Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Ağustos 2012) |
Celâlî isyanları, 16. ve 17. yüzyıllarda, Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da Yavuz Sultan Selim döneminde başlayan ve Sultan IV. Mehmet dönemine kadar devam eden zaman zarfında devlete karşı ekonomik, sosyal, askerî ve siyasi nedenlerle çıkarılan ayaklanmalara verilen addır.
| Celâlî isyanları | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Osmanlı Devleti | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Yavuz Sultan Selim Kanuni Sultan Süleyman Sultan III. Mehmet Sultan I. Ahmet Sultan I. Mustafa Kuyucu Murat Paşa | Bozoklu Celal (ölü) Baba Zünnun (ölü) Kalender Çelebi (ölü) Katırcıoğlu (ölü) Karayazıcı (ölü) Deli Hasan (ölü) Parmaksız (ölü) Canbolatoğlu  Kalenderoğlu (ölü) Tavil Ahmed (ölü) Abaza Mehmet Paşa Varvar Ali Paşa (ölü) | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 25,000 - 30,000 jandarma ve 5000 - 6000 sipahi | 40,000-60,000 | ||||||
“Celâl’e mensup” anlamına gelen Celâlî tabiri, 16. yüzyıl başlarında (1519) isyan eden Bozoklu Şeyh Celâl’le ilgilidir. Celâlî isyanları başlangıçta, Osmanlı idaresinden memnun olmayan zümrelerin ve Şiî eğilimli Türkmen gruplarının Safevîlerin de tahrikiyle devlete başkaldırmaları şeklinde ortaya çıkmış, 16. yüzyılın sonlarından itibaren büyük bir mesele hâlini alarak değişik bir mahiyet kazanmıştır. Osmanlı devlet anlayışı, bu isyanları “hurûc ale’s-sultân” olarak değerlendirmiş ve kaynaklarda bu ifade sık sık kullanılmıştır.
Bu ayaklanmaların adı, bu kapsamdaki ayaklanmaların ilkinin önderi olan ’den gelir. Bozoklu (Yozgat) olan Şeyh Celâl önderliğinde topraksız köylüler, ağır vergilerden ezilenler, toprakları elinden alınmış eski sipahiler, sekbanlar, yerel idarecilerin baskı ve adaletsiz yönetiminden şikâyetçi olan kitleler, 1519 yılında Osmanlı yönetimine başkaldırdı. Tokat yöresinde başlayan ayaklanma, aynı yıl içerisinde kanlı bir biçimde bastırıldı.
Celali isyanlarının nedenleri
16. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti'nde ekonomik ve toplumsal bunalım baş gösterdi. Anadolu ve Akdeniz üzerinden geçen uluslararası ticaret yollarının coğrafi keşifler sonucunda yön değiştirmesi de bunda etkili oldu. Osmanlı Devleti, bu ticaret yollarının ve gelirlerinin kendi topraklarından geçtiği dönemlerde sağladığı kazancı yitirdi. Öte yandan Avrupa devletlerinin güçlenmesi karşısında fetihlerin durmasıyla ganimet gelirleri de ortadan kalktı. Devlet, gereksinim duyduğu geliri sağlayabilmek için vergileri artırdı. Osmanlı yönetiminin babadan-oğula geçmemesinde titizlikle durduğu tımar sistemi saltanat haline geldi. Oluşan bu yarı-feodal durum, vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesine, kasaba ve kentlere iş için göç etmesine yol açtı. Geçim yolu bulamayanlar ise eşkıyalığa başladılar ya da eşkıyalara katıldılar. Bütün bunların sonucunda Osmanlı'da toplumsal ve ekonomik düzen altüst oldu. İşsizlik ve geçim sıkıntısı, medrese öğrencisinden askerine kadar toplumun bütün kesimlerine yansıdı. Ayrıca Anadolu'da yaşayan Alevi halk, Osmanlı Devleti'nin Sünnilik üzerine kurulu teokratik yapıda olmasına karşı çıkıyordu. Bu yüzden sık sık Osmanlı ile ters düşüyorlardı.
