevcîhine lüzûm görülüb sizin iktidar ve kîfayetiniz nezdimizde ma'lûm ve müsellem olduğundan hidmet-i Sadaret, rütbe-i sâmiye-i vezâret ve müşîrî ile uhdenize tevcîh kılınmış ve Meşihât-ı İslâmiye'ye de münasib bir zâtın intihâbı der-derst bulunmuşdur. Hey'at-ı cedîde-i vükelânın teşkîliyle tasdikimize arzını irâde eylerim. Heman cenâb-ı Hakk muvaffak bi'l-hayr buyursun. Âmin, bi-hürmeti Seyyidi'l-Mürselîn. | „ |
—10 Kânûn-i sânî 328, Mehmed Reşad | ||
Mahmud Şevket Paşa sadrazamlığındaki yeni hükûmet beklenenin aksine İttihat ve Terakki muhaliflerine karşı ılımlı bir tutum sergilemiştir. Bu ılımlı süreç 11 Haziran 1913 günü Mahmud Şevket Paşa'nın suikasta uğramasına dek sürmüş, bu tarihten sonra ise İttihat ve Terakki muhaliflere karşı sert bir tutum sergilemeye başlamıştır. Enver Bey, Cemal Bey ve Talat Bey'in oluşturduğu triumvirlik benzeri bir yapıyla yönetilmeye başlanan Osmanlı İmparatorluğu'ndan eski Sadrazam Kâmil Paşa ve kabinesindeki Maliye Nazırı Abdurrahman Bey, Dahiliye Nazırı Ahmet Reşit Bey ile birlikte Şeyhülislam Cemaleddin Efendi ve aralarında Ali Kemal'in de bulunduğu bir kısım muhalif sınır dışı edildiler. Savaşa girmek ve savaşı beceriksizce yönetmek gerekçesiyle Ahmed Muhtar Paşa ve Kâmil Paşa kabineleri aleyhine de soruşturma açılmıştır.
Darbe, cephede ise bir değişikliğe neden olmamıştır. Kâmil Paşa döneminde olduğu Edirne'yi Bulgaristan'a bırakma ya da savaşa devam etme seçeneklerinden birini seçmek zorunda olan İttihat ve Terakki savaşa devam etmiş fakat 30 Mayıs 1913 günü imzalanan Londra Antlaşması'yla Edirne'yi Bulgaristan'a bırakmak ve ağır barış koşullarını kabul etmek zorunda kalmıştır.
İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı'nın Osmanlı İmparatorluğu adına yenilgiyle sonuçlanmasına dek 5 yıl 268 gün iktidarda kalmıştır. İttihat ve Terakki hareketi 1-5 Kasım 1918 Kasım tarihlerinde gerçekleşen son kongresi sonrası dağılmış, Teceddüt Fırkası adı altında siyasi varlığını sürdürmüştür. Cemiyetin en önemli üç yöneticisi olan Talat Bey, Enver Bey ve Cemal Bey ise Avrupa'ya kaçmıştır.
Etkileri
İktidarı ele geçiren İttihat ve Terakki, Mahmud Şevket Paşa'nın ölümünden sonra agresif bir tutum sergilemiş, İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra gözlemlenen çeşitli ve demokratik siyasi atmosferin yok olmasına sebep olmuştur.
Popüler kültüre etkileri
Baskın, 2010 yapımı Demokrasiyle Büyümek adlı belgeselde de incelenmiştir.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b Kuyaş 2013, s. 26.
- ^ Bardakçı, Murat (5 Kasım 2010). "Bâbıâlî Baskını değil, Lâle Devri!". haberturk.com. 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Görgülü, İsmet (1993). On Yıllık Harbin Kadrosu 1912 - 1922 (Türk Tarih Kurumu Basımevi bas.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. ISBN .
- ^ Alan, Nagihan (23 Ocak 2013). . ihaber.istanbul.edu.tr. 27 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2013.
- ^ Birinci 1990, s. 84.
