Bulgar Osmanlı savaşları 14 yüzyılın ikinci yarısında dağılan ikinci Bulgar imparatorluğu ndan arta kalan kra

Bulgar-Osmanlı savaşları, 14. yüzyılın ikinci yarısında dağılan İkinci Bulgar İmparatorluğu'ndan arta kalan krallıklar ile Osmanlı İmparatorluğu arasında gerçekleşmiştir. Savaşlar, Bulgar İmparatorluğu'nun çökmesi ve Osmanlı İmparatorluğu'na tabi kılınmasıyla sonuçlandı ve Temmuz 1393'te Osmanlı'nın Tırnovo'yu fethi ile fiilen sona erdi ancak Vidin Çarlığı 1396'ya kadar ve Dobruca Despotluğu 1411'e kadar biraz daha uzun süre ayakta kaldı. Savaşlar sonucunda Osmanlı İmparatorluğu, Tuna Nehri'nden Ege Denizi'ne uzanan Balkan yarımadasındaki topraklarını büyük ölçüde genişletti.

Bulgar-Osmanlı savaşları

Saat yönünde sağdan: İmparator İvan Aleksandr, Shumen kalesi kalıntıları, Sultan I. Bayezid

Tarih	1345 - 1396 (51 yıl, )
Bölge	Balkanlar
Sonuç	Osmanlı zaferi * Osmanlı, Bulgar İmparatorluğu'nu ilhak etti

Taraflar

Osmanlı İmparatorluğu

Bulgar İmparatorluğu

Vidin Çarlığı

Komutanlar ve liderler

I. Murad
I. Bayezid
Lala Şahin Paşa

İvan Aleksandr
İvan Şişman

İvan Sratsimir (esir)

Güçler

Bilinmiyor

Kayıplar

Ağır

Savaşların arifesinde Balkanlar'daki durum

13. yüzyıldan itibaren, yerel feodal beyler güçlendikçe ve Konstantinopolis ve Tırnovo'da bulunan imparatorlardan daha bağımsız hale geldikçe, iki ana Balkan gücü Bizans ve Bulgaristan, ademi merkeziyetçi bir sürecinin kurbanı oldular. Bu, merkezi yöneticilerin askeri ve ekonomik gücünü zayıflattı. Süreç, çok sayıda soylunun yalnızca sözde hükûmete bağlı hale geldiği 14. yüzyılda merkezi otoriteyi daha da büyük ölçüde kötüleştirdi. Bulgaristan'da güçlü batıda Vidin Eyaletini yönetirken, doğuda Balık yarı bağımsız bir Dobruca Despotluğu kurdu.

İki İmparatorluk büyük iç zorluklarla karşı karşıyayken, Sırplar etki alanlarını genişletmek için elverişli bir fırsat yakaladılar. 1320'lerde ve 1330'larda Bizans'taki iç savaş sırasında Sırplar, Bulgar ve Arumen nüfuslu Makedonya'nın çoğunu Bizanslılardan aldılar. 1330'da Sırp güçleri, İmparator Mihail Şişman liderliğindeki Bulgarları Velbazhd'da mağlup ederek etkili bir şekilde bölgedeki en güçlü devlet statüsüne yükselttiler. 1346'da Sırp kralı Stefan Duşan, Bulgar İmparatoru İvan Aleksandr'ın onayıyla İmparator unvanını aldı, ancak 1355'teki ölümünden sonra büyük Sırp İmparatorluğu birkaç bağımsız devlete bölündü. Aynı dönemin Bulgaristan'ında Ivan Sratsimir, Vidin'i 1356'da babası İvan Aleksandr'dan miras alırken, sözde tebaası olan despot Dobrotitsa Dobruca'yı yönetiyordu. 1341-1347'de Bizans İmparatorluğu V. İoannis ile VI. İoannis arasındaki kanlı bir iç savaşla sarsılması Güney Balkanlar'da da istikrar eksikliğini belirginleştirdi.

