Beyaz Rusya

Belarus (Belarusça ve Rusça: Беларусь, Belarus), resmî adıyla Belarus Cumhuriyeti (Belarusça: ; Rusça: Республика Беларусь, Respublika Belarus) ya da diğer adıyla Beyaz Rusya, Doğu Avrupa'da bulunan bir devlettir. 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan eden eski bir Sovyetler Birliği ülkesidir. Bir Slav devleti olan Belarus'un başkenti ve en büyük şehri Minsk'tir. Komşuları; batıda Polonya, kuzeybatıda Litvanya, kuzeyde Letonya, doğuda Rusya ve güneyde Ukrayna'dır.

Belarus Рэспубліка Беларусь (Belarusça) Республика Беларусь (Rusça) Belarus Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Millî marş Belarus Devlet Marşı
Başkent ve en büyük şehir	Minsk
Resmî dil(ler)	Belarusça, Rusça
Etnik gruplar	%81,2 Belaruslar %11,4 Ruslar %2,4 Ukraynalılar %3,9 diğer
Demonim	Belaruslu
Hükûmet	Üniter başkanlık sistemli cumhuriyet
• Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko •  Roman Golovçenko •  Natalya Koçanova •  •
Yasama organı	Ulusal Meclis
• Üst meclis	Cumhuriyet Konseyi
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Tarihçe
• İlan 27 Temmuz 1990 • Tanınma 25 Ağustos 1991
Yüzölçümü
• Toplam	207595 km^2 (85.)
• Su (%)	1,4
Nüfus
• 2022 tahminî	9.255.524 (96.)
• Yoğunluk	45,8/km^2 (142.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	192,626 milyar $ (69.)
• Kişi başına	20.578 $ (65..)
Gini (2018)	▼ 25.2 düşük
İGE (2019)	0.823 çok yüksek · 53.
Para birimi	Belarus rublesi (BYR)
Zaman dilimi	UTC+3 (MSK)
Telefon kodu	375
İnternet alan adı	.by
Resmî site Belarus.by
. Belarusian Chamber of Commerce and Industry. 13 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2006.

Belarus, diğer BDT ülkelerinin yanında, Rusya hükûmetine en yakın müttefiki konumundadır. Rusya ile Birlik Devleti adında devletler üstü bir oluşum kurmuştur.

Tarihçe

6. ve 8. yüzyıllar arası Belarusların ataları olan kavimler, bu ülkeye yerleşti ve daha önce burada yaşayan Fin-Ugor kökenli bazı kavimleri zamanla özümlediler. 9. yüzyılın sonunda bölgede İsveç kökenli Varegler tarafından Polotsk ve Turov prenslikleri kurulduysa da 10. yüzyılın sonunda bu prenslikler Kiev Prensliği'ne bağlandılar. 10. yüzyılda bu bölge Bizans İmparatorluğu tarafından vaftiz edilen Kiev Prensi I. Vladimir tarafından 988 yılından başlayarak Hristiyanlaştırıldı. 1237 yılında bu prenslikler daha sonra Polotsk prensliğinden ayrılan Minsk ve Vitebsk prenslikleriyle birlikte özerliklerini kazandılarsa da aynı yıl Altın Orda İmparatorluğu'nun vasalı oldular. Ancak bölge 1239-1320 yılları arasında Litvanya Büyük Dükalığı tarafından fethedildi. Litvanyalılar, devletlerinin başkentlerini Kernavė'den önce Grodno (Belarusça: Hrodna)'ya, sonra Novogrudok (Belarusça: Navahrudak)'a taşıdılar ve devletin resmi dili Beyaz Rusça oldu. Ancak 14. yüzyılda devletin başkenti önce Trakai'ye, sonra Vilnius'a taşınınca ve Litvanyalılar paganlıktan önce Ortodoksluğa, sonra Polonyalıların etkisiyle 15. yüzyılda Katolikliğe geçince, bu durum Ortodoks inancını büyük ölçüde koruyan Belaruslar'ın tepkisini çekti. Bugünkü Belarus'u oluşturan bölge Litvanya'ya bağlı Brześć Litewski (Bugün Brest), Vitebsk (Belarusça: Viciebsk), Novogrudok, Minsk (Belarusça: Mensk), Polock (Polotsk), Mscislaw (Mstislavl) ve Wilno (Vilnius) illerine bölündü.

1386 yılında Litvanya Büyük dükü Jogalia, 2. Wladyslaw adıyla Polonya Kralı olunca, iki ülke arasında Jagiellon Hanedanı aracılığıyla kişisel birlik kuruldu. Bu birliktelik 1569 yılında Lublin Birliği antlaşmasıyla kalıcı bir birlikteliğe dönüştü. Litvanya'nın kalıcı birliğe yanaşmada güçlük çıkarması 1567'de Podlasya, Volinya, Podolya ve Kijow (Kiev) illerinin Polonya Kralı 2. Zygmunt tarafından ele geçirilmesine yol açtı.

