Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Budist felsefe, Gotama Buda'nın (ayrıca kısaca Buda veya Siddhattha Gotama ve Siddhārtha Gautama ve Buddha Shakyamuni) ölümünden sonra Hindistan'daki çeşitli Budist okulları arasında gelişen ve daha sonra Asya'nın büyük kısmına yayılan felsefi araştırmalar ve araştırma sistemlerini ifade eder. Budist öğretilerinin yaşam, varoluş, bilgi, akıl, madde ve insan ahlakı değerlerine bakışı veya uygulanması, Budist felsefenin temel konusunu oluşturur. Buda’nın yaşamı boyunca kişisel olarak öğretilerini yazılı olarak kayıt etmemesinden dolayı, Budist felsefesi büyük oranda Budist okullarında geliştirilen Budist öğretilerinin yeniden inşası üzerine kurulmuştur. Budist felsefe’nin çalışma konusu, "" kavramı ile başlar. Dukkha, Pali dilinde genellikle sefalet, mutsuzluk, keder, talihsizlik ve umutsuzluk anlamına gelir. Felsefe'nin amacına göre, Dukkha'dan Nirvana'ya ulaşmanın yolu (kurtuluş yolu dahil olmak üzere) dört asil hakikatte özetlenmiştir. Budizm’de Nirvana’ya ulaşmanın yolu hem felsefi akıl yürütme, hem de meditasyonu birleştirmekten geçer.
Budist felsefesinin bazı noktaları, genellikle farklı Budizm okulları arasındaki anlaşmazlıkların konusu olmuştur. Budizm, Theravada ve Mahayana gibi genel kabul görmüş iki düşünce okuluna dönüştüğü gibi, Budist felsefe çalışması da bu iki okulla ilgili birkaç Budist okuluna bölünmüştür. Bu okulların, daha sonra klasik ve çağdaş felsefenin inceleme konusu olan Budizm'deki çeşitli noktalara ilişkin farklı algıları bulunmaktadır.
Budist felsefesinin tarihsel aşamaları
Edward Conze, Budist felsefesinin gelişimini üç aşamada oluştuğunu ileri sürmektedir.
- Buda'nın yaşamı sırasında ortaya çıkan ve Budizm'in daha sonraki tüm mezheplerinde ortak olan ve sözlü geleneklerden türetilen orijinal doktrinler aşaması.
- M.Ö. 3.yüzyılda başlayan Abhidharma metinlerinde yer aldığı şekilde, sutralardaki materyalin skolastik olarak yeniden işlemesini ve şematik sınıflandırmasını içeren ve Budizm’in Mahayana kolu dışında kalan "skolastik" Budizm aşaması.
- Manastır yaşamını ve bir Bodhisattva’nın (Budist düşüncede kendini tüm duyarlı canlıların Budalığa ulaşmasına yardımcı olmaya adamış kişi) yolunu vurgulayan, Mahayana "metafizik" aşaması.
Bu üç aşamanın çeşitli unsurları, daha sonra ortaya çıkan Budizmin çeşitli mezheplerinin felsefesine ve dünya görüşüne dahil edilip ve geliştirilebilir.
Buda ve erken Budizm dönemi
Buda
Buda'nın yaşadığı dönemde felsefi araştırmalarla meşgul olup olmadığı konusunda günümüz düşünürlerinin farklı görüşleri bulunmaktadır. Buda (M.Ö. 5. yüzyıl), Kuzey Hindistan bölgesinde bulunan Magadha Krallığı yaşayan bir (gezici rahip) idi. Buda’nın öğretileri, Pali dilinde yazılmış olan “” (külliyatlar), “Agama” (yazıtlar) ve diğer dağınık halde bulunan Budist yazıları sayesinde günümüze kadar ulaşmıştır. Bu metinleri tarihlendirmenin zor olmasının dışında ne kadarının tek bir dini kurucuya dayandığı konusunda anlaşmazlık vardır. Buda’nın öğretilerinin tamamında, Nirvana’ya ulaşmak, Dört Yüce gerçek (Kısaca sorunlarımız ve ıstırabımızın üstesinden gelmemize yardımcı olacak bir yol haritası sunan temel unsurlar), kişisel kimliğimizin doğası ve yaşadığımız dünya hakkında bilgi edinme süreçleri bulunmaktadır.
Orta Yol
Buda kendi öğretilerini “orta yol” (Pali: Majjhimāpaṭipadā) olarak adlandırmıştır. “Orta yol” kavramı, Buda’nın Dhammacakkappavattana Sutta’da (Gotama Buda’nın “Dört Yüce Gerçek” üzerine verdiği ilk vaazını içeren yazıt) bahsedildiği üzere, kendini dünya zevklerine bırakmak ile çile çekmek arasında bir orta yol olması gerektiği fikri sonucu ile oluşmuştur. Buda'nın zamanında yaşayan birçok shramana, zihinlerini bedenlerinden kurtarabilmek adına oruç tutmak gibi eylemlere büyük önem verdiler. Ancak Buda, zihnin beden tarafından somutlaştırıldığını ve bedene bağımlı olduğu için ayırmanın mümkün olamayacağını anladı. Yetersiz beslenen bir beden, zihnin eğitilmesine ve geliştirilmesini engelliyordu. Bu sebepledir ki, Budizm lüks veya yoksulluğa değil, insanın koşullara verdiği tepkiye odaklanır.