14. yüzyılın ortalarında Balkanlar, siyasi olarak sık sık birbirleriyle rekabet halinde olan bir dizi küçük devlete bölündü ve Osmanlılara karşı koyacak kadar güçlü bir orduya sahip hiçbir güçlü devlet yoktu. Bulgaristan, Bizans ve Sırbistan gibi başlıca Ortodoks ülkelere ek olarak, batıda ve güneyde Venedik, Ceneviz ve Macaristan Krallığı tarafından tutulan bir dizi Katolik mülkün yanı sıra geleneksel olarak Bogomiller ile yakından ilişkili olduğu düşünülen ve hem Ortodoks hem de Katolikler tarafından kafir olarak kabul edilen Bosna Kilisesi'ne sahip Bosna Krallığı vardı. Dini farklılıklar bu nedenle bölgede sürekli siyasi gerilimlerin de kaynağıydı.

İvan Aleksandr döneminde askeri eylemler

Bizans'taki iç savaş sırasında hem Palaiologos hem de Kantakouzenos dış müttefikler bulmaya çalışıyor ve yabancı paralı askerler kullanıyordu. Bulgar İmparatoru, kalesi Konstantinopolis olan ilk rakibi destekledi. Öte yandan VI. İoannis, kısa süre sonra Trakya'daki savaş alanlarının demirbaşı haline gelen Küçük Asya'dan Osmanlı Türk paralı askerlerini düzenli olarak tuttu. Bizanslılar, 1320'lerden sonra Güney Balkanlar'daki köyleri düzenli olarak yağmalayan Osmanlılar üzerindeki kontrolünü sık sık kaybettiler.

1344'te ordusu 2.000 kişiye ulaşan Rodop ve Ege bölgelerinin bağımsız Bulgar hükümdarı Momchil Bizans iç savaşında önemli bir rol aldı. İlk başta VI. İoannis'u desteklerken, 1344 baharından itibaren Momchil, Osmanlı müttefiklerinin saldırganlığının kışkırtmasıyla taraf değiştirdi. Haziran ayında körfezi yakınlarında Osmanlı donanmasını yendi. Kaynaklara göre, Bulgar hükümdarı geceleri demirli Osmanlı gemilerini yakmak için tekneler gönderdi ve kısa süre sonra Mosynopolis'te Kantakouzenos'un ordusunu yendi.

Muhtemelen yaklaşan Osmanlı tehdidinin farkına varan ilk yerel hükümdar olan Momchil, Bulgaristan ve Bizans imparatorlarından yardım için yalvardı, başarısız oldu. Birlikleri Doğu Rodoplar'da direnişi sürdürmesine rağmen, Mayıs 1345'te Umur Bey önderliğindeki Türkler Küçük Asya'dan yürüdüler ve insanları ve hayvanları uzaklaştırarak Bulgar topraklarını harap ettiler. Kısa bir süre sonra, 7 Temmuz 1345'te Umur Bey komutasındaki Osmanlı kuvvetleri, başkenti İskeçe yakınlarındaki Peritor savaşında Momchil'in ordusunu yendi. Kaynaklar, bağımsız hükümdarın savaşta bir halef bırakmadan öldüğünü ve Osmanlı işgaline karşı koymak için çok az siyasi irade veya liderlik kaldığını doğrulamaktadır.

Bizans iç savaşları sırasında İvan İskender, Trakya ve Rodoplar'daki birkaç kasabanın kontrolünü yeniden ele geçirdi, ancak Bizans'ın iç işlerine sık sık karışması, 1332'de sağlanan barışa rağmen iki ülke arasındaki daha yakın ilişkileri engelledi. 1352'de Türk kuvvetleri Bulgaristan'ı yeniden işgal etti, Trakya'ya, özellikle Aitos, Yambol ve Plovdiv çevrelerine baskın düzenledi ve zengin ganimetler ele geçirdiler. Aynı yıl Osmanlılar, Balkanlar'daki ilk kaleleri olan Gelibolu yarımadasındaki Tsimpe'yi ele geçirerek Avrupa'ya sağlam adımlar attılar. 1354 yılına kadar Osmanlı kuvvetleri, Yambol ve Filibe çevresindeki toprakların yanı sıra Meriç ve Tundzha nehirlerinin aşağı vadilerini yeniden harap ettiler.