- ^ Burak, s. 307.
- ^ Alkan, Mehmet Öznur (Mayıs 1999). (PDF). setav.org. s. 50. 8 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2013.
- ^ Kuyaş 2013, s. 28.
- ^ Aymalı, Ömer (23 Ocak 2013). "Modern dönemin ilk askeri darbesi: Bab-ı Âli baskını". dunyabulteni.net. 4 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2013.
- ^ "Liberaller bu yazıya kin kusacak". odatv.com. 23 Ocak 2013. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2013.
- ^ Birinci 1990, s. 164-177.
- ^ a b Dumont 1997, s. 56.
- ^ Lewis, Bernard (1991). Modern Türkiye'nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ^ Kuran 1945, s. 284.
- ^ Arar, İsmail (1986). Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe'nin Anıları. Hürriyet Vakfı Yayınları. s. 160. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
- ^ (PDF) (Osmanlı Türkçesi). Meclis-i Mebûsan: tbmm.gov.tr. 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.
- ^ Kayalı, Hasan (1995). "Elections and the Electoral Process in the Ottoman Empire, 1876-1919" (pdf). International Journal of Middle East Studies. 27 (3). ss. 265-286. doi:10.1017/s0020743800062085. 28 Şubat 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Aralık 2020.
- ^ Bağcıoğlu, Fatih. . sizinti.com.tr. 18 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Şimşir, Bilal. "Ankara'nın Başkent Oluşu". atam.gov.tr. 4 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2013.
- ^ . ttk.org.tr. 10 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2013.
- ^ Kuyaş 2013, s. 32.
- ^ Burak, s. 304.
- ^ (PDF). ait.hacettepe.edu.tr. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2013.
- ^ a b c Kuyaş 2013, s. 33.
- ^ a b c d Vardar & Tansu 1960.
- ^ . bik.gov.tr. 23 Ocak 2013. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ a b Türkgeldi 2010.
- ^ Kuran 1945, s. 299.
- ^ a b c Bayar 1967.
- ^ "THREE WERE SLAIN WITH NAZIM". The New York Times (İngilizce). 25 Ocak 1913. 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2013.
- ^ Tektaş, Nazım. Sadrazamlar (2009 bas.). Çatı Kitapları. s. 711. ISBN .
- ^ Bayur, Yusuf Hikmet (1940). Türk İnkılâbı Tarihi. 2 (Maarif Matbaası bas.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ^ Kuyaş 2013, s. 35.
- ^ Birinci, Ali. (PDF). selcuk.edu.tr. s. 17. 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2013.
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Dosya Usulü İradeler Tasnifi, 190/71
- ^ Kuyaş 2013, s. 27.
- ^ "Yarbay". 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2021.
- ^ Dumont 1997, s. 69.
- ^ Burak, s. 308.
- ^ Tunaya, Tarık Zafer (1986). Türkiye'de Siyasal Partiler. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları. ss. 14.