Dört Yüce Gerçek
Dört yüce gerçek Buda öğretilerinin merkezinde yer alır. Genellikle “yaşam acısı” olarak tercüme edilen dukkha'nın varlığına ilişkin ilk gerçek, yaşamın doğal memnuniyetsizliği ile ilgilidir. Bu memnuniyetsizlik sadece fiziksel acı olarak değil, aynı zamanda ölümlülüğün kaçınılmaz gerçeklerinden ve nihayetinde tüm fenomenlerin süreksizliğinden kaynaklanan bir tür varoluşsal kaygı anlamına gelir. İkinci gerçek () ise bu kaygının başta açgözlülük ve cehalet olmak olan koşullardan kaynaklandığıdır. Üçüncü gerçek () eğer arzuyu bırakır ve bilgi yoluyla cehaletten kurtulursanız, o zaman dukkha sona erecek ve nirodha başlayacaktır. Dördüncü gerçek (), sekiz uygulamadan oluşan ıstırabı sona erdirme yolu ile ilgilidir. Bu yol "sekiz katlı asil yolu" olarak adlandırılır. Doğru görüş, Doğru Niyet, Doğru Söz, Doğru Eylem, Namuslu Kazanç, Doğru Çaba, Doğru Dikkat ve Doğru Konsantrasyon. Buda'nın öğretilerinin esas amacı nirvana’ya (kelimenin tam anlamıyla - dışarıya üflemek) ulaşmaktır. Bu açgözlülüğün, nefretin ve sanrının (Samsara tarafından yönlendirilen cehaletin) tamamen yok edilmesini ima eder. Nirvana ayrıca aydınlanmış bir varlığın, ölümünden sonra yeniden doğuşun olmayacağı anlamına gelir. Erken Budizmde, bağımlı köken (Pratitya-samutpada) kavramı, büyük olasılıkla tüm fiziksel fenomenlerden ziyade zihinsel koşulların süreçleriyle sınırlıydı. Buda dünyevi yaşamı, nesneler veya maddeler’den ziyade bir süreç olarak kavramıştır.
Budist okulları ve Abhidharma
Dönemin önde gelen Hint-Budist felsefe okulları, erken Budist söylemleri (Sutra) ve öğretilerini sistemli hale getirmeye çalışarak, "Abhidharma" adını verdikleri bir analiz yöntemi uyguladılar. Abdiharma analizi, insan davranışlarını "Dharma" adını verdikleri anlık oluşan olağanüstü olaylar çerçevesinde incelemiştir. Dharmalar, diğer nedensel faktörlere bağlı olarak gelişen ve geçici olaylardır. Dharmalar, birbirine bağlı bir ağ sisteminden oluşur ve tek başlarına bulunmazlar. Abhidharma okulları, Buda'nın sutralardaki öğretilerinin sadece geleneksel olduğuna inanıyor ve Abdiharma analizinin "mutlak gerçek" olduğuna ve gerçekleşen olayların ancak aydınlanmış bir varlık tarafından görülebileceğini belirttiler. Abhidharma yaklaşımı, fenomenoloji veya süreç felsefesi olarak nitelendirilebilir. Abhidharma filozofları dharma kavramının detaylı bir tanımını yapmakla kalmayıp, kendi aralarındaki nedensel ilişkiyi açıklamaya çalıştılar. Abhidharma analizine göre; "mutlak gerçek" olan bir şey, aslında nedensel bir akış döngüsü içerisinde olan dharmaların etkileşimidir. Bunun dışında kalan her şey semboliktir. Mark Siderits, Abhidharma bakış açısını "Mereolojik indirgeme" (bir bütünün parçalarına indirgenebileceğini söyleyen bir doktrin) olarak tanımlanabileceğini belirtmiştir. Çünkü Abhidharma bakış açısına göre mutlak gerçek olan; bütün değil fakat onu oluşturan parçalarıdır.
Mahayana felsefesi
M.Ö. 1.YY civarında Hindistan'da bulunan Budistler arasında, "Mahayana" (Sanskrit महायान mahāyāna, kelime olarak ‘Büyük Taşıt’ (“Maha” “büyük”, “yana” ise “taşıt” anlamına gelmektedir) adı verilen ve Hint-Budist felsefi görüşü olarak kabul gören, bir düşünce sistemi oluşmaya başladı. Budist felsefesi, daha sonra kuzey Hindistan'ın öğrenim merkezi haline dönüşecek olan, Nalanda ve gibi manastır-üniversitelerde tartışılmaya başladı. Mahayana filozofları, Abhidharma analizi ve görüşlerini kabul etmekle birlikte, bir yandan da eleştirlel yeni kavramlar ve fikirler oluşturmaya başladılar. Mahayana "mutlak gerçek" kavramını "manevi olarak faydalı olması koşuluna bağlı olarak" doğru kabul etikten sonra, oluşturulan yeni fikirler ve kavramlar bütününü "" (insanların aydınlanmalarına yardımcı olacak araçlar bütünü) olarak adlandırdı. Buna ek olarak Mahayana anlayışı, Bodhisattva (Budist düşüncede kendini tüm duyarlı canlıların Budalığa ulaşmasına yardımcı olmaya adamış kişi) fikrini büyük oranda destekledi. Başlıca Mahayana okulları arasında, Prajnaparamita, , Tathagatagarbha, Dignaga epistemolojik okulu, Yogachara, Huayan, Tiantai ve Chan/Zen okulları sayılabilir.