1355'te Osmanlılar Sofya'ya bir sefer başlattılar, ancak kısa süre sonra İhtiman yakınlarında İvan İskender'in en büyük oğlu ve varisi Mihail Asen'in ordusu tarafından çatışmaya girdiler. Sonraki muharebede her iki taraf da ağır kayıplar vermesine rağmen Türkler galip geldi. Genç Mihail Asen'in zaferine ve ölümüne rağmen Türkler Sofya'ya ulaşamadı.

Başarısız ittifak

Yenilgi, yalnızca Tarnovo'da değil, Konstantinopolis'te de ciddi bir alarma yol açarak, Osmanlı işgalinin ana kolaylaştırıcılarından bir olan John Kantakouzenos'u tahttan çekilmeye zorladı. Tehdit ile karşı karşıya kalan Bulgaristan ve Bizans yakınlaşma girişiminde bulundular. 1355'te Bulgar İmparatoru Keratsa'nın kızı, yeni Bizans İmparatoru V. İoannis'in küçük oğlu IV. Andronikos ile evlendi. Ancak Tarnovo hanedanları ile Konstantinopolis arasındaki yeni ilişkiler, Osmanlılara daha önemli bir yanıt verme beklentilerini karşılamadı.

20 Aralık 1355'te Stefan Duşan'ın ölümünden sonra, Sırp İmparatorluğu Batı Balkanlar'daki hegemonyasının çoğunu kaybetti ve büyük ve etnik açıdan çeşitli imparatorluk birkaç ardıl devlete bölündü. Dönemin Bulgar ve Bizans İmparatorlukları, bir kez daha yarımadada Osmanlı yayılmasını durdurma potansiyeline sahip tek büyük siyasi güç olarak kaldılar. 1354 ve 1364 yılları arasında Türkler, Plovdiv ve Stara Zagora gibi bir dizi önemli kale ve kasabanın saldırıya uğramasıyla Trakya'yı fethetti. 1350'lerin sonlarından itibaren Osmanlı askerî birlikleri, kaynaklara göre İmparator'un surları güçlendirmek için önlemler alması nedeniyle başkentin çevresine bile ulaştı. Osmanlı tarihçisi Hoca Sâdeddin Efendi, 1359 ile 1364 yılları arasındaki Türk ilerlemesinin birçok bölgenin yıkımını ve nüfusunu azaltmasını içerdiğini öne sürer: Plovdiv, Stara Zagora ve Sliven kasabaları harap oldu ve Venets ve Sotirgrad gibi diğerleri tamamen yok edildi. Yıkıma, yerel halkın katledilmesi ve Küçük Asya'ya sürülmesi eşlik etti.

İki İmparatorluk arasında sadece tam bir koordinasyon eksikliği yoktu, aynı zamanda Karadeniz'deki Mesembria ve Anchialos limanları konusunda da çekişiyorlardı. Bulgaristan 1364'te onları başarıyla savundu, ancak devam eden çatışma, yaklaşan tehlikeye rağmen iki devlet arasındaki güvensizliği ve düşmanlığı derinleştirdi.

İvan Aleksandr'ın son yılları

Güneyden gelen ekonomik yıkım ve askeri tehdidin yanı sıra, Bulgaristan'ın başka sorunları da vardı: 1365'te Macar Kralı I. Lajos kuzeybatı Bulgaristan'ı işgal ederek önemli Vidin kalesini ele geçirdi ve çarın yaşayan en büyük oğlu İvan Sratsimir'i esir aldı. Vidin'i geri almak için yaptığı başarısız ilk girişimlerde, İvan Aleksandr Osmanlı paralı askerlerini kullanmaya bile başvurdu. Sonunda, 1369 yazında, Bulgar İmparatoru Eflak voyvodası I. Vladislav'ın yardımıyla Vidin Eyaleti üzerindeki otoritesini yeniden sağladı, ancak bu onun son başarısı oldu.