Bu arada daha sonra Rus Çarlığı'na dönüşecek olan Moskova Büyük Düklüğü'nün tehdidi artmaya başladı. 1514 yılında Smolensk'i ele geçiren Ruslar, 1535 yılında Vilnius'a kadar geldiler. Ruslar, Livonya Savaşı'nda (1558-1582) 1563'te Polotsk'u işgal ederek Litvanya ordusunu Vilnius'a kadar sürdülerse de Polonyalılar 1572 yılından itibaren Belarus'u geri aldılar ve hatta 1581 yılında Rusya'nın Velike Luki ve Sokol kentlerini işgal edip, Pskov kentini kuşattılar. Hatta Polonyalılar, 1609 yılında kuşattıkları Smolensk'i iki yıl sonra ele geçirdiler ve Moskova'yı 1610-1612 yılları arasında işgal ettiler. Ruslar, 1612 ve 1617'de Smolensk'i geri almaya çalıştılarsa da başarılı olamadılar. 1618 yılında yapılan Deulino Barışıyla Polonyalılar, Smolensk ve Czernihów (Chernigov) illerini Rusya'dan geri aldılar. Ruslar 1632'de yeniden saldırsalar da 1634'te imzalanan Polanów (Polyanovka) anlaşmasıyla başarısızlıklarını kabul ettiler.

Belarus, genellikle 17. yüzyılın ilk yarısına kadar ekonomik olarak gelişme gösterdi. Ancak bu süreç 1648 yılında Rus Kazaklarının önderi (atamanı) Bogdan Hmelnitski'nin Litvanya Ukraynası'nda başlattığı isyan yüzünden bitti. Kırım Hanlığı'yla ittifak kuran Hmelnitski, bir yıl içinde Litvanya'ya bağlı Ukrayna ve Belarus'u ele geçirerek, Polonya'ya bağlı Lublin kentine girdi. Polonyalı'ları 1648'de Żółte Wody (Zhovti Vody), Korsun ve Piławce (Pilavtsi), ertesi yıl Zborów (Zboriv) savaşında yendi ve onları, kendisine Ukrayna'da geniş haklar tanıyan Zborów anlaşmasına zorladıysa da, Polonya meclisi (Sejm) bu anlaşmayı reddetti. Karşı saldırıya geçen Polonya-Litvanya Birliği kuvvetleri Hmelnitski ve müttefiklerini Beresteczko (Berestechko, Ukrayna) savaşında yenilgiye uğrattı ve onu Biała Cerkiew (Bela Tserkva) anlaşmasıyla, önceki anlaşmada aldıkları hakların çoğunu kaybetmeye razı olmaya zorladı (Örneğin sadece Kiev ili özerk olacak, Braclaw (Bratislav) ve Czernihów (Chernigov) illerinin özerkliği iptal edilecekti). Bunu içine sindiremeyen Hmelnitski, saldırıya geçse de Brześć Litewski (Brest) savaşında yenilgiye uğradı ve Belarus'tan çekilmek zorunda kaldı ancak başta Kijow (bugün Kiev) olmak üzere Ukrayna'nın önemli bir bölümünü elinde tutuyordu.

Hmelnitski, Boğdan (Moldova) voyvodası Basil Lupu ve Kırım Hanı ile ittifak kurarak Polonyalıları Bitwa pod Batohem (Batoh) savaşında yenilgiye uğrattı. Ancak 1654'te Kijow (Kiev) savaşında yenilgiye uğradı ve Rus Çarı Aleksey'e sığındı. Rus Çarıyla Pereyeslav Anlaşmasını yaparak, kendisini Rusya'ya bağlı özerk Ukrayna atamanı ilan etti. Bu durum Rus-Polonya savaşı'nın başlamasına yol açtı. Aynı yıl Litvanya asıllı Polonya soylusu olan ve Litvanya'nın büyük Ataman'ı Janusz Radziwiłł (Litvanca Jonušas Radvila) kuzeni Boguslaw'la birlikte İsveç Kralı 10. Karl'la ilişki kurdu ve Litvanya'yı Polonya'dan koparmak ve İsveç'e bağlı bir hükümdar olarak yönetmek için İsveç Kralı'yla anlaştı. Bu anlaşma 1655'te İsveç'in Polonya'yı istilasına yol açtı.

1654 yılında başlayan Rus-Polonya savaşında Ruslar başlangıçta büyük başarılar kazandılar ve Polonya-Litvanya Birliği'nin sınır şehirlerinden Bely ve Dorogobuzh şehirlerini Eylül ayında ele geçirip, Smolensk'i kuşattılar. Büyük Litvanya Atamanı Janusz Radziwiłł, Orsha (bugün Belarus'ta)'da Ruslar'ı karşıladı ve onları 12 Ağustos'taki Szkłów (Shklov) Çarpışması'nda yenilgiye uğrattı. Ancak 12 gün sonraki Szepielewicze (Shepeleviche) Çarpışması'nda Aleksey Trubetskoy komutasındaki Rus ordusuna yenildi. Ruslar, geri almak istedikleri Smolensk'i 23 Aralık'ta ele geçirdiler. Ruslar ayrıca güneyden geliştirdikleri saldırıyla Bryansk, Roslavl, Homel (Gomel, bugün Homyel) şehirlerini ele geçirdiler. Pskov'dan gelişen saldırıyla da 1 Temmuz'da Nevel (bugün Rusya'da), 17 Temmuz'da Polotsk ve 17 Kasım'da Vitebsk düştü. Böylece Ruslar, yıl sonunda Polonya'dan Kuzey ve Doğu Belarus'u ve Ukrayna'nın doğusunu aldılar. Ayrıca Rus boyar Vasil Buturlin, ordusundaki bazı anlaşmazlıklara karşın Volinya'ya girdi ve Ostrog ve Rovno (Bugün Rivne) şehirlerini aldı. Ayrıca Rus ordusu, Polonya Livonyası'na girdi ve Ludza ve Rezekne kasabalarını aldı.