Anadolu'da ilk büyük Celali Hareketleri, medrese öğrencilerinin (suhte ya da softa) hareketi olarak ortaya çıktı. Medrese öğrencileri ve medrese bitirip iş bulamayanlar Yozgat, Amasya, Adıyaman, Sivas ve Malatya yörelerinde büyük ayaklanmalar başlattılar. Bu ayaklanmalar tarihe olarak geçti. Daha sonra, Osmanlı askeri sınıfından levent ve sekbanlar da ayaklandılar. Bu arada Osmanlı Devleti'nin yerel yöneticileri, güç kullanarak halktan vergi toplamaya başladılar. Yerel yöneticilerin zulmü merkezi hükûmet tarafından önü alınamaz duruma gelince, III. Murat (1574-1595), III. Mehmet (1595-1603) ve I. Ahmet (1603-1617) soygunlara, yöneticilere ve memurlara karşı köylülerin silahla mücadele etmesini isteyen fermanlar çıkardılar. Bu dönemin önemli ismi Şeyhülislam Mustafa Sunullah Efendi olmuş ve devşirme sadrazamlara karşı verdiği fetvalar ile Anadolu'daki Türk varlığının yaşamasını sağlamıştır.
Destekleyen gruplar
Anadolu'da meydana gelen Celali isyanlarına sadece çiftçiler ve işsizler destek vermemiştir, Osmanlı devletinin Sünni teokratik yapıda olmasına karşı çıkan Aleviler de Celali isyanına destek vermiştir.[]
Anadolu'daki önemli Celali ayaklanmaları ve önderleri
Şeyh Celâl isyanının bastırılmasından sonra 1525 yılında İçel Sancağındaki vergi memurunun Süklün Koca adlı ihtiyara kötü davranışları sonucu Süklün Koca, diğer adıyla Kadri Hoca Baba, köylüleri etrafına toplamış, oğlu Süklün Şah ya da Şah Veli de kendisine katılmıştır. Daha sonra o çevrede büyük saygı gören Baba Zünnun da köylülerin başına geçerek ayaklanma çıkardı. Çıkan ayaklanma 1526 yılında bastırıldı. Anadolu'da artan mali sıkıntılar yanında yeni düzenlemelerden memnun olmayan ve yoğun Safevi propagandasından etkilenen Türkmen gruplarının destek verdiği Kalender Çelebi İsyanı, 1526 Mohaç Seferi sırasında patlak verdi. İsyan Orta Anadolu'da süratle yayıldı. 1527 yılında sadrazam Pargalı İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı güçlerinin, 1527'de Elbistan dolaylarındaki galibiyeti sonucu Kalender'in öldürülmesiyle isyan bastırıldı.
16. yüzyılda Anadolu’da önemli bir nüfus artışı olmuş, fakat tarım alanlardaki artış buna cevap verememişti. Bu nüfus artışı Anadolu’da yersiz yurtsuz bir kalabalığın meydana gelmesine yol açtı. Toprakların yetmemesi sonucu çiftbozan olan bu gruplar için devlet ve beylerin kapısında “kapı halkı” olmak tek çıkar yoldu. Bunların bazıları sınır kalelerine azap, yeniçeri, donanmada levent ve gönüllü de olabiliyorlardı. İş bulamayıp boşta kalanlarsa “garip-yiğit” adları altında çoğunluğu teşkil ediyordu. Bunların bir kısmı medreselere giriyor, ancak çoğu istihdam edilemedikleri için imaretlerin etrafında başıboş gruplar oluşturuyorlardı. Bütün bunlar bazı sosyal karışıklıklara zemin teşkil ediyordu. II. Selim devrinde başıboş kalabalık grupların zararları yavaş yavaş görülmeye başlandı. Bunun üzerine henüz büyümemiş bu tehlikeye karşı mahallinde müdafaa tedbirleri düşünüldü. Hükûmet, köylüler arasından seçilen bir yiğitbaşı ile onun idaresinde köy delikanlılarından meydana gelen otuz kırk kişilik yerel koruma birliklerinin kurulmasını teşvik etti. Köy halkı bir yiğitbaşı ve onun emrinde il erleri seçmek suretiyle bu grupların saldırılarından korunmaya çalıştı. İl erleri teşkilatı Celâli mücadelesinde önem kazandı. Ancak daha sonraları halkın arzusu ile teşkil olunan il-erlerinin başında bulunan yiğitbaşılar bile bölükleriyle beraber Celâlî olmaya başladılar. Mesela suhtelere karşı uzun zamandan beri yiğitbaşı olarak kendisini tanıtan Neslioğlu, bu vaziyetinden faydalanarak köylülerin başına geçmiş, Afyonkarahisar ve Isparta taraflarında en bilinen bir Celâli olmuştu. Kastamonu ve Çankırı taraflarına şöhret salan Urgancıoğlu Mehmed Pehlivan da aynı şekilde idi.