- ^ Özipek, Berat (25 Ocak 2013). "Bab-ı Ali Baskını". gazetea24.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
- ^ . zaman.com.tr. 2 Eylül 2010. 13 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
| Wikimedia Commons'ta Bâb-ı Âli Baskını ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Genel
- Kuyaş, Ahmet (Ocak 2013), "Bâb-ı Âli Baskını: 100. Yıl", NTV Tarih, 48, ss. 26-35, ISSN 1308-7878
- Birinci, Ali (1990), Hürriyet ve İtilaf Fırkası, İstanbul: Dergah Yayınları, ISBN
- Kuran, Ahmet Bedevi (1945), İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler (Tan Matbaası bas.), İstanbul
- Bayar, Celâl (1967), Ben de Yazdım, 4 (Baha Matbaası bas.), İstanbul
- Türkgeldi, Ali Fuat (2010), Görüp İşittiklerim (5. baskı bas.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, ISBN
- Vardar, Galip; Tansu, Samih Nafiz (1960), İttihad ve Terakki İçinde Dönenler, İstanbul: İnkılâp Kitabevi
- Dumont, Paul (1997), Bir İmparatorluğun Ölümü (PDF), İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, erişim tarihi: 14 Nisan 2013[]
- Burak, Durdu Mehmet, Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri (PDF), dergiler.ankara.edu.tr, ss. 292-318, doi:10.1501/OTAM_0000000502, 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 17 Mart 2013
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bab i Ali Baskini Osmanli Imparatorlugu nda 23 Ocak 1913 gunu Enver Bey ve Talat Bey in onderlik ettigi bir grup Ittihat ve Terakki uyesi tarafindan hukumet binasi Bab i Ali nin basilmasiyla yapilan askeri darbedir Bu baskin sirasinda Harbiye Naziri Nazim Pasa oldurulmus Sadrazam Kamil Pasa ya zorla istifasi imzalattirilmistir Darbe sonrasinda Mahmud Sevket Pasa Hukumeti kurulmus ve Ittihat ve Terakki Partisi yonetime hakim hale gelmistir Bab i Ali BaskiniBaskinin gerceklestiginin duyulmasinin ardindan Bab i Ali nin onunde artarak toplanan kalabalik Tarih 23 Ocak 1913Yer Bab i Ali IstanbulSebep Birinci Balkan Savasinda yasanan yenilgi Edirne nin Bulgarlara birakilacagi iddiasi Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin yonetimde hakim hale gelmesi Yontem Askeri darbeSonuc Kamil Pasa Hukumeti dusuruldu ve yerine Mahmut Sevket Pasa hukumeti kuruldu Harbiye Naziri Nazim Pasa olduruldu TaraflarKamil Pasa Hukumeti Ittihat ve TerakkiOne cikan kisilerKamil Pasa Nazim Pasa Enver Bey Talat Bey Yakub CemilBaskinin gerceklestiginin duyulmasinin ardindan Bab i Ali nin onunde artarak toplanan kalabalik 1911 yilinin son aylarinda Ittihat ve Terakki ye muhalif Hurriyet ve Itilaf Firkasi kurulmus Istanbul da yapilan ara secimleri de kazanmistir Ittihat ve Terakki bunun uzerine erken secime gitmis ve saibeli oldugu iddia edilen 1912 secimlerini kazanmistir Bunun uzerine Hurriyet ve Itilaf Firkasi yanlisi Halaskar Zabitan bir askeri muhtira vererek Mehmed Said Pasa Hukumeti ni dusurmustur Ardindan Ahmed Muhtar Pasa nin sadrazamliginda tarafsiz bir hukumet kurulmus fakat dort ay sonra Halaskar Zabitan in baskilari sonucu Ahmed Muhtar Pasa istifa etmis ve Hurriyet ve Itilaf Firkasi yanlisi Kamil Pasa Hukumeti kurulmustur Kamil Pasa Hukumeti doneminde Balkan Savaslari nda yasanan bozgun sonucunda Osmanli Balkanlardan tumuyle cekilmek zorunda kalmisti Ittihat ve Terakki hukumetin Edirne yi