1655 yılının başında Janusz Radziwiłł, Orsha'yı Ruslardan geri aldı ve 3 ay süreyle Mohylew (Mogilev, bugün Mahilyov) şehrini kuşattıysa da alamadı. Ocak ayında Rus komutan Vasil Borisoviç Şeremetyev, kendisiyle birlik olan Polonya Kazakları atamanı Bogdan Hmelnitski'yle birlikte Kırım Tatarları'yla ortak hareket eden Polonya ordusunu Akhmatov'da izlemeye aldıysa da Polonya ordusu Zhashkov kasabasında aniden Rus ordusuna saldırıp onları beklenmedik bir yenilgiye uğrattı. Bu yenilgi üzerine Rus çarı Aleksey, Yakov Cherkassky komutasında büyük bir orduyu Litvanya'ya yolladı. Litvanya ordusu çok az direnme gösterdi ve 3 Temmuz'da Minsk Ruslar'ın eline geçti. Polonya-Litvanya Birliği'nin ikinci büyük şehri ve Litvanya Büyükdüklüğü'nün merkezi 31 Temmuz'da Ruslar'ın eline geçti. Bunu Ağustos ayında Kovno (Kaunas) ve Grodno (Hrodna)'nun Ağustos ayında düşüşü izledi.

Ruslar ertesi yıl saldırılarını sürdürdü ve 3 Temmuz'da Minsk, 31 Temmuz'da Wilno (Vilnius) düştü. Bunu ertesi ay Kowno (Kovno) ve Grodno (Hrodna)'nun düşüşü izledi. Güneyden girişilen saldırılar sonucu Pinsk, Slonim, Kleck (Kletsk) Haziran ayından önce düştü. 17 Haziran'da Velizh (Bugün Rusya'da) ve Eylül ayının başında Lublin düştü ve Lwów (bugün Lviv) kuşatıldı. Böylece Litvanya'ya bağlı bütün yerler Ruslar'ın eline düşmüş oldu. Prens Volkonsky komutasındaki Rus ordusu Kiev'den hareketle Dinyeper ve Pripyat ırmaklarını geçti ve Litvanya ordusunu yenerek Pinsk'e girdi. Trubetskoy komutasındaki ordu Slonim ve Kleck'e girdi ve Sheremetyev komutasındaki Rus ordusu da 17 Haziran'da Velizh (Bugün Rusya'da)'i ele geçirdi. Bir Litvanya garnizonu Stary Bykhov'da Kazaklar'a karşı direniyordu. Sheremetyev ve Hmelnitski komutasındaki birleşik Rus-Kazak ordusu Galiçya'daki Gródek Jagielloński (Bugün Ukrayna'da Horodok) savaşında Stanisław Potocki komutasındaki Polonya-Litvanya ordusunu yenilgiye uğrattı. Ayrıca Jan Paweł Sapieha komutasındaki diğer bir Polonya ordusunun Brześć nad Bugiem (Bugün Brest) yakınlarında yenilmesiyle Lublin Eylül'de Rusların eline geçti ve Lwow şehir Ruslarca kuşatıldı. Lwow kısa bir süre sonra İsveçlilere teslim oldu. Ruslar'ın bu başarısı Polonya'nın İsveç Kralı 10. Karl tarafından istilasına (İngilizcesi The Deluge) yol açtı. Rus Dışişleri Bakanı Afanasy Ordin-Nashchokin, Polonyalıların ateşkes önerini kabul etti ve 2 Kasım 1655'te ateşkes ilan edildi. Bu arada 1617'de imzalanan ve İsveç yararına olan düzenlemelerin yer aldığı Stolbovo Anlaşması'nı kendi lehine düzenlemek isteyen Rusya'nın 1656 yazında İsveç İngria'sındaki Nöteborg (Bugün Rusya'da Shlisselburg) ve Nyenskans (Fincesi Nevanlinna, bugün Sankt Petersburg) kasabalarını ele geçirmesiyle Rus-İsveç Savaşı'na yol açtı. Ruslar Polonya-Litvanya'dan Dyneburg (Bugün Letonya'da Daugavpils) ve İsveç'ten Kokenhuza (Bugün Kokneze) kasabalarını alarak İsveç'in ikinci büyük kenti ve İsveç Livonyası'nın merkezi Riga'yı kuşatması ve Dorpat (Tartu)'nın Ekim ayında düşmesine karşın İsveçliler güçlerini toparladılar ve İngria'da kaybettikleri yerleri geri aldılar. Daha sonra karşı saldırıya geçerek Petseri (Bugün Pechory)'yi ele geçirdiler. Ruslar bunun üzerine 28 Aralık 1658'de imzalanan Vallisaari Anlaşması'yla Rusya; ele geçirdiği Koknese, Aluksne, Dorpat ve Syrensk (Bugün Vaksnarva) kasabalarını elinde tuttu. Ancak Polonya'nın karşı saldırıya geçmesi yüzünden İsveç'in yeniden saldırmasından endişelenen Rus Çarı Aleksey, 1661'de imzalanan Kardis Anlaşması'yla aldığı yerleri geri verdi.