16. yüzyılın sonlarına değin Celali ayaklanmaları, daha çok yöresel bir özellik taşıyordu. 1598'de Sivas ve Maraş bölgesinde çıkan Karayazıcı Ayaklanması, Celali hareketlerinin niteliğini değiştirdi. Sekban askerlerinin komutanıyken ayaklanan Karayazıcı’ya, dirlikleri ellerinden alınan sipahiler, topraklarını terk eden köylüler, işsiz kalan sekbanlar, yönetimden hoşnut olmayan beyler ve paşalar da katıldı. 20 bin kişilik bir ayaklanmacı ordusunu yöneten Karayazıcı, büyük kentlere bile baskınlar düzenleyip çekiliyordu. Karayazıcı üzerine gönderilen Osmanlı ordusu karşısında Tokat'a çekildi ve 1601'de öldü.
Karayazıcı'nın ölümünden sonra ayaklanmacıların başına kardeşi Deli Hasan geçti. Osmanlı Devleti, Orta Anadolu'ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastıramayınca, onunla anlaşma yolunu seçti. Deli Hasan’ı paşa unvanıyla Bosna beylerbeyliğine atadı. Ancak devletin bu tavrı öbür Celali önderlerini cesaretlendirdi. 1603-1608 arasında Celali ayaklanmaları bütün Anadolu'ya yayıldı. Tavil Ahmed, Canboladoğlu ve Kalenderoğlu gibi Celali önderler devlet otoritesini ortadan kaldırdılar. Anadolu’daki köylüler canlarını kurtarmak için yerlerini terk ederek dağlara, korunaklı şehir ve kasabalara sığınmak zorunda kaldılar. Osmanlı tarihine bu dönem "Büyük Kaçgunluk Devri" olarak geçmiştir.
Sonunda Osmanlı Devleti, Celalileri kesin olarak ortadan kaldırmaya karar verdi. Sadrazam Kuyucu Murat Paşa büyük bir orduyla 1606’da Anadolu'ya geçti. 1610 yılına kadar isyancı Celalileri ve adamlarını acımasızca öldürerek cesetlerini açtırdığı kuyulara doldurttu. Bu dönemde öldürttüğü insan sayısının 65 bin civarında olduğu rivayet edilir.
Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paşa 1622'de yeni bir ayaklanma başlattı ve bu ayaklanma ancak 1627’de bastırılabildi. Sultan I. İbrahim döneminde (1640-1648) Sivas Valisi Varvar Ali Paşa ve Isparta yöresinde Kara Haydaroğlu ile Katırcıoğlu ayaklanmaları çıktı. Ama Osmanlı Devleti, ayaklanmacılara karşı siyasetini belli ölçülerde değiştirdi ve onları denetim altına alma yolunu kullandı. Katırcıoğlu, Karaman beylerbeyliğiyle ödüllendirilerek etkisiz hale getirildi. Bu devredeki diğer bir asi, Gürcü Abdünnebi adlı kapıkulu süvarisiydi. Kapıcılar kethüdâlığına kadar yükselip Niğde ve Bor taraflarında çiftlikler elde ederek nüfuzunu arttıran ve Safed voyvodalığını elde eden Abdünnebi, saltanat değişikliğinden dolayı İstanbul’a gönderdiği paranın hükûmet tarafından yeniden talep edilmesi üzerine mağdur duruma düşmüştü. Ayrıca İstanbul’da Sultanahmed Vakası’nda öldürülen sipahilerin kanlarını da dava ediyordu. İstanbul üzerine yürüyen Abdünnebi, Üsküdar’da Bulgurlu civarında yenilgiye uğratıldı; daha sonra, “Anadolu bizim, Kütahya’da otururuz, Rumeli sizin olsun” diyerek çekildiyse de Kırşehir mutasarrıfı İshak Paşa tarafından Karapınar’da yakalanıp idam edildi. 1658'de ayaklanan Abaza Hasan Paşa'ya da devlet görevi verildi. Anadolu'da 17. yüzyıl ortalarından sonra görülen yerel Celali toplulukları da II. Viyana Kuşatması'ndan sonra Avusturya ve müttefiklerine karşı yürütülen savaşlarda asker olarak orduya verildi. Bundan sonra Anadolu’da yer yer mahalli isyan hareketlerine rastlanmakla beraber büyük bir isyan çıkmadı. Bu döneme ait kaynaklarda Celâli kelimesine tesadüf edilmekle birlikte daha çok “eşkıya” veya “türedi eşkıyası” tabirleri kullanılmıştır.