de Bulgarlara teslim edecegini one surerek halki kiskirtmis ve Bab i Ali Baskinini duzenlemistir Baskina Enver Bey Talat Bey Yakub Cemil Mustafa Necip Filibeli Hilmi Sapancali Hakki ve Mithat Sukru Bey aktif olarak katilmis cok sayida Ittihatci da Bab i Ali nin cevresine yerlestirilmistir Baskinin nedenleriBaskinin Birinci Balkan Savasi nin yasandigi donemde Osmanli Hukumeti nin basinda bulunan Kamil Pasa nin savastaki basarisizlik ve uluslararasi baskilar sonucunda tarihi baskent Edirne yi Bulgarlara birakacagi endisesiyle yapildigi konusunda bir gorus birligi vardir Kamil Pasa ve kabinesi baskinin yapildigi gunlerde Balkan devletleri ile ateskes yapmis ve sorunu siyasi yollarla cozmeye calismisti Bulgarlar Osmanli Ordusu nun Edirne yi bosaltmasini ve kentin teslim edilmesini istemis Ittihat ve Terakki Kamil Pasa Hukumeti nin Edirne yi teslim edecegi propagandasi ile halki kiskirtmis ve darbe yapmistir Arka planSopali secimler ve sonuclari 21 Kasim 1911 tarihinde Ittihat ve Terakki muhalifleri tarafindan Hurriyet ve Itilaf Firkasi kurulmus kisa surede yetmis mebusu bunyesine almis ve kurulusundan yirmi gun sonra Istanbul da yapilan ara secimi tek oy farkla kazanmistir Iktidarda yer alan Ittihat ve Terakki Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin ara secimlerden bir yil sonra yapilacak olan Meclis i Mebusan secimlerinde basarili olma ihtimalini gormus ve bir takim tedbirler almistir Yeni kurulan Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin yeterince orgutlenebilmesine firsat vermeden bir erken secime gitmek isteyen Ittihat ve Terakki saibeli oldugu iddia edilen yollarla V Mehmed in Meclis i Mebusan i feshetmesini saglamis Nisan 1912 de yapilan erken secimleri de acik ara farkla kazanmistir Sopali secimler adiyla anilan ve muhalif milletvekili adaylarinin dovulmesi gibi olaylarin da yasandigi secimlerde Ittihat ve Terakki disindan yalnizca alti kisi meclise girmisti Secimi kaybeden Hurriyet ve Itilaf Firkasi secim oncesi ve sirasinda yapilan saibeleri bahane gostererek kanun disi yollar aramaya baslamistir Bu sirada ordu icindeki haksizliklardan ve askerlerin siyasete karismasindan rahatsizlik duyan bir grup subay Halaskar Zabitan adli silahli bir orgut kurmus ve Rumeli de daga cikmistir Hurriyet ve Itilaf Firkasi yanlisi olan grup Istanbul da bir dizi karisiklik cikarmis Ittihat ve Terakki muhalifi olmasi nedeniyle de bir baska muhalif Prens Sabahattin in destegini almistir Gazetelerde sert bildiriler yayinlayan ve Askeri Sura ya muhtira veren Halaskar Zabitan Sadrazam Mehmed Said Pasa nin istifa etmesine neden olmustur Buyuk Kabine Fransiz in ilk sayfasinda yer alan Nazim Pasa nin oldurulusu illustrasyonu 21 Temmuz 1912 de Ahmed Muhtar Pasa nin sadrazamliginda partiler ustu bir hukumet kurulmustur Icerisinde uc eski sadrazam bulundugundan dolayi Buyuk Kabine adi verilen kabine icerisinde hic Ittihat ve Terakki uyesi olmamasi sebebiyle yeni hukumetin Meclis i Mebusan i dagitacagi dedikodulari bas gostermistir Temmuz 1912 de Halaskar Zabitan Meclis i Mebusan Baskani Halil Bey e bir tehdit mektubu gondererek meclisin 48 saat icerisinde dagilmasini istemistir Ittihat ve Terakki cogunluklu Meclis i Mebusan bu tehdidi kinamistir Fakat Sadrazam Ahmed Muhtar Pasa