Dignāga-Dharmakirti geleneği
(M.Ö. 480–540) ve (M.Ö. 6 ve 7. yüzyıllar arası) Brahmin filozoflarla Budist doktrinler üzerine yaptıkları tartışmalarda bir epistemoloji (daha sonra olarak adlandırıldı) ve mantık sistemi geliştirdiler. Bu gelenek ve benimseyenler kendilerini "akıl yürütmeyi takip edenler" olarak adlandırdılar (günümüzde "Epistemolojik okul" veya Sanskritçe "pramāṇavāda" olarak biliniyor). Bu gelenek daha sonraları, ve okullarıyla ilişkilendirilmiş ve bu okulların her ikisinin de sahip olduğu teorilerini savunmuşlardır. Dignāga'nın görüşleri, Hindistan'da yaşayan tüm Budistler arasında ebüyük etki yarattı. Sanskrit filozoflar, Dignāga'nın ölümünden sonra da, onun fikirlerini büyük ölçüde savunmuşlardır. Dignāga okulu ilerleyen yıllarda, , (8. YY), (975–1025), (11. YY) ve gibi filozoflar yetiştirmiştir.
Tantra
Tantra geleneği, M.S. 8.Yüzyılda Kuzey Hindistan ve Tibet bölgesinde oluşturulan ve Vajrayana olarak adlandırılmış olan 'na dayanmaktadır. Bu dönemde Tantra Hint Budizminde çok önemli bir yere sahipti.Hint Tantra geleneğini benimsemiş olan filozoflar, özellikle ve gibi önemli tantralar üzerine yapılan yorumlar aracılığıyla, Budist Tantra sistemine eleştirel ve yorumlayıcı bir bakış açısı geliştirdiler. Vajrayana'da yer alan görüşler, büyük oranda , Yogachara ve Buda-doğası teorilerine dayanmaktadır.Vajrayana Budizmi kendisini kurtuluşa giden yolda hızla ilerleyen bir taşıyıcı () bir tantra ritüeline benzetmektedir. Tantralar, geleneksel Budist yaklaşımında uygulanan ritüellerden çok farklı bir şekilde, mantralar, alkol, kompleks olarak düzenlenmiş ve öfkeli tanrı figürleri bulunan mandalalar ve bunun gibi ritüeller kullandılar.
Tibet Budist felsefesi
Tibet Budizmi genel anlamda Madhamaka, Yogacara ve Dignaga-Dharmakīrti okulları tarafından geliştirilmiş ve Mahayana öğretilerinin daha gelişimiş bir versiyonu olarak tanımlanabilir. Tibet'teki Budist gelişimde Bön okullarının da büyük katkısı olmuştur. Budist felsefe Tibet'e ilk olarak, M.S. 641 yılında Kral 'nun saltanatı sırasında gelmiştir. ve sahip oldukları Budist öğretileri Tibet bölgesine getirerek yaygınlaştırmıştır. Tibet'te Budizm genel olarak 4 sınıfta incelenir.
- Nyingma: Nyingma, Tibet'teki en eski Budist mezhebidir. Nyingma öğretilerine göre her varlığın özü bilinçtir.
- Sakya: Sakyalar Tantra literatü ile yakından ilişkisi vardır. Sakyalar, dünya-nesne fenomeni tartışmalarında realizm karşıtlığını vurgularlar.
- Kagyu: Kagyu'nun Mahamudra (büyük sembol) adında bir ana doktrini bulunmaktadır. Mahamudra, bize Sunyata (boşluk) hakkında bir bakış açısı verdiğine inanılan meditasyon ve yoga tekniklerinin bir kombinasyonudur.
- Gelug: Gelug, Dalai Lama ile yakından ilişkili bir mezheptir. Diğer ekoller arasında felsefe öğrenimine en çok önem veren okul Gelug'dur. Budizm ile ilgili vurgulanan felsefi konuları şunlardır: Prajnaparamita, , Pramana, ve .
Doğu Asya Budizmi
Tibet'teki gelişmelere benzer şekilde, Doğu Asya'da (Çin, Japonya ve Kore) Budizmin gelişimi Mahayana okulunun bir devamıdır ve Vajrayana Budizmi ile yakından ilişkilidir. Genel olarak felsefe ile ilgili tartışmanın özünde Mahayana Budizmine benzer bir öz vardır, ancak devamında çeşitli varyasyonlar bulunur. Bu çeşitlilik, Konfüçyüsçülük ve Taoizm gibi yerel olarak gelişen inançların veya öğretilerin etkisiyle oluşmuştur. Doğu Asya'daki Budist felsefe okulları daha sonra birkaç farklı okula dönüşmüştür. Bu okullar arasında yaygın olarak bilinenler: Huayan okulu, Zen (veya Chan) okulu ile Tiantai okulu'dur.