Celali ayaklanmalarının sonuçları
Celali ayaklanmaları, Osmanlı toprak düzenini büyük ölçüde değiştirdi. Ağır vergiler yüzünden Büyük Kaçgunluk Devri'nde yerlerinden olan çiftçilerin toprakları mültezimlerin ya da yerel yöneticilerin eline geçti. Vergiler yüzünden borca giren köylüler, işledikleri toprakları sonunda tefecilere kaptırdılar. Osmanlı toprak düzeninin bel kemiği olan Tımar Sistemi bozuldu. Büyük nüfus hareketleri ortaya çıktı ve kentlere büyük göçler oldu. Tarımsal üretim geriledi ve kıtlık tarım ürünleri fiyatlarının yükselmesine yol açtı. On binlerce insan öldü ve pek çok yerleşim yeri yıkıma uğradı. İsyandan sonraki kıyımdan kaçabilenler İran'a kaçarlarken, saklananlar İç ve Doğu Anadolu Alevilerinin temelini oluşturmuşlardır ve atalarıdırlar, Saklanmayan ve kaçmayan kalabalık Türkmen aşiretleri ise bugünkü Bulgaristan ve Makedonya topraklarına sürgün edilmişlerdir, o vakte kadar yalnız Batı Anadolu'dan yapılan iskanlarla az bir Türk nüfusuna sahip olan Balkanlarda bu tarihten itibaren Türkler çoğalmıştır. Köylü, çift bozan olmuştur yani tarlasını bırakıp, işlemeyip göç etmek istemiştir, böyle köylülere adlı ceza vergisi uygulanırdı.
Kaynakça
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ a b c "İslam Ansiklopedisi, Mücteba İlgürel". 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b . 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2014.
- ^ "Celali Fetreti, Mustafa Akdağ" (PDF). 28 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ Onur Tunus (2019). "17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ'NDEKİ BÜYÜK KAÇGUN'UN NEDEN VE SONUÇLARI". Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi. 15 (2). ss. 409-421. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
Konuyla ilgili yayınlar
- Akdağ, Prof. Dr. Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası - Celâli İsyanları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin alakali konuda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Agustos 2012 Celali isyanlari 16 ve 17 yuzyillarda Osmanli yonetimindeki Anadolu da Yavuz Sultan Selim doneminde baslayan ve Sultan IV Mehmet donemine kadar devam eden zaman zarfinda devlete karsi ekonomik sosyal askeri ve siyasi nedenlerle cikarilan ayaklanmalara verilen addir Celali isyanlariTarih1519 1610BolgeAnadoluSonucIsyanlar kanli bir bicimde bastirildi Anadolu da devlet otoritesi zayifladi Anadolu da Buyuk Kacgunluk Donemi yasandi TaraflarOsmanli DevletiKomutanlar ve liderlerYavuz Sultan Selim Kanuni Sultan Suleyman Sultan III Mehmet Sultan I Ahmet Sultan I Mustafa Kuyucu Murat PasaBozoklu Celal olu Baba Zunnun olu Kalender Celebi olu Katircioglu olu Karayazici olu Deli Hasan olu Parmaksiz olu Canbolatoglu Kalenderoglu olu Tavil Ahmed olu Abaza Mehmet Pasa Varvar Ali Pasa olu Kayiplar25 000 30 000 jandarma ve 5000 6000 sipahi40 000 60 000 Celal e mensup anlamina gelen Celali tabiri 16 yuzyil baslarinda 1519 isyan eden Bozoklu Seyh Celal le ilgilidir Celali isyanlari baslangicta Osmanli idaresinden memnun olmayan zumrelerin ve Sii egilimli Turkmen gruplarinin Safevilerin de tahrikiyle devlete baskaldirmalari seklinde ortaya cikmis 16 yuzyilin sonlarindan itibaren buyuk bir mesele halini alarak degisik bir mahiyet kazanmistir Osmanli devlet anlayisi bu isyanlari huruc ale s sultan olarak degerlendirmis ve kaynaklarda bu ifade sik sik kullanilmistir Bu ayaklanmalarin adi bu kapsamdaki ayaklanmalarin ilkinin onderi olan den gelir Bozoklu Yozgat olan