17 Şubat 1371'de İvan Aleksandr'ın ölümünden sonra, Bulgarların yaşadığı topraklar birkaç bağımsız devlete bölündü. İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun eski topraklarının çoğu, çarın üçüncü oğlu İvan Şişman'ın yönetimi altına girdi; kuzeybatı bölgeleri en büyük oğlu İvan Sratsimir'in hakimiyetindeydi, despot Dobrotitsa Dobruca'yı elinde tutuyordu ve Makedonya'nın çoğu Sırp soyluları tarafından kontrol edilen birkaç feodal devlete bölünmüştü.

Çirmen Muharebesi ve sonuçları

1371'de Makedonya'daki iki feodal bey, Türklere karşı bir sefer düzenledi. Sırasıyla Pirlepe kralı ve Serez despotu Sırp kardeşler Vukašin ve Uglješa, Osmanlıları durdurmak için büyük bir Hristiyan ordusu topladılar. Doğuda toprakları Osmanlı topraklarına sınır olan Uglješa, tehdidi anladı ve Sırp ve Bulgar devletlerinden yardım istedi ancak başarısız oldu. Karışık Sırp-Yunan-Bulgar nüfusuna hükmeden iki kardeş, etnik açıdan farklı 20 ila 70.000 kişilik güçlü bir orduyla doğuya doğru yola çıktı. Lala Şahin Paşa liderliğindeki çok daha az sayıda birlik, 26 Eylül gecesi aşağı Meriç vadisindeki Çirmen köyü yakınlarında kamp kuran birleşik Balkan kuvvetlerine saldırdı. Tüm ordu geri püskürtüldü ve Vukašin ve Uglješa, kuvvetlerinin çoğuyla birlikte yok edildi.

Muharebeden hemen sonra, I. Murad'ın orduları, Kuzey Trakya'yı aşan ve genç İvan Şişman'ı Balkan Dağları'nın kuzeyine geri çekilmeye zorlayan başka bir sefer başlattı. Uzun ve şiddetli kuşatmalardan sonra bir dizi kale düştü: Örneğin Diampol kasabası, Timurtaş'ın güçlerine karşı aylarca savaştı, ancak sonunda yiyecek kıtlığı nedeniyle teslim olmaya zorlandı. İvan Şişman'ın voyvodalarından biri olan Şişkin, Balkan Dağları'nın güney eteklerindeki savaşta öldürüldü ve Osmanlıların Rodoplar, Kostince, İhtiman ve Samokov'u fethini daha da kolaylaştırdı. Kanlı bir kuşatmadan sonra güneybatıdaki Manastır'ı ele geçirdiler ve kısa süre sonra Sofya Vadisi'ni ele geçirdiler. 1373'te İvan Şişman, aşağılayıcı bir barış anlaşmasını müzakere etmek zorunda kaldı: Murad ile Şişman'ın kız kardeşi Tamara Hatun arasındaki evlilikle birliği güçlendiren bir Osmanlı vasalı oldu. Telafi etmek için Osmanlılar, İhtiman ve Samokov da dahil olmak üzere fethedilen toprakların bir kısmını iade ettiler.

1371 ile 1373 yılları arasında Osmanlılar, Balkanlar üzerinde hatırı sayılır bir güç olarak ortaya çıktı. Tüm Trakya'ya hükmettiler ve Doğu Makedonya'daki Uglesha topraklarını ele geçirdiler ve vasalları olan Vukaşin'in oğlu Marko ve İvan Şişman'ı boyun eğdirmeyi başardılar.

Rodopların düşüşü

Çernomen savaşından sonra Osmanlı ilerleyişi.

Aynı dönemde (1371-1373) işgalciler, kuzeyden yaklaşan güçlü ve iyi korunan kalelerle dolu bir dağ olan Rodopların kontrolünü ele geçirdiler. Günümzde harabe halinde olan Rakovitsa kalesi Davud Paşa tarafından kuşatıldı ve voyvodası Kurt tarafından şiddetle savunuldu; zorla ele geçirmeye yönelik nafile girişimlerin ardından Türkler müzakereleri kabul etti ve Bulgarlar mülklerini ellerinde tutarak teslim oldular.