Çağdaş Dönem Ve Uygulamaları
Sri Lanka'da, (1864-1933) ve Teosofi Derneği kurucusu ve ilk başkanı olan (1832-1907) gibi Budist modernistler, Budizmin rasyonel ve evrim teorisi gibi modern bilimsel fikirlerle uyumlu olduğunu göstermeye çalıştılar. Dharmapala Budizm felsefesinin, liberal, bencil olmayan ve demokratik olarak güçlü bir sosyal unsur içerdiğini belirtmiştir. Budist felsefeyi güncel dönemde yorumlayan başlıca yazar ve düşünürler şu şekilde sıralanabilir. K. N. Jayatilleke, David Kalupahana, Ven Ñāṇananda, Walpola Rahula, Hammalawa Saddhatissa, Gunapala Dharmasiri, P. D. Premasiri ve R. G. de S. Wettimuny.
20.YY Çin'de yaşamış olan (1890-1947) Budizmin tekrar canlandırılmasını ve reformunu savunmuştur. Budist öğretilerde geçen "Saf Topraklar" olgusunun ütopik olmaktan çıkartılarak, günümüz dünyasında doğa üstü inançlardan arınmış olarak kurulabileceğini öngörmüştür. Yine Taixu görüşlerinde, bilimsel yöntemlerin sadece Budist doktrinler ile açıklanabileceğini ve asla onun ötesine geçemeyeceğini iddia etmiştir. Taixu ile birlikte dönemin bazı ünlü düşünürleri Yin Shun (1906–2005), Yang Rensan (1837-1911), Ouyang Jinwu (1871-1943) ve Liang Shuming (1893–1988) sayılabilir. Tibet Budist Felsefe'nin modern uygulayıcıları arasında ise; Gendün Chöphel (1903–1951) gösterilebilir. Japon bir Zen Budisti olan D. T. Suzuki (1870 - 1966) Zen ve konularında kitap ve makaleler yazarak, Batı'ya Zen, ve genel olarak Uzak Doğu filozofisini tanıtmada önemli rol oynamıştır.
Kaynakça
- ^ Conze, Edward (1967). Buddhist Thought in India. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press. ISBN .
- ^ Smith, Douglass; Whitaker, Justin (2016). "Reading the Buddha as a Philosopher". Philosophy East and West. 66 (2): 515-538. doi:10.1353/pew.2016.0026. ISSN 1529-1898.
- ^ Panjvani, Cyrus (2014). Buddhism : a philosophical approach. Peterborough, Ontario, Canada. ISBN . OCLC 857214937.
- ^ 1934-, Sizemore, Russell F., 1954- Swearer, Donald K., (1990). Ethics, wealth, and salvation : a study in Buddhist social ethics. University of South Carolina Press. OCLC 555780235.
- ^ Siderits, Mark (2007). Buddhism as philosophy : an introduction. Aldershot, England: Ashgate. ISBN . OCLC 72868510. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ Williams, Paul (2012). Buddhist thought : a complete introduction to the Indian tradition. 2nd ed. Anthony Tribe, Alexander Wynne. New York: Routledge. ISBN . OCLC 782918076.
- ^ LINK (Springer) (1997). Journal of Indian philosophy (İngilizce). Dordrecht, Pays-Bas: Springer Netherlands. OCLC 300184797.[]
- ^ Skirbekk, Gunnar; Gilje, Nils (2001). A history of Western thought: from ancient Greece to the twentieth century (İngilizce). London; New York: Routledge. ISBN . OCLC 44868922. 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ Skilling, Peter (31 Aralık 2018). "Calligraphic Magic". Buddhist Studies Review. 35 (1-2): 161-187. doi:10.1558/bsrv.36759. ISSN 1747-9681.
- ^ 1973-, Ronkin, Noa, (2011). Early Buddhist metaphysics : the making of a philosophical tradition. Routledge. ISBN . OCLC 752680988.
- ^ a b Siderits, Mark (2 Mart 2017). "Buddhism as Philosophy". doi:10.4324/9781315261225.
- ^ Williams, Paul (11 Temmuz 2008). "Mahayana Buddhism". doi:10.4324/9780203428474.
- ^ Tillemans, Tom (19 Ağustos 2011). "Dharmakīrti". 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ McCrea, Lawrence J.; Patil, Parimal (14 Ekim 2010). Buddhist Philosophy of Language in India. Columbia University Press. ISBN .
- ^ Wayman, Alex (26 Mart 2020). The Buddhist Tantras. Routledge. ISBN .
- ^ Guenther, Herbert; Snellgrove, David (1988). "Indo-Tibetan Buddhism: Indian Buddhists and Their Tibetan Successors. Volumes I and II". Pacific Affairs. 61 (1): 183. doi:10.2307/2758115. ISSN 0030-851X.
- ^ a b c . www.bbc.co.uk (İngilizce). 13 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ (İngilizce). 8 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ Kapstein, Matthew (2014). Tibetan Buddhism: a very short introduction (İngilizce). ISBN . OCLC 828834208. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ B. J., Journalism. . Learn Religions (İngilizce). 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ (İngilizce). 5 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ Dreyfus, Georges B. J. Recognizing Reality: Dharmakirti's Philosophy and Its Tibetan Interpretations (İngilizce). SUNY Press. ISBN . 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ B. J., Journalism. . Learn Religions (İngilizce). 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ (İngilizce). 8 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ B. J., Journalism. . Learn Religions (İngilizce). 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ a b c Emmanuel, Steven M. (23 Kasım 2015). A Companion to Buddhist Philosophy (İngilizce). John Wiley & Sons. ISBN . 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ . www.buddhanet.net. 9 Şubat 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ . www.buddhanet.net. 21 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ a b Dapsance, Marion (31 Aralık 2014). "David L. McMahan, The Making of Buddhist Modernism". Archives de sciences sociales des religions (168): 247. doi:10.4000/assr.26499. ISSN 0335-5985.