Polonya Kralı 2. Jan Kazimierz Vaza'nın politikalarından hoşnut olmayan Poznan valisi Krzysztof Opaliński ve Büyük Polonya valisi Bogusław Leszczyński Ujście (Almancası Usch)'de İsveç Kralı'na teslim oldu ve ülkenin batısının büyük bölümü İsveç'in eline geçti. Varşova 29 Ağustos'ta düştü. Başkent Krakov 18 günlük kuşatmanın ardından 13 Ekim'de İsveçlilerin eline geçti. Bunun üzerine 2. Jan, Avusturya'nın elindeki Silezya bölgesine kaçtı. Savaşın gidişini değiştiren olay, İsveçlilerin başarısız olduğu Częstochowa'daki Jasna Góra kuşatması oldu. Bunu üzerine İsveçlilere karşı Tyszowce Konfederasyonu kuruldu. Bir ara Lwow'a kadar ilerleyen 10. Karl, Rusya'nın saldırısı üzerine Galiçya bölgesinden çekildi. Polonyalılar, 30 Haziran 1656'daki savaşla Varşova'yı geri aldılarsa da 1526'dan beri Prusya Düklüğü'nün elinde tutan Brandendurg Krallığı'nın en büyük amacı, düklüğü Polonya'nın vesayetinden kurtarmaktı. Bu amaçla Brandenburg Kralı Friedrich Wilhelm, 10. Karl'la 23 Temmuz'da Marienburg (Bugün Malbork) Anlşaması'yla ittifak kurdu. Bu ittifak 23 Kasım'da imzalanan Labibau (Bugün Polessk) Anlaşması'yla kuvvetlendirildi. Bu anlaşmayla İsveç, Polonya'ya bağlı Krallık Prusyası ve Warmia'yla ilgili hak iddiasından Brandenburg lehine vazgeçti. Birleşik İsveç-Brandenburg ordusu, 3 gün süren savaş sonucu 20 Temmuz 1656'da Varşova'yı yeniden ele geçirdi. Bu arada 2. Jan geri döndü ve Lwow'da yeniden taç giydi. Bu arada Ruslar'ın Polonyalılar'la ateşkes imzalamasını kendisine ihanet olarak değerlendiren Bodgan Hmelnitski, İsveç'le ittifak kurmak için girişimlerde bulunduğu sırada 1657'de öldü. Yerine Ukrayna Atamanı seçilen Ivan Vyhovsky, Polonya-Litvanya'yla ittifak kurunca Rusya'yla ateşkes bozuldu. Bu arada Polonyalılar, bazı yenilgilere karşı İsveç-Brandenburg ordularını 1657'de ülkeden attılar. Bu arada Branderburg'u İsveç'ten koparmak isteyen 2. Jan, 19 Eylül 1657'de imzalanan Wehlau (Bugün Znamensk) Anlaşması'yla Düklük Prusya üzerindeki egemenlik hakkından vazgeçti. Bu anlaşma 6 Kasım 1657'de imzalanan Bydgoszcz (Almancası Bromberg) ve 1660'ta imzalanan Oliva Anlaşmaları'yla gözden geçirilerek onaylandı.

Bu arada Polonyalı komutan Jan Paweł Sapieha, Prens Yuri Dolgurokov'un elindeki Wilno'yu ablukayı 11 Ekim 1658'e kadar sürdürdü ancak kenti alamadı. Ataman Vyhovsky, Haziran 1659'da Kijow'u General Sheremetyev'in almaya çalıştıysa da başaramadı. Ancak Kırım Tatarları'yla ittifak kurarak 29 Haziran 1659'da Prens Aleksey Trubetskoy'u yenerek Konotop'u aldı. Buna karşın Sheremetyev'e karşı Ağustos 1659'da yaptığı Chyhyryn (Türkçe Çehrin) savaşını kaybederek Polonya'ya kaçtı. Bu olay üzerine Yuri Hmelnitski yeni ataman seçildi. Stepan Czarniecki komutasındaki ordu Polonka Savaşı'yla Belarus'un batısını geri aldı. Hmelnitski, Jerzy Sebastian Lubomirski'yle birleşerek Rus ordusunu Słobodyszcze'de (Slobodyshche) yenerek onları Beyaz Rusya'dan attı. Potocki ve Lubomirski komutasındaki Polonya ordusu Rus ordusunu Cudnów (Bugün Chudniv)'da yenerek Rus komutan Sheremetyev'i esir aldılar. 1661'de Vilnius'tan başlayarak Litvanya şehirleri teker teker Ruslardan geri alındı. Doğu Ukrayna, Glukhov dışında savaşsız Polonya tarafından işgal edildi ve Rus ordusu 1664'te Wiciebsk'te (Vitebsk) yenildi. Ancak Lubomirski'nin isyanı Polonya-Litvanya'yı 1667'de imzalanan Andruszow (Andrusovo) Anlaşması'yla Smolensk ve Kijow dahil Doğu Ukrayna'yı Rusya'ya bırakmaya zorladı.