Seyh Celal onderliginde topraksiz koyluler agir vergilerden ezilenler topraklari elinden alinmis eski sipahiler sekbanlar yerel idarecilerin baski ve adaletsiz yonetiminden sikayetci olan kitleler 1519 yilinda Osmanli yonetimine baskaldirdi Tokat yoresinde baslayan ayaklanma ayni yil icerisinde kanli bir bicimde bastirildi Celali isyanlarinin nedenleri16 yuzyil ortalarinda Osmanli Devleti nde ekonomik ve toplumsal bunalim bas gosterdi Anadolu ve Akdeniz uzerinden gecen uluslararasi ticaret yollarinin cografi kesifler sonucunda yon degistirmesi de bunda etkili oldu Osmanli Devleti bu ticaret yollarinin ve gelirlerinin kendi topraklarindan gectigi donemlerde sagladigi kazanci yitirdi Ote yandan Avrupa devletlerinin guclenmesi karsisinda fetihlerin durmasiyla ganimet gelirleri de ortadan kalkti Devlet gereksinim duydugu geliri saglayabilmek icin vergileri artirdi Osmanli yonetiminin babadan ogula gecmemesinde titizlikle durdugu timar sistemi saltanat haline geldi Olusan bu yari feodal durum vergileri odeyemeyen koylulerin topraklarini terk etmesine kasaba ve kentlere is icin goc etmesine yol acti Gecim yolu bulamayanlar ise eskiyaliga basladilar ya da eskiyalara katildilar Butun bunlarin sonucunda Osmanli da toplumsal ve ekonomik duzen altust oldu Issizlik ve gecim sikintisi medrese ogrencisinden askerine kadar toplumun butun kesimlerine yansidi Ayrica Anadolu da yasayan Alevi halk Osmanli Devleti nin Sunnilik uzerine kurulu teokratik yapida olmasina karsi cikiyordu Bu yuzden sik sik Osmanli ile ters dusuyorlardi Anadolu da ilk buyuk Celali Hareketleri medrese ogrencilerinin suhte ya da softa hareketi olarak ortaya cikti Medrese ogrencileri ve medrese bitirip is bulamayanlar Yozgat Amasya Adiyaman Sivas ve Malatya yorelerinde buyuk ayaklanmalar baslattilar Bu ayaklanmalar tarihe olarak gecti Daha sonra Osmanli askeri sinifindan levent ve sekbanlar da ayaklandilar Bu arada Osmanli Devleti nin yerel yoneticileri guc kullanarak halktan vergi toplamaya basladilar Yerel yoneticilerin zulmu merkezi hukumet tarafindan onu alinamaz duruma gelince III Murat 1574 1595 III Mehmet 1595 1603 ve I Ahmet 1603 1617 soygunlara yoneticilere ve memurlara karsi koylulerin silahla mucadele etmesini isteyen fermanlar cikardilar Bu donemin onemli ismi Seyhulislam Mustafa Sunullah Efendi olmus ve devsirme sadrazamlara karsi verdigi fetvalar ile Anadolu daki Turk varliginin yasamasini saglamistir Destekleyen gruplarAnadolu da meydana gelen Celali isyanlarina sadece ciftciler ve issizler destek vermemistir Osmanli devletinin Sunni teokratik yapida olmasina karsi cikan Aleviler de Celali isyanina destek vermistir kaynak belirtilmeli Anadolu daki onemli Celali ayaklanmalari ve onderleriSeyh Celal isyaninin bastirilmasindan sonra 1525 yilinda Icel Sancagindaki vergi memurunun Suklun Koca adli ihtiyara kotu davranislari sonucu Suklun Koca diger adiyla Kadri Hoca Baba koyluleri etrafina toplamis oglu Suklun Sah ya da Sah Veli de kendisine katilmistir Daha sonra o cevrede buyuk saygi goren Baba Zunnun da koylulerin basina gecerek ayaklanma cikardi Cikan ayaklanma 1526 yilinda bastirildi Anadolu da artan mali sikintilar yaninda yeni duzenlemelerden memnun olmayan ve yogun Safevi propagandasindan etkilenen Turkmen gruplarinin destek verdigi Kalender Celebi Isyani 1526 Mohac Seferi sirasinda patlak verdi Isyan Orta Anadolu da suratle yayildi 1527 yilinda sadrazam Pargali Ibrahim Pasa komutasindaki Osmanli guclerinin 1527 de Elbistan