- ^ . buddhism.lib.ntu.edu.tw. 10 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ Development and practice of humanitarian Buddhism : interdisciplinary perspectives. Muzhu Xu, Jinhua Chen, Lori Meeks, 許木柱, 陳金華. Hualien, Taiwan: Tzu Chi University. 2007. ISBN . OCLC 182625480.
- ^ Yu, Yih-Hsien (19 Şubat 2005). "Two Chinese Philosophers and Whitehead Encountered". Journal of Chinese Philosophy. 32 (2): 239-255. doi:10.1163/15406253-03202008. ISSN 0301-8121.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Budist felsefe Gotama Buda nin ayrica kisaca Buda veya Siddhattha Gotama ve Siddhartha Gautama ve Buddha Shakyamuni olumunden sonra Hindistan daki cesitli Budist okullari arasinda gelisen ve daha sonra Asya nin buyuk kismina yayilan felsefi arastirmalar ve arastirma sistemlerini ifade eder Budist ogretilerinin yasam varolus bilgi akil madde ve insan ahlaki degerlerine bakisi veya uygulanmasi Budist felsefenin temel konusunu olusturur Buda nin yasami boyunca kisisel olarak ogretilerini yazili olarak kayit etmemesinden dolayi Budist felsefesi buyuk oranda Budist okullarinda gelistirilen Budist ogretilerinin yeniden insasi uzerine kurulmustur Budist felsefe nin calisma konusu kavrami ile baslar Dukkha Pali dilinde genellikle sefalet mutsuzluk keder talihsizlik ve umutsuzluk anlamina gelir Felsefe nin amacina gore Dukkha dan Nirvana ya ulasmanin yolu kurtulus yolu dahil olmak uzere dort asil hakikatte ozetlenmistir Budizm de Nirvana ya ulasmanin yolu hem felsefi akil yurutme hem de meditasyonu birlestirmekten gecer Budist felsefesinin bazi noktalari genellikle farkli Budizm okullari arasindaki anlasmazliklarin konusu olmustur Budizm Theravada ve Mahayana gibi genel kabul gormus iki dusunce okuluna donustugu gibi Budist felsefe calismasi da bu iki okulla ilgili birkac Budist okuluna bolunmustur Bu okullarin daha sonra klasik ve cagdas felsefenin inceleme konusu olan Budizm deki cesitli noktalara iliskin farkli algilari bulunmaktadir Budist felsefesinin tarihsel asamalariEdward Conze Budist felsefesinin gelisimini uc asamada olustugunu ileri surmektedir Buda nin yasami sirasinda ortaya cikan ve Budizm in daha sonraki tum mezheplerinde ortak olan ve sozlu geleneklerden turetilen orijinal doktrinler asamasi M O 3 yuzyilda baslayan Abhidharma metinlerinde yer aldigi sekilde sutralardaki materyalin skolastik olarak yeniden islemesini ve sematik siniflandirmasini iceren ve Budizm in Mahayana kolu disinda kalan skolastik Budizm asamasi Manastir yasamini ve bir Bodhisattva nin Budist dusuncede kendini tum duyarli canlilarin Budaliga ulasmasina yardimci olmaya adamis kisi yolunu vurgulayan Mahayana metafizik asamasi Bu uc asamanin cesitli unsurlari daha sonra ortaya cikan Budizmin cesitli mezheplerinin felsefesine ve dunya gorusune dahil edilip ve gelistirilebilir 18 yuzyildan kalma bir Birmanya suluboya resimi Gautama Buddha ve cevresinde yer alan muritleri Buda ve erken Budizm donemi Buda Buda nin yasadigi donemde felsefi arastirmalarla mesgul olup olmadigi konusunda gunumuz dusunurlerinin farkli gorusleri bulunmaktadir Buda M O 5 yuzyil Kuzey Hindistan bolgesinde bulunan Magadha Kralligi yasayan bir gezici rahip idi Buda nin ogretileri Pali dilinde yazilmis olan kulliyatlar Agama yazitlar ve diger daginik halde bulunan Budist yazilari sayesinde gunumuze kadar ulasmistir Bu metinleri tarihlendirmenin zor olmasinin disinda ne kadarinin tek bir dini kurucuya dayandigi konusunda anlasmazlik vardir Buda nin ogretilerinin tamaminda Nirvana ya ulasmak Dort Yuce gercek Kisaca sorunlarimiz ve istirabimizin ustesinden gelmemize yardimci olacak bir yol haritasi sunan temel unsurlar kisisel kimligimizin dogasi ve yasadigimiz dunya hakkinda bilgi edinme surecleri bulunmaktadir Orta Yol Budist ve manastiri M S 5 yuzyildan 12 yuzyila kadar Hindistan da onemli bir ogrenim merkeziydi Buda kendi ogretilerini orta yol Pali Majjhimapaṭipada olarak adlandirmistir Orta yol kavrami Buda nin Dhammacakkappavattana Sutta da Gotama Buda nin Dort Yuce Gercek uzerine verdigi ilk vaazini iceren yazit bahsedildigi uzere kendini dunya zevklerine birakmak ile cile cekmek arasinda bir orta yol olmasi gerektigi fikri sonucu ile olusmustur Buda nin zamaninda yasayan bircok shramana zihinlerini bedenlerinden kurtarabilmek adina oruc tutmak gibi eylemlere buyuk onem verdiler Ancak Buda zihnin beden tarafindan somutlastirildigini ve bedene bagimli