Meclis i Ayan dan gecirdigi yasanin sagladigi kolaylik ile 5 Agustos 1912 de padisahin iradesiyle Meclis i Mebusan in dagitilmasini saglamistir Meclisin dagitilmasiyla birlikte sikiyonetim ilan edilmis I Balkan Savasi nin baslamasi ve alinan kotu sonuclar nedeniyle Ahmed Muhtar Pasa istifa etmistir Kamil Pasa Hukumeti ve darbeye giden surec Birinci Balkan Savasi nin patlak verdigi donemde Britanya ile iyi iliskileri olan Kamil Pasa ya 29 Ekim 1912 de hukumet kurma gorevi verilmistir Osmanli Ordusu nun Balkan devletleri karsisinda yenilgiler almasiyla hukumet bir cikmaza girmis uc aydir isgal altinda bulunan Edirne nin daha fazla direnemeyeceginin anlasildigi gunlerde baskentin Istanbul dan Anadolu ya tasinmasi da konusulur olmustur Keza Bulgar Ordusu Istanbul a cok yakinlarda Catalca daydi Savas bu asamada iken hukumet Balkan devletleriyle ateskes yaparak Londra da masaya oturmustur Buyuk devletler 1878 de imzalanan Berlin Antlasmasi nin 23 maddesini one surerek bir Rumeli Eyaleti ne bagli bir birim olan Bulgaristan in icislerine karismaya baslamislardir Britanya Fransa Italya ve Rusya Bab i Ali ye bir nota vererek Edirne nin Bulgaristan Kralligi na ve Ege adalarinin kendilerine birakilmasini istediler Balkan Savaslari nin ilk evresinde ordunun yasadigi bozgunlar nedeniyle Kamil Pasa Hukumeti Londra Konferansi nda onerilen Midye Enez sinirini kabule yanasmakla birlikte Edirne yi Bulgarlar yerine uluslararasi bir komisyonun yonetimine birakma taraftariydi Yunanistan in Selanik i ele gecirdigi kasim ayindan itibaren bircok Ittihat ve Terakki uyesi tutuklanip Anadolu ya surulmus Hurriyet ve Itilaf Firkasi ise kendi icerisindeki iktidar kavgalari nedeniyle dagilmanin esigine gelmistir Bu durumdan kurtulmak isteyen Hurriyet ve Itilaf Firkasi hukumetten uyelerine onemli gorevler talep etmis fakat bu talepleri hicbir zaman kabul edilmemistir Ittihat ve Terakki kendilerine uygulanan baskici tutumdan dolayi Hurriyet ve Itilaf Firkasi ise kendilerini yok saymalarindan dolayi Kamil Pasa Hukumeti ne karsi darbe hazirliklarina baslamistir Ayrica Ittihat ve Terakki ile Kamil Pasa arasinda 24 Temmuz 1908 de Ikinci Mesrutiyet in ilani sonrasindaki surecten kalma bir anlasmazlik bulunmaktaydi Bu surecte Kamil Pasa Ittihat ve Terakki uyelerini devlet islerinden uzak tutmak icerisinde cokca Ittihat ve Terakki uyesi bulunan ordunun da siyasete karismasini engellemek icin birtakim girisimlerde bulunmustu Bu nedenle Ittihat ve Terakki Kamil Pasa dan haz etmemekteydi Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin darbe hazirliklarina hangi tarihte basladigi bilinmemekle birlikte Ittihat ve Terakki nin darbe kararini 14 Ocak 1913 tarihinden once aldigi bilinmektedir Her iki siyasi hareket de darbe sonrasinda Kamil Pasa doneminin Harbiye Naziri Nazim Pasa ya yeni olusturulacak hukumette gorev vermeyi planliyordu Talat Bey baskindan daha sonralari Nazim Pasa ya sadrazamlik teklif ettiklerini aciklamistir Baskin gunuBab i Ali Baskini zaman cizelgesi14 30Enver Bey Bab i Ali ye dogru yola cikiyor14 45Omer Naci halki kiskirtmaya basliyor14 50Kalabalik Bab i Ali nin onune ulasiyor15 00Enver Bey ve beraberindekiler sadaret binasina giriyor15 02Ittihatci Mustafa Necip ve Harbiye Naziri Yaveri Ohrili Nafiz Bey