dolaylarindaki galibiyeti sonucu Kalender in oldurulmesiyle isyan bastirildi 16 yuzyilda Anadolu da onemli bir nufus artisi olmus fakat tarim alanlardaki artis buna cevap verememisti Bu nufus artisi Anadolu da yersiz yurtsuz bir kalabaligin meydana gelmesine yol acti Topraklarin yetmemesi sonucu ciftbozan olan bu gruplar icin devlet ve beylerin kapisinda kapi halki olmak tek cikar yoldu Bunlarin bazilari sinir kalelerine azap yeniceri donanmada levent ve gonullu de olabiliyorlardi Is bulamayip bosta kalanlarsa garip yigit adlari altinda cogunlugu teskil ediyordu Bunlarin bir kismi medreselere giriyor ancak cogu istihdam edilemedikleri icin imaretlerin etrafinda basibos gruplar olusturuyorlardi Butun bunlar bazi sosyal karisikliklara zemin teskil ediyordu II Selim devrinde basibos kalabalik gruplarin zararlari yavas yavas gorulmeye baslandi Bunun uzerine henuz buyumemis bu tehlikeye karsi mahallinde mudafaa tedbirleri dusunuldu Hukumet koyluler arasindan secilen bir yigitbasi ile onun idaresinde koy delikanlilarindan meydana gelen otuz kirk kisilik yerel koruma birliklerinin kurulmasini tesvik etti Koy halki bir yigitbasi ve onun emrinde il erleri secmek suretiyle bu gruplarin saldirilarindan korunmaya calisti Il erleri teskilati Celali mucadelesinde onem kazandi Ancak daha sonralari halkin arzusu ile teskil olunan il erlerinin basinda bulunan yigitbasilar bile bolukleriyle beraber Celali olmaya basladilar Mesela suhtelere karsi uzun zamandan beri yigitbasi olarak kendisini tanitan Neslioglu bu vaziyetinden faydalanarak koylulerin basina gecmis Afyonkarahisar ve Isparta taraflarinda en bilinen bir Celali olmustu Kastamonu ve Cankiri taraflarina sohret salan Urgancioglu Mehmed Pehlivan da ayni sekilde idi 16 yuzyilin sonlarina degin Celali ayaklanmalari daha cok yoresel bir ozellik tasiyordu 1598 de Sivas ve Maras bolgesinde cikan Karayazici Ayaklanmasi Celali hareketlerinin niteligini degistirdi Sekban askerlerinin komutaniyken ayaklanan Karayazici ya dirlikleri ellerinden alinan sipahiler topraklarini terk eden koyluler issiz kalan sekbanlar yonetimden hosnut olmayan beyler ve pasalar da katildi 20 bin kisilik bir ayaklanmaci ordusunu yoneten Karayazici buyuk kentlere bile baskinlar duzenleyip cekiliyordu Karayazici uzerine gonderilen Osmanli ordusu karsisinda Tokat a cekildi ve 1601 de oldu Karayazici nin olumunden sonra ayaklanmacilarin basina kardesi Deli Hasan gecti Osmanli Devleti Orta Anadolu ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastiramayinca onunla anlasma yolunu secti Deli Hasan i pasa unvaniyla Bosna beylerbeyligine atadi Ancak devletin bu tavri obur Celali onderlerini cesaretlendirdi 1603 1608 arasinda Celali ayaklanmalari butun Anadolu ya yayildi Tavil Ahmed Canboladoglu ve Kalenderoglu gibi Celali onderler devlet otoritesini ortadan kaldirdilar Anadolu daki koyluler canlarini kurtarmak icin yerlerini terk ederek daglara korunakli sehir ve kasabalara siginmak zorunda kaldilar Osmanli tarihine bu donem Buyuk Kacgunluk Devri olarak gecmistir Sonunda Osmanli Devleti Celalileri kesin olarak ortadan kaldirmaya karar verdi Sadrazam Kuyucu Murat Pasa buyuk bir orduyla 1606 da Anadolu ya gecti 1610 yilina kadar isyanci Celalileri ve adamlarini acimasizca oldurerek cesetlerini actirdigi kuyulara doldurttu Bu donemde oldurttugu insan sayisinin 65 bin civarinda oldugu rivayet edilir Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Pasa 1622 de yeni bir ayaklanma baslatti ve bu