oldugu icin ayirmanin mumkun olamayacagini anladi Yetersiz beslenen bir beden zihnin egitilmesine ve gelistirilmesini engelliyordu Bu sebepledir ki Budizm luks veya yoksulluga degil insanin kosullara verdigi tepkiye odaklanir Dort Yuce Gercek Dort yuce gercek Buda ogretilerinin merkezinde yer alir Genellikle yasam acisi olarak tercume edilen dukkha nin varligina iliskin ilk gercek yasamin dogal memnuniyetsizligi ile ilgilidir Bu memnuniyetsizlik sadece fiziksel aci olarak degil ayni zamanda olumlulugun kacinilmaz gerceklerinden ve nihayetinde tum fenomenlerin sureksizliginden kaynaklanan bir tur varolussal kaygi anlamina gelir Ikinci gercek ise bu kayginin basta acgozluluk ve cehalet olmak olan kosullardan kaynaklandigidir Ucuncu gercek eger arzuyu birakir ve bilgi yoluyla cehaletten kurtulursaniz o zaman dukkha sona erecek ve nirodha baslayacaktir Dorduncu gercek sekiz uygulamadan olusan istirabi sona erdirme yolu ile ilgilidir Bu yol sekiz katli asil yolu olarak adlandirilir Dogru gorus Dogru Niyet Dogru Soz Dogru Eylem Namuslu Kazanc Dogru Caba Dogru Dikkat ve Dogru Konsantrasyon Buda nin ogretilerinin esas amaci nirvana ya kelimenin tam anlamiyla disariya uflemek ulasmaktir Bu acgozlulugun nefretin ve sanrinin Samsara tarafindan yonlendirilen cehaletin tamamen yok edilmesini ima eder Nirvana ayrica aydinlanmis bir varligin olumunden sonra yeniden dogusun olmayacagi anlamina gelir Erken Budizmde bagimli koken Pratitya samutpada kavrami buyuk olasilikla tum fiziksel fenomenlerden ziyade zihinsel kosullarin surecleriyle sinirliydi Buda dunyevi yasami nesneler veya maddeler den ziyade bir surec olarak kavramistir Budist okullari ve Abhidharma Donemin onde gelen Hint Budist felsefe okullari erken Budist soylemleri Sutra ve ogretilerini sistemli hale getirmeye calisarak Abhidharma adini verdikleri bir analiz yontemi uyguladilar Abdiharma analizi insan davranislarini Dharma adini verdikleri anlik olusan olaganustu olaylar cercevesinde incelemistir Dharmalar diger nedensel faktorlere bagli olarak gelisen ve gecici olaylardir Dharmalar birbirine bagli bir ag sisteminden olusur ve tek baslarina bulunmazlar Abhidharma okullari Buda nin sutralardaki ogretilerinin sadece geleneksel olduguna inaniyor ve Abdiharma analizinin mutlak gercek olduguna ve gerceklesen olaylarin ancak aydinlanmis bir varlik tarafindan gorulebilecegini belirttiler Abhidharma yaklasimi fenomenoloji veya surec felsefesi olarak nitelendirilebilir Abhidharma filozoflari dharma kavraminin detayli bir tanimini yapmakla kalmayip kendi aralarindaki nedensel iliskiyi aciklamaya calistilar Abhidharma analizine gore mutlak gercek olan bir sey aslinda nedensel bir akis dongusu icerisinde olan dharmalarin etkilesimidir Bunun disinda kalan her sey semboliktir Mark Siderits Abhidharma bakis acisini Mereolojik indirgeme bir butunun parcalarina indirgenebilecegini soyleyen bir doktrin olarak tanimlanabilecegini belirtmistir Cunku Abhidharma bakis acisina gore mutlak gercek olan butun degil fakat onu olusturan parcalaridir Mahayana felsefesi M O 1 YY civarinda Hindistan da bulunan Budistler arasinda Mahayana Sanskrit मह य न mahayana kelime olarak Buyuk Tasit Maha buyuk yana ise tasit anlamina gelmektedir adi verilen ve Hint Budist felsefi gorusu olarak kabul goren bir dusunce sistemi olusmaya basladi Budist felsefesi daha sonra kuzey Hindistan in ogrenim merkezi haline donusecek olan Nalanda ve gibi manastir universitelerde tartisilmaya basladi Mahayana filozoflari Abhidharma analizi ve goruslerini kabul etmekle birlikte bir yandan da elestirlel yeni kavramlar ve fikirler olusturmaya basladilar Mahayana mutlak gercek kavramini manevi olarak faydali olmasi kosuluna bagli olarak dogru kabul etikten sonra olusturulan yeni fikirler ve kavramlar butununu insanlarin aydinlanmalarina yardimci olacak araclar butunu olarak adlandirdi Buna ek olarak Mahayana anlayisi Bodhisattva Budist dusuncede kendini tum duyarli canlilarin Budaliga ulasmasina yardimci olmaya adamis kisi fikrini buyuk oranda destekledi Baslica Mahayana okullari arasinda Prajnaparamita Tathagatagarbha Dignaga epistemolojik okulu Yogachara Huayan Tiantai ve Chan Zen okullari sayilabilir Dignaga Dignaga Dharmakirti gelenegi M O 480 540 ve M O 6 ve 7 yuzyillar arasi Brahmin filozoflarla Budist doktrinler uzerine yaptiklari tartismalarda bir epistemoloji daha sonra olarak adlandirildi ve mantik sistemi