olduruluyor15 03Nazim Pasa gurultuyu duyup odasindan cikiyor15 05Nazim Pasa Yakub Cemil tarafindan yakin mesafeden vurularak olduruluyor15 08Kamil Pasa ya istifasi imzalattiriliyor 23 Ocak 1913 gunu saat 14 30 da Sapancali Hakki Menzil Mufettisligi nde bekleyen Ittihat ve Terakki nin ust yoneticilerinden Binbasi Enver Bey e gelerek baskin icin her seyin hazir oldugunu bildirdi Enver Bey bu haberi aldiktan sonra kendisi icin bekleyen beyaz ata binerek Nuruosmaniye den Bab i Ali ye dogru yanlarinda Izmitli Mumtaz ve Filibeli Hilmi ile yol almaya basladi Bu arada Talat Bey de bir grup Ittihatciyla beraber Bab i Ali ye gidiyordu Enver Bey Nafia Nezareti binasinin onune geldiginde Omer Naci tarafindan Edirne nin Bulgarlara terkedilecegi bahanesiyle halk Kamil Pasa Hukumeti ne karsi kiskirtilmaya baslanmistir Omer Naci nin konusmalari etkisini gostermis Bab i Ali nin onu kisa surede hukumet aleyhine sloganlar atan kalabalikla dolmustu Ayrica Bab i Ali binasi civarindaki onemli noktalara altmis kadar Ittihatci yerlestirilmisti Enver Bey yanindaki Yakub Cemil Izmitli Mumtaz Mithat Sukru Bey Talat Bey Mustafa Necip Filibeli Hilmi ve Sapancali Hakki ile beraber Bab i Ali ye girmis gurultuleri duyan Sadaret Yaveri Ohrili Nafiz Bey darbecilere ates acmis fakat hicbirinde isabet bulamamistir Yaralanan Nafiz Bey yaver odasina siginmis kendisinin ardindan odaya giren Mustafa Necip i ise tek kursunla oldurmus fakat kendisi de Mustafa Necip in silahindan cikan kursunlarla olmustur Celal Bayar in anilarina gore duydugu silah sesleri uzerine odasindan cikan Nazim Pasa Enver Bey ve yanindakileri Ne oluyor Aklinizca Sadaret i mi basmaya geldiniz Haddinizi biliniz sozleriyle uyarmis Enver Bey ise Nazim Pasa yi askeri usulde selamlayarak niyetini anlatmaya baslamisti Bu sirada Yakub Cemil pasanin arkasindan yaklasarak sag sakagina dogru ates etmis ve Nazim Pasa yi oldurmustu Enver Bey Yakub Cemil e hiddetle cikismis fakat Bu adamlara baska turlu laf anlatilmaz cevabini almisti Ali Fuat Turkgeldi ye gore ise Nazim Pasa odasindan ciktiginda Enver Bey ve beraberindekilere Pezevenkler Siz beni aldattiniz Bana verdiginiz soz boyle miydi diye cikismis ve bu sirada vurulmustur Daha sonralari Talat Bey de Nazim Pasa yi kastederek Biz ona sadaret teklif ettik demistir Olayin ardindan Enver Bey ve Talat Bey Kamil Pasa nin odasina girerek silah zoru ile istifasini yazdirmis Enver Bey yola cikarak istifa mektubunu saraya bizzat goturmustu Kamil Pasa nin imzaladigi istifa mektubunda sunlar yaziliydi Huzur i Ali i Hazret i Padisahi Ahali ve cihet i askeriyeden vuku bulan teklif uzerine huzur i sahanelerine istifaname i acizanemin arzina mecbur oldugum muhat i ilm i ali buyuruldukta ol babda ve katibe i ahvalde emr u ferman hazret i veliyyu l emr efendimizindir 10 Kanun i sani 328 Sadrazam KamilBaskin sonrasiKamil Pasa nin istifasi V Mehmed tarafindan ayni gun onaylanmis ve Ittihat ve Terakki nin baskisiyla sadrazamliga Mahmud Sevket Pasa getirilmistir Mahmud Sevket Pasa nin tayin emrinde sunlar yaziliydi Vezir i Maali semirim Mahmud Sevket Pasa Kamil Pasa nin vuku i istifasina ve hal ve mevki in mustagni i izah olan ehemmeyetine binaen mesned i Sadaret in mucerrebu l iktidar bir zat uhdesine tevcihine luzum gorulub