ayaklanma ancak 1627 de bastirilabildi Sultan I Ibrahim doneminde 1640 1648 Sivas Valisi Varvar Ali Pasa ve Isparta yoresinde Kara Haydaroglu ile Katircioglu ayaklanmalari cikti Ama Osmanli Devleti ayaklanmacilara karsi siyasetini belli olculerde degistirdi ve onlari denetim altina alma yolunu kullandi Katircioglu Karaman beylerbeyligiyle odullendirilerek etkisiz hale getirildi Bu devredeki diger bir asi Gurcu Abdunnebi adli kapikulu suvarisiydi Kapicilar kethudaligina kadar yukselip Nigde ve Bor taraflarinda ciftlikler elde ederek nufuzunu arttiran ve Safed voyvodaligini elde eden Abdunnebi saltanat degisikliginden dolayi Istanbul a gonderdigi paranin hukumet tarafindan yeniden talep edilmesi uzerine magdur duruma dusmustu Ayrica Istanbul da Sultanahmed Vakasi nda oldurulen sipahilerin kanlarini da dava ediyordu Istanbul uzerine yuruyen Abdunnebi Uskudar da Bulgurlu civarinda yenilgiye ugratildi daha sonra Anadolu bizim Kutahya da otururuz Rumeli sizin olsun diyerek cekildiyse de Kirsehir mutasarrifi Ishak Pasa tarafindan Karapinar da yakalanip idam edildi 1658 de ayaklanan Abaza Hasan Pasa ya da devlet gorevi verildi Anadolu da 17 yuzyil ortalarindan sonra gorulen yerel Celali topluluklari da II Viyana Kusatmasi ndan sonra Avusturya ve muttefiklerine karsi yurutulen savaslarda asker olarak orduya verildi Bundan sonra Anadolu da yer yer mahalli isyan hareketlerine rastlanmakla beraber buyuk bir isyan cikmadi Bu doneme ait kaynaklarda Celali kelimesine tesaduf edilmekle birlikte daha cok eskiya veya turedi eskiyasi tabirleri kullanilmistir Celali ayaklanmalarinin sonuclariCelali ayaklanmalari Osmanli toprak duzenini buyuk olcude degistirdi Agir vergiler yuzunden Buyuk Kacgunluk Devri nde yerlerinden olan ciftcilerin topraklari multezimlerin ya da yerel yoneticilerin eline gecti Vergiler yuzunden borca giren koyluler isledikleri topraklari sonunda tefecilere kaptirdilar Osmanli toprak duzeninin bel kemigi olan Timar Sistemi bozuldu Buyuk nufus hareketleri ortaya cikti ve kentlere buyuk gocler oldu Tarimsal uretim geriledi ve kitlik tarim urunleri fiyatlarinin yukselmesine yol acti On binlerce insan oldu ve pek cok yerlesim yeri yikima ugradi Isyandan sonraki kiyimdan kacabilenler Iran a kacarlarken saklananlar Ic ve Dogu Anadolu Alevilerinin temelini olusturmuslardir ve atalaridirlar Saklanmayan ve kacmayan kalabalik Turkmen asiretleri ise bugunku Bulgaristan ve Makedonya topraklarina surgun edilmislerdir o vakte kadar yalniz Bati Anadolu dan yapilan iskanlarla az bir Turk nufusuna sahip olan Balkanlarda bu tarihten itibaren Turkler cogalmistir Koylu cift bozan olmustur yani tarlasini birakip islemeyip goc etmek istemistir boyle koylulere adli ceza vergisi uygulanirdi Kaynakca a b Arsivlenmis kopya 22 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Aralik 2023 a b c Islam Ansiklopedisi Mucteba Ilgurel 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b 22 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Haziran 2014 Celali Fetreti Mustafa Akdag PDF 28 Subat 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Subat 2015 Onur Tunus 2019 17 YUZYILDA OSMANLI DEVLETI NDEKI BUYUK KACGUN UN NEDEN VE SONUCLARI Uluslararasi Yonetim Iktisat ve Isletme Dergisi 15 2 ss 409 421 24 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Aralik 2023 Konuyla ilgili yayinlar Akdag Prof Dr Mustafa Turk Halkinin Dirlik ve Duzenlik Kavgasi Celali Isyanlari Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2009