gelistirdiler Bu gelenek ve benimseyenler kendilerini akil yurutmeyi takip edenler olarak adlandirdilar gunumuzde Epistemolojik okul veya Sanskritce pramaṇavada olarak biliniyor Bu gelenek daha sonralari ve okullariyla iliskilendirilmis ve bu okullarin her ikisinin de sahip oldugu teorilerini savunmuslardir Dignaga nin gorusleri Hindistan da yasayan tum Budistler arasinda ebuyuk etki yaratti Sanskrit filozoflar Dignaga nin olumunden sonra da onun fikirlerini buyuk olcude savunmuslardir Dignaga okulu ilerleyen yillarda 8 YY 975 1025 11 YY ve gibi filozoflar yetistirmistir Tantra Tantra gelenegi M S 8 Yuzyilda Kuzey Hindistan ve Tibet bolgesinde olusturulan ve Vajrayana olarak adlandirilmis olan na dayanmaktadir Bu donemde Tantra Hint Budizminde cok onemli bir yere sahipti Hint Tantra gelenegini benimsemis olan filozoflar ozellikle ve gibi onemli tantralar uzerine yapilan yorumlar araciligiyla Budist Tantra sistemine elestirel ve yorumlayici bir bakis acisi gelistirdiler Vajrayana da yer alan gorusler buyuk oranda Yogachara ve Buda dogasi teorilerine dayanmaktadir Vajrayana Budizmi kendisini kurtulusa giden yolda hizla ilerleyen bir tasiyici bir tantra ritueline benzetmektedir Tantralar geleneksel Budist yaklasiminda uygulanan rituellerden cok farkli bir sekilde mantralar alkol kompleks olarak duzenlenmis ve ofkeli tanri figurleri bulunan mandalalar ve bunun gibi ritueller kullandilar Tibet te bulunun bir Budist Manastiri nin ici Tibet Budist felsefesi Tibet Budizmi genel anlamda Madhamaka Yogacara ve Dignaga Dharmakirti okullari tarafindan gelistirilmis ve Mahayana ogretilerinin daha gelisimis bir versiyonu olarak tanimlanabilir Tibet teki Budist gelisimde Bon okullarinin da buyuk katkisi olmustur Budist felsefe Tibet e ilk olarak M S 641 yilinda Kral nun saltanati sirasinda gelmistir ve sahip olduklari Budist ogretileri Tibet bolgesine getirerek yayginlastirmistir Tibet te Budizm genel olarak 4 sinifta incelenir Nyingma Nyingma Tibet teki en eski Budist mezhebidir Nyingma ogretilerine gore her varligin ozu bilinctir Sakya Sakyalar Tantra literatu ile yakindan iliskisi vardir Sakyalar dunya nesne fenomeni tartismalarinda realizm karsitligini vurgularlar Kagyu Kagyu nun Mahamudra buyuk sembol adinda bir ana doktrini bulunmaktadir Mahamudra bize Sunyata bosluk hakkinda bir bakis acisi verdigine inanilan meditasyon ve yoga tekniklerinin bir kombinasyonudur Gelug Gelug Dalai Lama ile yakindan iliskili bir mezheptir Diger ekoller arasinda felsefe ogrenimine en cok onem veren okul Gelug dur Budizm ile ilgili vurgulanan felsefi konulari sunlardir Prajnaparamita Pramana ve Dogu Asya Budizmi Tibet teki gelismelere benzer sekilde Dogu Asya da Cin Japonya ve Kore Budizmin gelisimi Mahayana okulunun bir devamidir ve Vajrayana Budizmi ile yakindan iliskilidir Genel olarak felsefe ile ilgili tartismanin ozunde Mahayana Budizmine benzer bir oz vardir ancak devaminda cesitli varyasyonlar bulunur Bu cesitlilik Konfucyusculuk ve Taoizm gibi yerel olarak gelisen inanclarin veya ogretilerin etkisiyle olusmustur Dogu Asya daki Budist felsefe okullari daha sonra birkac farkli okula donusmustur Bu okullar arasinda yaygin olarak bilinenler Huayan okulu Zen veya Chan okulu ile Tiantai okulu dur Anagarika DharmapalaCagdas Donem Ve Uygulamalari Sri Lanka da 1864 1933 ve Teosofi Dernegi kurucusu ve ilk baskani olan 1832 1907 gibi Budist modernistler Budizmin rasyonel ve evrim teorisi gibi modern bilimsel fikirlerle uyumlu oldugunu gostermeye calistilar Dharmapala Budizm felsefesinin liberal bencil olmayan ve demokratik olarak guclu bir sosyal unsur icerdigini belirtmistir Budist felsefeyi guncel donemde yorumlayan baslica yazar ve dusunurler su sekilde siralanabilir K N Jayatilleke David Kalupahana Ven Naṇananda Walpola Rahula Hammalawa Saddhatissa Gunapala Dharmasiri P D Premasiri ve R G de S Wettimuny 20 YY Cin de yasamis olan 1890 1947 Budizmin tekrar canlandirilmasini ve reformunu savunmustur Budist ogretilerde gecen Saf Topraklar olgusunun utopik olmaktan cikartilarak gunumuz dunyasinda doga ustu inanclardan arinmis olarak kurulabilecegini ongormustur Yine Taixu goruslerinde bilimsel yontemlerin sadece Budist doktrinler ile aciklanabilecegini ve asla onun otesine gecemeyecegini iddia etmistir Taixu ile birlikte donemin bazi unlu dusunurleri Yin Shun 1906 2005 Yang Rensan 1837 1911 Ouyang Jinwu 1871 1943 ve Liang Shuming 1893 1988 