Benzer şekilde, Rodopların stratejik kalelerinden biri olan Tsepina halkı, Davud Paşa'nın su kaynaklarını kesmesi üzerine, dokuz ay boyunca Osmanlı saldırılarına direndikten sonra canları ve malları karşılığında teslim oldular. Aynı şekilde Stanimaka (Asenovgrad) alındı ve kısa bir süre sonra komutanı Georgi'nin son saldırıda öldüğü Batkun'un kuzey Rodop kalesi düştü.

Osmanlılar, Rodopların iç kesimlerinde inatçı bir direnişle karşılaştı: Merkez bölgeler, Cedit Paşa ve İbrahim Paşa orduları tarafından işgal edildi. İlki, Chepelarska nehri vadisi boyunca Stanimaka ile Baçkovo Manastırı arasındaki yoldan ilerlerken, İbrahim Paşa Plovdiv'den Parvenets üzerinden ve ardından Vacha Nehri vadisinden yola çıktı. Diğerlerinin yanı sıra Zarenitsa, Zagrad, Gradishte, Çiltepe ve Karakulas (Vacha boyunca), İmaretdere ve Momina Voda'da (Eğridere'ye yakın yükseklikler) çatışmalar meydana geldi. Tanınmış Osmanlı paşası Sarǎ Baba'nın öldürüldüğü Momina Voda ve Enihan Baba'nın can verdiği Karakula'daki çatışmalar özellikle şiddetliydi.

Sofya'nın Düşüşü

İvan Şişman, güçlü Osmanlı baskısına karşı çaresizce direnmeye çalışırken, kardeşi İvan Sratsimir yardımı geri çekmekle kalmadı, kardeşinin karşılaştığı güçlüklerden yararlanarak Tarnovo Çarlığının belirli bölgelerine hakimiyetini genişletmeye çalıştı. Şişman'ın dikkati güneye çekildiğinde, İvan Sratsimir iki kardeş arasında tartışmalı olan önemli Sofya kentinin kontrolünü ele geçirdi. Ancak 1373'te şehir yeniden Tarnovo Çarlığı'nın eline geçti ve iki Bulgar devleti arasında silahlı bir çatışma çıkmış olması muhtemeldir.Despot Dobrotitsa da Tarnovo'da İmparator'a herhangi bir destek vermedi. Ceneviz ile çatışıyordu ve damadını tahta çıkarmaya çalıştığı Trabzon İmparatorluğu'nun iç işlerine karıştı.

1373'ten sonra gelen geçici sükunetin ardından 1380'de Osmanlılar yeniden saldırılara başladı. Sultan Murad büyük bir orduyla Tarnovo Çarlığının güneybatı bölgelerine doğru hareket etti ve ana hedefi merkezi Sofya'yı ele geçirmekti. İzladi vadisinde kanlı bir çatışmadan sonra Türkler Sofya'ya ilerledi ve şehri kuşattı. Ban Yanuka komutasındaki şehir Lala Şahin Paşa komutasındaki üstün Osmanlı kuvvetlerinin tüm saldırılarını püskürttü. Daha sonra kuşatmaya devam edemedi ve başarısızlığını Sultan'a bildirdiği Edirne'ye geri çekilmek zorunda kaldı. O yokken Türkler Sofya'ya sızmayı başardılar ve bir Müslüman Bulgar Ban Yanuke'yi avlanırken yakalayıp o sırada Plovdiv'de bulunan Lala Şahin'e gönderdiler. Oradan Bulgar komutan Sofya'ya geri gönderildi ve savunucular ele geçirilen liderlerini görünce şehri Osmanlılara teslim ettiler (1382).

Osmanlılar güçlü bir garnizon kurdu ve Küçük Asya'dan Müslüman yerleşimciler getirdiler. Ertesi yıl Serez düştü. Yeni Osmanlı başarısı, İvan Şişman ile İvan Sratsimir'i bir araya getirmedi. 1384 ile 1386 arasında Bulgaristan ile Eflak arasında bir savaş çıktı ve Ulahlar Tuna boyunca birkaç yerleşim yeri ele geçirdiler ancak daha sonra yenildiler ve voyvodaları I. Dan öldürüldü. İvan Sratsimir, iki kardeş arasındaki güvensizliği derinleştiren eyleme Ulahların müttefiki olarak katıldı.