1700-1721 arasında yapılan Büyük Kuzey Savaşı'nda Belarus, 1702'de Stanisław Leszczyński'yi Polonya tahtına geçirmek isteyen İsveç Kralı XII. Karl tarafından işgal edildi. Bu işgalden İsveç ordusunun Rus Çarı 1. Petro'ya yenildiği 1709'daki Poltava Savaşı'yla kurtulsa da bölge harabeye döndü ve Leszczyński, 5 sene hüküm sürdükten sonra aynı zamanda Saksonya Kralı olan 2. Augustus'a tahtını kaptırdı.

Stanisław Leszczyński, Fransa'nın desteğiyle 2. Augustus'un ölümünden sonra yeniden tahta geçti. Ancak, 3. Augustus'u tahta geçirmek isteyen Rusya, Polonya-Litvanya'ya girerek Polonya Veraset Savaşı'nı başlattı. 5 yıl süren savaş sırasında ülke bölge yeniden harap oldu ve savaş Leszczyński'nin 1736'da Polonya tahtından vazgeçip Lorraine-Bar dükü olmasıyla sona erdi.

Polonya'daki Rus nüfuzunu kırmak isteyen soyluların 1768'de başlattıkları reform çabaları Rusya tarafından 1772'de bastırıldı. Bundan sonra Polonya'nın Rusya, Prusya ve Avusturya arasındaki paylaşımlarla 1772'de Beyaz Rusya'nın doğusu, 1793'te ülkenin merkezi ve 1795'te batı kesimi Rusya'nın eline geçti. 1812'de kısa süreyle Napolyon komutasındaki Fransızların işgaline uğrayan ve harabeye dönen ülke şu illere ayrıldı:

• Mogilev (1772'de kuruldu)
• Polotsk (1772'de kuruldu)
• Minsk (1793'te kuruldu)
• Vitebsk (1793'te kuruldu)
• Slonim (1795'te kuruldu ve 1796'da Vilna'yla birleşip merkezi bugünkü Vilnius olan Litvanya iline dönüştü)
• Vilna (1795'te kuruldu, 1796'da Slonim'le birleşip merkezi bugünkü Vilnius olan Litvanya iline dönüştü)
• Litvanya (1796-1801 arasında var oldu ve 1801'de Litvanya-Vilna ve Litvanya-Grodno illerine bölündü)
• Belarus (Mogilev, Polotsk, minsk ve Vitebsk'i 1801'de birleşmesiyle kuruldu ama 1 yıl sonra eski illere bölündü)
• Litvanya-Vilna (1843'te Vilna, 1801'de kuruldu ve 1843'te batı bölümü Kovno ili olarak ayrıldı)
• Litvanya-Grodno (1843'te Grodno, 1842'de bugün Polonya'nın Bialystok kentinin merkez olduğu Belostok Oblastı'nın katılımıyla büyüdü)

1. Dünya Savaşı'nda Alman işgaline uğrayan ülkede, 25 Mart 1918'de Alman güdümündeki Belarus Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Alman orduları 1. Dünya Savaşı'nda yenilip çekilmek zorunda kalınca, Brest-Litovsk Anlaşması'nı geçersiz ilan edip Rusya'nın 1915-1918 arasında kaybettiği bölgeleri geri almak isteyen SSCB'nin saldırısıyla ülkenin doğusu 1919'un başında SSCB'nin güdümündeki Beyaz Rusya Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti'nin eline geçmiştir. Sovyet'lerin elindeki bölge yine Litvanya'nın Sovyet işgalinde bölümüyle 17 Şubat 1919'da birleşip başkenti Vilnius olan Litvanya Beyaz Rusya Sovyet Cumhuriyeti'ne (Kısaca Litbel) dönüştü.