sayilabilir Tibet Budist Felsefe nin modern uygulayicilari arasinda ise Gendun Chophel 1903 1951 gosterilebilir Japon bir Zen Budisti olan D T Suzuki 1870 1966 Zen ve konularinda kitap ve makaleler yazarak Bati ya Zen ve genel olarak Uzak Dogu filozofisini tanitmada onemli rol oynamistir Kaynakca Conze Edward 1967 Buddhist Thought in India Ann Arbor MI University of Michigan Press ISBN 978 0 472 06129 7 Smith Douglass Whitaker Justin 2016 Reading the Buddha as a Philosopher Philosophy East and West 66 2 515 538 doi 10 1353 pew 2016 0026 ISSN 1529 1898 Panjvani Cyrus 2014 Buddhism a philosophical approach Peterborough Ontario Canada ISBN 978 1 55111 853 6 OCLC 857214937 1934 Sizemore Russell F 1954 Swearer Donald K 1990 Ethics wealth and salvation a study in Buddhist social ethics University of South Carolina Press OCLC 555780235 Siderits Mark 2007 Buddhism as philosophy an introduction Aldershot England Ashgate ISBN 978 0 7546 5368 4 OCLC 72868510 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Williams Paul 2012 Buddhist thought a complete introduction to the Indian tradition 2nd ed Anthony Tribe Alexander Wynne New York Routledge ISBN 978 0 203 15317 8 OCLC 782918076 LINK Springer 1997 Journal of Indian philosophy Ingilizce Dordrecht Pays Bas Springer Netherlands OCLC 300184797 olu kirik baglanti Skirbekk Gunnar Gilje Nils 2001 A history of Western thought from ancient Greece to the twentieth century Ingilizce London New York Routledge ISBN 978 0 415 22072 9 OCLC 44868922 18 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Skilling Peter 31 Aralik 2018 Calligraphic Magic Buddhist Studies Review 35 1 2 161 187 doi 10 1558 bsrv 36759 ISSN 1747 9681 1973 Ronkin Noa 2011 Early Buddhist metaphysics the making of a philosophical tradition Routledge ISBN 978 0 415 60001 9 OCLC 752680988 a b Siderits Mark 2 Mart 2017 Buddhism as Philosophy doi 10 4324 9781315261225 Williams Paul 11 Temmuz 2008 Mahayana Buddhism doi 10 4324 9780203428474 Tillemans Tom 19 Agustos 2011 Dharmakirti 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2021 McCrea Lawrence J Patil Parimal 14 Ekim 2010 Buddhist Philosophy of Language in India Columbia University Press ISBN 978 0 231 52191 8 Wayman Alex 26 Mart 2020 The Buddhist Tantras Routledge ISBN 978 1 315 78719 0 Guenther Herbert Snellgrove David 1988 Indo Tibetan Buddhism Indian Buddhists and Their Tibetan Successors Volumes I and II Pacific Affairs 61 1 183 doi 10 2307 2758115 ISSN 0030 851X a b c www bbc co uk Ingilizce 13 Subat 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Ingilizce 8 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Kapstein Matthew 2014 Tibetan Buddhism a very short introduction Ingilizce ISBN 978 0 19 973512 9 OCLC 828834208 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2021 B J Journalism Learn Religions Ingilizce 20 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Ingilizce 5 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Dreyfus Georges B J Recognizing Reality Dharmakirti s Philosophy and Its Tibetan Interpretations Ingilizce SUNY Press ISBN 978 1 4384 0154 6 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2021 B J Journalism Learn Religions Ingilizce 20 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Ingilizce 8 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 B J Journalism Learn Religions Ingilizce 20 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 a b c Emmanuel Steven M 23 Kasim 2015 A Companion to Buddhist Philosophy Ingilizce John Wiley amp Sons ISBN 978 1 119 14466 3 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2021 www buddhanet net 9 Subat 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 www buddhanet net 21 Haziran 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 a b Dapsance Marion 31 Aralik 2014 David L McMahan The Making of Buddhist Modernism Archives de sciences sociales des religions 168 247 doi 10 4000 assr 26499 ISSN 0335 5985 buddhism lib ntu edu tw 10 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2021 Development and practice of humanitarian Buddhism interdisciplinary perspectives Muzhu Xu Jinhua Chen Lori Meeks 許木柱 陳金華 Hualien Taiwan Tzu Chi University 2007 ISBN 978 986 7625 08 3 OCLC 182625480 Yu Yih Hsien 19 Subat 2005 Two Chinese Philosophers and Whitehead Encountered Journal of Chinese Philosophy 32 2 239 255 doi 10 1163 15406253 03202008 ISSN 0301 8121