Osmanlılar, Sofya çevresindeki bölgeyi ele geçirdikten sonra kuzeybatıya doğru yürüyüşlerine devam ettiler. Murad'ın asıl amacı Bulgaristan ile Sırbistan arasındaki bağları koparmaktı çünkü İvan Şişman'ın vassalı olmasına rağmen Murad ona güvenmiyordu ve Bulgar hükümdarının dönmek için uygun bir fırsat beklediğini biliyordu. Sert çatışmalardan sonra 1386'da Türkler Pirot ve Niş'i ele geçirerek birçok Bulgar'ı öldürdüler ya da köleleştirdiler.

1388 seferi

Osmanlıların Balkan yarımadasının orta kesimlerinde ilerlemesi, sadece İvan Şişman için değil, Sırbistan ve Bosna'da da ciddi endişelere neden oldu. Sırp Prensi Lazar ve Bosna Kralı I. Tvrtko Kotromaniç, Osmanlı karşıtı bir koalisyon kurdu ve Bulgar İmparatoru da onlara katıldı ancak asker gönderemedi. 1387'de Bosnalılar ve Sırpların birleşik kuvvetleri Ploşnik Muharebesi'nde Osmanlıları yendi.

Ancak Hristiyan devletler zaferi geniletmek için herhangi bir girişimde bulunmazken, Türklerin tepkisi hızlı oldu. 1388'de Çandarlı Ali Paşa komutasındaki 30.000 kişilik bir ordu doğu Balkan Dağları'nı geçerek Bulgaristan'ın kuzeyine doğru ilerledi. Bulgarlar tamamen şaşırdılar ve işgalciler Pravadı, Şumnu, Madara ve diğer şehirleri ele geçirdiler. İlk baştaki sürpriz sefer nedeniyle kasabalar ve kaleler düzgün bir savunma düzenleyemediler, ancak ilk şoktan sonra Bulgarlar önlem aldı. Çandarlı Ali Paşa'nın ordusu Varna'yı kuşattığında, savunucular sert bir şekilde direndi ve Türkler kuşatmayı bırakıp kuzeye doğru ilerlemek zorunda kaldı.

Tutrakan'da vatandaşlar Türklerin küçük bir garnizon kurmasına izin verdiler, ancak daha sonra Türk askerlerini öldürerek kuşatma için hazırlandılar. Çandarlı Ali Paşa hemen çevredeki tarlaları yaktı ve kısa süre sonra açlıktan ölmek üzere olan kasaba teslim olmak zorunda kaldı. Bu başarıdan sonra batıya, Tuna kıyısındaki en güçlü Bulgar kalelerinden biri olan Niğbolu'ya doğru ilerlediler. Savunma, o sırada kasabada bulunan İvan Şişman tarafından organize edildi. Osmanlıların yaklaşık 30.000 adamı olmasına rağmen şehri alamadılar ve Çandarlı Ali Paşa bizzat Murad'dan takviye istemek zorunda kaldı. Hoca Sâdeddin Efendi'ye göre, Sultan muazzam bir orduyla Niğbolu'ya yürüdü ve ne pahasına olursa olsun kasabayı ele geçirmeye kesin olarak karar verdi. İvan Şişman yeni düşmanla karşılaştığında ateşkes istedi. Murad kabul etti ve Bulgarlar Niğbolu'yu kurtardılar, ancak bir başka önemli Tuna kalesi olan Silistre'yi terk etmek zorunda kaldılar. Ancak Çandarlı Ali Paşa Silistre'ye vardığında Bulgarlar kasabayı teslim etmeyi reddettiler. Murad, Niğbolu'yu ikinci kez kuşattı ve bu kez İvan Şişman Osmanlı şartlarını kabul etti ve Silistre'ye bir Türk garnizonu yerleştirildi.