sizin iktidar ve kifayetiniz nezdimizde ma lum ve musellem oldugundan hidmet i Sadaret rutbe i samiye i vezaret ve musiri ile uhdenize tevcih kilinmis ve Mesihat i Islamiye ye de munasib bir zatin intihabi der derst bulunmusdur Hey at i cedide i vukelanin teskiliyle tasdikimize arzini irade eylerim Heman cenab i Hakk muvaffak bi l hayr buyursun Amin bi hurmeti Seyyidi l Murselin 10 Kanun i sani 328 Mehmed ResadBaskinin ertesi gunu Britanya Askeri Atesesi Yarbay Frederick Tyrrell ile baskini gerceklestiren YarbayEnver Bey Mahmud Sevket Pasa sadrazamligindaki yeni hukumet beklenenin aksine Ittihat ve Terakki muhaliflerine karsi ilimli bir tutum sergilemistir Bu ilimli surec 11 Haziran 1913 gunu Mahmud Sevket Pasa nin suikasta ugramasina dek surmus bu tarihten sonra ise Ittihat ve Terakki muhaliflere karsi sert bir tutum sergilemeye baslamistir Enver Bey Cemal Bey ve Talat Bey in olusturdugu triumvirlik benzeri bir yapiyla yonetilmeye baslanan Osmanli Imparatorlugu ndan eski Sadrazam Kamil Pasa ve kabinesindeki Maliye Naziri Abdurrahman Bey Dahiliye Naziri Ahmet Resit Bey ile birlikte Seyhulislam Cemaleddin Efendi ve aralarinda Ali Kemal in de bulundugu bir kisim muhalif sinir disi edildiler Savasa girmek ve savasi beceriksizce yonetmek gerekcesiyle Ahmed Muhtar Pasa ve Kamil Pasa kabineleri aleyhine de sorusturma acilmistir Darbe cephede ise bir degisiklige neden olmamistir Kamil Pasa doneminde oldugu Edirne yi Bulgaristan a birakma ya da savasa devam etme seceneklerinden birini secmek zorunda olan Ittihat ve Terakki savasa devam etmis fakat 30 Mayis 1913 gunu imzalanan Londra Antlasmasi yla Edirne yi Bulgaristan a birakmak ve agir baris kosullarini kabul etmek zorunda kalmistir Ittihat ve Terakki I Dunya Savasi nin Osmanli Imparatorlugu adina yenilgiyle sonuclanmasina dek 5 yil 268 gun iktidarda kalmistir Ittihat ve Terakki hareketi 1 5 Kasim 1918 Kasim tarihlerinde gerceklesen son kongresi sonrasi dagilmis Teceddut Firkasi adi altinda siyasi varligini surdurmustur Cemiyetin en onemli uc yoneticisi olan Talat Bey Enver Bey ve Cemal Bey ise Avrupa ya kacmistir EtkileriIktidari ele geciren Ittihat ve Terakki Mahmud Sevket Pasa nin olumunden sonra agresif bir tutum sergilemis Ikinci Mesrutiyet in ilanindan sonra gozlemlenen cesitli ve demokratik siyasi atmosferin yok olmasina sebep olmustur Populer kulture etkileri Baskin 2010 yapimi Demokrasiyle Buyumek adli belgeselde de incelenmistir KaynakcaOzel a b Kuyas 2013 s 26 Bardakci Murat 5 Kasim 2010 Babiali Baskini degil Lale Devri haberturk com 2 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 Gorgulu Ismet 1993 On Yillik Harbin Kadrosu 1912 1922 Turk Tarih Kurumu Basimevi bas Ankara Ataturk Kultur Dil ve Tarih Yuksek Kurumu ISBN 9751605059 Alan Nagihan 23 Ocak 2013 ihaber istanbul edu tr 27 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2013 Birinci 1990 s 84 Burak s 307 Alkan Mehmet Oznur Mayis 1999 PDF setav org s 50 8 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2013 Kuyas 2013 s 28 Aymali Omer 23 Ocak 2013 Modern donemin ilk askeri darbesi Bab i Ali baskini dunyabulteni net 4 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2013 Liberaller bu yaziya kin kusacak odatv com 23 Ocak 2013 3 