Polonya'nın bağımsızlığı 1918'de Lenin tarafından onaylandı. Ancak Çarlık döneminde Rusya ile sorunları olan Polonya Rusya'da çıkan iç savaşta fırsattan istifade edip toprak kazanabilmek için saldırıya geçti. Polonya 2 Şubat 1919'da Beyaz Rusya'ya saldırdı. Wołkowysk (Volkovysk)-Kobryn- Prużany (Pruzhany) hattına ulaşan Polonya ordusu Sovyet ordularıyla 14 Şubat 1919'da Maniewicze (Manevychi) ve Bereza Kartuska (Biaroza)'da karşı karşıya gelince başlamış oldu. Başlangıçta saldırıya geçen ve 2 Mart'ta Slonim, 5 Mart'ta Pinsk, 17 Nisan'da Lida, 18 Nisan'da Nowogródek and Baranowicze (Baranovichi), 21 Nisan'da Wilno (Vilnius), 28 Nisan'da Grodno (Ay başında Sovyetlerin eline geçmişti), 4 Temmuz'da Mołodeczno (Molodecho) ve 10 Temmuz'da Łuniniec (Luninets)'i zapteden Polonya ordusu Litbel'in Vilnius'un düşmesi nedeniyle başkent yaptığı Minsk'e 8 Ağustos'ta girdi. Bunun üzerine merkezini Smolensk'e taşıyan Litbel 25 Ağustos'ta feshedildi. İlerlemesini sürdüren Polonya 20 Ağustos'ta Borysów (Borisov)'u ele geçirerek Berezina Irmağı'na ulaştı ve 29 Ağustos'ta Bobrujsk (Bobruysk)'u ele geçirdi. Borisov ve Bobruysk Eylül ayında Sovyetlerce geri alınsa da 1 Ekim'de Bobruysk ve 11 Ekim'de Borisov'u Polonya geri aldı.

Polonya, 1920 Ukrayna'da Sovyetlere karşı savaşan Symon Petlura'yla ittifak kurdu ve 5 Mart'ta Mozyr ve Polotsk kentlerini alarak Beyaz Rusya'nın işgalini tamamladı ve 5 Mayıs'ta Kiev'e girdi. 15 Mayıs'ta Tuhaçevski ve Yegorov'u komutanlığa atayan Sovyetlerin karşı taarruzu başladı. 29 Mayıs'a kadar Batı Dvina ve Berezina nehirleri arası bölgeyi ve 13 Haziran'da Kiev'i geri alan ve 24 Mayıs'ta Auta Irmağına kadar ilerleyen Kızıl Ordu, 4 Temmuz'da başlattığı saldırıyla Belarus'u geri alarak Polonya'ya girdi ve Varşova'yı 12 Ağustos'ta kuşattı. Buna karşın Semyon Budyonny'nin 19 Temmuz'da kuşattığı Lwów (Lviv)'u düşürememesi nedeniyle Tuahçevski ve Yegorov'a yardım edememesi, ayrıca Fransa ve İngiltere'den alınan askeri yardımlar sayesinde 18 Ağustos'ta karşı saldırıya geçen Polonya, 20 Ağustos'ta Bug ve 25 Ağustos'ta Neman nehirlerine ulaştı. 25 Ağustos'ta kuşatmayı kaldıran Polonya 22 Ağustos'ta Bialystok'u geri alarak yeniden Belarus'a girdi. 15 Eylül-25 Eylül arasında süren savaşta Kızıl Ordu'yu yenen Polonyalılar Belarus'un batısını yeniden ele geçirdiler ve 18 Ekim'de Minsk'e girerek Tarnopol (Bugün Ternopil)-Dubno-Minsk-Drisa hattına ulaştılar. Aynı tarihte İngiltere ve Fransa'nın arabuluculuğuyla ateşkeş imzalandı. Bu arada Lucjan Żeligowski, Kızıl Ordu'nun geri çekilirken 26 Ağustos'ta Litvanya'ya bıraktığı Wilno (Vilnius)'yu 12 Ekim'de ele geçirip 2 yıl sonra Polonya'ya katılacak olan Orta Litvanya Cumhuriyeti'ni ilan etti.

Polonya ve SSCB uzun görüşmelerden sonra 18 Mart 1921'de imzalanan Riga Anlaşması'yla Belarus'un batısı Polonya'ya verildi. Ülkenin geri kalanıda SSCB'ye bağlı bir cumhuriyet oldu. Polonya'nın elindeki Batı Belarus, merkezi Brześć Litewski (Bugün Brest) olan Polesiye, Bialystok, Nowogródek (Navahrudak) ve Wilno illerine bölündü. Bu dönemde Belarus azınlığa genel olarak karşı baskıcı politka uygulandı.

1939'daki Almanya'nın Polonya'yı istilasını takiben gizli Molotov-Ribbentrop Anlaşması uyarınca 17 Eylül'de savunmasız kalan Polonya'nın doğu sınırına giriş yapan Kızıl Ordu, bölgeyi Belarus'a kattı ve bu topraklarda Belostok (Bialystok), Grodno, Baranovichi (2 Kasım 1939-4 Aralık 1939 arası Novogrudok) ve Molodechno (2 Kasım 1939-26 Temmuz 1941 ve 3 Temmuz 1944-20 Eylül 1944 arası Vileyka) oblastlarını kurdu. Ama 1941 Haziran'ında Almanya'nın saldırısına uğrayan ve 1 ay içinde işgal edilen Belarus, merkezi Königsberg (Kaliningrad) olan Bialystok (1941 Kasım'da başkenti Reichskommissariat Ostland'ndan alınan ve 1942-1944 arası Garten adını taşıyan Grodno buraya bağlıydı) ilçesi hariç, Reichskommissariat Ostland (Doğu Bölgesi Komiserliği)'a bağlandı. 3 yıllık işgalden 1944 Temmuz'un sonunda büyük yıkıntıyla kurtulan Belarus, 1945'te Polonya'ya geri verilen Belostok civarı haricinde Batı Belarus'u topraklarına kattı.