Seferin bir sonucu olarak Türkler, birkaç önemli kasaba da dahil olmak üzere doğu Bulgaristan'ın çoğunu aldı. Artık İvan Şişman'ın yetkisi, başkent Tarnovo'nun batısındaki topraklara ve Tuna boyunca birkaç kaleye kadar geriledi. Doğuda Bulgarlar Varna'yı ve Dobruca Despotluğu'nun başkenti Kaliakra tuttular. Muhtemelen o sırada İvan Sratsimir bir Osmanlı tebaası oldu.

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b A Concise History Of Bulgaria 11 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Cambridge Concise Histories, R. J. Crampton, Cambridge University Press, 2005, , p. 28.
^ ^a ^b The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, John Van Antwerp Fine, University of Michigan Press, 1994, , pp. 423-425.
^ Fine, John V. A. (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (İngilizce). University of Michigan Press. ss. 422-3. ISBN .
^ Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 2, p.702
^ Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 2, p.707
^ Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 2, p.16-19
^ ^a ^b Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 2, p.427
^ Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 2, p.530
^ Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 2, p.729
^ Lemerle, P. L'emirat d'Aydin..., p.210, 217
^ Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.250
^ Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.278
^ Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.279
^ Дуйчев, Ив. Из старата българска книжнина. 2, с.267
^ Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 3, p.557
^ Jиречек, К. Историја срба. 1, с.305
^ Ников, П. Турското завладяване на България и съдбата на последните Шишмановци-ИИД, 7-8, 1928, с.48
^ Demetrius Cydones. Ad Romaeos deliberativa. - PGr, 104, p.981
^ Angelov, D. Certains aspects de la conquete des peuples balkaniques par des turks - BSI, 1956, 162, p. 237
^ Seadeddin 1649, s. 87.
^ Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.362
^ ^a ^b Иречек, К. История на българите, С., 1929, с. 248
^ Ников, П. Турското завладяване на България и съдбата на последните Шишмановци-ИИД, 7-8, 1928, с.105-107
^ Иречек, К. История на българите, С., 1929, с. 244-245
^ Дуйчев, Ив. Българското средновековие. От Черномен до Косово поле, С., 1972, с.546
^ ^a ^b Seadeddin 1649, s. 101.
^ Синодник царя Борила, с. 89
^ Делчев, В. Миналото на Чепеларе. 1. С., 1928, с.15
^ Захариев, Ст. Цит. съч., с. 66
^ Шишков, Ст. Цит. съч., с. 64
^ Шишков, Ст. Цит. съч., с. 6
^ Захариев, Ст. Цит. съч., с. 74
^ Kuzev, Al. Die Besiehungen der Königs von Vidin, Ivan Sracimir zu den osmanischen Herrschern. EB, 1971, No. 3, p.121-124
^ Петров, П. Търговски връзки между България и Дубровник през XIV в. - ИБИД, 25, 1967, с.110
^ Мутавчиев, П. Добруджа в миналото, c. 44
^ Цветкова, Б. Героичната съпротива на българите срещу османските нашественици, ц. 39
^ Seadeddin 1649, s. 122.
^ Laonicus Chalcocondylas. Historiarum demonstrationes. 1., p. 94
^ Ostrogorsky, G. La prise de Serres par les Turcs - Byz, 35, 1965, p. 302 sq
^ Istoria României. 2, p. 253
^ Иречек, К. История на българите, с. 262
^ Seadeddin 1649, s. 124.
^ Seadeddin 1649, s. 137.
^ Lennciavius. Historiae musulmane turcorum de monumentis ipsorum sxcerptae. Libri XIII, Frankfurt, 1501, p. 272
^ Lennciavius. Historiae musulmane turcorum de monumentis ipsorum sxcerptae. Libri XIII, Frankfurt, 1501, p. 274
^ Ников, П. Турското завладяване на България и съдбата на последните Шишмановци-ИИД, 7-8, 1928, с.98

Genel

Seadeddin (1649). Chronica dell' origine e progresse della casa ottomana. Viyana.