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2013 Birinci 1990 s 164 177 a b Dumont 1997 s 56 Lewis Bernard 1991 Modern Turkiye nin Dogusu Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari Kuran 1945 s 284 Arar Ismail 1986 Osmanli Mebusan Meclisi Reisi Halil Mentese nin Anilari Hurriyet Vakfi Yayinlari s 160 7 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2013 PDF Osmanli Turkcesi Meclis i Mebusan tbmm gov tr 31 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Nisan 2013 Kayali Hasan 1995 Elections and the Electoral Process in the Ottoman Empire 1876 1919 pdf International Journal of Middle East Studies 27 3 ss 265 286 doi 10 1017 s0020743800062085 28 Subat 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Aralik 2020 Bagcioglu Fatih sizinti com tr 18 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 Simsir Bilal Ankara nin Baskent Olusu atam gov tr 4 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2013 ttk org tr 10 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2013 Kuyas 2013 s 32 Burak s 304 PDF ait hacettepe edu tr 15 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 17 Mart 2013 a b c Kuyas 2013 s 33 a b c d Vardar amp Tansu 1960 bik gov tr 23 Ocak 2013 1 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2013 a b Turkgeldi 2010 Kuran 1945 s 299 a b c Bayar 1967 THREE WERE SLAIN WITH NAZIM The New York Times Ingilizce 25 Ocak 1913 16 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2013 Tektas Nazim Sadrazamlar 2009 bas Cati Kitaplari s 711 ISBN 9758845977 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Bayur Yusuf Hikmet 1940 Turk Inkilabi Tarihi 2 Maarif Matbaasi bas Turk Tarih Kurumu Yayinlari Kuyas 2013 s 35 Birinci Ali PDF selcuk edu tr s 17 17 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2013 Basbakanlik Osmanli Arsivi Irade Dosya Usulu Iradeler Tasnifi 190 71 Kuyas 2013 s 27 Yarbay 21 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Mart 2021 Dumont 1997 s 69 Burak s 308 Tunaya Tarik Zafer 1986 Turkiye de Siyasal Partiler Istanbul Hurriyet Vakfi Yayinlari ss 14 Ozipek Berat 25 Ocak 2013 Bab i Ali Baskini gazetea24 com 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2013 zaman com tr 2 Eylul 2010 13 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Nisan 2013 Wikimedia Commons ta Bab i Ali Baskini ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir GenelKuyas Ahmet Ocak 2013 Bab i Ali Baskini 100 Yil NTV Tarih 48 ss 26 35 ISSN 1308 7878 Birinci Ali 1990 Hurriyet ve Itilaf Firkasi Istanbul Dergah Yayinlari ISBN 9759953072 Kuran Ahmet Bedevi 1945 Inkilap Tarihimiz ve Jon Turkler Tan Matbaasi bas Istanbul Bayar Celal 1967 Ben de Yazdim 4 Baha Matbaasi bas Istanbul Turkgeldi Ali Fuat 2010 Gorup Isittiklerim 5 baski bas Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 978 975 16 2284 6 Vardar Galip Tansu Samih Nafiz 1960 Ittihad ve Terakki Icinde Donenler Istanbul Inkilap Kitabevi Dumont Paul 1997 Bir Imparatorlugun Olumu PDF Istanbul Cumhuriyet Yayinlari erisim tarihi 14 Nisan 2013 olu kirik baglanti Burak Durdu Mehmet Osmanli Devleti nde Jon Turk Hareketinin Baslamasi ve Etkileri PDF dergiler ankara edu tr ss 292 318 doi 10 1501 OTAM 0000000502 27 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 17 Mart 2013