1991'de Belarus Demoilan etmiştir. Belarus'un başkenti Minsk'te Bağımsız Devletler Topluluğu kurulmuştur. Türkiye, Belarus'u tanıyan ilk ülke olmuştur.

Coğrafya

Vitsebsk Bölgesi'ndeki Strusta Gölü.

Belarus'un denize kıyısı yoktur; toprakları gayet düz ve birçok geniş bataklık arazileri bulunmaktadır. 2005'te Birleşmiş Milletler tarafından yapılan bir tahmine göre, Belarus'un %40'ı ormandan ibarettir.

Belarus'ta birçok dere ve 11.000 adet göl bulunmaktadır. Üç tane büyük nehir, ülkenin topraklarından geçmektedir: Neman, ve Dinyeper. Neman, batıya doğru Baltık Denizi'ne, Pripyat doğuya doğru Dinyeper'e ve Dinyeper ise, güneye doğru Karadeniz'e akmaktadır. Belarus'un en yüksek noktası, 345 metre yükseklikteki Dzyarjınskaya Hara (Dzyarjınsk Tepesi), en alçak noktası ise Neman Nehri'nde bulunan 90 metre yükseklikte olan bir noktadır. Belarus'un ortalama rakımı, deniz seviyesi üstünde 160 metredir.

Kışları sert geçer; ocak ayındaki ortalama sıcaklık -6°C'dir. Yazları ise serin ve nemlidir. Belarus'un senevi -yıllık- ortalama yağış oranı 550 milimetreden 700 milimetreye dağılır.

Siyaset

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla imzalayan Stanislav Şuşkeviç liderliğinde önceleri liberal bir politika izleyen Belarus 1990'lı yılların ilk yarısında herhangi bir ekonomik gelişme kaydedemediği gibi halkın gelir seviyesi de hızla düştü. Ülkede pek çok fabrika ve işletmenin kapatılması, işsizlik ve enflasyonun artması, ülkeyi Sovyetlerden ayıran ilk hükûmete karşı isyanın başlamasına sebep oldu. Bu şartlarda eski Yüksek Sovyet üyesi Lukaşenko, Sovyet sisteminin modernize edilerek yeniden uygulanacağını vadederek halktan güçlü destek gördü. 1994 yılında iktidara gelen Aleksandr Lukaşenko ilk olarak Mart 1994'te eski Sovyet anayasasının dönemin koşullarına uyarlanmış haliyle kabul edilmesini sağladı. Sovyet dönemindeki devlet arması ve bayrağı biraz değiştirilerek yeniden Belarus arması ve bayrağı olarak kabul edildi. Sovyet dönemindeki kazanımlar ve sosyal güvenceler yeniden yürürlüğe girdi. 2000'li yıllardaki toparlanma Belarus devlet başkanı Aleksandr Lukaşenko'ya daha da güç kazandırdı. Bu gelişmeler ve ülkenin Rusya'ya daha yakın bir politika izlemesi batı tarafından tepki görmesine sebep oldu. ABD ve AB tarafından Belarus'a uygulanan ticari kısıtlama ve ambargo, ülkenin ticari gelirlerinin azalmasına ve Lukaşenko hükûmetinin ekonomik açıdan sorunlar yaşamasına sebep oldu. AB'nin aldığı kararla üye devletlerin Belarus ile ticari ilişkileri yasaklandı. Bu nedenle ülke daha çok eski Sovyet ülkeleri ile ticaret yapmaktadır. Buna rağmen ülkede en etkili siyasi güçler Aleksandr Lukaşenko ve Komünist Parti olarak dikkat çekti. Nitekim 2016 Belarus parlamento seçimlerinde bağımsız aday Lukaşenko ve Komünist Parti galip geldi.

2019 parlamento seçimleri

Parti	Oy	%	Sandalye	+/–
Belarus Komünist Partisi	559,537	10.62	11	+3
	355,971	6.75	6	+3
Liberal Demokrat Parti (Belarus)	280,683	5.36	1	0
	84,790	1.61	0
Belarus Halk Cephesi	82,403	1.56	0
Belarus Yurtseverler Partisi	75,283	1.43	2	-1
Birleşik Sivil Cephe	72,192	1.37	0	-1
	46,785	0.89	1	+1
	37,861	0.72	0	0
Belarus Sosyal Demokratları	23,164	0.44	0	Yeni
Belarus Yeşiller Partisi	10,592	0.20	0	0
	7,905	0.15	0	Yeni
Cumhuriyetçi Parti	7.529	0.14	0	Yeni
Bağımsızlar	3,178,037	60.31	88	-5
Tamamına karşı oylar	447,111	8.48	–	–
Geçersiz oylar	49,725	–	–	–
Toplam	5,319,568	100	110	0
Kayıtlı seçmen/katılım	6,880,605	77.31	–	–
Kaynak: CEC (party affiliations)22 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., CEC (votes)3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

Belarus hükûmeti, sık sık insan hakları ihlalleri ve sivil toplum kuruluşlarına, bağımsız gazetecilere, ulusal azınlıklara ve muhalif politikacılara yönelik baskılar nedeniyle uluslararası alanda eleştirilmektedir. Belarus, Demokrasi endeksinde 167 ülke arasında 153. sırada ve Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 180 ülke arasında 153. sırada olup Avrupa'da en alt sırada yer almaktadır. Yine Freedom House tarafından özgür olmayan ülke ve Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde "bastırılmış" olarak değerlendirilmektedir. Belarus, aynı zamanda günümüzde Avrupa'da ölüm cezasının uygulandığı tek ülkedir.