Konuyla ilgili yayınlar

Васил Н. Златарски, История на българската държава през средните векове, Част I, II изд., Наука и изкуство, София 1970.
Атанас Пейчев и колектив, 1300 години на стража, Военно издателство, София 1984.
Йордан Андреев, Милчо Лалков, Българските ханове и царе, Велико Търново, 1996.

[A_Concise_History_Of_Bulgaria-1] A Concise History Of Bulgaria 11 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Cambridge Concise Histories, R. J. Crampton, Cambridge University Press, 2005, , p. 28.

[The_Late_Medieval_Balkans_1994-2] The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, John Van Antwerp Fine, University of Michigan Press, 1994, , pp. 423-425.

[3] Fine, John V. A. (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (İngilizce). University of Michigan Press. ss. 422-3. ISBN .

[4] Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 2, p.702

[5] Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 2, p.707

[6] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 2, p.16-19

[Ioannes_Cantacuzenus_p.427-7] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 2, p.427

[8] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 2, p.530

[9] Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 2, p.729

[10] Lemerle, P. L'emirat d'Aydin..., p.210, 217

[11] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.250

[12] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.278

[13] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.279

[14] Дуйчев, Ив. Из старата българска книжнина. 2, с.267

[15] Nicephorus Gregoras. Byzantina historia. 3, p.557

[16] Jиречек, К. Историја срба. 1, с.305

[17] Ников, П. Турското завладяване на България и съдбата на последните Шишмановци-ИИД, 7-8, 1928, с.48

[18] Demetrius Cydones. Ad Romaeos deliberativa. - PGr, 104, p.981

[19] Angelov, D. Certains aspects de la conquete des peuples balkaniques par des turks - BSI, 1956, 162, p. 237

[FOOTNOTESeadeddin164987-20] Seadeddin 1649, s. 87.

[21] Ioannes Cantacuzenus. Historiarum... 3, p.362

[ReferenceA-22] Иречек, К. История на българите, С., 1929, с. 248

[23] Ников, П. Турското завладяване на България и съдбата на последните Шишмановци-ИИД, 7-8, 1928, с.105-107

[24] Иречек, К. История на българите, С., 1929, с. 244-245

[25] Дуйчев, Ив. Българското средновековие. От Черномен до Косово поле, С., 1972, с.546

[FOOTNOTESeadeddin1649101-26] Seadeddin 1649, s. 101.

[27] Синодник царя Борила, с. 89

[28] Делчев, В. Миналото на Чепеларе. 1. С., 1928, с.15

[29] Захариев, Ст. Цит. съч., с. 66

[30] Шишков, Ст. Цит. съч., с. 64

[31] Шишков, Ст. Цит. съч., с. 6

[32] Захариев, Ст. Цит. съч., с. 74

[33] Kuzev, Al. Die Besiehungen der Königs von Vidin, Ivan Sracimir zu den osmanischen Herrschern. EB, 1971, No. 3, p.121-124

[34] Петров, П. Търговски връзки между България и Дубровник през XIV в. - ИБИД, 25, 1967, с.110

[35] Мутавчиев, П. Добруджа в миналото, c. 44

[36] Цветкова, Б. Героичната съпротива на българите срещу османските нашественици, ц. 39

[FOOTNOTESeadeddin1649122-37] Seadeddin 1649, s. 122.

[38] Laonicus Chalcocondylas. Historiarum demonstrationes. 1., p. 94

[39] Ostrogorsky, G. La prise de Serres par les Turcs - Byz, 35, 1965, p. 302 sq

[40] Istoria României. 2, p. 253

[41] Иречек, К. История на българите, с. 262

[FOOTNOTESeadeddin1649124-42] Seadeddin 1649, s. 124.

[FOOTNOTESeadeddin1649137-43] Seadeddin 1649, s. 137.

[44] Lennciavius. Historiae musulmane turcorum de monumentis ipsorum sxcerptae. Libri XIII, Frankfurt, 1501, p. 272

[45] Lennciavius. Historiae musulmane turcorum de monumentis ipsorum sxcerptae. Libri XIII, Frankfurt, 1501, p. 274

[46] Ников, П. Турското завладяване на България и съдбата на последните Шишмановци-ИИД, 7-8, 1928, с.98