Demografi

Belarus'un toplam nüfusun %81,2'si etnik Beyaz Ruslardan oluşur. Bundan sonraki en büyük etnik gruplar Ruslar (%11,4), Polonyalılar (%3,9) ve Ukraynalılar (%2,4). Belarus'un iki resmî dili Rusça ve Beyaz Rusça. Rusça, nüfusun %72'si tarafından konuşulup ülkenin en yaygın dili; Beyaz Rusça ise sadece nüfusun %19,2'si tarafından konuşulur.Lehçe, Ukraynaca ve Yidiş'in doğu lehçesi azınlıklarca konuşulur.

Belarus'un nüfus yoğunluğu kilometre kare başına 50; toplam nüfusun %71,7'si kentsel alanlarda ikâmet eder. Belarus'ta yaşayan 9.724.700 kişinin 1.741.400'ü, ülkenin başkenti ve en büyük şehri olan Minsk'te yaşamaktadır. 481.000 kişilik nüfusuyla Gomel, ülkenin en büyük ikinci şehri ve Homel Voblastı'nın merkezidir. Ülkenin diğer büyük şehirleri Mogilev (365.100), Vitebsk (324.400), Grodno (314.800) ve Brest (298.300).

Birçok diğer Avrupa ülkesi gibi Belarus'un eksi nüfus artışı ve doğal büyüme oranı vardır. 2007'de Belarus'un nüfusu %0,41'lik düşüşe uğramış ve doğurganlık oranı 1,22 olup yerleştirme oranından çok daha düşüktü. 2007 itibarıyla Belarus nüfusun %69,7'si 14-64 yaş aralığındadır; %16'sı 14 yaşından daha genç ve %14,6 65'ten daha yaşlı. Nüfusu da yaşlanıyor: günümüzün medyan yaşı 37 olmasına rağmen, tahminlere göre 2050'de Beyaz Rusyalıların medyan yaş grubu 55 ve 65 arası olacaktır.^[] Belarus'ta her kadına göre 0,88 erkek vardır. Ortalama beklenen yaşam süresi 68,7 yıl (erkekler için 63,0; kadınlar için 74,9). Belarusluların %99'undan daha fazlası okuma yazmayı biliyorlar.

Tarihî olarak Belarus çeşitli dinlere dayanmıştır, özellikle Ortodoks, Katoliklik ve Protestanlığın bir sürü mezhebi. Büyük azınlıklar da Yahudiliği ve diğer dinleri izlemektedir.

Kaynakça

1. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2020". IMF.org. International Monetary Fund. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020. 
2. ^ . World Bank. 27 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
3. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
4. ^ "What Countries Were Part of the Soviet Union?". HISTORY (İngilizce). 9 Ağustos 2023. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2023. 
5. ^ "Belarus | History, Flag, Map, Population, Capital, Language, & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 5 Eylül 2023. 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2023. 
6. ^ Hopkins, Valerie (22 Haziran 2023). "Belarus Is Fast Becoming a 'Vassal State' of Russia". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2023. 
7. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m} "The World Factbook - Belarus". Amerikan Merkezi Haber Alma Ajansı. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2009. 
8. ^ "Belarus: Window of Opportunity" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Nisan 2009. 
9. ^ Bell, Imogen (2002). Eastern Europe, Russia and Central Asia 2003. Taylor & Francis. s. sayfa 132. . 
10. ^ Zaprudnik, xix.
11. ^ ^{a b} Fedor, Helen. "Belarus: A Country Study - Climate". Kongre Kütüphanesi. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2009. 
12. ^ . Human Rights Watch. 2005. 15 Ocak 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
13. ^ Belarus, Sınır Tanımayan Gazeteciler, 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 26 Mart 2023 
14. ^ . Freedom House. 23 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
16. ^ "Languages Across Europe - Belarusian" (İngilizce). BBC. 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010. 
17. ^ "Tres de cada cuatro bielorrusos emplean en su vida cotidiana el ruso" (İspanyolca). Informador.com.mx. 7 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010. 
18. ^ Gordon, Raymond G., Jr. (2005). Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth Edition. Dallas, TX: SIL International.  Online versiyonu 13 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
19. ^ "Belarus - largest cities and towns and statistics of their population" (İngilizce). World Gazeteer. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010. 
20. ^ "Belarusian Religion statistics" (İngilizce). NationMaster. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2010. 

Konuyla ilgili yayınlar

• Zaprudnik, Jan (2003). Belarus: At a Crossroads in History. Westview Press. .